یک ستاره در هفت آسمان جاودانه شد

درود بر همراهان گرامی؛

مدیر و مترجم وبلاگ یک ستاره در هفت آسمان پس از سالها مبارزه با بیماری آسمانی شد.

2531-2581

پریان کوه‌پیکر کیهانی

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر (۶.۱ مگ)

توده‌های تراشیده‌شده‌ی غبارِ سحابی عقاب دارند ناپدید می‌شوند.

پرتوی نیرومند ستارگان با کنار زدن و تراشیدن این کوه‌های سرد کیهانی تندیس‌هایی در آنها پدید آورده‌اند که شاید جانورانی افسانه‌ای را به ذهن بیاورند.

در این تصویر یکی از این ستون‌های خیره‌کننده‌ی غبار در سحابی عقاب را می‌بینیم که شاید بتوان آن را مانند یک پری بیگانه‌ی غول‌پیکر پنداشت، هرچند که این پری ده سال نوری بلندی دارد و پرتوهایی داغ‌تر از آتش معمولی می‌گسیلد.

خود سحابی بزرگ عقاب یا ام۱۶ در حقیقت یک پوسته‌ی غول‌پیکراز گاز و غبار است که دارد توسط ستارگان نوزاد یک خوشه‌ی ستاره‌ای باد می‌شود. این ستارگان نوزاد دارند یک خوشه‌ی باز پدید می‌آورند و سرانجام پوسته‌ی سحابی عقاب را محو خواهند کرد.

ستون بزرگ غبار درون این تصویر حدود ۷۰۰۰ سال نوری از زمین فاصله دارد و تا حدود ۱۰۰ هزار سال دیگر از میان خواهد رفت.

این تصویرِ رنگ‌آمیزی شده در سال ۲۰۰۵، به مناسبت پانزدهمین سالگرد پرتاب تلسکوپ فضایی هابل منتشر شده بود.

------------------------------------------------

تلگرام، توییتر و فیسبوک یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
facebook.com/1star7sky

واژه‌نامه:

Eagle Nebula - fairy - M16 - open cluster - star - Hubble Space Telescope

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

سایه‌های بامدادی شهریور و مهر

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

لحظه‌ی تعیین‌کننده‌ی اخترشناختی برای هموگان (اعتدال) پاییزی امسال در روز ۲۳ سپتامبر ۲۰۲۲ (یکم مهرماه ۲۵۸۱)، ساعت ۰۱:۲۳ به وقت جهانی فرارسید، زمانی که خورشید در مسیر سالانه‌اش رو به جنوب در آسمان سیاره‌ی زمین، از استوای آسمانی گذشت.
این دَم آغاز فصل پاییز در نیمکره‌ی شمالی و فصل بهار در نیمکره‌ی جنوبی بود، زمانی که شب و روز در سسرتاسر زمین با هم برابر می‌شود.
بی‌گمان، اگر می‌خواهید تغییر فصل نجومی را با دیدن طلوع آفتاب جشن بگیرید، می‌توانید به دنبال پرتوهای نیمتابی (شفقی) هم بگردید.
سایه‌هایی که توسط ابرها فتاده‌اند می‌توانند در آسمان گرگ‌ومیش به هنگام هر طلوع یا غروبی نمایی چشمگیر داشته باشند.
در زمان‌های نزدیک به اعتدال فصلی و به دلیل پدیده‌ی چشم‌انداز (پرسپکتیو)، به نظر می‌رسد که ردِ این سایه‌های همراستا به خورشید بامدادی در جایی از افق خاوری رسیده و در آنجا با یکدیگر همگرا می‌شوند.
این تصویر آسمان و دریا به هنگام سر زدن آفتاب بامدادی ۱۵ سپتامبر در ساحل مدیترانه، نزدیک دهکده‌ی پتاچاتو در ایتالیا گرفته شده و پرتوهای نیمتابی و بازتاب‌های آینه‌وار در آب‌های این ناحیه را نشان می‌دهد.

------------------------------------------------

تلگرام، توییتر و فیسبوک یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky
facebook.com/1star7sky

واژه‌نامه:

equinox - Sun - celestial equator - planet - Earth - fall - spring - crepuscular rays - perspective - specular reflection - Mediterranean - Petacciato - Italy

منبع: apod.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

روشی تازه برای یافتن سیاره‌های نوزاد در ابرهای پیش‌سیاره‌ای

برداشت هنری از یک سیاره‌ی کیوان-مانند کوچک که در سامانه‌ی "ال‌کی‌کا ۱۵" یافته شده. این سیاره درون حلقه‌ی چگالی از گاز و غبار که ستاره‌ی درخشان و زردفام مرکزی را در بر گرفته جای دارد

هنگامی که پای جستجوی سیاره‌های نوزادی که ده‌ها، اگر نگوییم صدها، اگر نگوییم هزاران سال نوری دورترند به میان می‌آید، اغلب چندان خوش‌شانس نیستیم.

سیاره‌ها در ابرهای انبوه و چگالی از گاز و غبار به نام قرص پیش‌سیاره‌ای که به گرد یک ستاره در چرخشند ساخته می‌شوند. از همین رو، دیدن سیاره‌های جوان به طور مستقیم ار میان این آوارها بسیار دشوار است. به جای آن، دانشمندان باید بر سرنخ‌هایی تکیه کنند که می‌توان از آنها به وجود یک پیش‌سیاره پی برد، ولی بیشتر این سرنخ‌ها در بهترین حالت، کاملا ضمنی هستند.

ولی فنگ لانگ، پژوهشگر پسادکترا از مرکز اخترفیزیک هاروارد-اسمیتسونین سرنخی تازه یافته که می‌تواند وجود یک پیش‌سیاره را نشان دهد: موادی در نقاط لاگرانژی.

وی می‌گوید با غربال کردن داده‌های رصدخانه‌ی آلمای شیلی از قرص پیش‌سیاره‌ایِ "ال‌کی‌کا ۱۵" (LkCa 15) در فاصله‌ی ۵۱۸ سال نوری زمین متوجه «حلقه‌ای غبارآلود با دو دسته‌ی جدا و درخشان از مواد که در آن می‌چرخید شدم.» یکی از این دو دسته در کمانی پخش شده بود و دسته‌ای دیگر پیکره‌ای توده‌ای داشت.

وی می‌گوید: «این کمان و توده حدود ۱۲۰ درجه از هم جدا بودند. این درجه از جدایی همینجور شانسی رخ نمی دهد- از دید ریاضی اهمیت دارد.»

این زاویه نشان می‌دهد که آن دو دسته‌ی مواد در دو نقطه‌ی لاگرانژی جای دارند. هنگامی که دو جرم کیهانی در بند گرانش یکدیگرند، مانند یک ستاره و یک سیاره، پنج نقطه در فضا وجود دارد که گرانش و چرخش مداری آنها اساسا یکدیگر را در این نقطه‌ها خنثا می‌کنند. در این نقطه‌های لاگرانژی که با نام‌های ال۱ تا ال۵ شناخته می‌شوند، مواد یکجا و اساسا ثابت در [همان نقطه از] فضا می‌مانند. لانگ بر پایه‌ی جدایی ۱۲۰ درجه‌ای دیده شده میان این دو دسته‌ی مواد بر این گمانست که آنها در نقطه‌های ال۴ و ال۵ جای  گرفته‌اند، با یک سیاره که در ۶۰ درجه‌ی میان آنها جای دارد.

لانگ می‌گوید: «ما داریم می‌بینیم که این مواد آزادانه پیرامون ستاره شناور نشده‌اند، بلکه پایدارند و ترجیح داده‌اند جایگیری‌اشان بر پایه‌ی فیزیک و چیزهای درگیر باشد.»

فناوری اخترشناسی کنونی به لانگ اجازه‌ی تایید انگاره‌اش (نظریه‌اش) را نمی‌دهد ولی او بر این گمانست که رصدهای بیشترِ ال‌کی‌کا ۱۵ با آلما در آینده بتواند شواهد بیشتری در پشتیبانی از انگاره‌ی وی فراهم کند. تا آن زمان، لانگ امیدوارست که دیگران از ترفند وی برای جستجوی آوارها در نقاط لاگرانژی برای یافتن پیش‌سیاره‌های احتمالی بیشتر بهره بگیرند. وی می‌گوید: «من امیدوارم این روش بتواند در آینده به گونه‌ای گسترده پذیرفته شود.»

پژوهشنامه‌ی لونگ در نشریه‌ی دی آستروفیزیکز جورنال لترز منتشر شده است.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

planet - protoplanetary disk - star - protoplanet - Feng Long - Center for Astrophysics - Harvard and Smithsonian - Lagrange point - Chile - ALMA Observatory - LkCa 15 - angle - The Astrophysical Journal Letters - Saturn

منبع: اسپیس دات کام

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

حبابی از الکترون‌های داغ در چرخش به گرد ابرسیاهچاله مرکز راه شیری دیده شد

* برای بیش از دو ساعت، حبابی از الکترون‌های بی‌اندازه داغ، با سرعتی ۳۰ درصد سرعت نور به گرد ابرسیاهچاله‌ی مرکز کهکشان راه شیری چرخید و سپس نابود شد.

اینجا تصویر واقعی تلسکوپ ایونت هورایزن (ئی‌اچ‌تی) از ابرسیاهچاله‌ی کمان ای* در مرکز کهکشان راه شیری را می‌بینیم با نمایی هنری که جایگاه آن حباب داغ و مدارش را بر پایه‌ی داده‌های آلما نشان می‌دهد- این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

اخترشناسان  چیزی را یافتند که به نظر می‌رسد حبابی از الکترون‌ها باشد که داشت با سرعتی باورنکردنی به گرد کمان ای*، سیاهچاله‌ی کلان‌جرم مرکز راه شیری می‌چرخید. این حباب شگفت‌انگیز می‌تواند به ما در آموختن درباره‌ی این که سیاهچاله‌ها چگونه مواد پیرامونشان را می‌بلعند یاری کند.

ماچیک ویِلگوس از بنیاد اخترشناسی رادیویی ماکس پلانک در آلمان به همراه همکارانش برای رصد ناحیه‌ی پیرامون کمان ای* که داشت شراره‌ی بزرگی از پرتوهای ایکس می‌گسیلید به سراغ آرایه‌ی بزرگ میلیمتری/زیرمیلیمتری آتاکاما (آلما) در شیلی رفتند. آنان چند دقیقه پس از این شراره، یک "تفتگاه" یا لکه‌ی داغ غول‌پیکری از پرتوها را دیدند که به احتمال بسیار از الکترون‌های داغ شده تا میلیاردها درجه ساخته شده بود و داشت در مداری در حدود فاصله‌ی سیاره‌ی تیر از خورشید به گرد ابرسیاهچاله می‌چرخید.

سیاره‌ی تیر ۸۸ روز زمان می‌برد تا خورشید را دور بزند ولی این حباب تنها ۷۰ دقیقه زمان برد تا یک دور به پرد کمان ای* بزند، یعنی داشت با سرعتی نزدیک به ۳۰ درصد سرعت نور حرکت می‌کرد. پژوهشگران توانستند این حباب را تنها برای دو مدار ببینند و سپس از دیده پنهان شد، که یا نابود شده بوده یا دیگر در طول موج‌هایی که آلما می‌توانست ببیند پرتو نمی‌گسیلید.

ویلگوس می‌گوید: «این حباب نمی‌توانست چندان کوچک باشد، زیرا یک حباب کوچک به این سرعت ناپدید نمی‌شود.» یک حباب کوچک که به هنگام چرخش به گرد سیاهچاله دستخوش نیروی برشی کمتری می‌شود، پس عمر درازتری خواهد داشت. «این یک حباب غول‌پیکر است، یک چیز کوچک نیست.»

پژوهشگران با مشاهده‌ی تنها همین دو مدار توانستند بفهمند که به نظر می‌رسد میدان‌های مغناطیسی‌ای که بر این حباب اثر می‌گذارند همراستا هستند زیرا انتظار داریم آنها بر پایه‌ی مدلی از سیاهچاله‌ها به نام مدل "قرص مهارشده با مغناطیس" (magnetically arrested disc) باشند. ویلگوس می‌گوید: «این به ما می‌گوید که شاید مدل‌هایمان از این سامانه‌ها براستی پیوندی (ارتباطی) با واقعیت داشته باشند.»

همچنین از مدار این حباب چنین برمی‌آید که نزدیک‌ترین مواد پیرامون سیاهچاله، در مداری به گرد آن می‌چرخند که عمود بر قرص کهکشانست، بدین معنا که ما روی زمین، با این که در لبه‌ی قرص کهکشانیم، ولی داریم این مدار را از روبرو می‌بینیم (مدار رونما)، چیزی که در مشاهدات پیشین هم به آن اشاره شده بود. ویلگوس می‌گوید: «ما در صفحه‌ی کهکشانی هستیم، بنابراین به نظر می‌رسد این مدار را باید از لبه‌اش ببینیم ولی این همان چیزی‌ست که هست [آن را از روبرو می‌بینیم]. این شگفت‌آور است.»

بررسی دقیق‌ترِ این ناحیه می‌تواند به ما کمک کند تا درباره‌ی چگونگی بلعیده شدن ماده توسط سیاهچاله‌ها و این که چرا شراره‌هایی سهمگین به بیرون می‌افشانند بیشتر بیاموزیم، ولی ناچاریم این پژوهش را از راه دور انجام دهیم.

ویلگوس می‌گوید: «نمای این حباب می‌تواند گونه‌ای زیبابین (کلایدسکوپ) جادویی باشد- در یک جهت به آن نگاه می‌کنید ولی به دلیل خمش نور در اثر گرانش سیاهچاله، آن را در جهتی به کلی متفاوت می‌بینید- ولی باید بسیار تاب‌آور (resilient) باشید تا بتوانید چندین میلیارد درجه را تاب بیاورید. اگر به گونه‌ای جادویی از درون این حباب سر درآوردید، به همان سرعت ناپدید خواهید شد.»

پژوهشنامه‌ی این دانشمندان در نشریه‌ی آسترونومی اند آستروفیزیکز منتشر شده است.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

electron - Milky Way - supermassive black hole - Sagittarius A* - black hole - Maciek Wielgus - Max Planck Institute for Radio Astronomy - Germany - Atacama Large Millimeter/submillimeter Array - ALMA - Chile - flare - X-rays - Mercury - sun - wavelength - shear force - magnetic field - magnetically arrested disc model - galaxy - Earth - face-on - galactic plane - kaleidoscope - Astronomy & Astrophysics - Event Horizon Telescope - EHT

منبع: نیوساینتیست

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

تصویر خیره‌کننده جیمز وب از نپتون و حلقه‌هایش

تصویر تازه‌ی  تلسکوپ فضایی جیمز وب هشت ماه از ماه‌های سیاره‌ی نپتون و چهار حلقه‌ی آن را نشان می‌دهد که دوتای آنها در بیش از ۳۰ گذشته دیده نشده بودند. این تصویربرداری در روز ۱۲ ژوییه‌ی ۲۰۲۲، با بهره از دوربین فروسرخ نزدیک جیمز وب (نیرکم، NIRCam) انجام شده.

تلسکوپ فضایی جیمز وب (جی‌دبلیواس‌تی) سیاره‌ی نپتون را با جزییاتی فراباور دیده است. در این تصویر تازه، حلقه‌های این سیاره، شماری از ماه‌های آن و نوارهایی از گرما پیرامون سطح آن را می‌بینیم.

اگرچه نپتون به دلیل وجود گاز متان در جوَش، در طول موج‌های نور دیدنی (مریی) به رنگ آبی دیده می‌شود، ولی متان نور فروسرخ را درمی‌آشامد (جذب می‌کند) و از همین رو اگر در این طول موج‌ها به آن نگاه شود، به گونه‌ای به رنگ سفید می‌درخشد. درخشان‌ترین بخش‌های آن ابرهای یخی در بلندای جو آنند که نور خورشید را پیش از آن که متان بتواند آن را درآشامد، بازمی‌تابانند.

این تصویر تازه همچنین دو حلقه‌ی درخشان نپتون را به همراه دو حلقه‌ی کم‌نورترش نشان می‌دهد. این حلقه‌ها انباشته از غبارند و همین آنها را کم‌نورتر و دیدنشان را سخت‌تر از حلقه‌های یخی تابناک، مانند آنهایی سیاره‌ی کیوان (زحل) را در بر گرفته‌اند می‌کند.

دانشمند جی‌دبلیواس‌تی، هِیدی هامّل می‌گوید: «بیش از سه دهه از آخرین باری که این حلقه‌های تیره و پرغبار را دیده‌ایم می‌گذرد و این نخستین باری‌ست که آنها را در فروسرخ می‌بینیم.»

واپسین -و تنها- باری که کم‌نورترین حلقه‌های نپتون را دیدیم زمانی بود که فضاپیمای وویجر ۲ی ناسا در ۱۹۸۹ از کنار این سیاره گذشت.

هشت تا از ماه‌های نپتون مانند نقطه‌هایی از نور در این تصویر دیده می‌شوند که درخشان‌ترینِ آنها، بزرگ‌ترین ماه سیاره است: تریتون. این سامانه‌ی ماه‌ها ویژگی شگرفی دارند- برای نمونه، تریتون رو به عقب به گرد نپتون می‌چرخد (چرخش پَس‌رو)- بنابراین مشاهدات بیشترِ جیمز وب هم از نپتون و هم از تریتون برای اواخر سال برنامه‌ریزی شده است.

--------------------------------------------

تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

twitter.com/1star_7sky

واژه‌نامه:

 James Webb Space Telescope - Neptune - moon - ring - Near-Infrared Camera - NIRCam - JWST - planet - visible - wavelength - methane - infrared - reflect - absorb - Saturn - Heidi Hammel - NASA - Voyager 2 - Triton - backwards

منبع: نیوساینتیست

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان