۸ نوامبر: رویارویی سیاره زمین با یک سیارک

* دانشمندان گذر این سیارک از نزدیک زمین را شانس و فرصتی برای اهداف علمی می دانند.

دانشمندان ناسا با کمک آنتن های "شبکه ی ژرفای فضا" در گلدستون کالیفرنیا، مسیر سیارک 2005 YU55 را در زمان عبور این سنگ آسمانی از کنار زمین و از فاصله ای کمتر از فاصله ی ماه که در هشتم نوامبر رخ می دهد، پی خواهند گرفت. برای دانشمندان، گذشتن این سیارک ۴۰۰ متری یک هدف خوب علمی است که به ابزارها و دستگاه های زمینی اجازه می دهد آن را در هنگام رد شدن مورد بررسی قرار دهند.
این تصویر راداری از سیارک 2005 YU55 از داده های به دست آمده در آوریل ۲۰۱۰ توسط تلسکوپ راداری آرسیبو در پورتوریکو تهیه شده است.
ردیابی این سیارک که اندازه ای برابر با یک ناو هواپیمابر دارد، از ساعت ۹:۳۰ بامداد ۴ نوامبر به وقت روز اقیانوس آرام، و با بهره از آنتن بسیار بزرگ ۷۰ متری شبکه ی ژرفای فضا آغاز خواهد شد و تا حدود ۲ ساعت ادامه خواهد یافت. از ۶ تا ۱۰  نوامبر هم دستکم روزی ۴ ساعت به کمک تجهیزات گلدستون این ردیابی پی گرفته می شود. مشاهدات راداری به کمک تجهیزات رادار سیاره ای آرسیبو در پورتوریکو از 8 نوامبر شروع می شود؛ در ساعت ۳:۲۸ بعد از ظهر همین روز به وقت استاندارد اقیانوس آرام، سیارک به نزدیک ترین فاصله اش با زمین خواهد رسید.
مسیر سیارک در ۸ و ۹ نوامبر. کمتر از فاصله ی ماه تا زمین (تصویر بزرگ تر)
مسیر سیارک 2005 YU55 به خوبی شناخته شده است و از ۳۲۴۶۰۰ کیلومتر یا ۰.۸۵ فاصله ی ماه به زمین نزدیک تر نمی‌شود. نیروی گرانشی این سیارک اثر آشکار و قابل تشخیصی روی زمین و آنچه در آنست، از جمله کشندها و یا صفحه های تکتونیکی آن نخواهد داشت. با این که مدار 2005 YU55 به گونه ایست که همیشه به طور منظم به نزدیکی زمین (و ناهید و بهرام) می آید، ولی رویارویی سال ۲۰۱۱ آن، نزدیک ترین رویارویی این سنگ آسمانی با زمین در دستکم ۲۰۰ سال گذشته است.
در طی ردگیری، دانشمندان با کمک آنتن های آرسیبو و گلدستون به دریافت امواج رادیویی سیارک می پردازند. بازتاب های راداری برگشته از 2005 YU55 گردآوردی شده و مورد بررسی قرار خواهند گرفت. دانشمندان ناسا امیدوارند به کمک گلدستون، تصاویری با کیفیت حدود 2 متر در هر پیکسل نیز از آن به دست آورند. این اندازه وضوح، جزییات بسیاری از ویژگی های سطحی، شکل، ابعاد، و دیگر مشخصات فیزیکی سیارک را آشکار خواهد ساخت.

مشاهدات رادار آرسیبو از سیارک 2005 YU55 که در سال ۲۰۱۰ انجام شد، نشان می دهد که شکلی تقریبن گرد و چرخشی آرام، با دوره ی تناوب حدود ۱۸ ساعت دارد. سطح آن در طول موج های دیدگانی، تیره تر از زغال است. ستاره شناسان آماتوری که می خواهند YU55 را ببینند نیاز به تلسکوپی با دهانه ی ۶ اینچ یا بیشتر خواهند داشت.

آخرین باری که یک سنگ آسمانی به این بزرگی تا این حد به زمین نزدیک شد، سال ۱۹۷۶ بود، گرچه اخترشناسان در آن زمان از آن رویداد اطلاعی نداشتند. رویارویی شناخته شده ی بعدی یک سیارک به این بزرگی با زمین در سال ۲۰۲۸ انجام خواهد شد.

ناسا سیارک ها و دنباله دارها که به نزدیکی زمین می آیند را به کمک تلسکوپ های روی زمین و تلسکوپ های فضایی آشکارسازی و ردگیری کرده، و ویژگی های آن ها را مشخص می کند. برنامه ی مشاهدات اجرام نزدیک زمین، که به طور عادی به نام نگهبان فضا (Spaceguard) خوانده می شود، این اجرام را کشف می کند، زیرمجموعه ی آن ها را مشخص می کند، و نقشه ی مدارشان را می کشد تا بداند آیا ممکن استد برای سیاره ی ما خطرناک باشند یا نه.
واژه نامه:
NASA - asteroid - 2005 YU55 - Deep Space Network - space rock - Arecibo - Planetary Radar Facility - Moon - tectonic plate - Venus - Mars - optical wavelength - Spaceguard

منبع: astronomy.com

هالووین ترسناک در آسمان

شفق های قطبی که در 24 و 25 اکتبر امسال در بخش هایی از اروپا و آمریکای شمالی دیده شدند، در برخی لحظات، نماهایی کاملن شبح گونه پدید آوردند.

منظره هایی که رنگ های سرخ و هول انگیز این پرده های مواج بر ترسناکیشان می افزود. این به راستی یک "هالووین آسمانی" بود.

دو عکس آخر از درون یک گورستان گرفته شده - منبع -  اندازه های بزرگ تر: بالایی- پایینی
در همین زمینه: شفق های گسترده ی اکتبر
واژه نامه:
Halloween - aurora

منبع عکس ها: spaceweather

ارواح کیهانی

اشباح سرگردانی در این پهنه ی پرستاره ی آسمانِ شب که در صورت فلکی شاهانه ی قیفاووس قرار دارد به چشم می خورند. البته این اشکال، ابرهای غبار کیهانی اند که به شکلی محو در بازتاب نور رنگ پریده ی ستارگان دیده می شوند. این اشباح در فاصله ی بسیار دور از زمین (1,200 سال نوری) و در لبه های مجموعه ابر مولکولی قیفاووس کمین کرده اند.
این سحابی شبح وار با 2 سال نوری پهنا و گویچه ی نسبتن تنهای "بوک"، که با نام های vdB 141 یا Sh2-136 نیز شناخته می شود را در میانه ی تصویر می بینید. هسته ی ابر تاریکِ سمت راست در حال رُمبش گرانشی است و به نظر می رسد یک سامانه ستاره ای دوتایی در آن در مراحل آغازینِ شکل گرفتن می باشد.
با این حال اگر این اشکال شبح گون بتوانند سخن بگویند، شاید بخواهند هالووین خوبی برای شما آرزو کنند.

واژه نامه:
constellation Cepheus - Cepheus Flare - molecular cloud - Bok globule - vdB 141 - Sh2-136 - binary star system - Halloween
منبع: apod.nasa.gov

کارت پستالی از 3.6 میلیارد سال پیش

* دانشمندان دریافته اند که لوتشیا، دست نخورده ترین سیارک شناخته شده، بازمانده ای از روزهای 
نخست منظومه ی خورشیدی و قطعه سنگی چگال تر از گرانیت است.

سیارک ها به طور کلی به عنوان آت و آشغال های منظومه ی خورشیدی شناخته می شوند، خرده ریزهایی که از زمان شکل‌گیری سیاره ها بر جای مانده، مورد ضربه قرار گرفته و در هم شکسته اند. ولی سیارک موج دار و سنگین لوتشیا 21 شاید توده ای سالم و نشکسته باشد که از روزگار پیدایش منظومه ی خورشیدی تا کنون تقریبن دست نخورده به جای مانده.

بن ویس از انستیتو تکنولوژی ماساچوست در کمبریج می گوید: «به گمان من سیاره ها از چیزهایی مانند لوتشیا ساخته شدند. ما داریم شانس این را پیدا می کنیم که یکی از قطعات ساختمانی منظومه ی خورشیدی را از نزدیک ببینیم.»

فضاپیمای اروپایی روزتا در ژوییه ی 2010، با سرعتی حدود 50,000 کیلومتر بر ساعت از کنار لوتشیا گذشت و عکس هایی از این دنیای پر از گودال با درازای حدود 121 کیلومتر ثبت کرد. بدین ترتیب لوتشیا پس از وستای 560 کیلومتری، در جایگاه دوم بزرگ ترین سیارک هایی که تاکنون مورد بازدید یک فضاپیما قرار گرفته اند جای گرفت. (خبرش را اینجا بخوانید: دیدار با لوتشیا)
بخش هایی از سطح این سیارک حدود 3.6 میلیارد سال سن دارد. بخش های دیگر از دید استانداردهای اخترشناسی جوان است، 50 تا 80 میلیون سال. (منبع)
غوغای خشونت بار
بیشتر سیارک هایd که مورد بازدید فضاپیماها قرار گرفته اند تکه سنگ هایی بوده اند، خرده ریزهایی رها شده که در اثر نیروی گرانش به یکدیگر چسبیده اند. ولی لوتشیا به اندازه ای چگال و فشرده است که به نظر می رسد از روزگار پرخشونت و پربرخورد آغازین منظومه ی خورشیدی، جان سالم به در برده باشد.

هولگر سیِرکز از بنیاد ماکس پلانک برای پژوهش های منظومه ی خورشیدی در آلمان، و سرپرست نویسندگان یک مقاله ی تازه درباره ی مشاهدات می گوید: «چیز واقعن نو اینست که این یک توده قلوه سنگ به هم چسبیده نیست، بلکه یک تکه سنگ یکپارچه است. این به راستی اثری بازمانده از روزهای نخستین است.»

این سنگ دارای یکی از بالاترین چگالی هاییست که تاکنون برای یک سیارک اندازه گرفته شده، 3.4 تن در هر متر مکعب. این بیش از چگالی گرانیت است و نشان می دهد که لوتشیا احتمالن فلزات سنگین در هسته اش دارد.

تناقض ظاهری
چیزی که باید رخ داده باشد اینست که این سیارک در گذشته، ذوب شده و همین باعث شده عناصر سنگین به سوی مرکز ته نشین شوند. این در صورتی می تواند رخ داده باشد که سیارک در چند میلیون سال نخست منظومه ی خورشیدی شکل گرفته باشد، زمانی که آلومینیوم-26 رادیواکتیو به حد کافی برای ذوب این سنگ آسمانی وجود داشته.
گمان می رود لغزش سطح در لوتشیا ناشی از لرزش های پدید آمده در اثر برخوردهای پیش آمده در نقاط دیگر سیارک و جابجا شدن سنگ های نرم باشد. 
 (منبع- تصویر بزرگ تر)
شگفت این که دستگاه های اپتیکی روزتا نشان دادند که سطح گودال های لوتشیا از گدازه پوشیده نشده و این هیچ نشان نمی داد که درون سیارک پر از فلزات سنگی احتمالی باشد. به گفته ی ویس، این تاریخچه ی پنهان مذاب شدن شاید توضیحی باشد برای "تضاد ظاهری میان مجموعه شهاب سنگ ها و سیارک هایی که می بینیم".

به نظر می رسد بیشتر سیارک ها غیر مذاب بوده اند، ولی بیشتر شهاب هایی که بر روی زمین می افتند - و تکه هایی از هسته‌ی سیارک ها پنداشته می شوند- به نظر می رسد به شکل چشمگیری ذوب شده اند. پس این امکان هست که شهاب سنگ های ذوب شده، خرده های سنگ های آسمانی باشند که در روزهای بسیار آغازین منظومه ی خورشیدی، پیش از آن که بخش عمده ی توده‌ی آلومینیوم رادیواکتیو با نیمه عمر 700,000 سال، شروع به واپاشی کرده باشد شکل گرفتند.

اگر لوتشیا بازمانده ای از روزهای نخست منظومه ی خورشیدی باشد، چه چیزی می توانیم از آن بیاموزیم؟ شوربختانه سیرکز می‌گوید: «ما واقعن نمی توانیم چیز زیادی از ترکیب مواد سیارک بگوییم. در حقیقت برای این منظور، باید در همان جا آزمایش و تجزیه و تحلیل کنیم [به کمک یک فضاپیمای سطح نشین] - یا از آن هم بهتر، تکه ای از آن را به زمین منتقل کرده و در آزمایشگاه مورد بررسی ژرف قرار دهیم.»

واژه نامه:
Ben Weiss - solar system - asteroid - Lutetia - Rosetta - Vesta - Holger Sierks - granite - heavy metal - core - Ben Weiss - meteorite - radioactive - aluminium-26

منبع: newscientist

یک مارپیچ آشنا از نگاه هابل

آیا کهکشان راه شیری ما هم از فاصله ی دور، این چنین دیده می شود؟
کهکشان مارپیچی NGC 3370 که از نظر اندازه و نمای باشکوهش همانند کهکشان خانگی خودمان است (البته بدون میله ی مرکزی)، حدود 100 میلیون سال نوری از ما فاصله داشته و در صورت فلکی شیر (اسد) دیده می شود.
تصویر امروز با جزییاتی بدیع و دلپسند، توسط دوربین پیشرفته ی نقشه برداری تلسکوپ فضایی هابل ثبت شده و نه تنها نمایی روشن و خوش منظره از این مارپیچ بزرگ و زیبا که از روبرو دیده می شود را نشان می دهد، بلکه آنقدر واضح و دقیق هست که بتوان تک ستارگان مشهور به قیفاووسی را نیز در آن مورد بررسی قرار داد. از این ستارگان تپنده برای اندازه گیری دقیق فاصله‌ی NGC 3370 بهره گرفته شده است. مارپیچی NGC 3370 از این رو برای این مطالعه برگزیده شد که در سال 1994، منزلگاه یک انفجار ستاره ای شناخته شده نیز بود: یک ابرنواختر گونه ی Ia.
با دانستن فاصله ی این ابرنواخترِ شمع استاندارد (از روی سنجش های قیفاووسی)، و افزودن آن به مشاهدات ابرنواخترهای فاصله‌های دورتر، اندازه و آهنگ گسترش کل کیهان را می توان آشکار کرد.

واژه نامه:
Spiral Galaxy - NGC 3370 - Milky Way - constellation of the Leo - Hubble Space Telescope - Cepheids - pulsating star - Type Ia - supernova - standard candle

منبع: apod.nasa.gov

شفق های گسترده اکتبر

با بلندتر شدن شب ها در نیمکره ی شمالی، ماه اکتبر به ماهی خوب برای تماشای شفق های قطبی، یا حتی چه بسا اشباحی هول‌انگیز در آسمان تاریک تبدیل می شود.
و در این هفته آسمان شب ناامیدمان نساخت. در 24 اکتبر، یک فوران تاج خورشیدی به سیاره ی زمین رسید و با برخورد به مغناطکره ی آن، نمایشی گسترده از شفق های قطبی به راه انداخت. در آن شب، این تصویر که ضدنوری (silhouette) تماشایی در برابر پرده های سرخ پررنگ و سبز زیبای نورهای لرزان شفقی را نشان می دهد، نزدیک ویتبی، انتاریوی کانادا ثبت شد.
ولی بر پایه ی گزارش ها، این شفق ها در فاصله ای دورتر در جنوب، در ایالت هایی از آمریکا مانند آلاباما، کانزاس، و اوکلاهما، در عرض های جغرافیایی که به ندرت در آن ها شفق های قطبی دیده می شوند نیز دیده شدند.
این شفق های سرخ رنگ از ارتفاعی بالاتر از 100 کیلومتر، بلندترین ارتفاعی که می تواند در آن تابش شفقی به وجود آید می آیند و ناشی از برانگیخته شدن اتم های اکسیژن می باشند.


واژه نامه:
northern hemisphere - coronal mass ejection - magnetosphere - silhouette - aurora - oxygen

منبع: apod.nasa.gov

پس از 2000 سال، پرده از راز ستاره مهمان برداشته شد

* نخستین ابرنواختر مستند تاریخ یک انفجار گونه ی Ia بود که درون حفره ی دور یک کوتوله ی سفید رخ داد.

رازی که پیشینه اش به حدود 2,000 سال پیش، یعنی زمانی که اخترشناسان چینی خبر از انفجار یک ستاره در آسمان دادند می رسید، اینک گشوده شده است. رصدهای فروسرخ تازه که توسط ماهواره های ناسا، تلسکوپ فضایی اسپیتزر و کاوشگر میدان گسترده ی فروسرخ (WISE) انجام گرفته نشان می دهد که چگونه نخستین ابرنواختر ثبت شده در تاریخ روی داد و چگونه بقایای از هم پاشیده ی آن تا فاصله های دور پراکنده شدند.

این یافته ها نشان می دهند انفجار یاد شده در نقطه ای از فضا که تهی از ماده بوده روی داده و همین به مواد دفع شده از ستاره اجازه داده نسبت به حالتی که ستاره درون فضای چگال منفجر شود بسیار سریع تر و تا فاصله های بسیار دورتر پراکنده شوند.

 برایان جی. ویلیامز از دانشگاه ایالتی کارولینای شمالی در رالی می گوید: «بازمانده های این ابرنواختر واقعن گسترده و واقعن سریعند. دو یا سه برابر گسترده تر از آنچه از یک ابرنواختر که انفجارش حدود 2,000 سال پیش دیده شده انتظار می رود. اکنون ما توانسته ایم با دقت بسیار، دلیل این گستردگی را دریابیم.»
این تصویر از ترکیب داده های چهار تلسکوپ فضایی گوناگون ساخته شده تا نمایی با چندین طول موج از همه ی بقایای کهن ترین ابرنواختر ثبت شده ی تاریخ به نام RCW 86 به دست آید. همین تصویر در اندازه ی بزرگ تر

در سال 185 میلادی، اخترشناسان چینی از یک "ستاره ی مهمان" یاد می کنند که به شکلی رازگونه در آسمان پدیدار شد و تا حدود 8 ماه در آنجا ماند. در دهه ی 1960، دانشمندان مشخص کردند که این جرم اسرارآمیز، نخستین ابرنواختر مستند و ثبت شده‌ی تاریخ است. پس از آن، به شکل دقیق اعلام کردند که RCW 86 بازمانده ی ابرنواختری در فاصله ی حدود 8,000 سال نوریست.

ولی یک معما همچنان بی پاسخ ماند. بقایای کروی ابرنواختر از آن چه انتظار می رفت گسترده تر و بزرگ تر بود. اگر می توانستیم نور فروسرخ آن را در آسمان ببینیم، پهنه ای گسترده تر از قرص کامل ماه را می پوشاند. حل این معما به کمک رصدهای تازه در طول موج فروسرخ که توسط اسپیتزر و WISE انجام شد و نیز داده های پیشین به دست آمده از رصدخانه ی پرتو ایکس چاندرای ناسا و رصدخانه ی XMM-نیوتن آژانس فضایی اروپا ممکن گشت. یافته ها آشکار کرد آن رویداد، ابرنواختری از گونه ی Ia بود که در پی مرگ نسبتن آرام یک ستاره ی خورشیدسان، که پس از آن به ستاره ای چگال به نام کوتوله ی سفید تبدیل شد رخ داد. گمان می رود آن کوتوله ی سفید بعدها در پی انتقال ماده یا سوخت از ستاره ای نزدیک، به شکل ابرنواختر منفجر شد. به گفته ی ویلیامز: «یک کوتوله ی سفید همچون خاکستر به جا مانده از آتشی خاموش است که از آن دود بلند می شود. اگر بنزین رویش بریزید، منفجر خواهد شد.»

مشاهدات همچنین برای نخستین بار نشان می دهد که یک کوتوله ی سفید می تواند پیش از آن که به شکل ابرنواختر گونه ی Ia منفجر شود، حفره ای در اطراف خود پدید آورد. یک حفره ی خالی می تواند دلیل این باشد که چرا بقایای ابرنواختر RCW 86 تا این اندازه گسترده و بزرگند. هنگامی که انفجار روی داد، مواد پرتاب شده بدون این که مانعی از گاز و غبار پیش رو داشته باشند حرکت کرده و به سرعت پخش و گسترده شدند.

اسپیتزر و WISE به گروه دانشمندان اجازه دادند دمای غبار تشکیل دهنده ی بقایای RCW 86 را اندازه بگیرند که حدود 325° – یا 200 درجه ی سانتی گراد زیر صفر بود. سپس برآورد کردند که چقدر گاز باید در این بقایا وجود داشته باشد تا غبار را تا این دما گرم کند. نتایج نشان دهنده ی محیطی با چگالی اندک در بیشتر دوران زندگی این بقایا بود، در واقع یک حفره ی خالی.

دانشمندان نخست بر این گمان بودند که RCW 86 نتیجه ی یک ابرنواختر گونه ی رمبش هسته ای است، نیرومندترین گونه ی انفجارهای ستاره ای. آن ها نشانه هایی از یک حفره به دور بقایا یافته بودند، و در آن زمان، چنین حفره هایی را تنها مربوط به ابرنواخترهای رمبش هسته ای می دانستند. در چنین رویدادهایی، ستارگان پرجرم پیش از انفجارشان، مواد را از خود دفع کرده و دور می کنند که همین باعث به وجود آمدن فضایی خالی در اطرافشان می شود.

ولی شواهد دیگر خلاف نظریه ی ابرنواختر رمبش هسته ای بودند. داده های پرتو ایکس به دست آمده از چاندرا و نیوتن-XMM وجود مقادیر فراوانی آهن را در این جرم ثابت می کرد، که نشان دهنده ی یک انفجار گونه ی Ia بود. با افزودن داده های رصدی فروسرخ، تصویر یک انفجار گونه ی Ia درون یک حفره نمایان شد.

بیل دانچی از ستاد ناسا در واشنگتن دی سی می گوید: «اخترشناسان روزگار نوین پرده از یک راز دو هزار ساله برداشتند تنها برای این که رازی دیگر را بگشایند. اکنون با رصدهای گوناگونی که درک ما از فضا را می گسترند می توانیم به طور کامل از فیزیک قابل توجهی که پشت مرگ ستارگان پنهان شده سر در بیاوریم، با این حال هنوز هم به اندازه ی اخترشناسان روزگار باستان از هیبت کیهان در شگفتیم.»

واژه نامه:
RCW 86 - supernova - type Ia - white dwarf - Chinese astronomers - infrared - NASA - Spitzer Space Telescope - Wide-field Infrared Survey Explorer - WISE - supernova remnant - Brian J. Williams - Chandra - X-ray - XMM-Newton - Bill Danchi - iron

منبع: nasa

Pacman دارد دندان در می آورد!

* این "دندان ها" ستون های گاز و غباریند که شاید زایشگاه ستارگان تازه باشند.

از دید تلسکوپ های نور مریی، ابر ستاره زایی NGC 281 یا سحابی پکمن که نامش را از بازی رایانه ای مشهور Pac-Man -عرضه شده در دهه ی 1980- گرفته، به گونه ای دیده می شود که انگار دارد در دل کیهان، قرچ قروچ کنان چیزی را می جود!.


با این حال، از دید کاوشگر میدان باز فروسرخ ناسا (WISE)، این سحابی چهره ای جدید می یابد. در پایین دهان مثلثی شکل ویژه اش، دسته ای دندان تیز به چشم می‌خورد. پکمن در بالای این تصویر قرار دارد و در حال گاز گرفتن گوشه ی بالا، سمت چپ عکس است.

این دندان ها در حقیقت ستون هایی هستند که شاید در دلشان ستارگانی تازه در حال شکل گیری باشند. این ساختارها زمانی پدید آمدند که پرتوها و بادهای ستارگان سنگین در مرکز خوشه، گاز و غبار را رو به بیرون دمیدند و تنها چگال ترین مواد که در ستون ها بودند را به جا گذاشتند. گمان می رود نقطه های سرخ پراکنده در تصویر، ستارگان جوانی باشند که هنوز در پیله‌ای از گرد و غبار در حال شکل گیریند.

سحابی پکمن 9,200 سال نوری از ما فاصله داشته و در صورت فلکی ذات الکرسی دیده می شود. این عکس از رصدهای انجام گرفته توسط هر چهار آشکارساز نصب شده بر WISE به دست آمده. رنگ های آبی و فیروزه ای (سبزآبی) نماینده ی پرتوی فروسرخ با طول موج های به ترتیب 3.4 و 4.6 میکرون است که عمدتن از ستارگان، داغ ترین اجرام درون عکس می تابند. سبز و سرخ هم نماینده ی نورهای با طول موج به ترتیب، 12 و 22 میکرون می باشند که در درجه ی نخست از غبار گرم می تابند (غبار سبز گرم تر از غبار سرخ است)
در نور مریی انگار که ابر ستاره زایی NGC 281 در صورت فلکی ذات الکرسی، در حال جویدن در دل فضاست. این سحابی نامش را از بازی ویدیویی مشهوری که در دهه ی 1980 عرضه شد گرفته: سحابی Pacman.


واژه نامه:
pillar - NGC 281 - Pacman Nebula - Pac-Man video game - infrared - NASA - Wide-field Infrared Survey Explorer - WISE - teeth - constellation Cassiopeia - wavelength

منبع: astronomy.com

پرورشگاه خورشیدها

در فاصله ی 3,000 سال نوری از زمین، و در صورت فلکی شاهانه ی قیفاووس، خورشیدهایی جوان در دل ابر گرد و غبار NGC 7129 آرمیده اند. این ستاره ها که در سنی نسبتن حساس قرار دارند (تنها چند میلیون سال)، احتمالن در همان وضعیتی هستند که خورشید ما حدود پنج میلیارد سال پیش و به هنگام تولد در یک پرورشگاه ستاره ای داشت.
قابل توجه ترین نکات در این تصویر واضح، ابر آبی و دلفریب غبار است که نور ستارگان جوان را باز می تاباند، و شکل های هلال گونه ی سرخِ گود و کوچک نیز که نشان دهنده ی اجرام ستاره ای جوان و پرانرژیند. شکل و رنگ این اجرام که به نام اجرام هربیگ هارو معروفند، نشان ی ویژه ی گاز هیدروژنی است که در اثر فوران های ناشی از ستارگان نوزاد برانگیخته و گداخته شده است.
رشته های بلند و حلقه زده با تابش سرخ فام که با ابرهای آبی در هم آمیخته، از ذرات غباری پدید آمده اند که به گونه ای چشمگیر، پرتوی نادیدنی فرابنفش ستارگان را از روش "گرفتن و تابش فوتون" (photoluminesence) به نور سرخ قابل دیدن تبدیل می کنند.
در پایان کار، گاز و غبار موجود در منطقه، که ستارگان از آن ها به وجود آمده اند، ناپدید خواهد شد و ستارگان از یکدیگر جدا شده و به شکل یک خوشه ی ستاره ای سرگردان به دور مرکز کهکشان خواهند چرخید.
این نمای تلسکوپی در فاصله ی برآوردی NGC 7129، نزدیک به 40 سال نوری گستردگی دارد.

واژه نامه:
NGC 7129 - constellation Cepheus - stellar nursery - Herbig-Haro - hydrogen - ultraviolet - photoluminesence - cluster - Galaxy

منبع: apod.nasa.gov

درون، بیرون، و فراسوی حلقه ها

اگر با دقت کافی به این تصویر بنگرید، ماه (قمر) چهارمی را نیز خواهید دید.
نخستین - و دورترین ماه در پس زمینه - تیتان است، بزرگ ترین ماه کیوان (زحل) و یکی از بزرگ ترین ماه های منظومه ی خورشیدی. ویژگی تیره رنگی که در بخش بالایی این دنیای همیشه ابرآلود دیده می شود، کلاهک قطب شمال آنست.
دومین ماه واضح، دیون تابناک است که در پیش زمینه دیده می شود، با گودال ها و پرتگاه های یخی بلندش.
آنچه از سمت چپ به درون تصویر پیش آمده، چندین حلقه ی گسترده ی کیوانند، از جمله حلقه ی A با شکاف تیره رنگ "اِنکه" درون آن. در انتهای سمت راست عکس و درست بیرون حلقه ها، پاندورا را می بینیم، یک ماه به قطر 80 کیلومتر که یکی از چوپانان حلقه ی F کیوان است.
و اما ماه چهارم.
اگر در شکاف انکه خوب دقیق شوید، نقطه ای را خواهید دید که در حقیقت "پان" است. پان با وجودی که با 35 کیلومتر قطر، یکی از کوچک ترین ماه های کیوانست، ولی آنقدر جرم دارد که به خالی ماندن شکاف انکه از ذرات حلقه کمک کند.

واژه نامه:
Titan - Saturn - Solar System - Dione - ice cliff - A ring - Encke Gap - Pandora - F ring - Pan
منبع: apod.nasa.gov

واپسین نفس های النین

دنباله دار النین به دلیل پیشگویی هایی مبنی بر برخوردش به زمین و یکسره کردن کار دنیا مشهور شده بود، ولی به جای آن، با نزدیک شدن به خورشید از هم فرو پاشید و خلاصه "روز قیامت کنسل شد"! (خبرش را اینجا بخوانید: دنباله دار النین از هم فروپاشید.)
نقطه ی روشن پایین عکس، یک ستاره است.
در پایان هفته ی گذشته، اخترشناس ایتالیایی، رولاندو لیگوستری، بقایای این دنباله دار را مشاهده کرد. این بقایا را به شکل ابری کشیده در تصویر روبرو که در 22 اکنبر از یک میدان ستاره ای گرفته شده می بینید. اگر دنباله دار النین سالم مانده بود، بر پهنه ی همین میدان ستاره ای نمودار می شد.
در همان شب، گروه دیگری از اخترشناسان، ارنستو گویدو، جووانی سوسترو و نیک هاوز هم این ابر را رصد کردند.
آن ها در آغاز دچار تردید شدند. به گفته ی گویدو: «گفتیم شاید این ابر در اثر پراش نور ماه یا دیگر اثرات گذرا پدید آمده باشد.» ولی هنگامی که گروه در 23 اکتبر دوباره آن نقطه را رصد کردند، ابر را همچنان آنجا دیدند. تصویر متحرک پایین که از عکس های گرفته شده در هر دو شب ساخته شده، ابر را در حال جابجایی نشان می دهد، درست انگار که خود دنباله دار در حال حرکت باشد.
نکته: برخی خوانندگان متوجه ردی پرشتاب در پایین، سمت راست ابر شده اند. این یک سیارک جداگانه است، 2000 OJ8، با قدر 14 که به گونه ای شانسی در همان زمان در میدان دید ابر النین واقع شده است.

واژه نامه:
Doomsday Comet - Elenin - Rolando Ligustri - Ernesto Guido - Giovanni Sostero - Nick Howes - comet - debris cloud - asteroid - 2000 OJ8

هر دو تصویر در اندازه ی بزرگ تر: بالایی - پایینی
منبع: spaceweather

بازوهای مارپیچی، نهانگاه سیارات جوان در اطراف ستارگان

* بازوان مارپیچی دیده شده در قرص غبار دور یک ستاره می تواند نشانی از سیاره های نوزاد باشد.

* دانشمندان در حال دریافتن این نکته اند که هنگامی که این سامانه های سیاره ای به سن حدود چند میلیون
سال می رسند، قرص آن ها ساختارهایی را به نمایش می گذارد که شامل حلقه ها، حفره ها، شکاف ها،
و ویژگی های مارپیچی است.

تصویری تازه که از یک قرص گاز و غبار دور یک ستاره ی خورشیدسان گرفته شده، برای نخستین بار ساختارهایی شبیه بازوهای مارپیچی را در این قرص نشان می دهد. این ویژگی ها شاید نشانه ای از وجود سیاراتی باشد که هنوز دیده نمی شوند.

کارول گریدی از شرکت علمی Eureka، مستقر در مرکز پروازهای فضایی گودارد ناسا در گرین بلت مریلند می گوید: «شبیه سازی های مفصل و دقیق رایانه ای به ما نشان داده که کشش گرانشی سیاره های درون قرصی که یک ستاره را در بر گرفته، می‌تواند در گاز و غبار آشفتگی به وجود آورده، و بازوهای مارپیچی پدید آورد. اکنون ما برای نخستین بار، چنین ویژگی های پویا و دینامیکی را می بینیم.»
دو بازوی مارپیچی که از قرص سرشار از گاز اطراف SAO 206462، یک ستاره ی جوان در صورت فلکی گرگ بیرون زده اند. این تصویر که از تلسکوپ سوبارو و دستگاه HiCIAO آن به دست آمده، نخستین عکسیست که بازوان مارپیچی را در قرص اطراف یک ستاره نشان می دهد. این قرص حدود 14 میلیارد مایل پهنا دارد که حدود دو برابر مدار پلوتون در منظومه ی خورشیدی خودمان است.
پژوهش گریدی بخشی از "شناسایی راهبردی سیارات فراخورشیدی و قرص ها به کمک سوبارو" یا SEEDS است، یک بررسی پنج ساله در طیف فروسرخ نزدیک از ستارگان جوان و قرص غبار اطراف آن ها با بهره از تلسکوپ سوبارو که بر فراز کوه موناکی در هاواییست. اکنون کنسرسیوم بین المللی پژوهشگران [فعال در این برنامه]، شامل بیش از 100 دانشمند از 25 بنیاد می‌باشد.

جان ویسنیفسکی از دانشگاه واشنگتن در سیاتل می گوید: «آنچه ما در حال یافتن آنیم اینست که وقتی چنین سیستم هایی به سن چند میلیون سال می رسند، قرص آن ها نمایشی از ساختارها را آغاز می کند: حلقه ها، چاله ها، شکاف ها، و اکنون هم ویژگی های مارپیچی. بسیاری از این ساختارها ممکن است توسط سیاره های درون قرص ها پدید آمده باشند.»

قرصی که تازه مورد عکسبرداری قرار گرفته، ستاره ی SAO 206462 را در بر دارد، یک ستاره با قدر 8.7 که به فاصله ی حدود 456 سال نوری از ما در صورت فلکی گرگ جای دارد. بنا به برآورد اخترشناسان، سن این سامانه تنها حدود 9 میلیون سال است. پهنای قرصِ سرشار از گاز آن نزدیک به 22.5 میلیارد کیلومتر است، بیش از دو برابر مدار پلوتون به دور خورشید در منظومه ی خورشیدی خودمان.

تصویر "فروسرخ نزدیک" سوبارو، یک جفت ویژگی مارپیچی را آشکار کرده که از بخش بیرونی قرص، کمانه کشیده اند. الگوهای نظری نشان می دهند که شاید یک سیاره ی پنهان درون قرص، بتواند بازویی مارپیچی در هر سوی آن پدید آورد. ولی ساختارهای اطراف SAO 206462 یک زوج همسان نیستند، که نشان می دهد دو دنیای پنهان در قرص وجود دارد، هر کدام برای یک بازو. البته گروه پژوهشگران هشدار می دهند که شاید پدید آمدن این ساختارها ناشی از فرآیندهایی باشد که ربطی به سیارات ندارند.

تماشای این قرص به کمک "ابزار کنتراست بالا برای نسل بعدی اپتیک سازگار سوبارو" (HiCIAO) ممکن شد، دستگاهی که برای جلوگیری و دفع نور تند و مستقیم ستارگان طراحی شده. موتوهیده تامورا از رصدخانه ی ملی اخترفیزیک ژاپن، که با تلسکوپ سوبارو کار می کند می گوید: «تلسکوپ سوبارو با پیشرفت سامانه ی اپتیک سازگارش که اثر مات کنندگی جو زمین را خنثی می کند، به نهایت کارایی نظری خود نزدیک می شود. ما تماشای آنچه این تلسکوپ انجام خواهد داد را تازه آغاز کرده ایم.»

مارک کوشنر از گودارد ناسا و سازماندهی کننده ی این نشست می گوید: «نشست Signposts of Planets تمامن درباره ی شناخت این گونه الگوهاست. این شیوه ای نوین در شکار سیارات است که هم اکنون در حال به بار نشستن می باشد، و این تصویر تازه به دست آمده از SEEDS یک نمونه ی عالی از چگونگی کارکرد آن است.»

واژه نامه:
planet system - circumstellar disk - Carol Grady - Goddard Space Flight Center - Strategic Exploration of Exoplanets and Disks with Subaru - SEEDS - near-infrared - Subaru - John Wisniewski - planet - SAO 206462 - constellation Lupus - Pluto - solar system - High Contrast Instrument for the Subaru Next Generation Adaptive Optics- HiCIAO - adaptive optics - blurring effect - Motohide Tamura - NASA - Marc Kuchner - planet-hunting

قلب سرخ کیهان

سحابی قلب نیروی خود را از چه می گیرد؟
این سحابی بزرگ نشری (گسیلشی) با عنوان IC 1805، در کل همانند قلب انسان است. تابش شدید این سحابی در رنگ سرخ، از عنصر اصلی موجود در آن ناشی می شود: هیدروژن.
رنگ سرخ و نیز شکل بزرگ تر، همگی توسط گروهی کوچک از ستارگان نزدیک مرکز سحابی پدید آمده اند و با بزرگنمایی این تصویر "دامنه ی بسیار پویا" (HDR) که حدود 30 سال نوری را پوشانده، بسیاری از آن ها را خواهیم دید. این خوشه ی باز ستاره ای شامل چند ستاره ی درخشان با جرمی نزدیک به 50 برابر جرم خورشید، چندین ستاره ی کم نور با جرم تنها جزیی از جرم خورشید، و یک "ریزاختروش" (microquasar) غایب که میلیون ها سال پیش از جمع رانده شده می باشد.
سحابی قلب با حدود 7,500 سال نوری فاصله از ما، در صورت فلکی ذات الکرسی جای دارد.

واژه نامه:
IC 1805 - Heart Nebula - emission nebula - IC 1805 - human heart - hydrogen - high dynamic range - HDR - open cluster - microquasar - constellation of Cassiopeia

منبع: apod.nasa.gov

ساخته شدن جهان کمی بیش از ۶ روز طول کشید

* نظریه ی به طور گسترده پذیرفته شده درباره ی منشا و فرگشت جهان، الگوی مهبانگ یا انفجار بزرگ است. نظریه ای که بر پایه ی آن، جهان ما حدود 13.7 میلیارد سال پیش به شکل نقطه ای بی نهایت داغ و چگال آغاز شد. پس چگونه این کیهان از اندازه ی جزیی از اینچ (چند میلیمتر) به آنچه امروز است تبدیل شد؟

اینجا در 10 گام و به زبان ساده، فرگشت کیهان از مهبانگ تا روزگار کنونی توضیح داده می شود:

1- آغاز همه چیز
مهبانگ آن چنان که شاید از نامش به نظر برسد، انفجاری در فضا نبود. بلکه به گفته ی پژوهشگران، پیدایش فضا در سراسر کیهان بود. بر پایه ی نظریه ی مهبانگ، کیهان به شکل یک تک نقطه ی بسیار داغ، بسیار فشرده و چگال در فضا متولد شد.

کیهان شناسان درست نمی دانند پیش از این لحظه چه روی داده بوده، ولی دانشمندان با ماموریت های پیچیده ی فضایی، تلسکوپ های روی زمین، و محاسبات پیچیده در تلاشند که تصویری روشن تر از کیهان آغازین و شکل گیری آن ارایه کنند.
بخشی مهم از این تلاش ها مربوط به مشاهدات پس زمینه ی ریزموج کیهانی (CMB) است، که تابش نور و پرتوی به جا مانده از مهبانگ را در بر دارد. این یادگار مهبانگ در سراسر کاینات پخش شده و توسط آشکارسازهای ریزموج (میکروویو) مشاهده می شود، آشکارسازهایی که به دانشمندان کمک می کنند تکه های پازل جهان آغازین را کنار هم بچینند.

در سال 2001، ناسا کاوشگر ناهمسانگرد ریزموج ویلکینسون (WMAP) را به فضا فرستاد تا شرایطی که در روزگار آغازین کیهان وجود داشته را با سنجش تابش پس زمینه ی ریزموج کیهانی بررسی کند. WMAP به همراه دیگر یافته هایش توانست سن کیهان را نیز اندازه بگیرد: حدود 13.7 میلیارد سال.

2- نخستین رشد ناگهانی کیهان
هنگامی که جهان بسیار جوان بود - چیزی در حدود یک صدم یک میلیاردم یک تریلیونم یک تریلیونم ثانیه (هووف!) - رشدی به طور باورنکردنی سریع یافت. طی این انبساط انفجاری که به نام "تورم" شناخته می شود، جهان رشدی نمایی یافت و اندازه اش دستکم 90 بار دو برابر شد.

دیوید اسپرگل، یک اخترفیزیکدان و نظریه پرداز دانشگاه پرینستون در پرینستون نیوجرسی می گوید: «جهان در حال گسترش بود، و همچنان که گسترش می یافت، خنک تر می شد و چگالیش کاهش می یافت.»

جهان پس از تورم به رشدش ادامه داد ولی با آهنگی کندتر. همچنان که فضا گسترش یافت، کیهان خنک تر شد و شکل گیری ماده آغاز شد.

3- داغ تر از آن که بدرخشد
عناصر شیمیایی سبک در سه دقیقه ی نخست پیدایش کیهان ساخته شدند. با گسترش کیهان، دماها کاهش یافت و پروتون ها و نوترون ها با برخورد به یکدیگر، دوتریوم که یک ایزوتوپ هیدروژن است را ساختند. بسیاری از این دوتریوم ها به یکدیگر پیوستند و هلیوم را پدید آوردند.

ولی در 380,000 سال نخست پس از مهبانگ، گرمای شدید ناشی از آفرینش کیهان آن را اساسن داغ تر از آن ساخته بود که نوری بتاباند. اتم ها با چنان نیرویی به یکدیگر برخورد می کردند که به شکسته شدن آن ها و ساختن پلاسمایی مات و چگال از پروتون‌ها، نوترون ها، و الکترون ها انجامید. این پلاسما همچون یک مه، نور را می پراکند.

4- بگذارید نور بتابد
حدود 380,000 سال که از مهبانگ گذشت، ماده آنقدر سرد شد که الکترون ها توانستند به هسته بپیوندند و اتم های خنثی را بسازند. این گام به عنوان "بازمیازش" (recombination) شناخته می شود. جذب الکترون های آزاد باعث شد جهان شفاف تر شود. نوری که در این هنگام از بند پلاسما آزاد شد، امروزه به شکل تابش پس زمینه ی ریزموج کیهانی قابل ردیابی است
با این حال، دوران بازمیازش دوره ای از تاریکی را در پی داشت؛ پیش از آن که ستارگان و دیگر اجرام درخشان پدید آیند.

5- سر زدن از دل روزگار تاریک کیهان
حدود 400 میلیون سال پس از مهبانگ، جهان شروع به بیرون آمدن از روزگار تاریکی کرد. این دوره از فرگشت کیهان به نام دوران "باز یونش" (re-ionization) خوانده می شود.

گمان می رود این مرحله ی پویا بیش از نیم میلیارد سال به طول انجامیده، ولی دانشمندان بر پایه ی مشاهدات تازه بر این باورند که باز یونش شاید سریع تر از آن چه پیشتر می پنداشتند رخ داده باشد.

در خلال این دوره، توده های گاز آنقدر فشرده شدند که نخستین ستارگان و کهکشان ها را پدید آوردند. پرتو فرابنفشی که از این رویدادهای پرانرژی می تابید، بیشتر گاز هیدروژن خنثی که در محیط اطراف بود را عقب راند و از بین برد. فرآیند باز یونش به اضافه ی شفاف شدن گاز مه الود هیدروژن، برای نخستین بار جهان را برای پرتوی فرابنفش شفاف ساخت.

6- ستارگان و کهکشان ها بیشتر می شوند
اخترشناسان برای درک ویژگی های کیهان آغازین، جهان را در جستجوی دورترین و کهن ترین کهکشان ها می کاوند.

آن ها همچنین با بررسی پس زمینه ی ریزموج کیهانی، می توانند به عقب رفته و رویدادهای پیشین کیهان را تکه تکه کنار هم بگذارند.

داده های به دست آمده از فضاپیماهای قدیمی تر مانند WMAP و کاوشگر پس زمینه ی کیهانی (COBE)، که در سال 1998 به فضا پرتاب شد، و فضاپیماهایی که هنوز در حال کارند مانند تلسکوپ فضایی هابل، که در سال 1990 پرتاب شد، همگی به دانشمندان در تلاش برای حل پایدارترین رازها و پاسخ به بحث انگیزترین پرسش ها یاری می رسانند.

7- منظومه ی خورشیدی ما به دنیا می آید
برآورد می شود که منظومه ی خورشیدی ما اندکی پس از گذشت 9 میلیارد سال از مهبانگ به دنیا آمد، یعنی سن آن حدود 4.6 میلیارد سال است. بر پایه ی برآوردهای کنونی، خورشید تنها یکی از 100 میلیارد ستاره ی کهکشان راه شیری است، و تقریبن 25,000 سال نوری از هسته ی کهکشان فاصله دارد.

بسیاری از دانشمندان چنین می اندیشند که خورشید و بقیه ی منظومه ی خورشیدی از یک ابر چرخان غول پیکر گاز و غبار به نام سحابی خورشیدی پدید آمدند. همچنان که گرانش به فشرده شدن این ابر می انجامید، چرخش آن نیز تندتر شد و پهن شده، به شکل قرصی در آمد. در این مرحله، بیشتر مواد ابر به سمت مرکز آن کشیده شده و خورشید را پدید آوردند.

8- چیزهای نامریی در کیهان
در دهه ی 1960 و 1970، این اندیشه در میان اخترشناسان آغاز شد که جرم موجود در کیهان بیش از آنچه می بینیم باشد. ورا روبین، اخترشناسی از بنیاد کارنگی واشنگتن، سرعت ستارگان در نقاط گوناگون کهکشان ها را مورد رصد و بررسی قرار داد.

فیزیک پایه ی نیوتنی می گوید که گردش ستارگان در حاشیه های یک کهکشان باید کندتر از ستارگان مرکز کهکشان باشد، ولی روبین متوجه شد که تفاوتی میان سرعت ستارگان دورتر نیست. در حقیقت، وی دریافت که به نظر می رسد همه ی ستارگان یک کهکشان کمابیش با یک سرعت به دور مرکز کهکشان می چرخند.

این جرم اسرارآمیز و نادیدنی به عنوان ماده ی تاریک شناخته شد. ماده ی تاریک از روی نیروی گرانشی که به ماده ی معمولی وارد می کند وجود خود را نشان می دهد. بنا به یک فرضیه، این چیز مرموز می تواند از ذراتی عجیب ساخته شده باشد که با نور یا ماده ی معمولی بر هم کنشی ندارند، و از همین رو آشکارسازی آن تا این حد دشوار است.

گمان می رود ماده ی تاریک 23% کیهان را تشکیل داده باشد. در مقام مقایسه، تنها 4% کیهان از ماده ی معمولی ساخته شده، که شامل ستارگان، سیاره ها و آدمیزاد می شود.

9- جهان شتاب دار و گسترش یابنده
در دهه ی 1920، اخترشناس ادوین هابل کشفی انقلابی درباره ی کیهان انجام داد. وی با بهره از تلسکوپ نوساز رصدخانه ی مونت ویلسون لوس آنجلس مشاهده کرد که جهان ایستا نیست، بلکه در حال گسترش است.

چند دهه بعد، در سال 1998، تلسکوپ فضایی پرکاری که نام این اخترشناس نامدار را بر خود داشت یعنی تلسکوپ فضایی هابل، ابرنواخترهای بسیار دوردست را مورد بررسی قرار داد و دریافت که دیرزمانی پیش از این، گسترش و انبساط جهان بسیار کندتر از امروز بوده. این کشفی شگفت آور بود چرا که مدت ها پنداشته می شد که گرانش ماده ی موجود در حهان، از سرعت گسترش آن می کاهد، یا حتی به انقباض آن می انجامد.

باور بر اینست که انرژی تاریک، همان نیروی شگفت انگیزیست که با سرعتی فزاینده در حال از هم گسیختن کاینات است، ولی تاکنون ردیابی و آشکار نشده و در هاله ای از راز و ابهام باقی مانده. وجود این انرژی گریزان که گمان می رود 73% کیهان را تشکیل داده، یکی از داغ ترین موضوعات مورد بحث در کیهان شناسی می باشد.

10- هنوز خیلی چیزها را نمی دانیم
در حالی که تاکنون چیزهای بسیاری درباره ی آفرینش و فرگشت کیهان کشف شده، ولی هنوز پرسش هایی هستند که سرسختانه بی پاسخ مانده اند. ماده ی تاریک و انرژی تاریک دو تا از بزرگ ترین رازهای بر جا مانده اند، ولی کیهان شناسان به امید شناخت بهتر از چگونگی آغاز و پیدایش همه ی این ها به کاوش جهان ادامه می دهند.

در این زمینه بیشتر بخوانید:

واژه نامه:
ultraviolet - dark energy - Hubble Space Telescope - supernova - expansion - Edwin Hubble - dark matter - regular matter - Basic Newtonian physics - Vera Rubin - solar nebula - sun - solar system - star - Milky Way galaxy - galactic core - Cosmic Background Explorer - COBE - Hubble Space Telescope - galaxy - dark ages - re-ionization - nuclei - neutral atom - recombination - plasma - electrons - proton - neutron - deuterium - hydrogen - helium - inflation - David Spergel - Wilkinson Microwave Anisotropy Probe - WMAP - cosmic microwave background - Big Bang

منبع: space.com

کشف نخستین قرص یخ فراخورشیدی

* شاید بسیاری از منظومه های جوان ستاره ای دارای چنین قرص یخی باشند.

* دنباله دارهای یخی در این قرص شکل می گیرند و با بمباران سیاره ها، آب را به آن ها منتقل می کنند.

اخترشناسان برای نخستین بار موفق به کشف یک قرص سیاره زایی که سرشار از آب یخزده است به گرد یک ستاره شدند. این یافته باعث اعتبار بیشتر این نظریه می شود که سیاره ی زمین، آبش را از دنباله دارها گرفته؛ به ویژه که به نظر می رسد این قرص آنقدر آب دارد که بتواند هزاران اقیانوس زمینی را پرآب کند.
برداشت یک هنرمند: سامانه ی TW مار آبی از نزدیک چنین دیده می شود. این ستاره در
فاصله ی 175 سال نوری از زمین و در صورت فلکی مار آبی جای دارد.

پیش از این بخار آب داغ در بخش درونی قرص های سیاره زایی منظومه های ستاره ای بیگانه و نوپا شناسایی شده بود. ولی آنقدر به ستاره ی مرکزی نزدیک بودند که نمی توانستند سیاره های شکل گرفته را در خود جا بدهند.

ولی برخلاف آن، یافته های تازه به شکل ذرات یخ می‌باشند، که می تواند تنها در بخش سرد و بیرونی قرص سیاره زایی وجود داشته باشد. در چنین جایی است که این ذرات می توانند به هم بچسبند و سرانجام سیاره ها و دنباله دارها را پدید آورند.

پیش از شکل گیری سیارات، قرصی از مواد که ستارگان جوان را در بر گرفته عمدتن به شکل گاز است. اخترشناسان با بررسی طیف نوری که از این قرص گاز می تابد می توانند محتویات آن را بکاوند. رصدهای پیشین وجود مواد آلی مانند مونوکسید کربن و سیانید را در چنین قرص هایی نشان داده بود، ولی از آن جایی که جو خود زمین بسیار پرآب است، با ردیابی آب سیارات بیگانه از روی زمین تداخل می کند.

بخار فرابنفش
برای حل این مشکل، Michiel Hogerheijde از رصدخانه ی لیدن هلند و همکارانش با بهره از تلسکوپ فضایی هرشل، از بالای ابرهای زمین، ستاره ای جوان به نام "TW مار آبی" را رصد کردند. این ستاره تنها نصف خورشید جرم داشته و در فاصله‌ی 175 سال نوری از ما در صورت فلکی مار آبی جای دارد.

مدل های پیشین نشان از وجود آب در مناطق سرد بیرونی قرص TW مار آبی می دادند؛ در این مناطق، آب در ذرات یخ محبوس شده و در نتیجه از دید چشم فروسرخ هرشل پنهان بود. ولی زمانی که فوتون های پرتوی فرابنفشِ تابیده از ستاره ی میزبان به این دانه های یخ زده ی غبار برخورد می کند، اندکی بخار آب تولید می شود و این بخار آب، نور را در طول موج هایی که هرشل می‌تواند ببیند می تابانند.

این نمودار از داده های به دست آمده از تلسکوپ هرشل، شیوه ی ردیابی بخار آب
سرد را نشان می دهد.
Hogerheijde و همکارانش یک نشان طیفی یافتند که می‌تواند مربوط به ذخیره های یخی حدود پنج هزار برابر جرم اقیانوس های زمین باشد. ولی احتمالن در برابر هر گِرم بخاری که مستقیمن ردیابی شده، هزاران گرم آب یخ زده وجود دارد. این گروه حدس زد که کل ذخیره ی یخی قرص باید بالغ بر هزاران برابر آبکره یا هیدروسفر زمین باشد.

امید به زندگی بیگانه
گروه سپس از روی نشانه های دو گونه ی مختلف مولکول آب که در دماهای متفاوتی شکل می گیرند تایید کرد که آبی که می بینند متعلق به منطقه ی سرد و دنباله دارساز قرص است. اگر دو اتم هیدروژن درون آب چرخش کوانتومی (اسپین) یکسانی داشته باشند، به آن آب "ارتو" می گویند، و اگر اسپینشان با هم تفاوت داشته باشد، "پارا" نامیده می شود. نسبت این دو گونه آب در قرص "TW مار آبی" نشان داد که بیشتر آن در شرایط سرد ساخته شده؛ به عبارت دیگر در مناطق بیرونی و سرد قرص.

برخی اخترشناسان چنین می اندیشند که زمین اقیانوس هایش را مدیون دنباله دارهاییست که در روزگار جوانی و پس از سرد شدن سیاره به آن برخورد کردند. کشف آب سرد در اطراف TW مار آبی، به همراه کشف اخیر "بارش یخ و مواد آلی روی یک دنیای بیگانه"، نشان می دهد که این سناریو امکان روشن و متمایزی دارد.

این می تواند خبر خوبی برای چشم انداز زندگی در سیارات فراخورشیدی خشکی باشد که چشم به راه آبند. راشل ایکسون از بنیاد دانش های سیارات فراخورشیدی ناسا در بنیاد فناوری کالیفرنیا، که در پژوهش تازه نقشی نداشت می گوید: «اگر این مساله در مورد همه ی منظومه ها درست باشد، قطعن آب زیادی در آن ها وجود دارد. این می تواند بر شانس وجود و رشد زندگی روی این سیارات بیافزاید.»

واژه نامه:
planet-forming disc - frozen water - comet - solar system - carbon monoxide - cyanide - Michiel Hogerheijde - Herschel space observatory - TW Hydrae - infrared - wavelength - hydrosphere - water molecule - hydrogen atom - quantum spin - ortho - para - exoplanet - Rachel Akeson

اندازه های بزرگ تر دو تصویر را اینجا ببینید: تصویر بالا - تصویر پایین
منبع: newscientist

مشتری به مقابله با خورشید می رود

در 29 اکتبر به وقت جهانی، مشتری، بزرگترین سیاره ی منظومه ی خورشیدی، در آسمان سیاره ی زمین در مقابله با خورشید قرار خواهد گرفت و همزمان با غروب خورشید، تابناک و درخشان از سوی دیگر آسمان طلوع خواهد کرد. 
این پدیده هر ساله زمانی اتفاق می افتد که مشتری تقریبن به نزدیک ترین فاصله اش از زمین می رسد، از همین رو مقابله‌ی نزدیک این غول گازی فرصتی برای تلسکوپ های زمینی فراهم می کند که نماهای خیره کننده ای از جو توفانی و راه راه آن و ماه های گالیله ای بزرگش را دریافت کنند. [مقابله برای همه ی سیاره های بیرونی منظومه ی خورشیدی روی می دهد. - م]
این تصویر واضح از مشتری در 13 اکتبر به وسیله ی تلسکوپ 1 متری رصدخانه ی واقع در بالای کوه Pic Du Midi در بخش فرانسوی رشته کوه های پیرنه گرفته شده. (تصویر بالا)
در این عکس که بالای آن، شمال را نشان می دهد، گرداب های تخم مرغی شکل و کمربند های تیره ی سیاره و مناطق روشن آن را می بینیم. همچنین گانیمد، ماه یخی مشتری که بزرگ ترین ماه منظومه ی خورشیدیست را می بینیم که در حال بالا آمدن از پشت سیاره است، و نیز آیو، ماه آتشفشانی آن که پایین، سمت چپ، نزدیک لبه ی عکس به چشم می خورد.

واژه نامه:
Jupiter - solar system - opposition - Sun - gas giant - Galilean moons - Ganymede - Io

منبع: apod.nasa.gov

کشف ستاره همدمی با دمای یک روز تابستانی!

* تلسکوپ فضایی اسپیتزر ناسا تصویر یک ستاره ی نزدیک و همدمی که به دورش می چرخد را ثبت کرده است؛ 
همدمی که دمایش همچون یک روز گرم تابستان آریزوناست.

کوین لوهمن، یک ستاره شناس در دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا، دانشگاه پارک، و سرپرست نویسندگان دو مقاله در این باره در نشریه‌ی اخترفیزیک می گوید: «ما رکودی تازه برای سردترین "همدم" خارج از منظومه ی خورشیدی که تاکنون از آن عکس گرفته شده پیدا کردیم، همدمی که به سردی زمین است. به باور ما این جسم یک کوتوله ی قهوه ای است، ولی می تواند یک سیاره‌ی غول گازی هم باشد.»
این تصویر متحرک از دو تصویر فروسرخ که در سال های 2004 و 2009 توسط تلسکوپ فضایی اسپیتزر ناسا گرفته شدند ساخته شده و جرمی کم نور را نشان می دهد که به همراه یک ستاره ی مرده به نام کوتوله ی سفید در حال حرکت در فضا می باشد. این جرم، که پنداشته می شود یک ستاره ی "ناکام" یا کوتوله ی قهوه ای است، سردترین همدم ستاره ای در بیرون از منظومه ی خورشیدیست که تاکنون به طور مستقیم از آن عکس گرفته شده.

این جسم خنک به نام WD 0806-661 B، بر اساس نور فروسرخی که می تاباند به نظر می رسد دمایی در محدوده ی 27 تا 70 درجه ی سانتیگراد (80 تا 160 درجه ی فارنهایت) داشته باشد. پایین ترین دمای آن یک دمای نسبتن خوشایند زمینی است و حتی به گرمی دمای بدن انسان هم نیست. پژوهشگران جرم WD 0806-661 B را بین 6 تا 9 برابر جرم مشتری برآورد می کنند، که معنایش اینست که می تواند واجد شرایط نام یک سیاره، البته یک سیاره ی سنگین ویژه که عمدتن از گاز تشکیل شده باشد. ولی گمان آن ها یک ستاره ی ناکام است، یک "کوتوله ی قهوه ای".

WD 0806-661 B احتمالن متعلق به رده ای تازه کشف شده از اجرام است که به نام کوتوله های رده ی Y شناخته می شوند، سردترین دسته از کوتوله های قهوه ای. اخترشناسان در ماه اوت با بهره از کاوشگر میدان باز فروسرخ ناسا (WISE)، وجود نخستین دسته ی 6 تایی از کوتوله های Y را اعلام کردند. این اجرام برخلاف WD 0806-661 B به دور ستاره ای نمی چرخند و به تنهایی در فضا شناورند. WISE و اسپیتزر با هم در تلاش برای اثبات مکمل در ردیابی سردترین کوتوله های قهوه ای، از بالا تا رده ی Y می باشند.

واژه نامه:
NASA - Spitzer Space Telescope - companion - solar system - Kevin Luhman - brown dwarf - gas-giant - planet - infrared - WD 0806-661 B - Jupiter - failed star - Wide-field Infrared Survey Explorer - WISE - Y class

منبع: nasa

ابرهای برساوش

ابرهای گاز و غبار کیهانی در سراسر این پانورامای باشکوه که پهنه ای به گستره ی حدود 17 درجه از آسمان در نزدیکی مرزهای جنوبی صورت فلکی حماسی برساوش را در بر گرفته شناورند.
این نمای مشترک آسمان با ستارگان آبی رنگ برساوش در سمت چپ آغاز می شود، ولی آنچه نگاه ها را به خود جلب می کند، NGC 1499 سرخ فام و تماشایی است. این سحابی به نام سحابی کالیفرنیا هم شناخته می شود و تابش رنگی ویژه ی گاز هیدروژن اتمی را دارد که در اثر پرتوی فرابنفش ستاره ی آبی و درخشان کیسی برساوش (منکب، ξ Per ،Xi Persei) که درست در سمت راست سحابی قرار دارد برافروخته شده. دورتر از آن، خوشه ی ستاره ای جوان و جذاب IC 348 و نیز سحابی همسایه اش، شبح پرنده را در سمت راست میانه ی تصویر می بینیم.
یک منطقه ی ستاره زایی فعال دیگر به نام NGC 1333 هم نزدیک لبه ی بالا، سمت راست این نمای گسترده دیده می شود که به وسیله ی پیچک های گرد و خاکی و تیره ی حاشیه ی یک ابر مولکولی غول پیکر به بقیه ی اجرام پیوسته است.
ابرهای کم نور غباری که در سراسر چشم انداز پراکنده شده اند، به فاصله ی صدها سال نوری بر فراز صفحه ی کهکشان راه شیری شناورند و نور ستارگان کهکشان را بازمی تابانند.

واژه نامه:
panorama - constellation Perseus - NGC 1499 - California Nebula - atomic hydrogen - ultraviolet - Xi Persei - star cluster - IC 348 - Flying Ghost Nebula - molecular cloud - star forming region - NGC 1333 - galactic plane - Milky Way

همین تصویر در اندازه ی: بزرگ - بزرگ تر
منبع: apod.nasa.gov

فیلم و عکس ماهواره نافرجام بعدی

* نخست این را بخوانید: ماهواره ای دیگر خواهد افتاد

تلسکوپ فضایی پرتو ایکس نافرجام ROSAT همچنان فاصله اش را از زمین کم و کمتر می کند. شماری از کارشناسان بر این باورند که ورود دوباره ی این ماهواره به جو زمین در تاریخ 23 اکتبر، به احتمال بسیار در ساعات آغازین روز رخ خواهد داد. عدم قطعیت زمان فروپاشی ماهواره بیش از 8 ساعت است؛ بنابراین هنوز نمی توان گفت ROSAT دقیقن کجا فرو خواهد ریخت. ناظران آسمان می گویند ROSAT درخشان است و به راحتی دیده می شود، ولی عکاسان برای تصویربرداری از آن لحظات سختی پیش رو دارند. (تصویر روبرو. یک ویدیو به بزرگی 13.9 مگابایت را نیز می توانید از اینجا دریافت کرده و ببینید.)

در 16 اکتبر تیه ری لگال، عکاس نجومی، تلسکوپ 14 اینچی خود را به سوی این رصدخانه ی فضایی نشانه گرفت و چیزی که دید را در پایان این مطلب می‌بینیم.
لگال می گوید: «حرکت ماهواره بسیار یکنواخت و پیوسته به نظر می رسد. هیچ اثری از غلتیدن یا سوختن دیده نمی شود. آنچه می بینیم اینست که حرکت ROSAT در آسمان بسیار سریع است! من امیدوارم با ورودش به جو، آتش بازی زیبایی بر فراز جایی که من هستم به راه بیاندازد.»
تا آن زمان، ناظران آسمان باید آماده و چشم به راه نقطه ی نورانی پرسرعتی در آسمان شب باشند. برای این که بفهمید ROSAT در چه ساعتی از فراز سر شما می گذرد، ردیاب ماهواره ی spaceweather را چک کنید. همچنین می توانید تلفن هوشمند خود را به یک ردیاب ماهواره برای ROSAT مجهز کنید.
می توانید این ویدیو را به بزرگی 131 کیلوبایت از اینجا نیز دریافت کنید.

واژه نامه:
ROSAT - X-ray - space telescope - re-entry - Thierry Legault

خلاصه برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

بارش یخ و مواد آلی روی یک دنیای بیگانه

*رصدهای تازه برای نخستین بار دنباله دارهایی را نشان می دهد که در حال بمباران یک سیاره ای فراخورشیدی اند. 
این دنباله دارها در حال ساختن اقیانوسی روی این دنیای بیگانه می باشند. 

*اگر وجود سیاره تایید شود، این کشف بدین معنا خواهد بود که این برخوردها در حال انتقال آب و مواد آلی - سازندگان
اصلی حیات - به دنیایی هستند که در منطقه ی قابل سکونت گرد ستاره اش قرار دارد.

این باران دنباله دارها در اطراف ستاره ای درخشان به نام "اتا کلاغ" که حدود 60 سال نوری از ما فاصله دارد انجام می شود. ساکنان نیمکره ی شمالی می توانند این ستاره را با چشم غیرمسلح ببینند. تلسکوپ فضایی اسپیتزر تابش فروسرخی از یک دسته گرد و خاک که فاصله اش از ستاره ی اتا کلاغ به اندازه‌ی 3 برابر فاصله ی زمین تا خورشید (یا AU 3) است دریافت کرده. کری لیز از آزمایشگاه فیزیک کاربردی دانشگاه جان هاپکینز در لورل مریلند، و همکارانش، طیف نور به دست آمده از این تابش را مورد بررسی قرار دادند و دریافتند که شامل آب، مواد آلی، و سنگ است.
برداشت یک هنرمند از بارش دنباله دارهای یخی بر یک سیاره ی فراخورشیدی

ترکیب و مقادیر دیده شده نشانگر آنست که چندین دنباله دار کوچک، یا یک دنباله دار بزرگ، به دنیایی سنگی با جرمی تا چند برابر جرم زمین برخورد کرده، و دنباله ای از خرده ریز پشت سر سیاره پدید آورده. برای مثال، به نظر می رسد در این خاک ها "نانوالماس" - که زمانی شکل می گیرد که مواد آلی با سرعت هایی نامتعادل به یکدیگر برخورد می کنند- و "خرده های سیلیس"؛ عمدتن شیشه - که با آب شدن و به سرعت منجمد شدن سنگ ساخته می شود- وجود دارد.

ستاره شناسان پیشتر می دانستد که اتا کلاغ انباری از دنباله دارها دارد: یک حلقه ی درخشان از غبار سرد در فاصله ی 150 AU از آن دیده می شود. منظومه ی خورشیدی ما نیز چنین حلقه ای دارد که به نام کمربند کویپر خوانده می شود، یک ذخیره گاه یخی از تکه های پسماند سیاره که دنباله دارها در آن متولد می شوند.

رگبار برخوردها
مشاهدات اسپیتزر نشان می دهد این سیاره، که وجودش به کمک روش های دیگر تایید نشده است، در حال تجربه ی رویدادی همسان "آخرین بمباران سنگین" که در منظومه ی خورشیدی نیز روی داد می باشد، روزگاری حدود 4 میلیارد سال پیش که رگباری از دنباله دارها سیاره های درونی را بمباران کردند. این بمباران زمانی روی داد که مشتری و کیوان (زحل) در منظومه‌ی خورشیدی تغییر مکان دادند، و اجسام یخی را به سوی حاشیه ی درونی منظومه پرتاب کردند. اتا کلاغ، یک ستاره ی نسبتن جوان است و شاید سیاره ی نپتون شکلی در دوردست داشته باشد که همین کار را آن جا نیز انجام داده.

چنانچه لیز در یک کنفرانس مطبوعاتی تلفنی که چهارشنبه برگزار شد گفت: «آنچه ما انجام داده ایم، نگریستن به ستاره ای نزدیک است که هم سن خورشید خودمان در زمان "آخرین بمباران سنگین" می باشد، و ما اکنون می توانیم روند آنچه بر سر خورشید خودمان آمد را ببینیم.»

برخی زیست-ستاره شناسان بر این باورند که دنباله دارها آب و مواد آلی -اجزای زندگی ساز- را به زمین آوردند. لیز یادآوری می کند چنین به نظر می رسد که زندگی روی زمین اندکی پس از پایان آخرین بمباران سنگین در حدود 3.8 میلیارد سال پیش شکوفا شد، و این کار برای آن که یک سیاره ی خشک را قابل سکونت کند آب زیادی نمی خواست.

به سادگی، به نظر می رسد برخورد دنباله دارها درست در فاصله ای از آن ستاره است که آب مایع می تواند روی سطح سیاره وجود داشته باشد (منطقه ی قابل سکونت). به گفته ی لیز: «ما در حال نمایاندن سازوکاری هستیم که طی آن، انتقال آب امکان پذیر می شود، دستکم در یک منظومه ی ستاره ای. آن هم انتقال و رساندن آب و مواد آلی به نقطه ای که در آن زندگی به شکلی که می شناسیم می تواند رشد و نمو کند.»

فرآیندی رایج؟
پژوهشگران همچنین دریافتند ابری که اتا کلاغ را در بر گرفته نیز از نظر ساختار و ترکیب با شهاب سنگ Almahata Sitta که اخترشناسان در سال 2008 ردش را به هنگام سقوط گرفتند و آن را در "المحطه سته" در سودان یافتند همخوان است. این همخوانی نشان می دهد که شهاب سنگ یاد شده از کمربند کویپر آمده بود. لیز می گوید: « این می تواند نمونه ای مستقیم از آوردن آب، مواد آلی و چیزهایی که به رشد و نمو زندگی کمک می کنند به زمین باشد.»

گرچه لیز و همکارانش اکنون دو نمونه از بارش دنباله دارها بر روی سیاره های سنگی نوزاد یافته اند، ولی مطمئن نیستند که این رویداد در سامانه های ستاره ای نوپا پدیده ای رایج و معمول باشد. وی می گوید: «برای من روشن نیست که آیا این یک سامانه (منظومه)ی معمولیست یا نه.» اگر رویدادهای گونه ی "آخرین بمباران سنگین" بسیار کمیاب باشند، این می تواند توضیحی برای نادر بودن پیدایش حیات نیز باشد. وی می افزاید: «این امکان وجود دارد که تا چنین رخدادی انجام نشود، زندگی هم تشکیل نگردد.»

لیز این دستاوردها را روز چهارشنبه در تابلوهای اعلانات نشست سیارات در مرکز پروازهای فضایی گودارد ناسا، مریلند ارایه کرد. آن ها همچنین در نشریه ی اخترفیزیک نیز چاپ خواهند شد.

واژه نامه:
exoplanet - planet - water - organic material - life - habitable zone - cometary shower - Eta Corvi - Spitzer Space Telescope - Carey Lisse - rocky world - nanodiamond - silica - solar system - Kuiper belt - late heavy bombardment - Jupiter - Saturn - Neptune - astrobiologist - liquid water - Almahata Sitta - meteorite

منبع: newscientist

دم ها و گیسوی دنباله دار گاراد

دنباله دار گاراد (C/2009 P1) که هدفی خوب برای دوربین های دوچشمی و تلسکوپ های کوچک است، اکنون در آسمان شامگاه سیاره ی زمین می درخشد؛ یک بازیگر استوار ولی درست زیر توان دید چشم غیرمسلح.
تصاویر تلسکوپی مانند این تصویر ترکیبی که در تاریخ 15 اکتبر گرفته شده، دنباله دار را با گیسوی دوست داشتنی سبز، چندین دم، و جابجایی آهسته و گام به گام بر پس زمینه ای از ستارگان کم نور نشان می دهند. پهنای میدان دید این عکس بیش از 1 درجه یا حدود 2 قرص کامل ماه است و در مرزهای جنوبی صورت فلکی هرکول (جاثی، بر زانو نشسته) قرار دارد.
دنباله دار P1 گاراد که اکنون حدود 16 دقیقه ی نوری (2 یکای اخترشناسی: AU) از ما فاصله دارد، ذاتن دنباله دار بزرگیست، ولی در زمان گردشش در فضای درونی منظومه ی خورشیدی، هرگز زیاد به زمین یا خورشید نزدیک نخواهد شد. نتیجه ی این امر هم آنست که دنباله دار گاراد احتمالن همچنان که در ماه های آینده به آرامی در آسمان در محدوده ی صورت فلکی هرکول جابجا می شود، تنها هدفی برای تلسکوپ ها باقی خواهد ماند. این ویدیو را ببینید:
واژه نامه:
Comet - Garradd - C/2009 P1 - coma - tail - constellation Hercules - light minute - P1 Garradd - inner solar system

منبع: apod.nasa.gov

راز ماده تاریک پیچیده تر می شود

* بر پایه ی نظریه ی کنونی، ماده ی تاریک باید به شکل فشرده ای در مرکز کهکشان ها گرد آمده باشد
ولی سنجش های تازه انجام گرفته روی دو کهکشان کوتوله نشان می دهد پراکندگی ماده ی
تاریک در آن ها به طور یکنواخت است.

کهکشان راه شیری ما هم همچون دیگر کهکشان ها، منزلگاه ماده ای شگرف به نام ماده ی تاریک است. ماده ی تاریک نادیدنی (نامریی) است، و تنها به کمک کشش گرانشیش حضور خود را نشان می دهد. اگر ماده ی تاریک ستارگان پرسرعت کهکشانمان را دور هم نگه نمی داشت، هر یک به سویی می گریختند.
برداشت یک هنرمند که کهکشانی کوتوله را آن چنانکه از سطح یک سیاره ی فراخورشیدی فرضی دیده
می شود نشان می دهد. نتیجه ی یک پژوهش تازه می گوید که ماده ی تاریک در کهکشان های کوتوله
به جای انباشته شدن در مرکز کهکشان، به طور یکنواخت در آن ها پخش شده است. این دستاورد مغایر
با شبیه سازی هاییست که از روی الگوی استاندارد کیهان شناسی انجام شده.

سرشت و طبیعت ماده ی تاریک یک راز است -- رازی که یک پژوهش تازه آن را ژرف تر و پیچیده تر نیز ساخته است. مت واکر از بنیاد اخترفیزیک هاروارد-اسمیتسونیان در کمبریج ماساچوست می گوید: «با کامل شدن این پژوهش، دانسته های ما از ماده ی تاریک کمتر از پیش شده است.»

در مدل استاندارد کیهان شناختی، جهان ما تحت تسلط ماده و انرژی تاریک توصیف می شود. بیشتر اخترشناسان می پندارند که ماده ی تاریک از ذرات عجیب سردی (سرد مثل ذراتی با حرکت کند) تشکیل شده که در اثر گرانش در کنار هم گرد می آیند. با گذشت زمان، این توده های ماده ی تاریک رشد می کنند و مواد معمولی را به سوی خود جذب می کنند و کهکشان هایی که اینک می بینیم را پدید می آورند.

کیهان شناسان با بهره از رایانه های قدرتمند این فرآیند را شبیه سازی نمودند. شبیه سازی آن ها نشان می دهد که ماده ی تاریک باید در توده های فشرده در مرکز کهکشان ها قرار داشته باشد. ولی سنجش ها و اندازه گیری های تازه از دو کهکشان کوتوله نشان می دهد که پراکندگی ماده ی تاریک در آن ها به شکل یکنواخت است. این نمایانگر اینست که الگوهای استاندارد کیهان شناسی احتمالن نادرستند.

به گفته ی واکر: «اندازه گیری های ما در تضاد با پیش بینی اولیه از ساختار ماده ی تاریک در کهکشان های کوتوله بود. تا زمانی که نظریه پردازان نتوانند این پیش بینی را تغییر دهند، ماده ی تاریک سرد مغایر با داده های رصدی ما خواهد بود.»

کهکشان های کوتوله تا 99% از ماده ی تاریک تشکیل شده اند و تنها 1 درسد آن ها را ماده ی معمولی مانند ستارگان ساخته. این نابرابری باعث شده کهکشان های کوتوله هدف هایی ایده آل برای اخترشناسانی که در پی شناخت ماده ی تاریکند باشند.

واکر و خورخه پناروبیا از دانشگاه کمبریج انگلستان، ماده ی تاریک توزیع شده در دو کهکشان همسایه ی راه شیری را مورد بررسی قرار دادند: کهکشان های کوتوله ی کوره و سنگتراش. این کهکشان ها 1 تا 10 میلیون ستاره در بر دارند، با 400 میلیارد ستاره ی کهکشان خودمان بسنجید. گروه دانشمندان موقعیت، سرعت، و ترکیب شیمیایی پایه ی 1,500 تا 2,500 ستاره را مورد سنجش و اندازه گیری قرار دادند.

پناروبیا می گوید: «حرکت ستارگان در کهکشان های کوتوله به جای حرکت در مدارهای دایره ای و تروتمیز مثل یک کهکشان مارپیچی، همچون ازدحام زنبورهای یک کندوست. این باعث شده تعیین پراکندگی ماده ی تاریک در آن ها بسیار چالش برانگیزتر و جذاب تر شود.»

داده های آن ها نشان داد که در هر دو کهکشان، ماده ی تاریک به طور یکنواخت در گستره ای نسبتن بزرگ، به پهنای صدها سال نوری پخش شده. این مغایر با پیش بینی‌ای است که می گوید با نزدیک شدن به مرکز این کهکشان ها، چگالی ماده ی تاریک نیز به سرعت افزایش می یابد. پناروبیا می گوید: «اگر کهکشان کوتوله را یک هلو فرض کنیم، بر پایه ی مدل استاندارد کیهان شناسی باید "گودالی" از ماده ی تاریک در مرکز آن بیابیم. ولی برعکس این الگو، دو کهکشان کوتوله ی مورد مطالعه ی ما همچون هلوهایی بدون هسته اند.»

برخی این نظریه را مطرح نموده اند که برهم کنش میان ماده ی تاریک و ماده ی معمولی می تواند به گسترش و پخش شدن ماده‌ی تاریک بیانجامد، ولی شبیه سازی های کنونی چنین اتفاقی را در کهکشان های کوتوله نشان نمی دهد. سنجش های تازه این مفهوم را می رساند که یا ماده ی معمولی اثری بیش از آن چه می پنداریم بر ماده ی تاریک دارد، یا این که ماده ی تاریک، "سرد" نیست [همانطور که در بالا گفته شد، منظور از ماده ی "سرد"، ماده ای با حرکت کند می باشد- م]. این گروه امیدوارند با بررسی کهکشان های کوتوله ی دیگر، به ویژه کهکشان هایی با درسد ماده ی تاریک بیشتر، درستی یا نادرستی هر یک از این مفهوم ها را دریابند.


واژه نامه:
Dark matter - dwarf galaxy - Milky Way - gravitational pull - Matt Walker - Jorge Penarrubia - standard cosmological model - dark energy - Fornax - Sculptor

منبع: astronomy.com

Blogger template 'Browniac' by Ourblogtemplates.com 2008

بالای صفحه