* فضاپیمای کپلر ناسا یک سیاره ی سنگی فراخورشیدی به اندازه ی سیاره ی تیر یافته
که در برابر چشمان ما در حال بخار شدن است!
ستاره شناسان در سال 2003 چیزی را یافته بودند که به نظر می رسید یک سیاره ی "غول گازی" در حال تبخیر باشد، ولی اگر این کشف تازه ی KIC 12557548 تایید شود، نخستین باری خواهد بود که یک سیاره ی "سنگی" در حال تبدیل شدن به گاز یافته شده است، چیزی که نشان می دهد سیاره های بیگانه تا چه حد می توانند شگفت انگیز و غیرعادی باشند. نظریه های تحریک کننده‌ای نیز بیان شده که این کشف را سرنوشتی می دانند که پیش روی سیاره ی
تیر (عطارد) خواهد بود.
 |
ستاره شناسان در سال 2003 چیزی را یافته بودند که به نظر می رسید یک سیاره ی غول گازی در حال تبخیر باشد، ولی این مورد تازه ی KIC 12557548 اگر واقعیت داشته باشد، نخستین سیاره ی فراخورشیدی جامدی خواهد بود که در برابر چشمان ما در حال ناپدید شدن است. |
دان فابریکی از دانشگاه کالیفرنیا، سانتاکروز می گوید: «نخستین واکنش من همراه با ناباوری بود.» وی که در این پژوهش تازه شرکت نداشت، پس از آن که خودش نیز داده ها را بررسی کرد دیدگاهش را تغییر داد، گرچه هنوز محتاط است. وی می گوید: «پس از این که چند روز در ذهن خود آن را مرور کردم، نتوانستم توضیح نظری طبیعی تری برایش بیابم.»
این تبخیر از بررسی
مشاهدات تلسکوپ فضایی کپلر ناسا نتیجه گرفته شده. این مشاهدات نشان می دهند که ستاره ای به نام KIC 12557548، که اندکی کوچک تر از خورشید است، دقیقن هر 15.685 ساعت یک بار دچار کاهش نور می شود. این نشان دهنده ی وجود همدمی است که به دور آن می چرخد و مسیر مداریش از میان ما و ستاره می گذرد، در نتیجه در هر بار گردش، یک "گذر" یا ترانزیت روی می دهد. ولی بر خلاف دیگر گذرهای مشاهده شده توسط کپلر، کاهش نور در این سامانه از یک گذر تا گذر دیگر به شدت تغییر می کند.
بنا بر نتیجه گیری یک گروه به رهبری شائول راپاپورت از بنیاد فناوری ماساچوست (MIT)، بهترین توضیح برای آن اینست که این همدم، یک سیاره ی سنگی در حدود اندازه ی سیاره ی تیر است که به دلیل تابش شدید ستاره اش، در حال تصعید می باشد - یک راست به گاز تبدیل می شود.
سنگ های داغ
دوره ی مداری سیاره نشانگر آنست که فاصله ی سیاره از ستاره اش تنها 1 درسد (درصد) فاصله ی زمین تا خورشید است، که در چنین فاصله ای، دمای آن 2000 درجه ی کلوین خواهد بود. به گفته ی ایوجین چیانگ از دانشگاه کالیفرنیا، برکلی و یکی از اعضای گروه: «این بسیار بالاتر از دماییست که برای بخار کردن پیروکسین و الیوین - کانی هایی که معمولن سیاره های سنگی را می سازند - لازم است.»
بنابراین به گفته ی گروه، این سیاره ی در حال تصعید، گرد و خاک و بخارهای سنگی به فضا می پراکند و ابری گسترده به دور خود می سازد که با گذرش از برابر ستاره، جلوی نور آن را می گیرد. این مانند تبخیر یخ دنباله دارها توسط خورشید است که به پدید آمدن ابری از گرد و غبار به نام "
گیسوی دنباله دار" می انجامد. چنانچه گروه می گویند، چه بسا این سیاره یک دم مانند دم دنباله دارها نیز داشته باشد. اندازه ی این ابر با گذشت زمان کم و زیاد می شود و همین باعث تغییر و گوناگونی میزان کاهش نور ستاره در هر بار گذر سیاره می شود. پیش از این هیچ سیاره ی سنگی در حال تبخیر دیده نشده بود ولی غول گازی چرا.
گذرهای ناقص
گروه پژوهشگران یک احتمال دیگر را نیز در نظر گرفت: شاید این گذر توسط یک سیاره ی غول پیکر با مداری تغییرپذیر انجام می گیرد. اگر چنین باشد، سیاره در برخی گذرها کاملن از جلوی ستاره می گذرد و در برخی دیگر تنها بخشی از آن جلوی نور ستاره را می گیرد. این می تواند توضیحی برای متغیر بودن میزان کاهش نور ستاره باشد. با این حال این توضیح نیازمند وجود سیاره ی دومی است که به آشفتگی در مدار سیاره ی نخست بیانجامد؛ ضمن این که چنین کششی از سوی سیاره ی دوم، باعث تغییر زمانی گذرها نیز می شود. تاکنون بازه ی زمانی میان گذرها در حد 1 در 100,000 ثابت بوده -- بسیار منظم تر از آن که با توضیح "یک سیاره ی دوم" همخوانی داشته باشد.
در عوض اگر یک سیستم ستاره ای دوتایی در آسمان بسیار نزدیک به آن ها باشد، نورش می تواند در اندازه گیری نور ستاره آلودگی ایجاد کرده و صحنه ای مانند یک "گذر" بیافریند -- ولی گروه پژوهشگران نتوانست هیچ نشانه ای از چنین سیستم دوتایی در نزدیکی ستاره ی یاد شده پیدا کند. همه ی این ها باعث شد نظریه ی "سیاره ی در حال تبخیر" به عنوان تنها توضیح مناسب و شایان ادامه ی بررسی برای گروه به جا بماند. جاناتان فورتنی از دانشگاه کالیفرنیا، سانتا کروز، که در این پژوهش نقشی نداشت این نظریه را بسیار برانگیزاننده می داند ولی به گفته ی وی، هنوز به بررسی های بیشتری نیاز است تا بشود دیگر احتمالات را کنار گذاشت.
تیر به جوش خواهد آمد
به گفته ی گروه، این سیاره احتمالن در حدود اندازه ی سیاره ی تیر است. اگر بزرگ تر باشد، گرانشش جلوی نشت گاز و غبار از آن به سوی فضا و تشکیل یک ابر را می گیرد. ولی اگر کوچک تر باشد، آنقدر سریع بخار می شود که ما باید بتوانیم به شکل ناباورانه ای "تمام شدن" آن را در همین مرحله ببینیم. فضاپیمای کپلر به طور معمول توانایی ردیابی سیاره ای به کوچکی تیر را ندارد، زیرا کاهشی که چنین سیاره ای در نور ستاره اش پدید می آورد بسیار اندک است. اگر گروه پژوهشگران درست بگویند، تنها دلیل این که کپلر این سیاره را دیده، به خاطر وجود ابر گرد و خاک سیاره است، که بیش از خود سیاره جلوی نور ستاره را می گیرد.
با فرض این که سیاره به اندازه ی تیر باشد، تبخیر و محو شدنش تا 200 میلیون سال دیگر ادامه خواهد داشت. این شاید پیش نمایی از رویدادهایی باشد که میلیاردها سال دیگر در منظومه ی خورشیدی خودمان اتفاق خواهد افتاد، زمانی که بر پایه ی پیش بینی ها، خورشید پف کرده و به یک غول سرخ تبدیل خواهد شد. سیاره ی تیر سرانجام در خورشیدِ رو به انبساط فرو خواهد رفت، ولی اندک زمانی پیش از بلعیده شدن، شاید سطحش به جوش بیاید و ابری از گرد و غبار به دورش پدید آورد، مانند همین موردی که کپلر مشاهده کرده. چیانگ می گوید: «سیاره ی تیر ما هم زمانی وارد چنین مرحله ای می شود، ولی این دوره ای بسیار زودگذر و کوتاه خواهد بود [زیرا خیلی زود در خورشید فرو خواهد رفت -م].»
گروه پژوهشگران امیدوارند فرصتی بیابند تا به کمک تلسکوپ فضایی هابل، طیف نور ستاره را از پشت ابر سیاره بسنجند. اگر این بررسی وجود عناصر معمولی سنگ ساز، مانند سیلیس و منیزیم را نشان دهد، نظریه ی "سیاره ی تبخیرشونده" را نیرو خواهد بخشید.
واژه نامه:
Mercury - rocky planet - Dan Fabrycky - NASA - Kepler space telescope - KIC 12557548 - sun - transit - Saul Rappaport - orbital period - pyroxene - olivine - Eugene Chiang - sublime - comet - coma - tail - grazing transit - binary star - Jonathan Fortney - solar system - red giant - Hubble Space Telescope - spectrum - silicon - magnesium
