رصدخانه ی پرتو ایکس چاندرای ناسا، ستاره ای را کشف کرد که احتمالن همسایه اش (یک ستاره یا یک سیاره ی غول پیکر) را قورت داده. این کشف می تواند اطلاعاتی از برخورد و برهم کنش بین سیاره ها و ستارگان به ما بدهد.
طبق آنچه اخترشناسان در نشریه های اخترفیزیک نوشته اند، BP Piscium، در صورت فلکی حوت، آن چنان که به نظر می رسد ستاره ای جوان نیست بلکه ممکن است یک غول سرخ چند میلیارد ساله باشد که همدم جوانش را "خورده". همدمی که هنوز بقایایش را می توان دید.
BP Psc یک ستاره ی خورشیدسان ولی تکامل یافته تر از آن است و در فاصله ی 1,000 سال نوری از ما قرار دارد. بررسی این ستاره از حدود 15 سال پیش آغاز شده و ظاهر غیرعادیش آن را به یک معما برای دانشمندان تبدیل کرده بود.
 |
| برداشتی هنرمندانه (سمت راست) از غول سرخ BP Psc و قرص غباری که به دورش می چرخد |
جوان یا پیر؟
این ستاره از جهاتی شبیه یک غول سرخ معمولی نیست، زیرا قرصی از غبار در اطراف آن دیده می شود، قرصی که معمولن اطراف ستارگان جوان دیده می شود و نشان از تشکیل سیارات به دور آنها در آینده است. از سویی بیشتر ستارگان جوان در خوشه های ستاره ای تشکیل می شوند، ولی به نوشته ی گروهِ به سرپرستی جوئل کاستنر از بنیاد فناوری روچستر در نیویورک، BP Psc یک ستاره ی تنهاست.
پرفسور کاستنر می گوید: «هر چه [ستاره شناسان] جستجو کردند، اثری از ستاره ای جوان در نزدیکی BP Psc نیافتند... این یکی از شواهد متعددی بود که باعث شد من و بن زوکرمن به جوان نبودن آن مظنون شویم.»
در عین حال، ستاره شبیه یک ستاره ی سالخورده ی معمولی نیز نیست. علاوه بر قرص چرخان، فواره هایی نیز در جهت های مخالف از BP Psc بیرون زده، همان چیزی که در ستارگان جوان، وقتی مواد قرص به سطح ستاره می ریزند و ستاره، بازمانده های آن ها را دفع می کند دیده می شود. گیج کننده تر این که، درست مثل ستارگان پیر، لیتیوم بسیار کمی در جَو BP Psc وجود دارد، و گرانش سطحی آن نیز کمابیش ضعیف است.
شواهد پرتو ایکس
داده های اخیر به دست آمده از رصدخانه ی پرتو ایکس چاندرا نیز نشان از جوان نبودن این ستاره می دهد.
کاستنر می گوید: «آخرین مدرکی که روزنه ی امیدی بود که برای من بیشتر نشان از پیر بودن این ستاره می داد تا جوان بودن آن، این بود که نسبت پرتو ایکس تولید شده در آن بسیار شبیه نسبت پرتو ایکس ستارگان پیری است که چرخش سریع دارند و دمای سطحشان نیز اندازه ی BP Psc است.»
این اخترشناس یادآوردی کرد که اگر این ستاره جوان بود، چشمه ی تابش پرتو ایکس بسیار قوی تری می داشت: «ما در رصدخانه ی چاندرا، یک روز کامل BP Psc را رصد کردیم و تنها حدود 18 [چشمه ی] پرتو ایکس شناسایی کرده و تقریبن همه ی آنها را نامگذاری کردیم.»
گروه ستاره شناسان با جمع بندی همه ی شواهد به این نتیجه رسید که این یک مورد نادر از "همنوع خواری ستاره ای" است.
دانشمندان بر این باورند که BP Psc در زمانی پس از ورود به مرحله ی "غول سرخ" و پف کردن (آخرین مرحله ی تکامل ستاره ای)، همسایه ی بداقبال خود را "خورده است".
 |
به باور اخترشناسان، رصد BP Psc می تواند سرنخی از نحوه ی تشکیل سیارات فراخورشیدی به ما بدهد. |
پرفسور کاستنر می گوید: «به نظر می رسد BP Psc نماینده ای از جهان ستارگانِ ستاره خوار است، یا چه بسا جهان ستارگان سیاره خوار... در هر صورت، این تنها نشان می دهد که محیط فضا چندان هم دوستانه نیست!»
وی توضیح داد که به احتمال قوی، همدم این غول به درون آن "افتاده" و "هضم" شده است: « ما تاکنون چنین چیزی را عملن نیافته ایم. به نظر من BP Psc نمونه ای از چنین برهم کنشی است... گمانِ کاری ما این است که ما این ستاره را درست در مرحله ای که همدمش را بلعیده و در اثر آن قرصی تشکیل شده رصد می کنیم. بخشی از بقایای همدم به درون ستاره فروافتاده و بخشی نیز با سرعت زیاد به بیرون پرتاب شده، و این چیزی است که ما می بینیم.»
یکی دیگر از دانشمندانی که بر روی این تحقیق کار می کنند یادآور می شود که این "ستاره خوار" همچنین فعالیت مغناطیسی ای را نشان می دهد؛ این فعالیت مغناطیسی می تواند توسط دینامی به وجود آمده باشد که در اثر سرعت بالای چرخش ستاره ایجاد شده، چرخشی که به نوبه ی خود، ناشی از همان فرآیند بلعیدنِ همدم است.
رودلفو مونتز جی آر، او نیز از بنیاد فناوردی روچستر می گوید: «مثل اینست که BP Psc از غذایی که خورده، انرژی گرفته باشد.»
سیاره های جدید
اخترشناسان بر این باورند که آنچه بر سر همسایه ی نگون بخت BP Pcs آمده ممکن است در شرایطی برای زمین ما نیز روی دهد.
یکی دیگر از نویسندگان، دیوید رودریگز از دانشگاه کالیفرنیا، لس آنجلس می گوید: «BP Psc به ما نشان می دهد که ستارگانی مانند خورشید ما ممکن است تا میلیاردها سال به آرامی زندگی کنند، ولی موقع رفتن، می توانند یک ستاره یا یکی دو سیاره را نیز با خود ببرند.»
اخترشناسان اکنون در حال بررسی قرص غبارِ چرخانِ ستاره هستند تا شاید سیاره های جدید در حال تولد را در آن بیابند.
به گفته ی پرفسور کاستنر: «برای درک و شناخت سیاره های فراخورشیدی که تاکنون ده ها عدد از آنها کشف شده، باید نحوه ی شکل گیری سیارات و در نتیجه جایی که باید دنبالشان بگردیم را بشناسیم... به نظر من این جسم به ویژه به این دلیل جالب توجه است که فرصتی خوب برای پیدا کردن سیاره های جوان در اطراف ستاره های پیر به ما می دهد.»
واژه نامه:
Chandra X-ray observatory - BP Piscium - Pisces - BP Psc - red giant - stellar cannibalism
