تیتان، شبیه ترین ماه کیوان به سیاره ی زمین، آتشفشان هایی دارد که به جای گدازه، "یخ" از آنها بیرون می ریزد. فضاپیمای کاسینی ناسا این آتشفشان ها را که از نظر شکل، شبیه آتشفشان های زمینند یافته است. این فضاپیمای بین المللی دو قله ی آتشفشان به بلندی 3,000 پا و نیز آنچه که به نظر می رسید جریانی به جا مانده از آتشفشان های قدیمی باشد را بررسی می کرد. به گفته ی پژوهشگران، شکل زمین (
landform، زمین چهره) این آتشفشان ها به قله ی "اتنا" در ایتالیا و یا "لاکی" در ایسلند شباهت دارد. هنوز هیچ نشانه ای از فعالیت آتشفشانی روی تیتان یافت نشده، با این حال دانشمندان به مشاهده ادامه می دهند.
یک تصویر "رادار نگاشت" (نقشه برداری راداری) توسط فضاپیمای کاسینی از منطقه ای روی تیتان، ماه غول پیکر کیوان که یک آتشفشان یخ را نشان می دهد.
سال ها بحث دانشمندان بر سر این بوده که آیا آتشفشان های یخ (یخ فشان،
cryovolcanoes) بر روی ماه های یخی وجود دارد یا نه و این که ویژگی های آنها چه می تواند باشد. اکنون دانشمندان توانسته اند به کمک داده های جدید و نقشه های سطح تیتان، به بهترین وضعیت برای آشنایی با فضای بیرونی منظومه ی خورشیدی و یک ساختار آتشفشانی شبیه زمین که یخ فوران می کند دست یابند. راندولف کِرک، مدیر عملیات نقشه برداری سه بعدی می گوید: «هنگامی که به منطقه ی
Sotra Facula روی تیتان به شکل سه بعدی نگاه می کنیم، از شباهتش به آتشفشان اتنا در ایتالیا و لاکی در ایسلند و حتی برخی مخروط های آتشفشانی کوچک نزدیک شهر خود من Flagstaff شگفت زده می شویم.»
به باور دانشمندان، فعالیت های زمین شناختی زیر سطحی، محیط سرد پیرامون را آنقدر گرم می کند که بخشی از درون ماه را ذوب کرده و به شکل برفاب یا مواد دیگر به بیرون از سطح می فرستد. آتش فشان های روی "ایو"، ماه مشتری و نیز آتشفشان های روی زمین، گدازه های سیلیکاتی بیرون می ریزند. برخی از یخفشان ها (cryovolcanoes) شباهتشان به آتشفشان های زمینی اندک است، مثل آرایه ی نوار ببری روی انسلادوس، ماه کیوان که از شکاف های طولانیِ آن، آب و ذرات یخی بیرون می پاشد که رد کمی روی سطح باقی می گذارند. در جاهای دیگر، فوران مواد چگال تر ممکن است قله های آتشفشانی و یا جریان های انگشتی شکل (finger-like) بسازند.
پیشتر، زمانی که چنین جریانی روی تیتان کشف شد، نظریه های مبنی بر فرآیندهای غیرآتشفشانی، مثل رسوبات ته نشین شده از رودخانه ها در موردشان مطرح شد. ولی در منطقه ی Sotra، "یخ فشان" بهترین توضیحی بود که می شد برای دو قله ی بیش از 3,000 پاییِ آنجا با دهانه های آتشفشانی عمیق و جریان های انگشتی شکلش ارائه داد. نتایج این پژوهش دیروز در نشست انجمن ژئوفیزیک آمریکا در سانفرانسیکو مطرح شد.
جفری کارگل، دانشمند سیاره شناس در دانشگاه آریزونا، توسان چنین می گوید: «این بهترین مدرکی است که تاکنون از یک نقشه برداری آتشفشانی روی یک ماه یخی به دست آمده. ممکن است این کوه ها منشا تکتونیکی (زمین ساختی) داشته باشند ولی تعبیر یخ فشان، توضیحی بسیار ساده تر و سازگارتر است »
بزرگ ترین و درخشان ترین ماه های کیوان را در این تصویر که کاسینی در سال 2005 گرفته می بینیم.
تیتان بزرگ ترین ماه است و پایین، سمت چپ دیده می شود.
کرک و همکارانش تصاویر تازه ی راداری کاسینی را مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند و نقشه ی توپوگرافی و تصویر سه بعدی از فراز منطقه ی Sotra Facula را ایجاد کردند. تیتان یکی از چند جرم سامانه ی خورشیدی با جوی غلیظ متشکل از نیتروژن و متان است. منشا متان در جو تیتان هنوز به شکل راز باقی مانده. وجود آتشفشان ها می تواند به توضیح چنین جوی کمک کند.
کاسینی در سال 1997 به فضا پرتاب شد و در سال 2004 برای بررسی کیوان و حلقه هایش و چندین ماه آن از جمله بزر گترین آنها، تیتان، در مداری به دور کیوان قرار گرفت. این ماموریت، یکی از پروژه های مشترک ناسا، آژانس فضایی اروپا و آژانس فضایی ایتالیا بود.
تیتان، ماه کیوان، در طول موج فرابنفش و فروسرخ
واژه نامه:
Saturn - Earth-like moon - Titan - volcano - lava - Cassini - Etna - Laki - radar mapping - ice volcano - cryovolcano - landform - Sotra Facula - 3-D mapping - silicate lava - Enceladus - finger-like - nitrogen - methane
