24 دسامبر- دنباله دار لاوجوی را می بینید که در تاریک و روشن شفق بامدادی بالا می آید و دمش که در اثر نور و باد خورشید به عقب رانده شده، به شکل کمانی بر فراز افق خاوری نمودار می شود.
تصویر سمت چپ چشم انداز بامدادی دنباله دار را نشان می دهد که در کنار بخش جنوبی کهکشان راه شیری و از شهر آلویر در استان لاپامپای آرژانتین گرفته شده. ردهای کوچک متعلق به ستارگانند از جمله ستاره های درخشان آسمان جنوب، آلفا و بتای قنطورس نزدیک میانه ی تصویر، ولی رد بلند و پرنوری که از روی دم های دنباله دار گذشته، کمی به زمین ما نزدیک تر است. این رد ایستگاه فضایی بین المللی است که در حال گردش به دور زمین بر فراز افق محلی (بالا به پایین نما) بوده و هنوز غرق در نور خورشید است و عکاس در همان حال که منتظر لحظه ی مناسب برای آغاز نوردهی بود، تصویر آن را نیز ثبت نمود.
تصویر سمت راست، نمای دنباله دار لاوجوی نزدیک افق و از درون خود ایستگاه فضایی است که تنها دو روز پیش از تصویر سمت چپ گرفته شده. در واقع، دان بربنک، فرمانده ی ماموریت 30، بالا آمدن دنباله دار لاوجوی درست پیش از طلوع تماشایی خورشید را در ویدیویی تماشایی ثبت کرد. این ویدیو را می توانید اینجا ببینید
حتی با وجود چشم اندازهای دیگری که از مدار پایین زمین دیده می شود، بربنک از این نمای دنباله دار به عنوان "شگفت انگیزترین چیزی که تاکنون در فضا دیده" یاد می کند.
واژه نامه:
ISS - Comet - Lovejoy - twilight - Milky Way - star trail - Alpha Centauri - Beta Centauri - International Space Station - Dan Burbank - Expedition 30 - Sun
* کهکشان راه شیری هنوز "گرسنه" است و با اشتهایی سیری ناپذیر، به بلعیدن همسایگان کوچکترش ادامه می دهد.
راه شیری همیشه در آگهی های بازرگانی به عنوان شکلاتی تبلیغ می شود که هیچ کس از خوردنش سیر نخواهد شد. ولی کهکشانی که این شکلات نامش را از آن گرفته - کهکشان خودمان، اشتهایی سیری ناپذیر دارد. این کهکشان همچنان با سرعتی ترسناک در حال خوردن و بلعیدن کهکشان های کوچک همسایه می باشد - و ستاره شناسان به تازگی دو "جریان" ستاره ای را یافته اند که از یک کهکشان کوتوله ی همسایه جدا شده و به سوی کهکشان ما روان است.
برداشت یک هنرمند از چهار دنباله از کهکشان کوتوله ی کمان یا قوس (Sagittarius - توده ی
نارنجی رنگ سمت چپ تصویر) که به دور کهکشان راه شیری می گردد. دایره ی زرد و درخشان
سمت راست مرکز کهکشان، خورشید ماست که البته در مقیاس واقعی نشان داده نشده.
گروهی از اخترشناسان به سرپرستی سرگی کوپوزوف و واسیلی بلوکوروف از دانشگاه کمبریج، این دو جریان ستاره ای که از کهکشان کوتوله ی کمان یا قوس (Sagittarius) جدا شده را در نیمکره ی جنوبی کهکشانی یافته اند. سرگی کوپوزوف می گوید: «ما از مدت ها پیش می دانستیم که هر گاه کهکشان های کوچک به نزدیک کهکشان های بزرگ رسیده و به دام گرانش آن ها بیافتند، در اثر میدان کشندی عطیمی که در آن قرار گرفته اند، جریان هایی بلند، یا دنباله ای از ستارگان از آن ها بیرون کشید می شود.»
کهکشان کوتوله ی کمان یکی از همسایگان اقماری کهکشان راه شیری است. در حال حاضر بقایای از شکل افتاده ی آن در سمت دیگر کهکشان قرار دارد و در حال خرد شدن و از هم گسیختن توسط نیروهای عظیم کشندی می باشد. این کهکشان آنقدر کوچک است که در طول چند میلیارد سال گذشته، نیمی از ستارگان و همه ی گازهای درونش را از دست داده است.
سرگی کوپوزوف و همکارانش نقشه های چگالی بیش از 13 میلیون ستاره در تازه ترین نسخه از داده های منتشر شده ی پیمایش دیجیتالی آسمان اسلون (SDSS) را بررسی کردند، از جمله گستره ی بسیار مهم آسمان در جنوب کهکشان.
نقشه ای که جریان ستارگان جدا شده از کهکشان کوتوله ی کمان را نشان می دهد، کهکشانی که زیر گرانش خردکننده ی کهکشان ما دست و پا می زند و نیمی از ستارگانش را نیز در اثر همین نیرو از دست داده است.
داده های تازه نشان می دهد که جریان کهکشان کمان در جنوب، خود به دو بخش تقسیم شده، یک جریان پرنورتر و کلفت تر در کنار یک جریان کم نورتر و نازک تر. الویس وین از بنیاد اخترشناسی دانشگاه کمبریج می گوید: «کهکشان کمان همانند جانوری با چهار دم است.» و به گفته ی نویسنده ی همکار، گرینت لویس از دانشگاه سیدنی: «شاید کهکشان کوتوله ی کمان در بازی بیلیارد کهکشانی با یک جرم دیگر برخورد کرده باشد. شاید برخورد با یک توده ی بزرگ ماده ی تاریک، یا حتی با یک کهکشان کوچکتر، به دو بخش شدن هر یک از این دنباله ها انجامیده باشد.»
* این یک نمای کلی از چیزیست که منظومه ی خورشیدی خودمان، پس از طی چند میلیارد سال دیگر از تکاملش
ممکن است به نظر بیاید؛ و می تواند به ما کمک کند درباره ی سرنوشت آینده ی منظومه های
سیاره ای از جمله منظومه ی خودمان، چیزهایی تازه بیاموزیم.
ستاره شناسان دو سیاره ی هم اندازه ی زمین یافته اند که با وجود گرفتار شدن در دام انبساط و پف کردن ستاره ی میزبانشان و تبدیل شدن آن به یک غول سرخ، زنده مانده اند.
استیو کاوالر از دانشگاه ایالتی آیووا به گروه پژوهشگران کمک کرد تا داده های به دست آمده از تلسکوپ فضایی کپلر را بررسی کرده و تایید کنند که تغییرات کوچک در نور یک ستاره، در حقیقت ناشی از وجود دو سیاره ی در حال گردش به دور آن است. رهبر گروه پژوهشگران نیز استفان شارپنه از بنیاد پژوهش های اخترفیزیک و سیاره شناسی در تولوز فرانسه است.
کاوالر می گوید: «این یک نمای کلی از چیزیست که منظومه ی خورشیدی خودمان، پس از طی چند میلیارد سال دیگر از تکاملش ممکن است به نظر بیاید. این می تواند به ما در مورد آینده ی منظومه ی سیاره ای و در مورد خورشیدمان چیزهایی بیاموزد.»
دو سیاره که از گسترش ستاره ی میزبانشان و تبدیل شدن آن به یک غول قرمز جان به در
به گفته ی کاوالر، پژوهشگران به مدت حدود دو سال، تپش های نور ستاره ی میزبان این سیارات، یعنی یک ستاره ای پیر به نام KIC 05807616، که تازه از مرحله ی غول سرخ بودن گذشته را بررسی کردند. شارپنه به هنگام تجزیه و تحلیل داده ها متوجه دو تغییر کوچک شد که در بازه های زمانی 5.76 و 8.23 ساعته تکرار می شدند.
وی از دیگر ستاره شناسان از جمله کاوالر درخواست کرد داده‌های اولیه ی کپلر و نیز مجموعه داده هایی که پس از آن به دست آمده را بررسی کنند و ببیند که آیا آن ها نیز می‌توانند متوجه تغییرات بشوند یا نه. کاوالر می گوید: «ما این تغییرات را در همان موقعیت و با همان دوره ی تناوب دیدیم و به واقعی بودنشان پی بردیم.» و اینجا پرسش بعدی مطرح شد: «این ها چه هستند؟»
کاوالر سریع ترین و کندترین آهنگ تناوبی که ستارگان می توانند داشته باشند را بررسی کرد. به کمک این نتایج، گروه پژوهشگران نتیجه گرفتند که تغییرات دیده شده توسط کپلر بسیار کندتر از آن بود که بتواند ناشی از خود ستاره باشد. بنابراین اخترشناسان به آزمودن نظریه ای دیگر پرداختند: این تغییرات می توانست در اثر وجود دو سیاره باشد که به دور ستاره می‌چرخند. ستاره شناسان بر این باورند که دلیل تغییرات دو سیاره، KOI 55.01 و KOI 55.02، بازتاب نور ستاره از روی این سیاره ها و اختلاف دما میان "سمت روز و گرم تر" سیاره ها و "سمت شب و سردتر" آن هاست.
همچنین به گزارش ستاره شناسان، جرم این سیاره ها 76 درسد (درصد) و 87 درسد جرم زمین است و از این نظر، از کوچکترین سیاره هایی هستند که تاکنون پیرامون سیاره ای غیر از خورشید خودمان یافته شده اند. بنا بر گزارش های بعدی، این سیاره ها به ستاره ی میزبانشان نزدیکند، تنها 0.6 درسد و 0.76 درسد فاصله ی زمین تا خورشید. و این حکایت از شرایطی خشن با دماهایی تا 9,000 درجه ی سانتیگراد (16,000 درجه ی فارنهایت) روی سطح آنان می کند.
این فاصله آنقدر کم است که ستاره ی میزبان با پف کردن و انبساط و تبدیل شدن به یک غول سرخ، باید سیاره ها را قورت داده باشد؛ احتمالن این سیاره ها غول های گازی مانند مشتری و کیوان بوده اند با هسته ای سنگی و جوی فشرده از گاز، که با پف کردن ستاره، این لایه ی گازی هم از سیاره جدا شده و تنها هسته ی سنگی آن به جا مانده. همچنین این سیاره ها می توانسته اند به از دست رفتن غیرعادی جرم ستاره ی میزبان هم کمک کرده باشند.
به گفته ی گروه پژوهشی، کشف این دو سیاره پرسش های بسیاری را درباره ی توانایی بقای سیاره ها در چنین شرایط خشنی پیش می کشد. همچنین پرسش هایی در مورد چگونگی اثر یک سیاره بر زندگی و روند تکاملی ستاره ی میزبانش.
واژه نامه:
planetary system - Earth - planet - red-giant - expansion - Steve Kawaler - Kepler space telescope - Stéphane Charpinet - solar system - Sun - KIC 05807616 - KOI 55.01 - KOI 55.02 - gas giant - Jupiter - core -
خوراک هیولای خفته در مرکز کهکشان راه شیری در حال نزدیک شدن به آنست. رصدهای تازه که توسط تلسکوپ های بسیار بزرگ (VLT) انجام شده نشان می دهد که ابری از گاز در اقدامی جسورانه و مخاطره آمیز، در حال نزدیک شدن بیش از حد به سیاهچاله ی ابَرپرجرم (کلان جرم) در مرکز کهکشان راه شیری است. این ابر گازی دارد از هم می پاشد، کش می آید، دمایش بالا می رود، و انتظار می رود طی دو سال آینده نیز بخشی از آن به درون سیاهچاله فروکشیده شود.
در این نگارش هنری، چیزی که پس از گذر نزدیک توده ی ابر از کنار سیاهچاله، از آن به جا می ماند، به رنگ سرخ و زرد نشان داده شده و می بینید که از این تله ی گرانشی مرگبار رو به بیرون و سمت راست سیاهچاله کمانه کشیده است. مدار ابر به رنگ سرخ نمایانده شده و مدار ستارگان مرکز کهکشان به رنگ آبی. برآورد می شود این ابر (سحابی) فرورونده، جرمی چندین برابر جرم زمین داشته باشد، ولی سیاهچاله ی مرکزی که گمان می رود چشمه ی امواج رادیویی "کمان آ*" باشد، حدود چهار میلیون برابر خورشید جرم دارد.
انتظار می رود با فرو رفتن ابر محکوم به مرگ به درون سیاهچاله، دیگر هرگز چیزی از آن شنیده نشود.
monster - Galaxy - Very Large Telescope - supermassive black hole - Galactic center - black hole - gravitational death trap - orbit - Earth - Sagittariaus A* - Sun
در این تصویر که در تاریخ 26 دسامبر گرفته شده، این مقارنه را با رنگ های زیبای غروب در بالا و پایین، بر فراز دریاچه ی ویورونه نزدیک تورین ایتالیا دیده می شود.
ولی اگر این روزها در ساعات پایان روز در بیرون خانه به تماشای غروب آفتاب در آسمان سیاره ی زمین رفته باشید، چه بسا متوجه سیاره ی ناهید (زهره) در ارتفاع پایین در افق غربی شده اید که تبدیل به ستاره ی تابناک شامگاهی این فصل شده است.
ناهید که برخی اوقات با چراغی در افق اشتباه گرفته می شود، پس از ماه و خورشید، سومین شبچراغ درخشان آسمانی است. این امتیاز ناهید به ویژه در این چشم انداز ملایم قابل درک می باشد.
* تخته سنگ های روی سطح سیاره ی بهرام (مریخ)، به وسیله ی "چیزی" جابجا می شوند.
تخته سنگ های روی سطح سیاره ی بهرام (مریخ)، به وسیله ی "چیزی" جابجا شده، و باعث شکل گرفتن توده هایی کمیاب نزدیک کلاهک یخی شمال این سیاره شده اند. اکنون به نظر می رسد این قضیه ربطی به "مریخی ها" نداشته باشد، بلکه کار، کار یک پوسته ی فصلی از یخ دی اکسید کربن است که روی سنگ ها را در زمستان می پوشاند.
چه چیزی این طرح ها را روی سطح بهرام پدید آورده؟
آنچه انتظار می رود اینست که سنگ ها روی سطح بهرام کمابیش به طور نامنظم و کتره ای پراکنده شده باشند، از همین رو وقتی تصاویر رزولوشن بالای مدارگرد شناسایی بهرام (MRO) متعلق به ناسا نشان داد که سنگ ها روی سطح بهرام و در عرض های جغرافیایی بالا، نزدیک ضلع‌های الگوهایی به شکل چندضلعی گرد آمده اند، مایه ی شگفتی شد.
باور بر اینست که خود این اشکال چندضلعی زمانی پدید آمده اند که سطح سیاره به طور پیاپی در هر زمستان و تابستان، فشرده (منقبض) و سپس دوباره منبسط می شده. فرآیندی که در عرض های جغرافیایی قطب های زمین نیز دیده شده است.
آرایش و شیوه ی جایگیری سنگ های روی سیاره ی بهرام نشان می دهد که در طول زمان جابجا شده اند. تراویس اورلاف، از دانشگاه کالیفرنیا، سانتا کروز، و همکارانش، برای این که سرعت جابجایی سنگ ها را دریابند، سن سطحی که سنگ ها روی آن قرار دارند را با اندازه گیری میزان فرسایش دهانه های برخوردی موجود در آن محل برآورد کردند و سن این دهانه ها را میان 10,000 تا 1 میلیون سال یافتند. پهنای چندضلعی ها 5 تا 20 متر بود، پس به گفته ی اریک اسفوگ از UCSC و یکی از اعضای گروه: «بنابراین جابجایی سنگ ها می بایست چند میکرون تا یک میلیمتر در هر سال بوده باشد.»
چسب یخی
ولی چه چیزی آن ها را جابجا می کند؟
خوب، این سنگ ها روی ناحیه ای قرار دارند که در طول زمستان با لایه ای از شبنم یخ زده ی دی اکسید کربن به کلفتی چند متر پوشیده می شود. گروه پژوهشگران نشان دادند که گرمای ناشی از خاک دفن شده زیر یخ، که در زمستان از سطح گرم تر است، می تواند باعث بالا آمدن و تبخیر بخش پایینی این لایه ی یخ CO2 شده و آن را از سطح خاک جدا کند. لایه ی یخ با جدا شدن از سطح و بالا رفتن، سنگ ها را به خود چسبانده و سر جایشان محکم نگه می دارد و در همان زمان هم سطح خاکی زیرین سرد می‌شود و چندضلعی ها منقبض شده و کوچک تر می شوند.
سپس، در فصل بهار، گرمای بالای لایه ی یخی، یخ را آب می کند و سنگ ها نیز از یخ جدا شده و بر خاک می افتند. اکنون سنگ ها به ضلع های چندضلعی نزدیک تر از پیش شده اند. این فرآیند هر سال تکرار می شود، و سنگ ها کم کم به سمت لبه های بیرونی چندضلعی ها جابجا می شوند. این حرکت با رسیدن سنگ ها به لبه های چندضلعی ها پایان می گیرد چرا که شکاف های میان این شکل ها مانند یک ترمز رفتار می کند. (نقاشی روبرو)
اورلاف نظریاتش را در اوایل این ماه در نشست انجمن ژئوفیزیک آمریکا در سانفرانسیسکوی کالیفرنیا ارایه نمود.
واژه نامه:
boulder - Mars - ice cap - Martian - carbon dioxide - ice - NASA - Mars Reconnaissance Orbiter - polygon - polar latitude - Earth - Travis Orloff - Erik Asphaug - CO2
دنباله دار لاوجوی (C/2011 W3) از برخورد نزدیکش با خورشید در اوایل این ماه زنده بیرون آمد و درست همزمان با روزهای کریسمس، جایگاه خود در میان شگفتی های آسمان نیمکره ی جنوبی را تثبیت نمود.
در این عکس که پیش از سر زدن آفتاب از رصدخانه ی پارانال شیلی گرفته شده، دم های بلند این دنباله دار خورشیدخراش بر فراز افق خاوری دیده می شود که به بلندی بیش از 20 درجه، در راستای صفحه ی کهکشان راه شیری کشیده شده اند. لاوجوی که خود به تنهایی چشم اندازی نفس گیر و هیجان انگیز دارد، در این نمای آسمانی، ستارگان و سحابی ها، ابرهای کوچک و بزرگ ماژلان در سمت راست گنبد رصدخانه، و تابش نور منطقه البروجی (برجگاهی) در کنار لبه ی چپ تصویر را نیز همراه خود دارد.
این چشم انداز زاویه گسترده در 23 دسامبر گرفته شده و یگان های تلسکوپ بسیار بزرگ پارانال در پیش زمینه ی آن دیده می‌شود. دنباله دار لاوجوی اکنون در حال دور شدن از خورشید است و دم های آن بلندتر شده اند، حتی با وجود کم نورتر شدن خودش.
نخستین نشانه ی راهنما درباره ی سرنوشتی که انتظار خورشیدمان را می کشد، به گونه ای غیرعمدی در سال 1764 یافته شد. در آن زمان، شارل مسیه در حال گردآوری فهرستی از اجرامِ دارای چشمه ی نور پراکنده و نامتمرکز بود که با دنباله دار تفاوت داشته و با آن اشتباه گرفته نشوند. 27مین جرمی که وی وارد فهرستش کرد و اکنون به نام M27 یا سحابی دمبل شناخته می شود، یک سحابی سیاره ای یا سیاره نماست، از گونه ی سحابی هایی که خورشید ما در پایان عمرش، هنگامی که همجوشی هسته ای در هسته اش متوقف شد پدید خواهد آورد.
M27 یکی از درخشان ترین سحابی های سیاره ای در آسمان است، و آن را می توان با یک دوربین دوچشمی در محدوده ی صورت فلکی روباهک تماشا کرد. نور M27 برای رسیدن به ما، حدود 1000 سال زمان نیاز دارد. در تصویر بالا، نور این سحابی را در رنگ های ناشی از تابش هیدروژن و اکسیژن می بینید.
درک و شناخت فیزیک و ارزشمندی و اهمیت M27 بسیار فراتر از دانش سده ی 18 میلادی بود. حتی امروز هم رازهای بسیاری درباره ی سحابی های سیاره ای دوقطبی همچون M27 ناگشوده مانده، از جمله ساز و کار فیزیکی که باعث پس زدن پوسته ی گازی بیرونی و کم جرم یک ستاره، و بر جای گذاشتن یک کوتوله ی سفید داغ و تابان در محدوده ی پرتو ایکس می شود.
واژه نامه:
Sun - Charles Messier - comet - Messier's list - M27 - Dumbbell Nebula - planetary nebula - nebula - nuclear fusion - constellation of the Fox - Vulpecula - binocular - hydrogen - oxygen - bipolar planetary nebula - X-ray - white dwarf
* تپ اخترهایی بوده اند که برای مدتی کوتاه خاموش شدند ولی تپ اختر فرناندو کامیلو تاکنون بلندترین دوره ی
خاموشی را داشته، و به پرسش هایی تازه درباره ی این که این ساعت های
کیهانی تا چه اندازه قابل اطمینانند دامن زده.
در سال 1967، تپ های (پالس های) موجی منظم و مشکوکی ردیابی شد که از دل فضا می آمد- این تپ ها به حدی منظم بودند که یابندگانشان پنداشتند آن ها پیام هایی از تمدنی بیگانه اند. آن فرضیه به زودی رها شد و چشمه (منبع) آن تپ ها به عنوان یک تپ اختر، یا ستاره ی تپنده (پولسار) نامیده شد. از آن زمان، این تابش های پرتو گاما، پرتو ایکس، یا امواج رادیویی که با زمان بندی منظم از تپ اخترها گسیل می شد، این اجرام را به گاه شمارهای کیهانی تبدیل ساخت.
در این تصویر رادیویی، تپ اختر فرناندو کامیلو درون یک دایره ی سفید نشان داده شده
و از همین رو فرناندو کامیلو، یک اخترشناس از دانشگاه کلمبیا در نیویورک، وقتی دید تپ اختر رادیویی که خودش کشف کرده و سال ها به رصدش پرداخته بود -- PSR J1841-0500 -- ناگهان از گسیل پرتوهای منظم باز ایستاد و خاموش شد، مبهوت بر جای ماند. وی به یاد می آورد: «در آغاز به سختی می توانستم آنچه را می دیدم باور کنم. در سال گذشته، این تپ اختر بسیار قابل اطمینان بود و هر 1.9 ثانیه یک تپ درخشان می فرستاد. من فکر کردم شاید خطا و اشکالی در دستگاه ها رخ داده.»
کامیلو با شیفتگی، ماهی یک بار به رصد این ستاره با فاصله های 5 دقیقه ای، هم در رصدخانه ی CSIRO Parkes نیوساوث ولز استرالیا، جایی که ستاره را کشف کرده بود، و هم در رصدخانه ی ملی اخترشناسی رادیویی در گرین بنک، ویرجینیای باختری ادامه داد. یک سال و نیم بعد، کامیلو مزد کار سختش را گرفت: ستاره به زندگی بازگشت و با همان درخشندگی گذشته شروع به تپش نمود.
تپ اخترهای دیگری هم بوده اند که برای مدتی کوتاه خاموش شدند ولی تپ اختر کامیلو تاکنون بلندترین دوره ی خاموشی را داشته، و پرسش هایی تازه را درباره ی این که این ساعت های کیهانی تا چه اندازه قابل اطمینانند پیش کشیده. این کشف، بر رازهای پیرامون تپ اخترها افزوده، همچنین این پرسش هم که دقیقن چه چیزی از همان آغاز باعث شروع تپ ها می شود هنوز بی پاسخ مانده است. (مطلبی در این زمینه)
چراغ دریایی آسمانی
تپ اختر، یک ستاره ی نوترونی چرخان است - ستاره ی نوترونی، هسته ی سرشار از نوترونی است که از انفجار ابرنواختری یک ستاره ی رو به مرگ بر جای مانده. چنین ستاره ای دارای یک میدان مغناطیسی بسیار نیرومند است، نیرومندتر از میدان مغناطیسی هر جرم شناخته شده ی دیگری در کیهان.
جزییات دشوار و پیچیده اند، ولی می دانیم که میدان مغناطیسی چرخان باعث شتاب گرفتن ذرات باردار روی سطح ستاره شده، و به شیوه ای، به تولید یک باریکه ی پرتو در راستای محور میدان مغناطیسی می انجامد. این محور با محور چرخش خود تپ اختر زاویه ای می سازد، از همین رو تابش آن در گستره ی فضا مانند یک چراغ دریایی دیده می شود. اگر سیاره ی زمین در مسیر این باریکه ی پرتو باشد، در هر بار چرخش تپ اختر، یک تپ در آسمان زمین چشمک خواهد زد. این ویدیو را ببینید:
پرتوافکنی برخی از تپ اخترهایی که پرتو ایکس می گسیلند به حدی منظم است که از نظر دقت، با ساعت های اتمی رقابت می‌کنند. این ویژگی برای جستجوی اثرات امواج گرانشی و نیز در ناوبری ماهواره ها سودمند است.
ولی برخی از تپ اخترها به تاریکی می گرایند و ستاره ی کامیلو از این نظر نخستین آن ها نبود. در دهه ی 1970، شماری از تپ اخترهای منظم را دیدند که از چند ثانیه تا چند دقیقه خاموش شدند، پدیده ای که به نام "تهی یابی" (nulling)* شناخته می‌شود. در دهه ی گذشته، رده ای تازه از تپ اخترها یافته شدند که دامنه ی سکوتشان می تواند از چند دقیقه تا چند ساعت به درازا بکشد. این اجرام به نام اجرام رادیویی گذرای چرخان یا RRAT خوانده شدند. تقریبن در همان زمان، تپ اختری یافته شد که تا حدود یک هفته می تپید و سپس به مدت نزدیک به یک ماه خاموش می شد و پس از آن دوباره این چرخه را تکرار می کرد.
پیری زودرس
تپ اختر کامیلو با دوره ی سکوتی 580 روزه، طولانی ترین دوره ی خاموشی را تاکنون داشته. این تپ اختر تازه در ماه اوت همین امسال دوباره به راه افتاد و به همین دلیل هنوز بسیار زود است که بگوییم آیا این چرخه ی "یک سال روشنی/یک سال و نیم خاموشیِ" آن، چرخه ای منظم است یا نه، ولی کامیلو می گوید در فکرم که دیگر تپ اخترها چه چیزی را پنهان کرده اند.
وی می اندیشد: «آیا ممکن است برخی تپ اخترها بتوانند تا چند دهه یا چند سده خاموش شوند؟ آیا ممکن است تپ اخترهایی که می شناسیم و دوستشان داریم، آن هایی که از 1967 تاکنون شناخته ایم، و آن هایی که برای بررسی همه گونه پدیده ها ارزشمندند، زمانی خاموش شوند؟ تپ اختری مانند این انسان را به حیرت وامی دارد.»
کامیلو این اندیشه را مطرح می کند که شاید بخشی از این غیرقابل پیش بینی بودن تپ اخترها به دلیل سن زیاد باشد. هنگامی که سن یک تپ اختر بالا می رود، با انتشار و پراکندن انرژیش در فضا، آهنگ چرخشش کم کم کند می شود. و این باعث می شود ذرات باردار سخت تر بتوانند شتاب گرفته و به سرعت های بالایی که برای ادامه ی تابش نیاز است دست یابند.
به نظر می رسد اجرام رادیویی گذرای چرخان (RRATs) اجرامی نسبتن پیر باشند. ولی تپ اختری که کامیلو کشف کرد و یکی دیگر از پسر عموهایش که آن هم تپ اختری با خاموشی موقت بود، هر دو تپ اخترهایی میانسالند، پس جریان چیست؟ کامیلو می گوید: «ممکن است این تپ اخترها در سنین نسبتن جوانی باشند ولی در حال تقلید وضعیت واپسین خود، یعنی آغاز خاموش شدن در پیری و سرانجام نیز مرگ، می باشند - مانند یک شخص جوان که دچار حمله ی قلبی نامنتظره ای می شود. حقیقت اینست که ما واقعن چیزی نمی دانیم.»
---------------------------------------------
* اگر کسی از دوستان، هم ارز فارسی مناسب دیگری برای واژه ی "nulling" سراغ داره، سپاسگزار میشم که اینجا معرفیش کنه.
واژه نامه:
alien civilisation - pulsar - pulsing star - gamma ray - X-ray - radio wave - metronomic - cosmic chronometer - Fernando Camilo - PSR J1841-0500 - CSIRO Parkes - Celestial lighthouse - supernova - magnetic field - axis - atomic clock - gravitational wave - satellite navigation - nulling - rotating radio transient - RRAT - Premature aging - charged particle - beam
این یکی از بزرگ ترین و دیرپاترین توفان هاییست که تاکنون در منظومه ی خورشیدی ثبت شده.
ابتدا اواخر سال ۲۰۱۰ بود که شکل گیری ابرهای ارتفاع بالا در نیمکره ی شمالی کیوان در پهنه ای بزرگ تر از زمین آغاز شد و به زودی چنان گسترده شد که به طور کامل دور سیاره حلقه زد. این توفان نه تنها از روی زمین پیگیری می شود بلکه فضاپیمای رباتیک کاسینی که در حال حاضر به دور کیوان می چرخد نیز از نزدیک آن را بررسی می کند.
تصویر بالا در ماه فوریه به ثبت رسیده و در محدوده ی فروسرخ است که با رنگ های نمایشی رنگ آمیزی شده. رنگ نارنجی در آن نمایانگر ابرهای موجود در ژرفای جو سیاره اند، در حالی که رنگ های روشن، ابرهای بالاتر را نشان می دهند. حلقه های کیوان تقریبن از لبه دیده می شوند و آن‌ها را به صورت خط افقی باریک آبی رنگی می بینید.
نوارهای تابیده ی تیره رنگ، سایه های حلقه ها هستند که بر روی ابرها افتاده و نشان می دهند که خورشید در حال تابیدن از بالا، سمت چپ است.
در شمال سیاره ی کیوان، فصل بهار کم کم دارد از راه می رسد و این توفان شدید که چشمه ای از نوفه ها (نویزهای) رادیویی ناشی از آذرخش نیز هست، می تواند مربوط به همین تغییرات فصلی سیاره باشد.
این توفان پرآوازه پس از شش ماه جوش و خروش،ه یک دور کامل به گرد سیاره حلقه زد، با کامل شدن حلقه و رسیدن به نقطه ی آغازین، شروع به بلعیدن دُم خود کرد- و با این کار به گونه ی شگفت انگیزی خود را ناپدید ساخت (همچون ماری که خود را از نقطه ی آغاز دُم ببلعد).
این ویرانه ایست است که از انفجار یک ستاره بر جای مانده.
M۱ یا همان سحابی خرچنگ، دستاوردابرنواختری که در سال ۱۰۵۴ میلادی [۹۶۱ سال پیش] دیده شد، سرشار از رشته هایی اسرارآمیز است. این رشته‌ها نه تنها به گونه ای شگرف، پیچیده اند، بلکه به نظر می رسد جرمی کمتر از آنچه در ابرنواختر اصلی پس زده شده بود دارند و سرعتشان نیز نسبت به آنچه از یک انفجار آزاد انتظار می‌رود بیشتر است.
تصویر بالا که توسط تلسکوپ فضایی هابل گرفته شده، در سه رنگ برگزیده ی علمی نمایانده شده است.
* شاید این راز که چرا میدان مغناطیسی سیاره ی تیر تا این اندازه ضعیف است اکنون گشوده
شده باشد: باد خورشیدی این میدان را خفه کرده است.
تیر (عطارد) و زمین تنها سیاره های سنگی منظومه ی خورشیدیند که یک میدان مغناطیسی سراسری دارند، [ولی] دانشمندان سال‌هاست از این که میدان سیاره ی تیر تا این اندازه سست و ضعیف است سر در گمند. میدان مغناطیسی سیاره ها در اثر آشفتگی و تلاطم هسته های تشکیل شده از آهن گداخته ی (مذاب) آن ها پدید می آید، و با توجه به این که هسته ی سیاره ی تیر نسبت به اندازه اش به شکل باورنکردنی سرشار از آهن است - قلب فلزی این سیاره شاید دو سوم جرم خود سیاره را در بر داشته باشد، دو برابر همین نسبت در زمین، ناهید، یا بهرام -، پس باید میدان مغناطیسی این درونی ترین سیاره ی منظومه ی خورشیدی، 30 برابر نیرومندتر از چیزی باشد که فضاپیمایی مانند کاوشگر مسنجر ناسا تاکنون تشخیص داده.
نخستین تصویر رزولوشن بالای سیاره ی تیر، گسیلیده توسط فضاپیمای مسنجر
پژوهشگران به منظور بررسی میدان مغناطیسی تیر، یک شبیه سازی سه بعدی رایانه ای از محتوای درونی این سیاره و باد خورشیدی - سیلی از ذرات پرانرژی که از خورشید می آید و به طور پیوسته نزدیک ترین سیاره اش را بمباران می کند - انجام دادند.
مدل های رایانه ای نشان دادند که تلاطم هسته ی آهنی تیر در شرایط معمولی می بایست طی یک فرآیند به اصطلاح دینامی شبیه آنچه درون سیاره ی خودمان می گذرد، به پدید آمدن یک میدان مغناطیسی تا سطح میدان زمین بیانجامد.
ولی به گفته ی پژوهشگران، ظاهرن هجوم باد خورشید از بروز چنین پدیده‌ای جلوگیری می کند. این بررسی نشان داد که باد خورشیدی ذرات باردار را به سمت پوسته ی پیرامون سیاره که به نام مغناطکره یا مگنتوسفر شناخته می شود منحرف می کند. به گفته ی پژوهشگران، میدان مغناطیسی این مغناطکره تا ژرفای سیاره و به هسته ی آن نفوذ کرده و نیروی میدان تولید شده در درون خود سیاره را سرکوب و مهار می کند.
دانیل هاینر، سرپرست نویسندگان این مطالعه، و فیزیکدانی از دانشگاه فنی برانشویگ آلمان می گوید: «جفت سازی (پیوند) مغناطیسی میان مغناطکره و دینام درونی سیاره باعث ضعیف شدن دینام می شود و این می تواند توضیحی باشد بر ضعف اسرارآمیز میدان مغناطیسی سیاره ی تیر.»
این نمودار کلی میدان مغناطیسی سیاره ی تیر، مغناطکره و شار سنگین یون پلاسما را از دید فضاپیمای مسنجر ناسا که به گرد این سیاره ی کوچک می گردد نشان می دهد. مسنجر از تاریخ 18 مارس 2011 در یک مدار نزدیک قطبی و به شدت بیرون از مرکز (خط نقطه چین سرخرنگ) به گرد تیر می چرخد. بیشینه‌های جریان یونی که از مدار دیده می شوند به رنگ آبی روشن نشان داده شده. (تصویر بزرگ تر)
دانشمندان تصمیم دارند دقت مدل های خود را با بهره از داده هایی که فضاپیمای مسنجر (MESSENGER) از میدان مغناطیسی و مغناطکره ی تیر گرد آورده و نیز داده هایی که فضاپیمای اروپایی بپی کلمبو (BepiColombo) که در سال 2014 پرتاب می‌شود به زمین خواهد فرستاد بیازمایند.
هاینر به SPACE.com گفت: «این یک مبارزه ی واقعیست، چون مغناطکره کوچک و بسیار پویا و پرانرژیست.» هاینر می‌افزاید: شمار فزاینده ی سیاره های فراخورشیدی که در حال یافته شدن پیرامون ستارگان دور دستند نیز شاید بینشی از چگونگی مهار و کنترل دینام یک سیاره "توسط باد ستاره ای که در مقایسه با خورشید، مرحله ی متفاوتی از تکامل را می پیماید" به ما بدهد.
جزییات یافته های هاینر و همکارانش در شماره ی 23 دسامبر نشریه ی Science منتشر شد.
Mercury - magnetic field - solar wind - Earth - rocky planet - solar system - iron - cores - Venus - Mars - NASA - MESSENGER - magnetosphere - magnetic coupling - dynamo - Daniel Heyner - stellar wind - false color - narrow-band - plasma - ion - near-polar - eccentric -
* حتی غول ها نیز می توانند دل از کف بدهند. برآوردهای تازه نشان می دهد که هسته ی سنگی سیاره ی
مشتری دارد مانند قرص آنتی اسیدی که در آب افتاده "حل می شود".
دل از دست می رود
این پژوهش می تواند به توضیح این مساله کمک کند که چرا هسته ی مشتری کوچک تر، و عناصر سنگین جو آن بیشتر از اندازه ایست که قبلن پیش بینی شده.
گمان بر اینست که سیاره های غول پیکر مانند مشتری و کیوان زندگیشان را به صورت اجرام جامد تشکیل شده از سنگ و یخ آغاز کرده اند. با بزرگ شدن و رسیدن به جرمی حدود 10 برابر جرم زمین، نیروی گرانش آن ها، گاز موجود در سحابی مادری (توده ای که سیاره های یک منظومه ی ستاره ای "معمولن" از دل آن پدید می آیند. - م) را به سوی خود کشیده و جوی کلفت و فشرده که عمدتن از هیدروژن بود به گرد خود ساختند.
جالب اینجاست که برخی پژوهش ها نشان داده که هسته ی مشتری احتمالن کمتر از 10 برابر زمین وزن دارد، در حالی که هسته‌ی برادر کوچکترش، کیوان، به 15 تا 30 برابر زمین می رسد. سال گذشته، پژوهشگرانی به سرپرستی شو لین لی از دانشگاه پکن در چین، توضیحی ترسناک ارایه کردند: مدت ها پیش، یک سیاره ی بزرگ تر از زمین به مشتری برخورد کرده، و بیشتر هسته ی غول پیکر آن را بخار کرده است. اینجا را بخوانید: "برخوردی که به بزرگ شدن مشتری انجامید"
این سناریو همچنین راز دیگری را نیز می تواند بگشاید: این که چرا عناصر سنگین در جو مشتری، بیش از خورشید (که گمان می رود ساختار و ترکیب آن آینه ایست از سحابیی که سیاره های منظومه ی خورشیدی را ساخته) است.
اکنون هیو ویلسون و بورخارد میلیتزر از دانشگاه کالیفرنیا، برکلی، اندیشه ی دیگر ی -گرچه کمتر از آن ترسناک نیست- را پیش کشیده اند: هسته ی مشتری از زمان شکل گیریش در 4.5 میلیارد سال پیش تاکنون در حال حل شدن تدریجی بوده.
برآوردهای کوانتومی
نظر پژوهشگران دیگر هم این بوده که شاید وجود فشار و دمای شدید در دل سیاره، به حل شدن هسته در جو پیرامون می انجامد، جوی که چنان فشار بالایی دارد که به گونه ای، همانند یک مایع رفتار می کند. ویلسون می گوید: «ما در این فکریم که آیا اصلن چنین چیزی روی می دهد؟»
پژوهشگران از معادله های مکانیک کوانتومی کمک گرفتند تا رفتار ماده ی معدنی اکسید منیزیم - که گمان می رود یکی از اجزای ساختاری هسته ی مشتری یاشد- را در فشاری مانند فشار مشتری (40 میلیون برابر فشار جو زمین) و دمای 20,000 درجه‌ی سانتیگراد ببینند. چنین شرایطی در آزمایشگاه های زمینی قابل بازآفرینی نیستند - در برخی آزمایش ها، به این فشار نزدیک شده اند ولی دما با ضریب 100 یا بیشتر، از اندازه ی موردنیاز بالاتر می رفت.
در هم آمیخته
آنان دریافتند که اکسید منیزیوم واقعن در آن شرایط در مایع پیرامونش حل می شود. ویلسون می گوید: «می شود اینطور فکر کرد که اگر مقداری نمک در ته لیوانی باشد، با ریختن آب گرم بر روی آن، نمک شروع به حل شدن می کند و ما آبی شور خواهیم داشت که میزان شوریش در ته لیوان بیش از بالای لیوان است.»
وی بر این گمان است که [هسته ی] سنگی احتمالن با گذشت زمان، در بقیه ی جو سیاره مخلوط شده است: «این دستکم تا اندازهای می تواند هم فراوانی عناصر سنگین در جو بیرونی مشتری را توضیح دهد و هم این واقعیت را که هسته ی این سیاره کوچکتر از آن چیزیست که الگوها [الگوهای شکل گیری سیاره] نشان می دهند.»
محاسبه ها همچنین نشان می دهند کیوان - با جرمی حدود یک سوم جرم مشتری - ظاهرن دارای هسته ای بزرگ تر و پرحجم تر است. شرایط درون این سیاره ی حلقه دار واقعن به سختی و شدت درون مشتری نیست، بنابراین اگر هسته ی کیوان در حال حل شدن هم باشد، این فرآیند حل شدن به گفته ی ویلسون: «بسیار کندتر خواهد بود.»
سیاره های دلباخته
به گمان این گروه دانشمندان، این فرآیند احتمالن در سیاره های بزرگ تر از مشتری، بسیار سریع تر رخ می دهد. دیو استیونسون از بنیاد فاوی کالیفرنیا در پاسادنا با این دیدگاه موافق است. به گفته ی وی: «احتمالن با افزایش جرم، فرسایش و تحلیل هسته هم شدت بیشتری می یابد.»
ویلسون می گوید: «به گمان من، در سیاره های بسیار بزرگ "اَبَرمشتری" دیگر هیچ هسته ای نخواهیم یافت. نتیجه ی چینین چیزی می تواند افزایش غلظت عناصر سنگین در جو آن ها باشد، که تلسکوپ های آینده شاید بتوانند چنین چیزی را آشکار کنند.»
آیا ویلسون از این واقعیت که قلب مشتری در حال آب شدن است، غمگین است؟ کاملن برعکس. وی می گوید: «این به گونه ای نشان می دهد که مشتری همچنان در حال شکل گیری است ؛ این سیاره هنوز آرام نگرفته و به حالتی پایدار نرسیده.»
واژه نامه:
Jupiter - core - atmosphere - heavy element - Saturn - Earth - gravity - birth nebula - hydrogen - Shu Lin Li - solar system - planet - Hugh Wilson - Burkhard Militzer - Quantum - magnesium oxide - Dave Stevenson - erosion - super-Jupiter
غروبِ این ماه تماشایی کوهستان راکی، همزمان با کامل شدن گرفتگی آن بود. ولی همه ی بخش های این رویداد کیهانی "زمین‌مرکزی" به اضافه ی کل 51 دقیقه ی مرحله ی کامل گرفتگی را می شد در مناطق اقیانوس آرام، آسیا، و استرالیا تماشا کرد. همچنین این آخرین ماه گرفتگی سال 2011 به طور جزیی (پاره ای) در آسمان بیشتر مناطق سیاره ی زمین قابل دیدن بود.
فرمانده ی ایستگاه فضایی بین المللی، دان بربنک، روز چهارشنبه 21 دسامبر، از بلندای حدود 240 مایلی بر فراز افق زمین، تصاویری تماشایی از دنباله دار لاوجوی ثبت کرد.
بربنک در گفتگویی با WDIV-TV در دیترویت، چشم انداز این دنباله دار را به عنوان "شگفت انگیزترین چیزی که تاکنون در فضا دیده" توصیف نمود.
* توضیح بخش apod سایت ناسا در همین باره: لاوجوی و ایستگاه فضایی : از فضا، از زمین
کهکشان بیضی گون (بیضوی) NGC 7600 از نظر اندازه، برابر با کهکشان راه شیری است و حدود 160 میلیون سال نوری نیز از ما فاصله دارد.
در این تصویر ژرف که گستره ای به پهنای 1/2 درجه از آسمان در محدوده ی صورت فلکی دلو (آب ریز) را می پوشاند، هاله ی چشمگیر آن را می بینید که از پوسته های تو در تو و ساختارهای گسترده ی کهکشانی شکل گرفته. این ویژگی های فریبنده می‌توانند در اثر به هم پیوستگی و افزایش ماده ی تاریک و ستارگان، در یک بازه ی زمانی به مقیاس کیهانی پدید آمده باشند. در واقع، فیلمی که شبیه سازی شکل گیری کهکشان با بهره از یک مدل کیهانشناختی و با در نظر گرفتن ماده ی تاریک سرد به جای هاله ی کهکشان های در حال ادغام را نشان می دهد، در پایان، نمایی همچون NGC 7600 با جزییاتی شگفت انگیز را می‌نمایاند. این ویدیوی تماشایی را در پایین می بینید.
این شبیه سازی شواهد قانع کننده ای را ارایه می دهد که بنا بر آن ها، ویژگی های پرجزییاتی که با تلسکوپ های کوچک و میدان گسترده ی زمینی در کهکشان های ادغام شده دیده می شود، به دلیل پیامدهای طبیعی شکل گیری کهکشان و نیز ویژگی های بنیادی ماده ی تاریک می باشند.
واژه نامه:
Milky Way - elliptical galaxy - NGC 7600 - constellation Aquarius - dark matter - galaxy formation - simulation
دنباله دار خورشیدخراش لاوجوی آنقدر درخشان شده که به گزارش کالین لِگ از ماندورا، باختر استرالیا: «اکنون دیگر می‌توان آن را با چشم غیرمسلح، بیش از یک ساعت پیش از سر زدن آفتاب تماشا کرد.»
بامداد امروز یک نوردهی کوتاه با دوربین دیجیتال لِگ کافی بود تا بازتاب این دنباله دار در آب های خلیج ماندورا آشکار شود. لِگ می‌گوید: «این یک چشم انداز شگفت انگیز بود.» در واقع، به نظر می رسد لاوجوی بهترین دنباله داریست که پس از دنباله دار مک نات در سال 2007 دیده شده.
اکنون چشم انداز بامدادی دنباله دار لاوجوی را در سراسر نیمکره‌ی جنوبی می توان دید. (کجی مدار این دنباله دار باعث شده برای ساکنان نیمکره ی شمالی زمین دید مناسبی نداشته باشد.) بسیاری از تماشاگران، درباره ی "دم دوتایی" این دنباله دار می پرسند. این ها دم های (دنباله های) یونی و غباری هستند. دمی که از گاز یونیده تشکیل شده تقریبن مستقیم و در خط راست توسط باد خورشیدی از دنباله دار بیرون زده است. ولی دم غباری و سنگین تر آن خمیده و منحنی شکل است و بیشتر، در راستای مدار دنباله دار است (این نمودار را ببینید). شکاف میان این دو دنباله را می توان در زمانی که آسمان هنوز کاملن تاریک است با چشم غیرمسلح نیز تشخیص داد؛ تقریبن 30 دقیقه پیش از طلوع آفتاب.
طیف نگار تازه و بسیار حساس ریشه های کیهانی (Cosmic Origins Spectrograph) که روی تلسکوپ فضایی هابل نصب شده، یک جذب کننده ی نیرومند طول موج فرابنفش را بر روی سطح سیاره ی پلوتو (پلوتون) یافته است که می تواند شواهدی تازه از وجود مولکول های پیچیده ی هیدروکربن یا نیتریل (شاید هم هر دو) بر روی سطح این سیاره ارایه دهد. این مطلب در مقاله ای که به تازگی توسط بنیاد پژوهشی جنوب باختری و دانشگاه وسلیان نبراسکا در نشریه ی اخترفیزیکی منتشر شد بیان شده است.
طیف نگار ریشه های کیهانی بر روی تلسکوپ فضایی هابل
به تازگی یک جذب کننده ی نیرومند طول موج فرابنفش را
در سطح سیاره ی پلوتو یافته است.
این گونه های شیمیایی می توانند در اثر بر هم کنش نور آفتاب یا پرتوهای کیهانی با یخ های شناخته شده ی سطح پلوتو مانند متان، مونوکسید کربن و نیتروژن، پدید آیند.
این پروژه به سرپرستی دکتر آلن استرن از SwRI انجام می شود و پژوهشگران SwRI از جمله دکتر جان اسپنسر و آدام شین، و پژوهشگران دانشگاه وسلیان نبراسکا، دکتر ناتانیل کانینگهام و دانشجو میچ هین نیز در آن عضویت دارند.
استرن می گوید: «این یک یافته ی هیجان انگیز است زیرا هیدروکربن های پیچیده ی سیاره ی پلوتو و دیگر مولکول های پیچیده ی آن که احتمالن منشا این طیف فرابنفشی هستند که تلسکوپ هابل یافته، می توانند به همراه چیزهای دیگر، دلیل رنگ سرخ پلوتو باشند.»
این گروه همچنین شواهدی یافت که نشان می دهد طیف فرابنفش پلوتو نسبت به سنجش های انجام شده توسط تلسکوپ هابل در دهه ی 1990 تغییراتی کرده. این تغییرات شاید مربوط به ناحیه های متفاوتی باشد که اکنون نسبت به دهه ی 90 دیده می شود، یا شاید هم مربوط به پدیده های دیگر مانند تغییرات در سطح پلوتو باشد که در اثر افزایش شدید فشار جو سیاره در این بازه ی زمانی پیش آمده.
استرن می افزاید: «کشفی که ما به کمک تلسکوپ هابل انجام دادیم به ما یادآوری می کند که شاید یافته های هیجان انگیز بیشتری درباره ی تکامل سطح و ساختار پلوتو وجود داشته باشد که هنگامی که فضاپیمای افق های نو (New Horizons) متعلق به ناسا در سال 2015 به این سیاره برسد، با آن ها روبرو خواهد شد.»
این پژوهش با کمک مالی از سوی بنیاد علمی تلسکوپ فضایی پشتیبانی می شود.
خورشید امروز هم در ساعت 05:30 به وقت جهانی طلوع کرد. این ستاره امروز پیشروی پیوسته ی خود به سوی جنوب را متوقف کرد و سفر سالانه اش به سوی شمال را آغاز نمود؛ رویدادی که به نام انقلاب زمستانی خوانده می شود.
در نیمکره ی شمالی، انقلاب زمستانی دسامبر (اول دی ماه)، به عنوان آغاز نجومی زمستان شناخته می شود. و اگر در حوضه ی بزرگ بیابانی بیرون لوسین در یوتای آمریکا باشید، با نزدیک شدن به زمان انقلاب زمستانی، شاهد طلوع و غروب خورشید از درون "تونل های خورشید" خواهید بود.
تونل های خورشید یک "هنر زمینی" یادبود ساخته شده توسط هنرمند نانسی هالت می باشد که عبارتست از چهار لوله ی پراکنده‌ی بتنی به قطر 4 فوت و درازای 18 فوت. این تونل ها به شکل یک X گسترده قرار گرفته اند تا بتوانند طلوع و غروب های خورشید در انقلاب های تابستانی و زمستانی را نشان دهند.
تصویر آنی و تماشایی امروز، خورشید را از درون یکی از تونل ها و درست در افق نشان می دهد. این یک غروب سرد و ابری نزدیک انقلاب زمستانی سال 2010 است. در طول ساعات روز، سوراخ های کناره ی لوله ها، نقطه هایی از نور خورشید را به دیواره های درونی آن ها می تابانند، و نقشه ای از ستارگان اصلی صورت فلکی اژدها، برساوش، کبوتر (حمامه)، و بزغاله ی نر (جَدی) را پدید می آورند.
علاقمندان هنر زمینی سیاره ای و هنر زمینی کیهانی باید به یاد داشته باشند که فاصله ی تونل های خورشید تا اسکله ی حلزونی رابرت اسمیتسون (همسر آخری هالت) حدود 150 مایل از طریق جاده است.
فضاپیمای داون ناسا به طور مارپیچی به سطح سیارک غول پیکر وستا نزدیک و نزدیک تر شده است.
این عکس، یکی از نخستین عکس هاییست که داون در مدار
نقشه برداری پایین گرفته، و ناحیه ای را درون حوضه ی
"ره آسیلویا" در منطقه ی قطب جنوب این سیارک
غول پیکر نشان می دهد.
پاسادنا، کالیفرنیا- فضاپیمای داون ناسا (Dawn) نخستین تصاویری که از مدار نقشه برداری ارتفاع پایین سیارک غول پیکر وستا از آن گرفته را به زمین فرستاده است. این تصاویر که توسط دوربین تنظیم شونده ی فضاپیما (framing camera) گرفته شده اند، سطح ناهموار و پر از لکه ی سیارک را در جزییاتی پیشتر دیده نشده نشان می دهد و به کنجکاوی دانشمندانی که در پی کشف سرنخ هایی از تاریخ آغازین منظومه ی خورشیدی به بررسی وستا می پردازند دامن می زند.
در این تصاویر باکیفیت و با رزولوشن بالا، شمار فراوانی دهانه ی کوچک و بافت هایی مانند شیارها و خطوط کوچکی که یادآور ساختارهای دیده شده در داده های به دست آمده از مدارهای بلندتر و با رزولوشن کمتر هستند بر سطح سیارک دیده می شود. همچنین در این مقیاس خوب و ظریف، برونزدهای کوچکی از ماده ی تاریک و روشن نیز نمایان شده است.
این عکس هم از نخستین تصاویر گرفته شده در مدار پایین است و
بخشی از یک گودی در استوای سیارک را نشان می دهد.
یک گالری آنلاین از تصاویر را می توانید در این نشانی تماشا کنید:
این عکس ها در تاریخ 13 دسامبر به زمین گسیل شدند. دانشمندان داون بر آنند که تا دستکم 10 هفته به گردآوری داده و اطلاعات از مدار نقشه برداری پایین ادامه دهند. هدف های علمی اصلی در این مدار، دانستن ساختار و ترکیب عناصر سطح وستا به کمک پرتوی گاما و آشکارساز نوترونی، و نیز بررسی ساختار درونی سیارک به روش اندازه گیری میدان گرانشی آن می باشد.
NASA - Dawn - asteroid - Vesta - low-altitude mapping orbit - framing camera - solar system - crater - gamma ray - neutron detector - gravity field - Rheasilvia basin - trough - equator
پرسش: آن چیست که بزرگ است و آبی است و می تواند به دور یک کهکشان کامل حلقه بزند؟ پاسخ: یک سراب عدسی گرانشی.
در این تصویر، نیروی گرانش یک کهکشان سرخ و درخشان (LRG)، به طور گرانشی نور یک کهکشان آبی که در پشت آن و در فاصله ای دورتر قرار دارد را منحرف کرده است. به طور معمول، نتیجه ی چنین خمیدگی های نوری به شکل دو تصویر جداگانه از کهکشان دورتر دیده می شود، ولی اینجا، جایگیری و تراز عدسی گرانشی مربوطه به حدی دقیق است که کهکشان پس‌زمینه را به شکل یک نعل اسب در آورده است -- یک حلقه ی تقریبن کامل (ویدیوی پایین را ببینید).
LRG 3-757 در سال 2007 در میان داده های پیمایش دیجیتالی آسمان اسلون (SDSS) کشف شد، ولی تصویری که اینجا از آن می بینید توسط دوربین میدان گسترده ی شماره 3 در تلسکوپ فضایی هابل ثبت شده است.
عدسی های نیرومند گرانشی مانند LRG 3-757 تنها پدیده هایی شگفت انگیز و عجیب نیستند؛ ویژگی های پرشمار آن ها به ستاره شناسان اجازه می دهد محتوای جرم و ماده ی تاریک کهکشان پیش زمینه که تبدیل به عدسی گرانشی شده را نیز اندازه بگیرند.
galaxy - gravitational lens - mirage - luminous red galaxy - LRG - horseshoe - lensing effect - Albert Einstein - Einstein Rings - LRG 3-757 - Sloan Digital Sky Survey - SDSS - Hubble Space Telescope - Wide Field Camera 3 - dark matter
* فضاپیمای کپلر ناسا موفق به یافتن نخستین سیاره های در اندازه ی زمین شده که به دور یک ستاره ی
خورشیدسان در ورای منظومه ی خورشیدی می گردد.
نزدیکی این دو سیاره، به نام های کپلر-20e و کپلر-20f به ستاره شان بیش از آنست که در منطقه ی موسوم به کمربند حیات (منطقه ی زیست پذیر) قرار داشته باشند، جایی که در آن آب می تواند به حالت مایع روی سطح سیاره وجود داشته باشد. ولی به هر حال این دو سیاره، کوچک ترین سیاره های فراخورشیدیند که تاکنون در حال گردش به دور ستاره ای خورشیدسان دیده شده اند.
نقاشی از کپلر-20e
این یافته، گامی بلند و ارزشمند در جستجوی سیاره هایی همچون زمین به شمار می آید. گمان می رود دو سیاره ی تازه، سنگی باشند. کپلر-20e کمی کوچک تر از ناهید است، با شعاعی 0.87 برابر شعاع زمین، و کپلر-20f کمی بزرگ تر از زمین است، با شعاعی 1.03 برابر شعاع زمین. هر دو هم عضو منظومه ی پنج سیاره ای کپلر-20 می باشند که با حدود 1000 سال نوری از ما، در صورت فلکی شلیاق (چنگ رومی) جای دارد.
کپلر-20e هر 6.1 روز یک بار و کپلر-20f هر 19.6 روز یک بار به گرد ستاره‌ی مادر می چرخد. این دوره های مداری کوتاه نشانگر دنیاهایی بسیار داغ و غیر قابل زندگیند. کپلر-20f با دمای 800 درجه ی فارنهایت (427 درجه ی سانتیگراد)، دمایی همانند دمای میانگین روزهای سیاره ی تیر (عطارد) دارد. دمای سطح کپلر-20e هم بیش از 1,400 درجه ی فارنهایت (760 درجه ی سانتیگراد) است و شیشه را نیز آب می کند.
فرانسوا فرسان از مرکز اخترفیزیک هاروارد-اسمیتسونیان در کمبریج، مس، و سرپرست نویسندگان پژوهشی تازه که در نشریه ی نیچر منتشر شد می گوید: «هدف اصلی فضاپیمای کپلر یافتن سیاره های به اندازه ی زمین در مناطق زیست پذیر است. این کشف برای نخستین بار نشان می دهد که سیاره هایی به اندازه ی زمین هم به دور ستاره های دیگر می چرخند، و این که ما توانایی ردیابی و یافتن آن ها را داریم.»
نقاشی از کپلر-20
منظومه ی کپلر-20 سه سیاره ی دیگر هم دارد که از زمین بزرگ تر ولی از نپتون کوچک ترند. کپلر-20b، نزدیک ترین سیاره، کپلر-20c، سومین سیاره، و کپلر-20d، پنجمین سیاره هستند که به ترتیب هر 3.7، 10.9، و 77.6 روز یک بار به گرد ستاره می چرخند. مدارهای هر پنج سیاره درون مدار سیاره ی تیر در منظومه ی خورشیدی خودمان جا می شوند. ستاره ی مادری آن ها، ستاره ای از رده ی G است، مانند خورشید خودمان، البته کمی کوچک تر و سردتر.
این منظومه آرایشی دور از انتظار دارد. در منظومه ی خورشیدی خودمان، سیاره های سنگی و کوچک، به خورشید نزدیک ترند و سیاره های گازی و بزرگ تر، دورتر از آنند. ولی سیاره های منظومه ی کپلر-20 آرایشی یکی درمیان دارند: بزرگ، کوچک، بزرگ، کوچک و بزرگ.
جک لیزاور، دانشمند سیاره شناس و عضو گروه علمی کپلر در مرکز پژوهشی ایمز ناسا در مافت فیلد کالیفرنیا می گوید: «داده‌های فضاپیمای کپلر، شماری از منظومه های سیاره ای را به ما نشان داده که آرایش و ترتیب سیاره هایشان بسیار متفاوت از آن چیزیست که در منظومه ی خورشیدی خودمان می بینیم. ما بررسی و تجزیه و تحلیل داده های کپلر را به منظور دریافت درک و شناختی تازه از تنوع و گوناگونی سیاره ها و منظومه های سیاره ای درون کهکشانمان پی می گیریم.»
دانشمندان از چگونگی تکامل این منظومه چیز زیادی نمی دانند ولی گمان نمی کنند که این سیاره ها در همین موقعیت کنونیشان شکل گرفته باشند. به نظر آن ها، این سیاره ها در جایی دورتر از ستاره شکل گرفته اند و سپس، احتمالن به دلیل بر هم کنش با قرص ماده ای که از آن پدید آمدند، به درون (به نزدیک ستاره) کوچیده اند. همین باعث شده این سیاره ها با وجود اندازه های یکی در میان خود، چنین فاصله بندی منظمی بیابند.
این نقاشی، دو سیاره ی تازه کشف شده ی اندازه ی
زمین را با زمین و ناهید، سیاره های منظومه ی
خودمان مقایسه می کند
تلسکوپ فضایی کپلر با اندازه گیری کاهش نور بیش از 150,000 ستاره، که در اثر گذر (ترانزیت) سیاره هایی از برابر ستارگانشان رخ می دهد، به جستجوی سیاره ها و کاندیداهای سیاره ای می پردازد. دانشمندان گروه کپلر برای شناسایی یک سیگنال به عنوان یک سیاره، نیاز به دستکم سه گذر دارند.
گروه علمی کپلر از تلسکوپ های روی زمین و نیز تلسکوپ فضایی اسپیتزر کمک می گیرند تا رصدهایی که کپلر از کاندیداهای سیاره ای انجام داده را مورد بازبینی قرار دهند. میدان ستاره ای که کپلر در صورت های فلکی ماکیان و شلیاق رصد می‌کند، از رصدخانه های زمینی تنها در بهار تا اوایل پاییز دیده می شود. داده های این رصدخانه ها به غربالگری کاندیدهای سیاره ای و این که کدام یک می توانند یک سیاره باشند کمک می کند.
دانشمندان برای معتبر شناختن کپلر-20e و کپلر-20f، از یک برنامه ی رایانه ای به نام بلندر (Blender) کمک گرفتند، که با انجام شبیه سازی هایی، پدیده های اخترفیزیکی دیگر که می توانند با سیاره اشتباه گرفته شوند را از سیاره ها جدا می کند.
این گروه در 5 دسامبر، کشف کپلر-20b در کمربند زندگی ستاره ی مادری را اعلام کردند. این سیاره به نظر می رسد بزرگ تر از آن باشد که بتواند سطحی سنگی داشته باشد. کپلر-20e و کپلر-20f با وجودی که به اندازه ی زمینند، نزدیکیشان به ستاره ی مادری بیش از آنست که بتوانند روی سطح خود آب مایع داشته باشند.
ناتالی باتالا، معاون گروه علمی کپلر و استاد اخترشناسی و فیزیک در دانشگاه ایالتی سن خوزه می گوید: «در این بازی قایم باشک کیهانی، یافتن سیاره هایی درست به اندازه ی زمین و درست با دمای زمین، ظاهرن تنها بستگی به زمان دارد. ما در آغاز راهیم و پیش بینی شده ترین یافته های کپلر هنوز در راه است.»
){kind=link}