تیکو! تیکو! سوزان روشن!
Tycho! Tycho! burning bright
In the darkness of the night,
What exploding white dwarf star
Did frame thy remnant from afar,
In the distant deep dark skies
Under gaze of human eyes?
Seen by mortals and their ma
Named for one called Tycho Brahe
تیکو! تیکو! سوزان روشن
در دل تاریکی شب،
کدام ستاره ی کوتوله ی سفیدی با انفجارش
نشان تو را در دوردست
در آسمان ژرف تاریک دوردست
زیر نگاه خیره ی آدمیان شکل داد؟
همه ی مردمان و مامشان تو را دیدند
و تنها نام یکی بر تو ماند: تیکو براهه*
(بر پایه ی شعری از ویلیام بلیک)
**************************************
تصاویر تازه از باقی مانده ی ابرنواختر "تیکو" شواهدی تازه و خیره کننده از دلایل اصلی انفجار این ابرنواختر را نشان می دهد؛ انفجاری که در سال 1572 میلادی در روی زمین مشاهده شد. تیکو یک ابرنواختر از نوع Ia بود، رده ای از انفجارهای ستاره ای که به علت درخشش بسیار، در اندازه گیری و تعیین فاصله های نجومی کاربرد دارند.
پرتوهای X با انرژی کم و متوسط به رنگ های سرخ و سبز، بقایای در حال گسترشِ انفجار را نشان می دهند. پرتوهای پرانرژی X هم به رنگ آبی نشان دهنده ی موج انفجار است، لایه ای تشکیل شده از الکترون های به شدت پرانرژی. همچنین در پایین و سمت چپ تیکو یک کمان آبی رنگ از تابش پرتو X به چشم می خورد. شواهد متعدد به این گمان دامن می زند که این کمان در اثر موج شوکی پدید آمده که پس از انفجار کوتوله ی سفید ایجاد شد و مواد سطح ستاره ی همدمش را از آن جدا کرد (تصویر پایین را ببینید). پیش تر، تلسکوپ های نوری یک ستاره را در میان بقایای ابرنواختر یافته بودند که با سرعتی بسیار بیش از همسایه‌اش حرکت می کرد، و به نظر می رسید همان ستاره ی همدمِ ابرنواختر بوده که موج انفجار آن را پرتاب کرده.
با گرد هم آمدن همه ی این شواهد، سناریوی محبوب و رایج ابرنواختر نوع Ia شکل می گیرد، زمانی که یه کوتوله ی سفید مواد را از یک ستاره ی همدم "معمولی" یا خورشیدسان آنقدر به طرف خود می کشد تا جایی که به یک انفجار "گرما-هسته ای" (ناشی از واکنش همجوشی هسته ای) می انجامد.
نظریه ی قابل رقابت دیگری می گوید این انفجار زمانی که دو ستاره ی کوتوله ی سفید در هم ادغام شده و یکی می شوند رخ میدهد (اینجا را بخوانید: رقص مرگ)؛ و بنابراین در این مورد نباید نشانه ای از ستاره ی همدم یا اثری از موادِ دفع شده از ستاره‌ی همدم در اثر انفجار دیده شود.
در شرایط متفاوت هر دو سناریو در واقع می توانند روی دهند، ولی واپسین نتایجی که تلسکوپ چاندرا از تیکو به دست آورده، نظریه ی نخست را تایید می کند.
شکل کمان با دیگر ویژگی ها و مشخصاتی که از بقایای ابرنواختر دیده شده فرق می کند. از جمله ویژگی های درونی این مواد، نوارهایی است که به تازگی آشکار شده و شکلی متفاوت دارد و گمان می رود اثریست که شتاب پرتوهای کیهانی روی امواج بیرونی انفجار گذاشته باشند. (تصویر بالا)
----------------------------------------------------
* تیکوبراهه: اخترشناس اشراف زاده ی دانمارکی (1601-1546) که ابرنواختر سال 1573 در صورت فلکی ذات الکرسی را کشف و به نام خود ثبت نمود. البته این ابرنواختر آنقدر نورانی بود که همگان آن را دیدند!
واژه نامه:
Tycho - supernova - remnant - Type Ia - X-rays - electron - arc - shock wave - white dwarf - companion star - Chandra - cosmic ray
منبع ها: apod.nasa.gov و chandra.harvard.edu
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان
