و سرانجام، مسنجر به تیر رسید

در تاریخ 17 مارس، فضاپیمای مسنجر (MESSENGER) به عنوان نخستین فضاپیما وارد مدار گردش به دور تیر (عطارد)، درونی ترین سیاره ی منظومه ی خورشیدی شد. این تصویر رنگی پردازش شده نخستین تصویریست که این فضاپیما از زمان ورودش به مدار گرفته.
سیاره ی تیر نسبت به ماه زمین بزرگ تر و چگال تر بوده و گرانش سطح آن نیز تقریبن دو برابر ماه آست با این حال در نگاه نخست شبیه آن به نظر می رسد. البته در این نما، سطح آن در بخش های نزدیک دهانه های برخوردی، به رنگ آبی روشن و قهوه ای با رگه های روشن موادِ ناشی از برخورد دیده می شود. دهانه ی برخوردی "دبوسی" که رگه های روشن و نمایانش در بالا سمت راست تصویر دیده می شود، قطری برابر با 80 کیلومتر (50 مایل) دارد.
بخش پایینی این عکس تاریخی به محدوده ی قطب جنوب تیر گسترش می یابد و ناحیه ای را در بر دارد که پیشتر از فضا دیده و عکسبرداری نشده بود.

واژه نامه:
MESSENGER - Mercury - orbit - solar system - moon - crater - crater Debussy - Terrain

منبع: apod.nasa.gov

بررسی ثابت هابل به کمک NGC 5548

کهکشان بزرگ و زیبای NGC 5548، با بیش از 50,000 سال نوری پهنا، به فاصله ی 72 میلیون سال نوری از ما در صورت فلکی سنبله یا خوشه ی گندم قرار گرفته است. بازوان مارپیچی و گسترده ی این جزیره ی مجلل کیهانی، سرشار از خوشه های ستاره ای جوان و درخشان و رگه های تاریک غبار است. با این حال، برای اخترشناسان زمینی، NGC 5548 تنها یک کهکشان مارپیچی که به خوبی از روبرو دیده می شود نیست. این کهکشان منزلگاه حدود 250 ستاره ی متغیر قیفاووسی و نیز یک ابرنواختر تازه از رده ی Ia است.
هر دوی این موارد، عناصر کلیدی برای سنجش فاصله ی نجومی می باشند و از این رو NGC 5548، یکی از 8 کهکشانیست که در یک بررسی تازه به کمک رصدهای فرعی تلسکوپ فضایی هابل برای بهبود اندازه ی "ثابت هابل" - آهنگ گسترش کیهان - مورد استفاده قرار گرفتند. نتایج این بررسی، تاییدی بود بر این نظریه که "انرژی تاریک واقعن مسئول شتاب گرفتن گسترش کیهان است"، و نیز الگوهایی را محدود می کرد که شتاب دیده شده ی کیهان را بدون انرژی تاریکِ اسرارآمیز توضیح می دادند.
در این تصویر واضح و روشن که تلسکوپ هابل از NGC 5548 گرفته، بسیاری از لکه های سرخ و کوچک، کهکشان های دوردست پس زمینه هستند.

واژه نامه:
NGC 5584 - constellation Virgo - spiral arm - island universe - star cluster - dust lane - spiral galaxy - Cepheid variable star - Type Ia supernova - astronomical distance - Hubble Space Telescope - Hubble's Constant - expansion rate - dark energy

منبع: apod.nasa.gov

شکارهای کپلر

از زمانی که در سال 2009، ماموریت فضاپیمای کپلر برای جستجو و یافتن سیاراتی همچون زمین آغاز شد، اخترشناسان به کمک این شکارچی نیرومند سیاره، موفق به یافتن 1,235 جرم سیاره ای که به دور خورشیدهایی دیگر می چرخیدند (سیارات فراخورشیدی) شده اند. روش کپلر برای یافتن آنها این بود که میدانی سرشار از ستاره را زیر نظر گرفت و به انتظار گذر (ترانزیت) سیارات از برابر ستارگان نشست. این "گذر"، به کاهشی اندک در نور ستاره ی مادر می انجامید و در نتیجه وجود یک سیاره در حال گردش به دور آن ستاره ثابت می شد.
در این نمودار جالب توجه، همه ی اجرامی که کپلر یافته و نامزد عنوان سیاره اند را در حال گذر از برابر ستاره ی مادرشان می‌بینیم. تصاویر از بالا سمت چپ تا پایین سمت راست به ترتیب بزرگی تا کوچکی ستاره ی مادر مرتب شده. قرص شبیه سازی شده ی ستاره و نقطه ی سیاهِ سیاره ی در حال گذر در همان مقیاس نسبی خودشان دیده می شوند ولی رنگ ستارگان بیشتر و پررنگ تر نشان داده شده. سیاره ها به دلیل قرار گرفتن در برابر نور ستاره ها به حالت ضدنور و تاریک دیده می شوند. البته از برابر برخی ستارگان، بیش از یک سیاره در حال گذر است ولی شاید برای دیدن همه ی آن ها لازم باشد تصویر واضح تر و با رزولوشن بالاتر را ببینید.
زیر ردیف نخست از بالا، خورشید در همان مقیاس به عنوان مرجع قرار داده شده. دو نقطه ی ضدنور روی قرص آن، مشتری و زمین در حال گذرند.

واژه نامه:
Kepler - Sun - Planet - planet hunting - Kepler spacecraft - planetary transit - starlight - silhouette - Jupiter - Earth

منبع: apod.nasa.gov

پرده های پرچین و شکن آسمان

گاه، پس از سازگار شدن چشم با تاریکی، آسمانی دیدنی و تماشایی در برابر آن پدیدار می شود. چنین موردی را می شد ماه گذشته با رخ دادن یکی از بزرگ ترین نمایش های شفقیِ سال های گذشته بر فراز مناطق شمالی مانند مرز میان نروژ و روسیه تماشا کرد.
در ویدیوی دور تند (درنگ زمانی، گاه گذشت، time-lapse) امروز، رقص شفق ها را بر فراز چشم اندازهای پوشیده از برف، درختان، ابرها، کوه ها و دریاچه های نزدیک Kirkenes نروژ می بینیم.

شفق ها بیشتر وقت ها سبزرنگند. این تابش سبزرنگ ناشی از برخورد ذرات پرانرژی به جو زمین است که طی آن، اتم های اکسیژن الکترون از دست می دهند و با بازگشت و ترکیب دوباره ی الکترون ها با اتم های اکسیژن، این نو سبزرنگ را تولید می گسیلند. همین اتفاق برای نیتروژن موجود در جو نیز می تواند روی دهد و در آن صورت، رنگ های دیگر هم می توانند دیده شوند. در سکانس های بعدی ویدیو، ماه و ستارگان در حال طلوع را نیز می توان دید.
با بیشتر شدن فعالیت های خورشید طی چند سال آینده، شانس بیشتری برای اینکه شخصن چنین شفق های تماشایی را بینید خواهید داشت، حتی در مناطقی که نسبت به مناطق قطبی، بسیار نزدیک تر به استوا هستند.

واژه نامه:
Time-Lapse - Aurora - Norway - high energy particle - Earth's atmosphere - electron - oxygen - nitrogen - Sun - equator

منبع: apod.nasa.gov

زخمی بر چهره بهرام

بزرگ ترین دره ی منظومه ی خورشیدی، همچون خراشی گسترده بر چهره ی بهرام (مریخ) نمایان است. این دره ی بزرگ با نام "دره ی مارینر"، بیش از 3,000 کیلومتر درازا، 600 کیلومتر پهنا، و 8 کیلومتر ژرفا دارد (این ویدیو را ببینید).
آن را با گراند کانیون سیاره ی زمین، واقع در آریزونای آمریکا مقایسه کنید که 800 کیلومتر درازا، 30 کیلومتر پهنا، و 1.8 کیلومتر ژرفا دارد.
ریشه ی پیدایش دره ی مارینر هنوز ناشناخته است، ولی یک نظریه ی برجسته می گوید این دره، ترَکی است که میلیاردها سال پیش، زمانی که سیاره رو به سرد شدن گذاشته بوده ایجاد شده است. تاکنون فرآیندها و دوره های زمین شناختی گوناگونی در این دره شناسایی شده.
تصویر موزاییکی بالا را از بیش از 100 عکس که در دهه ی 1970 توسط مدارگردهای وایکینگ گرفته شده بود پدید آورده اند.

واژه نامه:
Valles Marineris - Grand Canyon - Mars - Solar System - valley - planet - Viking

منبع: apod.nasa.gov

سحابی متغیر "هایند"

ستاره ی زردفام نزدیک میانه ی این نمای تلسکوپی زیبا، ستاره ی تی ثور (تی گاو، T Tauri) است، نمونه ای از رده ی ستارگان متغیر تی ثوری. در کنار آن یک ابر غبار کیهانی به رنگ زرد دیده می شود که به طور تاریخی با نام سحابی متغیر "هایند" (NGC 1555) شناخته می‌شود. 
هر دوی این اجرام، هم ستاره و هم سحابی، در فاصله ی بیش از 400 سال نوری از زمین، در لبه ی یک ابر مولکولی واقع شده‌اند و درخشش هر دو نیز به میزان قابل توجهی متغیر است گرچه تغییر نور آنها لزومن همزمان نیست و این بر اسرارآمیزی این منطقه ی فریبنده افزوده است. اکنون دریافته ایم که ستارگان تی ثوری ستارگان خورشیدسانی جوان (با سنی کمتر از چند میلیون سال) هستند که هنوز در مراحل آغازین شکل گیری قرار دارند. مشاهدات فروسرخ نیز این تصویر را پیچیده تر می کنند چرا که نشان می دهند تی ثور، خود بخشی از یک سامانه ی چندگانه است و سحابی همراه آن ها، یعنی سحابی هایند نیز شاید یک جسم ستاره ای بسیار جوان را در بر گرفته باشد.
این تصویر در رنگ های طبیعی بوده و در فاصله ی برآورد شده ی تی ثور، نزدیک به 4 سال نوری گستردگی دارد.

واژه نامه:
T Tauri - Hind - Variable Nebula - variable star - NGC 1555 - molecular cloud - sun-like star

منبع: apod.nasa.gov

ماه مستطیلی

جیمز هلمریکز اهل آلاسکا، در شامگاه ۱۹ مارس ۲۰۱۱ همانند بسیاری از مردم سراسر دنیا، از خانه بیرون رفت تا طلوع ابرماه پیرازمی (حضیضی) را از افق خاوری تماشا کند. وی می گوید: «تصور کنید چقدر شگفت زده شدم وقتی ماه را به شکل تقریبا مستطیل دیدم.» او این عکس را از دلتای رود کالویل در شمال آلاسکا گرفت.
کارشناس نورشناسی جوی، لس کاولی این رویداد را چنین شرح می دهد: «این گونه ای سراب بسیار نیرومند است که با وارونگی هوا اتفاق می‌‌افتد. زمانی که لایه‌های گرمتر بالاتر باشند و در راستای عمودی افت دمای شدیدی داشته باشیم، پرتوهای نور به هنگام گذر از این لایه ها خم می شوند. اینجا جزییات قرص ماه به طور عمودی کشیده شده اند، که نشان می دهد این سراب از گونه ایست که به نام سراب پَری مورگانا (Fata Morgana) شناخته می شود. این سراب باعث می شود کوه های دوردست تغییر شکل داده و دراز شوند و مانند قصرها و قلعه های بلند دیده شوند. مناطق قطبی به دیده شدن چنین سراب هایی پرآوازه اند.»

با سپاس از بتی بانو برای کمک در برگردان این مطلب.

واژه نامه:
James Helmericks - super Moon - perigee - mirage - Fata Morgana - Arctic

منبع: spaceweather

آسمان رنگین شب

24 فوریه، فعالیت های شدید شفقی، آسمان شب را غرق در نور و رنگ های مواج کرده است. این عکس از کلبه ای در نزدیکی شهر یلونایف، شمال کانادا گرفته شده. در این عکس، سه نمای پی در پی خیره کننده از سراسر آسمان با فاصله ی زمانی 30 ثانیه (از چپ به راست) می بینیم که تغییرات سریع پرده های رقصانِ نورهای شمالی را با پس زمینه ای پرستاره نشان می دهد.
ولی چه چیز این نورهای شمالی (شفق شمالی) را به رقص وا می دارد؟
سنجش های انجام شده توسط ناوگان فضایی ناسا (با نام تمیس، THEMIS) نشان می دهد که این فعالیت های شدید و ناگهانی شفقی در اثر آزادسازی ناگهانی انرژی در مغناطکره ی زمین روی می دهد، پدیده ای که به نام "ارتباط دوباره" یا "بازپیوند" مغناطیسی* خوانده می‌شود.
"بازپیوند" زمانی به آزادسازی انرژی می انجامد که خطوط میدان مغناطیسی همانند نوارهای پلاستیکی رفتار کرده و ذرات باردار را به سمت بالای جو می کشانند. این رویدادهای ارتباط دوباره که تا دل فضا نیز کشیده می شوند، در مغناطکره و در سمت شب زمین رخ می دهند و تا فاصله ی حدود 1/3 فاصله ی زمین تا ماه نیز ادامه دارند.
------------------------------------------
*بازپیوند مغناطیسی یا Magnetic reconnection فرآیندی است که در آن خطوط میدان مغناطیسی ناگهان تغییر ساختار داده، میتوانند باعث تبدیل ناگهانی بخش اعظمی از انرژی مغناطیسی به انرژی گرمایی وهمچنین شتاب و تسریع برخی از ذرات باردار به انرژی بالا شوند. (منبع)

واژه نامه:
Substorm - auroral activity - northern light - NASA - THEMIS - Earth - magnetosphere - magnetic reconnection - magnetic field - charged particle - atmosphere

منبع: apod.nasa.gov

لحظه شگفت انگیز یکی شدن دو ستاره

اخترشناسان زمانی دراز به امکانِ رخ دادن پدیده ی به هم پیوستن و یکی شدن دو ستاره باور داشتند. و اینک، پس از سال‌ها کاوش و جستجو، سرانجام لحظه ای را یافتند که دو ستاره که با فاصله ی اندک به دور هم می چرخیدند، با هم یکی شدند. Romuald Tylenda از مرکز اخترشناسی نیکلاس کوپرنیک در Torun، لهستان، طی پژوهشی، چنین جفت ستاره ای را کشف کرد و آن ها را "v1309 کژدم" نامید.
این تصویر رایانه ای نشان می دهد که چگونه این دو ستاره با نزدیک و نزدیک تر شدن مدارهایشان در طول زمان، با هم ادغام می شوند؛ 
درخشش ستاره ی شکل گرفته نیز بیش از 30,000 برابر خورشید شد.
گروه ستاره ایِ v1309 نخستین بار در سال 2008 پیدا شد، زمانی که با روشنایی خیره کننده ای منفجر شد. بررسی و مطالعه های زیادی انجام گرفت ولی هیچ یک توضیحی برای این رویداد نداشتند. پس از آن آقای Tylenda دریافت که یک رصدخانه در ورشو پایتخت لهستان، به گونه ای اتفاقی، چندین سال است که لنزش را روی آن منطقه از آسمان تنظیم کرده است. او و همکارانش پس از ساعت ها بررسی تصاویری که از سال 2002 تا آن زمان گرفته شده بود، متوجه تغییرات نوری شدند که نشان می داد v1309 در آغاز یک سامانه ی ستاره ی "به هم چسبیده" (در تماس با هم) بوده. ستاره های دوتایی به هم چسبیده، یک جفت ستاره اند که با یک دوره ی زمانی کوتاه (در این مورد، 1.4 روز) به گرد هم می چرخند و تازه به هم رسیده و با یکدیگر تماس پیدا کرده اند.

با گذشت زمان، لایه های بیرونی دو ستاره، صدها بار به دور هم چرخیدند و شروع کردند به یکی شدن. زمان چرخیدن دو ستاره به دور هم نیز کاهش یافت. آقای Tylenda و گروهش مشاهده کردند که پس از این مرحله، درخشش نور دو ستاره در عرض تنها 10 روز به نسبت 300 برابر افزایش یافت. سرانجام با یکی شدن هسته ی دو ستاره و افزایش سریع نور آن ها، در اوت 2008 انفجار پایانی v1309 روی داد. به زودی و با بیرون ریختن انرژی مرکز ستاره، روشنی آن به بیش از 30,000 برابر نور خورشید رسید؛ و چند ماه بعد نیز به درخشش آغازین بازگشت. چنانچه آقای Tylenda می گوید و در نشریه ی اخترشناسی و اخترفیزیک هم منتشر شده، این افزایش یافتن های نور نتیجه ی جوش خوردن و یکی شدن دوستاره ی به هم چسبیده است.

با این حال دانشمندان توان تایید یافته های وی ندارند چرا که مواد بیرون ریخته شده از دو ستاره در زمان شکل گیریشان، در بخش گسترده ای از آن صورت فلکی پخش شده. آنها درخواست استفاده از تلسکوپ فضایی هابل برای دیدن این ستارگان را کردند ولی شوربختانه این مواد بیرون ریخته می تواند تا چند سال دیگر جلوی دید را بگیرد.

واژه نامه:
star - v1309 Scorpii - merge - v1309 - solar flare - contact binary star - binary star - Hubble Space Telescope

منبع: dailymail

ابرماه بر فراز بوستون

ماه کاملِ هفته ی پیش را به سختی می شود فراموش کرد. در تاریخ 19 مارس، قرص کامل ماه همزمان با یک ساعتی که در حضیض مدارش به دور زمین قرار می گرفت طلوع کرد. نتیجه ی این همزمانی هم بزرگ تر دیده شدن آن تا حدود 14 درصد و روشن تر دیده شدن آن تا 30 درصد نسبت به قرار گرفتنش در اوج مداری (دورترین نقطه ی مدار بیضی اش به دور زمین) بود.
در تصویر امروز، قرص کامل ماه را می بینیم که چیزی از طلوعش بر فراز شهر بوستون، ماساچوست آمریکا نگذشته و هنوز در افق است. ماه در اثر پراش و پراکندگی نورش در جو زمین، ناهموار و کج و معوج دیده می شود. این نمای شبانه، به وسیله ی تلسکوپ و از Prospect Hill در والتهام ماساچوست، حدود 16 کیلومتر دورتر از خط دید افق بوستون گرفته شده. درست سمت چپ قرص نارنجی ماه، برج کنترل فرودگاه بین المللی لوگان بوستون دیده می شود. دو برج بلند پلِ کابلیِ "زکیم" که روی رود چارلز گسترده شده، با چراغ های روشن روی سرشان نیز در صحنه به چشم می خورند.
اگر موفق به دیدن این ماه کاملِ در حضیض نشدید، یک یادداشت در تقویم خود بنویسید. شانس بعدیتان برای تماشای ماه به این بزرگی و تابناکی، ششم می سال آینده خواهد بود ولی این بار، ماه تنها چند دقیقه در حضیض می ماند (امسال، یک ساعت در حضیض بود).

واژه نامه:
Boston - Moonrise - Full Moon - perigee - elliptical lunar orbit - refraction - cable-stayed - Zakim Bridge

منبع: apod.nasa.gov

سحابی چهارگوش سرخ

چه چیز باعث می گردد یک سحابی به شکل "چهارگوش" دیده شود؟ هیچ کس درست نمی داند.
ولی مجموعه ای از ستارگان داغ به نام MWC 922 وجود دارد که ظاهرن درون سحابی‌ای درست به همین شکل قرار گرفته اند. تصویر بالا ترکیبی از نماهای فروسرخی است که توسط تلسکوپ هیل در کوهستان مونت پالومار کالیفرنیا و تلسکوپ کک 2 در موناکی هاوایی گرفته شده.
یک فرضیه ی پیشرو برای سحابی چهارگوش اینست که ستاره یا ستاره های مرکزی آن در یکی از مرحله های پایانی شکل گیری، به گونه ای، مخروط هایی از گاز دفع کرده‌اند.
در MWC 922، این مخروط ها به طور تصادفی، با هم زاویه ی 90 درجه ساختند و از پهلوها هم دیده می شوند. از جمله شواهدی که انگاره (فرضیه) ی مخروط را تایید می کنند، پره های شعاعی‌ای هستند که در این تصویر می توان آن ها را در راستای دیواره ی مخروط ها دید.
پژوهشگران بر این باورند که اگر این مخروط ها را از زاویه ی دیگری ببینیم، آن را شبیه حلقه های غول پیکر ابرنواختر 1987A خواهیم دید، که شاید نشان دهنده ی این باشد که ستاره ای در MWC 922 سرانجام به شکل ابرنواختری مشابه منفجر خواهد شد.

واژه نامه:
MWC 922 - Red Square - Nebula - infrared - Hale - Keck-2 - cone - right angle - supernova - 1987A

منبع: apod.nasa.gov

ستارگان میان ما و کهکشان ها

جهان پر از کهکشان است. ولی ستاره شناسان برای دیدن آن ها باید به آن سوی ستارگان کهکشان راه شیری خودمان نگاه کنند. برای نمونه، این نمای تلسکوپی رنگارنگ از کهکشان مارپیچی NGC 6384، در فاصله ی حدود 80 میلیون سال نوری، واقع در صورت فلکی مارافسای (حوا) را ببینید. گستردگی NGC 6384 در این فاصله، 150,000 سال نوری برآورد می شود.
این تصویر واضح، جزییاتِ بازوهای مارپیچی آبی رنگ و نیز هسته ی زردرنگ این کهکشان دوردست را نشان می دهد (تلسکوپ روی آن فاصله تنظیم شده - م). با این حال، تک ستارگانی هم در عکس دیده می شوند که همگی متعلق به پیش زمینه‌ی نزدیکند؛ درست درون کهکشان خودمان. این ستارگان درخشان کهکشان راه شیری، علامت های "باضافه"ی برجسته و قابل توجهی را نمایش می دهند، که همان پرتوهای تیز پراش نور ناشی از خود تلسکوپ است.

واژه نامه:
NGC 6384 - galaxy - Milky Way - spiral galaxy - spiral arm - core - diffraction

منبع: apod.nasa.gov

لکه سرد در تابش زمینه کیهانی

چرا بخشی از کیهان آغازین اینقدر سرد بوده؟ هیچ کس درست نمی داند؛ و اکنون بسیاری از اخترشناسان بر این باورند که این "نقطه ی سرد" در تابش زمینه ی ریزموج کیهانی (CMB) چندان هم ارزش توجه ندارد.
کیهان آغازین با گسترش و سرد شدن، ناگهان و به گونه ای قابل پیش بینی روشن شد. فوتون هایی که از آن دوران به جا مانده، از همه سو به ما می رسند و به نام پرتوی زمینه ی کیهانی یا CMB شناخته می شوند.
در حال حاضر این گستره ی پرتو کاملن یکدست شده ولی نقاطی اندک گرم و سرد نیز دارد که اطلاعات بسیاری از جهان آغازین و (شرایطی) که ممکن است باعث به جا ماندن این نقاط و لکه ها شده باشد به ما می دهند. تنها شاید یک استثنا در این مورد وجود داشته باشد. این لکه ی سرد در CMB، با دایره ای در تصویر بالا مشخص شده. این تصویر، حاصل 7 سال پیمایش و نقشه‌برداری WMAP* از سراسر آسمان است و به این دلیل که ممکن است بسیار بزرگ تر و سردتر از آن باشد که به سادگی توضیح داده شود، توجه ها را به خود جلب کرده.
گمان های منتشر شده، شامل نظریه های پیشرو و جذابیست از جمله یک فضای "اَبَرتُهی" (کاملن خالی، supervoid)، یک "بافت کیهانی"، یا حتی "گره کوانتومی با یک جهان موازی". ولی چه بسا جهانی دنیوی تر نیز بتواند چنین ویژگی آماری عجیبی را نمایش دهد، و بنابراین همه ی چنین توضیحاتی برای نقطه ی سرد CMB، می تواند بیشتر خیال پردازی بشر را نشان دهد تا جهان آغازین را.
----------------------------------------------------

نوشته های دیگر درباره ی یافته های کاوشگر WMAP:

واژه نامه:
CMB Cold Spot - early universe - cosmic microwave background - CMB - photon - WMAP - supervoid - cosmic texture - quantum entanglement - parallel universe - mundane universe

منبع: apod.nasa.gov

ماه و پارتنون

دیشب ماه تمام را دیدید؟
شاید بزرگی و ورم کردگیِ ظاهریِ گوی ماه در نزدیکی افق، به دلیل همان خطای دید مشهور بود ولی دیشب واقعن ماه با رسیدن به مرحله ی بدر، درست در طول یک ساعتِ رسیدن به حضیض (نزدیک ترین نقطه ی مدار بیضیش به دور زمین)، یک ماهِ تمامِ بزرگ بود. همزمانی پیشینِ کامل شدن ماه و رسیدنش به حضیض، در 12 دسامبر 2008 رخ داد.
تغییر اندازه ی ظاهری ماه از حضیض تا اوج (دورترین نقطه ی مدارش به زمین)، حدود 14 درصد است. البته امشب هم ماهی تقریبن کامل خواهیم داشت که آسمان را در زمان "اعتدال بهاری" (برابران) یا "شب و روز برابر" روشن خواهد کرد.
ماه در این تصویر تلسکوپی خوش منظره نیز بزرگ دیده می شود. این عکس اوایل امسال (سال میلادی) گرفته شد و در آن گوی ماه را در حال بالا آمدن می‌بینیم که به گونه ای هنرمندانه و تماشایی با معبد باستانی 2,500 ساله ی "پارتنون" در آتن یونان هم تراز شده است.
مطلبی در همین مورد: "اَبَرماه" و آخرالزمان!

واژه نامه:
Parthenon - Moon - Full Moon - Moon illusion - full phase - perigee - apogee - Equinox

منبع: apod.nasa.gov
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

M106، یک کهکشان سیفرت

این شگفتی کیهانی که نزدیک به خرس بزرگ (دب اکبر) و در میان ستارگان "سگان شکاری" (تازی ها) جای گرفته، در سال 1781 توسط اخترشناس متریک فرانسوی، "پی یر مشان" کشف شد و پس از آن، با نام M106 به فهرست دوست و همکارش "شارل مسیه" افزوده شد. 
تصاویر تلسکوپی پیشرفته نشان می دهد که این کهکشان، یک جزیره ی کیهانی است - یک کهکشان مارپیچی با گستردگیِ نزدیک به 30 هزار سال نوری و در فاصله ی تقریبن 21 میلیون سال نوری آنسوتر از ستارگان کهکشان راه شیری.
این تصویر ترکیبی رنگارنگ، هسته ی مرکزی پرنور کهکشان به اضافه ی خوشه های آبی رنگ ستارگان جوان و پرورشگاه های سرخ رنگ ستاره ای در طول بازوهای مارپیچی آن را نشان می دهد. همچنین در تصویر، فواره‌های سرخ فامِ گاز هیدروژن گداخته به شکلی قابل توجه دیده می شود. در سراسر پس زمینه نیز کهکشان هایی پراکنده به چشم می خورد که یکی از آنها NGC 4248، همدم کوچک تر M106 است (پایین سمت چپ).
M106 (که به نام NGC 4258 نیز شناخته می شود) نمونه ای نزدیک از کهکشان های فعالِ گونه ی "سیفرت" است، کهکشان‌هایی که در سراسر طیف الکترومفناطیسی، از رادیویی گرفته تا پرتو ایکس قابل دیدن می باشند. باور بر این است که کهکشان های فعال نیرویشان را از فرورفتن مواد به درون سیاهچاله ی بزرگ مرکزیشان می گیرند.

واژه نامه:
Messier 106 - Great Bear - Ursa Major - Hunting Dogs - Canes Venatici - metric - Pierre Mechain - Charles Messier - M106 - island universe - spiral galaxy - Milky Way - core - star cluster - stellar nursery - spiral arm - jet - hydrogen - companion - NGC 4248 - NGC 4258 - Seyfert class - spectrum - radio - x-ray - Active galaxy - black hole

منبع: apod.nasa.gov

تیر گریزان

با محو شدن رنگ های گرم غروب، نوبتِ دو شبچراغ کیهانی است که در تاریک و روشن شامگاه بدرخشند، تیر و مشتری.
در این ماه با فرا رسیدن بهار در نیم کره ی شمالی، جایی که صفحه ی دایره البروجی شیب تندی با افق خاوری می سازد، تیر (عطارد) که در حال دور شدن از خورشید در آسمان سیاره ی زمین است نماهایی خوب و زیبا به ما ارایه خواهد داد. ولی مشتری به پایین رفتن در آسمانِ پس از غروب ادامه می دهد.
در واقع، تیر که به طور طبیعی سیاره ای گریزان از دید است، در این آسمان آرام به زیبایی بر فراز مشتری و رنگ های نارنجی غروب می درخشد. این عکس اوایل همین هفته از جزیره ی فروسون، شمال سوئد گرفته شده و در آن دریاچه ی Storsjön، دهکده ی هالن و کوه هایی در دوردست دیده می شوند.
البته مسلمن فضاپیمای مسنجر تصاویر بهتری می تواند از سیاره ی تیر ثبت کند، چرا که هم اکنون در حال گردش به دور این درونی ترین سیاره ی سامانه ی خورشیدی می باشد!

واژه نامه:
Mercury - Jupiter - Sunset - ecliptic plane - Frösön - MESSENGER spacecraft - Solar System

منبع: apod.nasa.gov

"مار بزرگ" کیوان

اواخر سال گذشته، یک توفان تازه ی بسیار درخشان در نیم کره ی شمالی کیوان (زحل) به راه افتاد. این آشفتگی که نام "توفان مار بزرگ" (the Serpent Storm) را بر آن نهادند، هنوز هم با قدرت در نیم کره ی شمالی در جریان بوده و در حال حلقه زدن به دور سیاره است.
فضاپیمای کاسینی که به دور کیوان می گردد، تصاویر فضایی دیدنی از این توفان ارایه داده، حال آنکه به دلیل تضاد و کنتراست آن با ابرهای نواری کیوان، حتی با دستگاه های ساده ی روی زمین نیز می توان آن را دید؛ همان طور که در این تصویر واضح از بوئنا ویستا، جرجیای آمریکا، روی سیاره ی زمین، دیده می شود.
نخستین بار اخترشناسان آماتور بودند که در دسامبر 2010 این توفان درخشان را کشف کردند و پیشرفت و گسترش آن را زیر نظر گرفتند. در آن هنگام، این غول گازی حلقه‌دار در آسمان سحرگاهی و پیش از سر زدن آفتاب طلوع می کرد.

واژه نامه:
Saturn - Serpent Storm - northern hemisphere - Cassini spacecraft - ringed gas giant

منبع: apod.nasa.gov

عضو ممتاز "سه گانه شیر"

رگه های تیره ی غبار از میان جزیره ی باشکوه کیهانی NGC 3628 که از پهلو دیده می شود می گذرند، و همین نشانه ای قوی از مارپیچی بودن آنست.
NGC 3628 در فاصله ی حدود 35 میلیون سال نوری از ما، در صورت فلکی بهارهنگامِ شیر (اسد) قرار داشته و ویژگی اش اینست که تنها عضو از میان کهکشان های آشنای "سه گانه ی اسد" است که در فهرست مشهور چارلز مسیه قرار ندارد. NGC 3628 هم اندازه ی کهکشان راه شیری است، ولی به روشنی می توان دید که بر خلاف راه شیری، صفحه اش در نزدیک لبه ها به بیرون پخش شده.
یک بازوی کم نور از مواد به سمت بالا سمت چپ کشیده شده که ناشی از جریان های کشندی است. وجود این دنباله ی کم نور به اضافه ی ساختار از شکل افتاده ی NGC 3628 نشان می دهد که این کهکشان با دیگر کهکشان های مارپیچی سه گانه ی اسد، M66 و M65، در اندرکنش گرانشی است. همچنین لکه های سرخ رنگی که در این نمای واضح تلسکوپی، جابجا در صفحه ی غبارآلود NGC 3628 به چشم می خورد، نشان از مناطق ستاره زایی می دهد. تصویر با وضوح کامل را اینجا ببینید.

واژه نامه:
Galaxy - NGC 3628 - dust lane - island universe - spiral galaxy - constellation Leo - Leo triplet - Charles Messier - Milky Way Galaxy - tidal tail - M66 - M65 - star-forming

منبع: apod.nasa.gov

آن سوی ماه جهانی دیگر است

این تصویر خیره کننده، دقیق ترین و پرجزییات ترین عکسی است که تاکنون از سمت پنهان ماه گرفته شده. این نما، از بیش از 15,000عکسِ دوربین زاویه باز (WAC) که در فاصله ی میان نوامبر 2009 و فوریه ی 2011 توسط دوربین مدارگرد شناسایی ماهِ ناسا (LROC) ثبت شده ساخته شده است. تصاویر به وسیله ی یک گروه از پژوهشگران در دانشگاه ایالتی آریزونا به روش موزاییکی (کاشیکاری تصویر!) کنار هم چیده شدند.
کاشیکاری ماه: این عکس بیش از 15,000عکسِ دوربین زاویه گسترده (WAC) که در فاصله ی میان نوامبر 2009 و فوریه ی 2011 توسط دوربین مدارگرد شناسایی ماهِ ناسا (LROC) ثبت شده را در بر دارد. (منبع عکس: astronomy. تصویر بزرگ تر را اینجا پایین ببینید)
یکی از سخنگویان ناسا می گوید: «این تصویر موزاییکی WAC کامل ترین دید ریخت شناسی (مورفولوژی) از آن سوی ماه تا به امروز را به ما می دهد، و منبعی ارزشمند برای جامعه ی علمی خواهد بود... این به سادگی یک منظره ی جذاب و دیدنی هم هست.» ریخت شناسی ماه عبارتست از بررسی چگونگیِ شکل گرفتن ماه و ویژگی هایش همچون گودال ها، کوه ها و دیگر عوارض.
فضاپیمای روسی لونا 3 در سال 1959 برای نخستین بار از سمت پنهان ماه عکس گرفت و اخترشناسان را به شگفتی واداشت. آن سوی پنهان ماه، از نظر زمین شناختی، جهانی متفاوت با سمت پیدای آنست. برخلاف دریاواره های گسترده ی این سو، فعالیت های آتشفشانی بازالتی در آن سوی ماه به مناطق نسبتن کم و کوچک تری منحصر شده، و بیشتر پوسته را پستی و بلندی های ناشی از برخوردهای پیاپی در بر گرفته. پیشتر، تصویری موزاییکی از عکس های فضاپیمای کلمنتیس ناسا که در سال 1994 به فضا پرتاب شده بود ، تهیه شد که سمت پنهان ماه را با زاویه ای نامناسب برای نقشه برداری نشان می داد.
LROC این تصاویر با کیفیت بالا را از مداری در فاصله ی 50 کیلومتری و با سرعتی برابر با 5,800 کیلومتر بر ساعت از سطح ماه گرفت. سامانه ی تصویربرداری آن شامل دو دوربین زاویه بسته (NAC) برای تهیه ی عکس های با وضوح بالا، و یک دوربین زاویه باز (WAC) برای گرفتن عکس هایی با وضوح 100 متر در هفت رنگ و در نوارهای به بلندی بیش از 57 کیلومتر است.
این مطلب را هم بد نیست بخوانید: سمت پیدای ماه

واژه نامه:
crater - moon - wide angle camera - WAC - Lunar Reconnaissance Orbiter - LROC - Nasa - morphology - Luna 3 - basaltic volcanism - Clementine - topography - narrow angle cameras - NAC

کیوان، از بیرون به درون

با نزدیک شدن به کیوان (زحل)، سوار بر یک فضاپیما، چه خواهید دید؟
نیازی نیست که این را تنها "تصور" کنید؛ چرا که فضاپیمای کاسینی دقیقن همین کار را در سال 2004 انجام داد: در راهِ نزدیک شدن به کیوان، هزاران عکس از آن گرفت و با ورود به مدار آن نیز هزاران عکس دیگر به ثبت رساند.
به تازگی، برخی از این تصاویر به روش دیجیتالی بهینه سازی، تغییر اندازه، و تدوین و گردآوری شده اند تا ویدیوی الهام بخش پایین ساخته شود. این ویدیو بخشی از یک پروژه ی بزرگ تر و در دست انجامِ فیلم "آی مکس" به نام "نگاه از برون به درون" (Outside In) می باشد.
در سکانس پایانی فیلم، تیتانِ ابرآلود به شتاب از پایین می گذرد و کیوان به گونه ای باورنکردنی بزرگ پدیدار شده و نزدیک می‌شود. همچنان که کیوان در پس زمینه می چرخد، نوبت میماس می رسد که کاسینی از فرازش بگذرد، با گودال بزرگ "هرشل" که به روشنی روی آن دیده می شود. سپس حلقه های باشکوه کیوان صحنه را فرا می گیرند و در همان حال کاسینی از درون صفحه ی نازک این حلقه ها می گذرد. سایه های تاریک حلقه روی خود کیوان افتاده است.
در پایان، ماهِ اسرارآمیز انسلادوس با "یخ فشان" هایش، در دوردست پدید می آید و درست در لحظه ی رسیدن به آن، فیلم پایان می‌پذیرد.
برای آشنایی بیشتر با کیوان و ماه هایش، این مطلب سه بخشی را ببینید: کیوان و منظومه اش، بخش 1، بخش 2، بخش 3

واژه نامه:
Cassini - Saturn - Cassini spacecraft - IMAX - Outside In - Titan - Mimas - Herschel Crater - ring plane - Enceladus

منبع: apod.nasa.gov

شناورهای ناشناس

تابحال شده "ستاره ای" را ببینید که به آرامی بالای سرتان حرکت می کند، ولی ندانید چه بوده؟ حتی گاهی آن را به دوستان و خانواده تان نیز نشان داده اید و آنها تنها شانه ای بالا انداخته اند.
آنچه دیده اید و می بینید، به احتمال بسیار، یک فضاپیما در مدار پایین زمین است که هر 90 دقیقه یا بیشتر، یک بار به گرد زمین می چرخد و در همان حال نور خورشید را نیز باز می تاباند. دو تا از درخشان ترین فضاپیماهایی که امروزه در آسمان دیده می‌شوند، ایستگاه فضایی بین المللی (ISS)، و یکی از شاتل های فضایی ناسا - اگر در حال انجام ماموریتی آن بالا باشد - است. با تغییر جهت نسبی آن دو، ممکن است شدت بازتاب نور و درخشندگی آن ها نیز تغییر کند (گاه به طور ناگهانی).
از دیگر چشمه های متحرک نور در آسمان، ماهواره های مخابراتی ایریدیوم است که حتی ممکن است تا چند ثانیه چنان بدرخشند که از هر جرم آسمانی دیگری تابناک تر دیده شوند.
تصویر امروز، دو نقطه ی روشن را نشان می دهد که هفته ی پیش، درست پس از غروب آفتاب، تنها به فاصله ی چند درجه از یکدیگر در آسمان پارک ایالتی Lory در کلورادوی آمریکا حرکت می کردند. این دو نقطه، ایستگاه و شاتل فضایی دیسکاوری، ساعاتی پس از جدا شدن شاتل از ایستگاه بودند. این عکس در واقع ترکیبی دیجیتالی از عکس های چندین دوربین جداگانه و یک چشم انداز زاویه‌گسترده است که دو نقطه ی نورانی را به شکل دو ردّ و ستارگان پس زمینه را به شکل نقطه هایی نشان می دهد.
تارنماهایی هستند که می توانند به شما برای شناسایی این "شناور"های ناشناس کمک کرده و حتی زمان گذر بعدیِ ایستگاه از آسمان محل زندگیتان را نیز پیش بینی کنند.
*مطلبی دیگر در همین باره: دیسکاوری در آسمان نیمه تاریک

واژه نامه:
Spacecraft - low Earth orbit - International Space Station - ISS - NASA - space shuttle - reflection - Iridium communication satellite - Lory State Park - Discovery

منبع: apod.nasa.gov

«چشم سائورون» کیهانی

به سادگی می توان دید که چرا اخترشناسان این جسم را "چشم سائورون" نامیده اند؛ سائورون، همان نماد چشم جهان بین اهریمنی در ارباب حلقه ها.
این جرم در واقع مرکز یک کهکشان فعال در فاصله ی 43 میلیون سال نوری از زمین است. دانشمندان بر این باورند که پرتو ایکس های نیرومند تولیده شده توسط یک سیاهچاله ی اَبَرسنگین، "مردمک" آبی و درخشان این چشم را پدید آورده. هاله ی سرخ رنگ دور "مردمک" نیز ناشی از اتم های هیدروژن است.
مرکز NGC 4151 لقب چشم سائورون را از روی چشم جهان بین شخصیت اهریمنی در "ارباب حلقه ها: دو برج" گرفته.
برای آفریدن این تصویر خیره کننده، تصاویر تلسکوپ فضایی پرتو ایکس چاندرا و تلسکوپ یک متری Jacobus Kapteyn در لاپالمای جزایر قناری با هم ترکیب شده است. تصور می شود پرتوهای ایکس تابیده شده از مرکز کهکشان مارپیچی NGC 4151 در اثر مکش و فرو رفتن مواد در سیاهچاله ی یاد شده تولید می شوند.
چشم سائورون، آنگونه که پیتر جکسون در بازسازی
سه گانه ی "ارباب حلقه ها" نوشته ی جی آر تالکین نمایانده.
سیاهچاله ها مناطقی هستند با نیروی گرانشی آن چنان نیرومند که هیچ جسمی در نزدیکیشان نمی تواند از آن ها بگریزد. گاز و غباری که در حال مکیده شدن به درون سیاهچاله هستند، به حدی داغ می شوند که از آنها (به گونه ی انفجاری) پرتوهای X می‌تابد. NGC 4151 از نزدیک ترین کهکشان هایی به زمین است که یک سیاهچاله ی "فعالانه" رو به گسترش را در بر دارد و این به اخترشناسان یکی از بهترین شانس ها را برای بررسی اندرکنش میان یک ابَرسیاهچاله و گازهای اطرافش از کهکشان میزبان می دهد.
پژوهش بر روی چشم سائورون در شماره ی ماه اوت نشریه ی اخترفیزیک The Astrophysical Journal Letters، و تصویر تازه نیز دیشب (10 مارس) توسط مرکز پرتو ایکس چاندرای آژانس فضایی آمریکا در کمبریج ماساچوست منتشر گشت.
پرتوهای نیرومند X تولید شده توسط سیاهچاله ای ابرسنگین، "مردمک" درخشان و آبی این چشم در مرکز کهکشان NGC 4151 را به وجود آورده اند.
هاله ی سرخ رنگ دور "مردمک" نیز ناشی از اتم های هیدروژن است.

واژه نامه:
Eye of Sauron - galaxy centre - NGC 4151 - black hole - all-seeing - The Lord Of The Rings - X-rays - super-massive black hole - pupil - hydrogen atom - Chandra X-ray space telescope - Jacobus Kapteyn Telescope - Lord Of The Rings: The Two Towers - spiral galaxy

منبع: dailymail

پانورامای بهرام از ققنوس

اگر می توانستید روی سطح بهرام (مریخ) بایستید، چه می دیدید؟ فضاپیمای رباتیک ققنوس (فونیکس یا فینیکس) که در مارس 2008 روی سطح بهرام فرود آمد، پانورامای پایین را از آن ثبت کرده. این تصویر گسترده در واقع پیوندی دیجیتالی از بیش از 100 عکس است که با هم یک نمای کامل 360 درجه ای در اطراف این آزمایشگاه شلوغ رباتیک را در بر گرفته. برای تماشای این منظره در اندازه ی بزرگ، باید صفحه ی عکس را با ماوس به سمت راست بکشید.
در پیش زمینه ی تصویر، قاب های دایره ای سلول های خورشیدی به همراه ابزارهای گوناگون ققنوس، سنگ هایی به رنگ زنگار زده، چاله ای که ققنوس برای بررسی ترکیب شیمیایی بهرام کنده، دشت گسترده ی سراسر خاک و یخِ پوشیده از خاک دیده می شود و در دوردست ها نیز جو خاکی رنگ بهرام را می توان دید.
فینیکس در انتهای شمال بهرام فرود آمد و تاکنون آزمایشگاه پیچیده ی خود را برای کاوش و بررسی احتمال وجود زندگی های گذشته در آن به کار گرفته است. تجزیه و تحلیل خاک، وجود آب یخ زده را تایید کرده و نشانه هایی غیرمنتظره از نمک های پرکلرات ارایه داده است. این که آیا زندگی مریخی در اطراف چنین پرکلرات هایی شکل گرفته یا نه موضوع پژوهش های در دست انجام است.

واژه نامه:
Mars - Panorama - Phoenix - solar panel - rust - perchlorate salt

منبع: apod.nasa.gov
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

دریای خاوری

دریای خاوری (شرقی) یا Mare Orientale، به شکل نقطه ی میانی دایره های هدف، یکی از قابل توجه ترین ویژگی های بزرگ سطح ماه است. شوربختانه این دریاوار در انتهای لبه ی غربی ماه قرار داشته و برای ساکنان زمین به سختی قابل دیدن است. با این حال، این تصویر موزاییکی از این دهانه ی برخوردیِ چند حلقه ای که جوان ترین حوضه ی بزرگ سطح ماه نیز هست، جزییاتی شگرف را می نمایاند (تصویر موزاییکی با وضوح کامل را اینجا ببینید). این تصویر موزاییکی بر پایه ی عکس های دوربین زاویه باز فضاپیمای مدارگرد شناسایی ماه ساخته شده است.
دریای خاوری که تنها بخشی از آن را گدازه های آتشفشانی پوشانده، بیش از 3 میلیارد سال سن و نزدیک به 950 کیلومتر (600 مایل) پهنا دارد و در اثر برخورد جسمی در اندازه ی یک سیارک به وجود آمده. این برخورد، امواجی در پوسته ی ماه پدید آورد که به یک ویژگی به شکل دایره های هم مرکز انجامید.
شاید برای ساکنان فضا که ماه را به عنوان جهانی خشک و بدون هوا می شناسند کمی خنده دار به نظر بیاید ولی ما ناحیه های صاف و تیره ی ماه را به نام "دریا" (دریاوار) می خوانیم (mare، جمع: maria - واژه ای لاتین به معنای دریا). دلیلش هم اینست که روزگاری ستاره شناسان تصور می کردند این مناطق ممکن است در واقع دریاهایی روی ماه باشند.

واژه نامه:
Mare Orientale - Moon - basin - Lunar Reconnaissance Orbiter - lava - asteroid - lunar crust - mare - maria - sea

منبع: apod.nasa.gov

عکسی که یک مدارگرد، از کاوشگر "فرصت" گرفت

دوربین یکی از فضاپیماهای مدارگرد، این تصویر را از "فرصت"، کاوشگر مریخ پیمای ناسا به زمین فرستاده که آن را در حال نزدیک شدن به دهانه ی برخوردی "سانتاماریا" نشان می دهد (خبرش را اینجا بخوانید). در این تصویر، کاوشگر فرصت (با پیکان سفید نشان داده شده) در حال باز کردن و گستردن بازوهای روباتیکش برای تهیه ی عکس از تخته سنگی به نام "روییز گارسیا" دیده می شود.
این برای دانشمندان ناسا فوق العاده است. "فرصت" در آوریل 2004 ماموریت رسمی سه ماهه اش برای کاوش سطح بهرام (مریخ) را به پایان برد. از آن زمان، مدت ماموریتش تا هر زمان که بتواند تمدید شده. "مدارگرد شناسایی بهرام" (MRO) نیز که این عکس را گرفته، از زمان آغاز گردش به دور این سیاره ی سرخ تاکنون بیش از 70,000 عکس تهیه کرده و به زمین فرستاده است.

واژه نامه:
Earth - NASA - Mars Exploration Rover - Opportunity - Santa Maria - crater - Ruiz Garcia - Red Planet - Mars Reconnaissance Orbiter

AE ارابه ران و ستاره شعله ور

ستاره ی "AE ارابه ران"، همان ستاره ی درخشانِ زیر و سمت چپِ میانه ی این تصویر هیجان انگیز از IC 405 یا سحابی "ستاره ی شعله ور" است. این ستاره ی متغیر و داغ از رده ی O که در دل ابر کیهانی جای گرفته، با تابش نیرومندش، هیدروژن محیط  و رشته های پیچ در پیچ گاز اتمی را برانگیخته و روشن کرده است. نور آبی رنگ آن نیز توسط غبار میان ستاره ای پراشیده شده و غبار را نورانی کرده است.
ولی AE ارابه ران درون این ابر که خودش آن را روشن کرده به وجود نیامده. اخترشناسان با پیگیری جابجایی‌اش در فضا، نتیجه گرفتند که احتمالن محل زایش آن، جایی در سحابی شکارچی (جبار) بوده است ولی برخورد و رودررویی نزدیک گرانشی با دیگر ستارگان، باعث شده بیش از 2 میلیون سال پیش، به همراه ستاره ای دیگر از رده ی O، یعنی ستاره ی "Mu کبوتر" از منطقه بیرون رانده شود. این دو ستاره ی فراری از آن زمان در دو سوی مخالف هم حرکت کرده و با سرعتی نزدیک به 200 کیلومتر بر ثانیه از یکدیگر جدا شده اند.
سحابی IC 405 در صورت فلکی شمالی ارابه ران قرار دارد و این تصویر واضح و پرجزییات از آن، در فاصله ی برآورد شده‌ی سحابی، یعنی 1,500 سال نوری، بیش از 5 سال نوری گستردگی دارد.

واژه نامه:
AE Aurigae - Flaming Star Nebula - IC 405 - variable star - O-type star - hydrogen - filament - atomic gas - interstellar dust - nebula - Orion Nebula - gravitational encounter - Mu Columbae - constellation Auriga - Charioteer

منبع: apod.nasa.gov

دیسکاوری در آسمان نیمه تاریک

هفتم مارس با محو شدن روشنایی گرگ و میش آسمان غروب، مشتاقان آسمان شب در سراسر کره ی زمین شاهد نمایی زیبا از زوج سیاره ی درخشان مشتری و هلال ماه نو بودند. این دو چراغ تابناک آسمانی، ماه در بالا و مشتری در پایین، همراه با ستارگانی که در افق باختری فرو می نشستند، در این تصویر ردهایی کوتاه به جا گذاشته اند. این عکس با نوردهی‌ای که به خوبی زمان بندی شده، ترکیبی است از 54 تک عکس (تک فریم) که نوردهیِ هر کدام، 4 ثانیه به طول انجامیده است.
دومین زوج نزدیک در این آسمان شامگاهی متعلق به شاتل فضایی دیسکاوری (در آخرین پروازش) و ایستگاه فضایی بین المللی است. این دو که در مدار پایین زمینند، هنوز از بازتاب نور خورشید می درخشند و کمان ردِ هر دوشان به شکلی برازنده با هم یکی شده و از پایین سمت راست تا بالا سمت چپ ادامه پیدا کرده است. تصویر ماه، مشتری، دیسکاوری و ISS در آب آرام دریاچه ی Bakonybél مجارستان نیز بازتابیده.
در فیلم پایین، می توانید رشته فریم های این عکس را به شکل ویدیویی کوتاه ببینید. در این ویدیو، رد ISS و دیسکاوری به هنگام گذشتن از بالای ماه، به شکل جدا از هم دیده می شود:

واژه نامه:
Discovery - Twilight - sky gazer - crescent Moon - Jupiter - Space Shuttle - International Space Station - low Earth orbit - ISS

منبع: apod.nasa.gov

"ابرماه" و آخرالزمان!

آیا "اَبَرماه" هفته ی آینده، شرایط اقلیمی زمین را به هم خواهد ریخت؟
ماه در هفته ی آینده به نزدیک ترین فاصله اش با زمین از سال 1992 خواهد رسید. دیروز شبکه ی اینترنت سرشار از هشدارهای آخرالزمانی مبنی بر این بود که جابجایی ماه در هفته ی آینده به امواج جزر و مدی، فوران های آتشفشانی و حتی زمین لرزه خواهد انجامید! باورمندان به تئوری توطئه ادعا کردند که در 19 مارس، ماه به نزدیک ترین فاصله اش با زمین از سال 1992 می رسد - تنها 356,577 کیلومتر - و به همین دلیل کشش گرانشی اش باعث آشفتگی هایی در زمین خواهد شد. گرچه ستاره شناسان این ادعاها را "چرند محض" خوانده و رد کرده اند.
زمین در 19 مارس به نزدیک ترین فاصله اش با ماه طی 19 سال گذشته خواهد رسید؛ فاصله ای در حدود 221,567 مایل 
نگرانی هایی وجود دارد که این "حضیض ماه" شاید بر الگوهای آب و هوایی زمین اثر بگذارد. 
این شایعه های عجیب و غریب همگی بر پایه ی پدیده ای به نام "حضیض ماه" یا همان "نزدیک ترین نقطه ی مداری ماه با زمین" شکل گرفته. مدار گردش ماه به دور زمین، نه به شکل دایره بلکه به شکل بیضی است و هنگامی که به نزدیک ترین فاصله ی مداری اش با زمین که "حضیض" خوانده می شود می رسد، در آسمان درخشان تر و بزرگ تر دیده می شود. در دورترین فاصله ی مداری اش با زمین یا نقطه ی "اوج" نیز، آن را کم نورتر و کوچک تر می بینیم. حضیض ماه از نظر زمانی ماهی یک بار رخ می دهد. گرچه حضیض هفته ی آینده، با کامل شدن قرص ماه هم زمان است. ترکیبی از دو رویداد که تنها هر دو یا سه سال پیش می آید. این به ستاره شناسان فرصتی خوب برای گرفتن عکس می دهد گرچه دانشمندان می گویند هیچ تاثیری بر روی زمین نخواهد گذاشت.
اَبَرماه یا سوپرماه های پیشین در سال های 1955، 1974، 1992 و 2005 رخ داده بودند؛ همگی سال هایی با رویدادهای شدید آب و هوایی. (منبع عکس)
دکتر دیوید هارلند، نویسنده و مورخ فضا می گوید: «طی یک حضیض، ماه شاید یک یا دو کیلومتر به زمین نزدیک تر از حد طبیعی شود ولی این یک رویداد به کلی ناچیز و بی اهمیت است.»
ولی فضای وب غرق در هشدارهای دانشمندانِ توطئه باور آماتوریست که می گویند این "ابرماه" الگوهای آب و هوایی زمین را دگرگون کرده و چه بسا به زمین لرزه و آتشفشان بیانجامد. آن ها می گویند اَبَرماه یا سوپرماه های پیشین در سال های 1955، 1974، 1992 و 2005 رخ داده بودند؛ همگی سال هایی که در آن ها رویدادهای شدید آب و هوایی اتفاق افتاده بود. سونامی ای که به مرگ صدها هزار تن در اندونزی انجامید، دوهفته پیش از ابرماهِ ژانویه ی 2005 رخ داد. و در روز کریسمس سال 1974 نیز گردباد تریسی شهر داروین استرالیا را ویران کرد.
تصادف؟ باندا آچه، در سونامی دسامبر 2004 که دو هفته پیش از ابرماه روی داد ویران شد.
ولی پیت ویلر از مرکز بین المللی ستاره شناسی رادیویی با شک و دودلی از هشدارهای مبنی بر پیشامد آخرالزمانی قریب الوقوع استقبال می کند. او به news.com.au می گوید:«زمین لرزه یا آتشفشانی در کار نخواهد بود مگر این که به هر حال بخواهد پیش بیاید. کره ی زمین در روزهای نزدیک به این رویداد، جزری پایین تر از معمول و مدی بالاتر از معمول را تجربه خواهد کرد، ولی این چیز هیجان انگیزی نخواهد بود.»
منبع عکس
اخترشناس استرالیایی "دیوید رنه که" هم با او موافق است و به این نکته اشاره می کند که نظریه پردازان توطئه همیشه خواهند توانست رویدادی طبیعی را پیدا کرده و به یک زمان مشخص ربطش بدهند و ابرماه را به خاطر آن مسئول بدانند. وی می گوید: «اگر سخت تلاش کنید، خواهید توانست تقریبن همه ی بلاهای طبیعی یا هر پیشامدی را از نظر زمانی به چیزی در آسمان شب ربط دهید؛ ستاره ی دنباله دار، سیاره، خورشید...»
در زمان قرص کامل ماه، خورشید و ماه از دو سوی مخالف زمین را به سوی خود می کشند؛ که هر رویداد جزر و مدیِ چشمگیری را نامحتمل می کند.
فاصله ی میانگین ماه از زمین، 235,000 مایل یا 378,195 کیلومتر است. بیشترین فاصله یا همان نقطه ی اوج مداری، 399,117 کیلومتر است. در زمان حضیض ماه و کامل بودن هم زمان قرص آن، سطح ماه 14 درصد بزرگ تر و 30 درصد درخشان تر از بدرهای همیشگی دیده می شود.


واژه نامه:
supermoon - tidal waves - lunar perigee - lunar apogee - moon - Earth - Earth's climate - earthquakes - volcanic activity

منبع: dailymail
خلاصه برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

چهره ایستگاه فضایی باز هم تغییر کرد

ایستگاه فضایی بین المللیِ در حال گسترش، چهره اش را تغییری دیگر داد. شاتل فضایی مدارگرد دیسکاوری طی دیدار دوباره اش با ایستگاه که به تازگی انجام شد و آخرین پروازش هم بود، بخش هایی را به ایستگاه افزود از جمله اتاقک یا مدول پشتیبانی چندمنظوره ی "لئوناردو".
در این عکس که توسط سرنشینان دیسکاوری پس از جدا شدن از ایستگاه برای بازگشت به زمین گرفته شده، ایستگاه و بیشتر مدول ها و پنل های خورشیدی گسترده اش را می بینید. با مقایسه ی این تصویر با تصاویر گذشته (2002 ،2006 ،2008 ،2009)، می توان متوجه تغییر و گسترش این پیشرفته ترین و دورترین پایگاه فضایی جهان طی چند سال گذشته شد. در تصویر بالا همچنین انواع گوناگون مدول ها و سفینه های تدارکاتی را می شود دید.
ساخت و ساز در ایستگاه فضایی بین المللی یا ISS از سال 1998 آغاز شد.

واژه نامه:
The International Space Station - NASA - ISS - Space Shuttle - Discovery - Leonardo Multi Purpose Logistics Module - solar panel - Earth - supply ship

همین تصویر در اندازه ی بزرگ تر
منبع: apod.nasa.gov
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

تیتان، کیوان و حلقه ها از نگاه کاسینی

نازکی حلقه های کیوان (زحل) چقدر است؟
روشنایی‌سنجی از زاویه های گوناگون نشان داده ضخامت حلقه ها چیزی در حدود 1 کیلومتر است، یعنی به طور نسبی، از یک تیغ ریش تراشی هم نازک تر. این میزان نازکی گاهی وقت ها و اگر تقریبن در راستای صفحه ی حلقه ها از آن تصویر گرفته شود جالب و دیدنی خواهد بود.
فضاپیمای روباتیک کاسینی که اکنون به دور کیوان می‌چرخد، تصویر دیگری از آن ثبت کرده که نازکی حلقه‌ها به گونه ای تماشایی در آن دیده می شود. این عکس که اینجا آن را می بینید در نیمه های ماه ژانویه و در محدوده نور فروسرخ و قطبیده (پولاریزه) گرفته شده. تیتان درست بالای حلقه های نازک دیده می شود، در حالی که سایه ی حلقه ها روی خود کیوان نشان می دهد که خورشید از بالای صفحه ی حلقه ها می تابد. با دقت در عکس، ماه کوچک ترِ "انسلادوس" را نیز در سمت راست می بینیم.
کاسینی، نخستین فضاپیمای کیوان گرد ساخت بشر، در حال انجام عملیاتی است که طبق برنامه، تا سال 2017 ادامه خواهد داشت.

واژه نامه:
Titan - Rings - Saturn - Cassini - razor blade - ring plane - infrared - polarized light - Sun - Enceladus

منبع: apod.nasa.gov

زبانه غول پیکر

زبانه های انفجاری از دیدنی ترین چشم اندازهای خورشیدند.
دو هفته پیش، رصدخانه ی دینامیک خورشیدی ناسا که به دور خورشید می چرخد، تصاویری از یک زبانه ی انفجاری بسیار بزرگ روی سطح خورشید را ثبت کرد (همان که در موردش اینجا خواندید: شراره ای از رده ی x و نیز اینجا: خورشید، زیبای وحشی).
این انفجار تماشایی را در ویدیوی پایین که در محدوده ی طول موج فرابنفش ضبط شده می‌بینید. فیلم دور تند است و 90 دقیقه را در بر دارد، در واقع هر 24 ثانیه یک تصویر. زبانه بسیار بزرگ بود، به حدی که کره‌ی زمین به راحتی در زیر پرده ی گاز داغِ در حال جریان آن جا می گرفت. 
یک زبانه ی خورشیدی، [توده ایست که] از سطح خورشید بلند می شود و گاه در اثر میدان مغناطیسی خورشید بر فراز سطح آن معلق می‌ماند. زبانه های آرام معمولن تا حدود یک ماه دوام می آورند، و ممکن است به شکل یک "فوران تاج خورشیدی" (CME) منفجر شده و گازهای داغ را به فضای منظومه ی خورشیدی بفرستند. مکانبسم انرژی که باعث پدید آمدن زبانه های خورشیدی می شود هنوز مورد پژوهش و بررسی است. همچنان که خورشید طی سال های پیش رو به "بیشینه ی خورشیدی" نزدیک می‌شود، انتظار می رود فعالیت آن از جمله زبانه های انفجاری نیز بیشتر دیده شوند.

واژه نامه:
Solar Prominence - SDO - Solar Dynamic Observatory - ultraviolet - magnetic field - Coronal Mass Ejection - CME - Solar System - Solar Maximum - solar activity

منبع: apod.nasa.gov

سیارک های دوردست

همه روزه سنگ هایی از فضا به زمین برخورد می کنند که البته هر چه بزرگ تر باشند، موارد برخورد هم کمتر است.
روزانه، چندین کیلوگرم از غبار فضایی در سطح زمین حفره ایجاد می کنند. تکه های بزرگ تر در ابتدا به شکل یک شهاب درخشان دیده می شوند.
تکه هایی در اندازه ی توپ بیسبال و گلوله های یخی هر روز از جو زمین می گذرند که بیشترشان به سرعت تبخیر و ناپدید می شوند.
سنگ هایی در اندازه ی بزرگتر از ۱۰۰ متر می توانند تهدید بزرگی برای زمین باشند که البته تقریبن هر ۱۰۰۰ سال یک بار به زمین برخورد می‌کنند. جسمی به این اندازه اگر درون اقیانوس سقوط کند می تواند سونامی های بزرگ ایجاد کرده و به ویرانی ساحل های دوردست بینجامد.
برخورد با سیارکی بزرگ در حد ۱ کیلومتر از این هم کمتر رخ می دهد، معمولن در هر چند میلیون سال یک بار. ولی می تواند پیامدهایی به گستره ی همه ی جهان داشته باشد.
بیشتر سیارک ها کشف نشده باقی می مانند. تلسکوپ فضایی هابل در سال ۱۹۹۸ یکی از آنها را کشف کرد که به صورت ردی بلند و آبی در تصویر بالا که متعلق به بایگانی تصاویرش است دیده می شود.
در ژوئن ۲۰۰۲، سیارک کوچک و ۱۰۰ متری 2002MN تنها زمانی کشف شد که به سرعت و از فاصله ای کمتر از فاصله ی ماه از کنار زمین گذشت. 2002MN با فاصله ای از کنار زمین گذشت که پس از عبور سیارک 1994XMI، هیچ سیارکی نزدیک تر از آن نیامده بود ولی عبور سیارک 2004MN4 در سال ۲۰۲۹، از آن هم نزدیک تر خواهد بود.
برخورد با یک سیارک بزرگ بیشتر از آن که بر حرکت مداری زمین اثر بگذارد، با بلند کردن گرد و خاک، بر آب و هوای زمین اثر خواهد داشت. یکی از نتایج اقلیمی آن هم ممکن است نابودی و انقراض گونه های مختلف زیستی باشد؛ بسیار بزرگ تر از انقراضی که اکنون در حال رخ دادن است.

واژه نامه:
Asteroid - Earth - meteor - collision - Hubble Space Telescope - 2002 MN - 1994 XM1 - 2004 MN4 - climate - extinction

منبع: apod.nasa.gov

ستاره نوترونی در حال خنک شدن

باقی مانده ی ابرنواختر ذات الکرسی A یا Cass A، با فاصله ی 11,000 سال نوری از ما، یک جرم فضایی بی خطر برای زمین است*. نور این ابرنواختر، یعنی انفجار مرگبار یک ستاره ی پرجرم، نخستین بار 330 سال پیش به زمین رسید. در این تصویر که از ترکیب تصاویر نور دیدگانی و تصاویر پرتو ایکس به وجود آمده، ابری در حال گسترش از مواد را می بینیم که تاکنون به اندازه ی حدود 15 سال نوری گسترده شده. نقطه ی نورانی نزدیک میانه ی عکس، یک ستاره ی نوترونی است؛ بقایای فوق العاده فشرده و چگال هسته ی ستاره ی منفجر شده (شکل پیوست).
این ستاره ی نوترونی یا در واقع هسته ی ستاره، هنوز آنقدر داغ هست که پرتوهای ایکس بتاباند ولی در حال خنک شدن می‌باشد. در واقع، رصدهای 10 ساله ی تلسکوپ مدارگرد پرتو ایکس چاندرا نشان می دهد که سرعت سرد شدن این ستاره سریع است، به حدی سریع که به گمان پژوهشگران بخش بزرگی از هسته ی این ستاره ی نوترونی در حال ساخت یک "ابرشاره ی بدون اصطکاک"** نوترونی می باشد. نتایج تلسکوپ چاندرا برای نخستین بار شواهدی قابل دیدن از این حالت شگفت انگیز ماده را ارایه می‌دهد.

--------------------------------------------
* طبق برآورد ستاره شناسان، اگر ستاره ای در فاصله ی کمتر از 26 سال نوری از زمین منفجر شود، می تواند بخش زیادی از لایه ی ازن زمین را از بین برده و به نابودی گونه های مختلف زیستی بیانجامد. (منبع)
** اَبَرشاره: ابرشاره (Superfluid) یا ابرشارگی (Superfluidity) یک فاز است که غالبا در دماهای پایین دیده می‌شود، به طور مثال هلیوم ۳ و هلیوم ۴ دارای یک اصطکاک سطحی می‌باشند که بعد از گذر از نقطه لاندا، گرانروی این مایع به صفر تبدیل می‌شود و مایع بدون اصطکاک می‌تواند جریان یابد. (منبع)

واژه نامه:
Neutron Star - X-ray - Supernova remnant - Cassiopeia A - Cass A - supernova - Chandra X-ray observatory - superfluid

منبع: apod.nasa.gov

NGC 6914

این نمای رنگین کیهانی با رنگ هایی گوناگون و متضاد، ستارگان، گرد و غبار، و گازهای برافروخته و درخشان در NGC 6914 را نشان می دهد. این مجموعه سحابی در محدوده ی صورت فلکی بلندپروازِ شمالی "ماکیان" (دجاجه) و صفحه ی کهکشان راه شیری و به فاصله ی حدود 6,000 سال نوری از ما قرار دارد. هم سحابی های هیدروژنی نشریِ سرخ رنگ و هم سحابی های بازتابیِ گرد و غبار آبی رنگ نمایی 1/2 درجه ای را می پوشانند که در فاصله ی برآورد شده ی NGC 6914، گستره ای در حدود 50 سال نوری را در بر دارد. ابرهای غبار پیش زمینه در برابر این سحابی ها به حالت ضدنور (silhouette) قرار گرفته و تیره دیده می شوند.
پرتوهای فرابنفش تابیده از ستارگان داغ و سنگین و جوانِ انجمن ستاره ای "OB2 ماکیان"، گازهای هیدروژن اتمی ناحیه را "می‌یوند" (یونیده یا یونیزه می کند) و با پیوستن دوباره ی پروتون ها و الکترون ها به یکدیگر، تابشی سرخ رنگ پدید می آورد که نشان ویژه ی هیدروژن یونیده است. ستارگان انجمن OB2 ماکیان همچنین پرتوی آبی رنگی تولید می کنند که به شدت توسط ابرهای غبار بازتابیده می شود.
این تصویر موزاییکی دو تکه، به گونه ای پرداخته شده که رنگ های روشن و تیره به همراه ساختارهایی ظریف و کوچک با هم در آن دیده شوند.

واژه نامه:
NGC 6914 -Nebula - constellation Cygnus - plane - Milky Way Galaxy - silhouette - hydrogen - emission nebula - reflection nebula - Ultraviolet - Cygnus OB2 - atomic hydrogen - protons - electron

منبع: apod.nasa.gov

سمت پیدای ماه

در حدود ۱۳۰۰ عکسِ گرفته شده توسط دوربین زاویه گسترده ی فضاپیمای مدارگرد شناسایی ماه  مورد استفاده قرار گرفته تا این نمای تماشایی از یک چهره ی آشنا (سمت پیدای ماه) آفریده شود.
ولی چرا ما فقط یک سمت ماه را می بینیم؟
به این دلیل که آهنگ گردش ماه به دور محورش (حرکت وضعی ماه) با آهنگ گردشش به دور زمین برابر است، تقریبن هر ۲۸ روز یک بار.
این دوره ی چرخشِ هماهنگ که به علت نیروی کشندی یا جزر و مدی زمین به وجود آمده، ماه را در چنین وضعیتی "قفل کرده" و باعث شده همیشه یک سمت آن رو به زمین باشد (این تصویر متحرک را ببینید).
در نتیجه دریاوارهای صاف و تیره ی ماه (که در واقع حوضه هایی از گدازه های آتشفشانی هستند) و بلندی های ناهموار آن که با جزییاتی بسیار خوب در این تصویر موزاییکیِ باکیفیت و کاملن واضح دیده می شوند، برای ساکنان زمین کاملن آشنا می باشند.
برای یافتن دریاوار یا گودال های بزرگ مورد علاقه ی خود تصویر روبرو را ببینید.
عکس هایی از مدارگرد شناسایی ماه (LRO) که برای ساخت این تصویر موزاییکی به کار رفته، طی یک دوره ی ۲ هفته ای در دسامبر گذشته گرفته شدند.

واژه نامه:
Lunar Reconnaissance Orbiter - lunar nearside - Moon - axis - Earth - lunar maria - lava - basin - mare - crater - LRO

منبع: apod.nasa.gov

Blogger template 'Browniac' by Ourblogtemplates.com 2008

بالای صفحه