رنگین کمانی که روی زمین خوابیده

بیشتر رنگین کمان ها در بالای آسمان دیده می شوند ولی در ۲۷ اکتبر، استفان الیف از پونت آرناس شیلی، تصویر رنگین کمانی را ثبت کرد که به نظر می رسید به زمین چسبیده:
وی می گوید: «ابرهای پراکنده ی بارانزا پایین رفته و روی تپه های پشت شهر بودند که این رنگین کمانِ پایینِ شگفت انگیز نمایان شد.»
"رنگین کمان های پایین" گرچه به ندرت دیده می شوند ولی در حقیقت پدیده هایی کاملن معمولیند. هر گاه خورشید در نقطه ی بالایی از آسمان باشد و بر قطره های باران بتابد، این رنگین کمان ها پدید می آیند.
کارشناس نورشناسی جوی لس کاولی در این باره توضیح می دهد: «همیشه خورشید و مرکز یک رنگین کمان در دو سوی مخالف آسمان قرار دارند. بنابراین هرگاه خورشید بالا باشد، رنگین کمان پایین می آید. در واقع با بالا رفتن خورشید در آسمان، رنگین کمان هم پایین می رود - گاهی وقت ها صاف به درون دریا فرو می رود.»
به هنگام طلوع یا غروب آفتاب، مرکز رنگین کمان که نقطه ی پادخورشید (ضدخورشید) است، در افق مخالف خورشید جای می‌گیرد. در این هنگام رنگین کمان به شکل یک نیم دایره در آسمان دیده می شود. این پدیده در این عکس کاملن نمایان است: "رنگین کمان در غروب".
 با بالا رفتن خورشید در آسمان، مرکز رنگین کمان هم پایین می رود تا این که وقتی خورشید به ۴۲ درجه در آسمان می رسد، تنها نوک کمان در افق دیده خواهد شد. [خورشید که به ۴۵ درجه ی آسمان برسد دیگر رنگین کمان در آن ناحیه دیده نمی شود -م]
اگر در نقطه ای بلندتر از زمین، مانند کوه و تپه و یا در هواپیما باشید، دایره ی رنگین کمان را کامل تر از نیم دایره بر پس زمینه‌ای از سطح زمین یا ابرهای تیره خواهید دید (به این عکس نگاه کنید).
rainbow - Stefan Elieff - low rainbow -atmospheric optics - Les Cowley - antisolar point - semicircle

منبع: spaceweather و atoptics

شبح هالووین در فضا

سحابی بازتابی اسرارآمیز VdB ۱۵۲ که به نام "پرده ی گرد و خاکی" یا "ظهور روح وار" نیز شناخته می شود، در حقیقت بسیار کم نور است. 
این روح کیهانی در این شب هالووین بسیار دورتر از همسایگی شماست و در فاصله ی حدود ۱۴۰۰ سال نوری واقع شده است. عنوان آن در یک رده بندی دیگر Ced ۲۰۱ است و در بخش شمالی کهکشان راه شیری، در صورت فلکی شاهانه ی قیفاووس دیده می شود.
این سحابی از جمله توده هایی از غبار میان ستاره ایست که در لبه ی یک ابر بزرگ مولکولی جای دارند. بخشی از آن جلوی نور ستارگان پس زمینه را گرفته [و به همین خاطر تیره دیده می شود- م] و بخشی هم نور ستاره ی درخشانی که در دلش است را پراکنده و به همین خاطر به رنگ آبی که نشان ویژه ی همین پراکنش است دیده می شود.
همچنین گمان می رود پرتو فرابنفشی که از این ستاره می تابد باعث بروز پدیده ی نورتابناکی (photoluminescence) محو سرخ رنگی نیز در غبار سحابی شده است.
گرچه ستارگان در ابرهای مولکولی ساخته می شوند، ولی به نظر می رسد این ستاره به گونه ای اتفاقی سر از این منطقه در آورده چرا که سرعت جابجایی آن در فضا با سرعت توده ی ابر بسیار متفاوت است.
گستردگی این نمای ژرف تلسکوپی، حدود 7 سال نوری می باشد.

واژه نامه:
VdB 152 - dusty curtain - ghostly apparition - reflection nebula - Halloween Night - Ced 201 - Milky Way - constellation Cepheus - molecular cloud - interstellar dust

منبع: apod.nasa.gov

راز بقای باکتری ها در جایی از زمین که بسیار شبیه سیاره بهرام است

* به جز در منطقه ی کوآترو سینگاس مکزیک، پیدا کردن جایی روی زمین که همانند دهانه ی گیل سیاره ی بهرام باشد کار ساده ای نیست. از همین رو اخترزیست شناسان رنج سفر به آن جا را بر خود هموارساخته اند
تا شیوه ی سازوکار اجتماع باکتری های آن را دریابند.

میلیون ها سال پیش آب و آتش سنگ های گچ درون منطقه ی "کواترو سینگاس" (چهار تالاب) را شکل دادند. این دره ی واقع در کشور مکزیک، جاییست همسان با یکی از دهانه های برخوردی روی سیاره ی بهرام (مریخ) که این روزها خودروی کنجکاوی ناسا در آن پرسه می زند. گروهی از پژوهشگران اکنون به بررسی اجتماع های باکتریایی پرداخته اند که از آغاز پیدایش زندگی روی زمین در این چشمه های نامهربان می زیسته اند.
کوآترو سینگاس (مکزیک) و دهانه ی برخوردی گیل در سیاره ی بهرام

والریا سوزا، بوم شناس تکاملی در دانشگاه ملی خودمختار مکزیک (UNAM) می گوید: «کوآترو سینگاس به گونه ی چشمگیری شبیه سیاره ی بهرام است. این منطقه هم مانند دهانه ی برخوردی گیل که اکنون خودروی کنجکاوی در آن سرگرم کاوش سیاره ی سرخ است، جایگاه سنگ گچ هاییست که توسط آتش در زیر بستر دریا پدید آمده‌اند.»

این پژوهشگر توضیح می دهد که برای شکل گیری سنگ گچ، به اجزای گوگرد ناشی از گدازه و کانی های دریایی (کربنات ها و مولکول هایی با منیزیم) نیاز است. در مورد حوضه ی آبگیر کوآترو سینگاس، گدازه های زیر بستر دریا بسیار فعال بوده اند. در حقیقت همین به جابجایی قاره ها در دوره ی ژوراسیک کمک کرد: «اینجا جاییست که در حدود ۲۰۰ میلیون سال پیش، ابرقاره ی پانجه آ از هم شکافت و نیمکره ی شمالی را از استوا دور کرد و به جایی که اکنون است رساند.»

در مورد سیاره ی بهرام، دانشمندان تاکنون نتوانسته اند جابجایی های زمین ساختی (تکتونیکی) را در هیچ حایی از پوسته ی این سیاره تایید کنند، ولی آنان بر این باورند که یک شهاب سنگ غول پیکر به درون دریای کهن آن افتاده بوده. این واقعیت که در گودال گیل سنگ گچ شناسایی شده نشان می دهد که آبی سرشار از کانی و مواد معدنی آن جا بوده و با برخورد شهاب سنگی که گودال را پدید آورد، گوگرد توانست شکل بگیرد.

به جز در کوآترو سینگاس، پیدا کردن جایی روی زمین که همانند این محیطِ سیاره ی بهرام باشد کار ساده ای نیست. از همین رو اخترزیست شناسان این رنج را بر خود هموار ساختند تا شیوه ی سازوکار اجتماع باکتری های آن را دریابند. سوزا می گوید: «این آبادی که در دل بیابان چیواوا واقع شده، یک ماشین زمان برای موجودات زنده ای است که با هم یک اجتماع را ساخته و با از سر گذراندن همه ی دگرگونی های سیاره ی آبیرنگ زمین، از همه ی انقراض ها جان به در برده اند. این که چگونه از پس این کار برآمده اند می تواند از روی ژن های آن ها مشخص شود.»

این دانشمندان به تجزیه و تحلیل "متاژنوم ها" پرداختند. متاژنوم ها ژنوم اجتماع های مختلف باکتریایی است که با سازگار کردن استراتژی های همراستا (موازی) برای غلبه بر چالش های بقا در یک نقطه ی دارای مواد غذایی بسیار کم، در این تالاب ها تکثیر می شوند.

چشمه های سبز، سرخ و آبی
دستاوردهای پژوهش که در نشریه ی اخترزیست شناسی منتشر شد، وجود دو اجتماع در دو چاله ی متفاوت که برای نمونه برگزیده شده بودند را نشان می داد. یکی از دسته ها "سبز" است و توسط جلبک های سبز-آبی (سیانوباکتری ها، باکتری های سبز-آبی) و باکتری های گیاهی (پروتئوباکتری ها) پدید آمده که خود را با نبودِ نیتروژن سازگار کرده اند. دسته ی دیگر "سرخ" است و از سودومونا و دیگر ریزسازواره هایی (میکروارگانیسم هایی) تشکیل شده که بدون هیچ گونه فسفری زندگی می کنند. همچنین چشمه هایی به رنگ آبی نیز هست که به طور کلی ژرف ترند و بدون مواد مغذی هستند.

لوییس دیوید آلکازار، پژوهشگر مکزیکی از مرکز پژوهش بهداشت عمومی عالی والنسیا در اسپانیا، که در این بررسی شرکت داشت می گوید: «شناخت استرانژی های کاربرد و بهره برداری از فسفر برای شناخت آنچه که در محیط های خشنی مانند سیاره‌های دیگر می تواند رخ دهد لازم است. در آن جاها هم امکان کمبود و محدودیت جدی این عنصر و دیگر مواد مغذی وجود دارد.»

این پروژه از پشتیبانی بنیاد کارلوس اسلیم مکزیک و برنامه ی پشتیبانی از پروژه های پژوهش های نوآوری تکنولوژیکی متعلق به UNAM برخوردار است. همچنین بنیاد ملی علوم (NSF) متعلق به ایالات متحده و ناسا که بیش از یک دهه است به بررسی کوآترو سینگاس پرداخته اند نیز پشتیبانی خود از این پروژه را اعلام کرده اند.

منطقه ی حفاظت شده ی گیاهی و جانوری کوآترو سینگاس یک منطقه ی مورد حفاظت است ولی دانشمندان و گروه های نگاهبان محیط زیست نگران خشک شدن آب آنند. سوزما هشدار می دهد: «اجتماع های باکتریایی این جا در برابر همه گونه تغییرات شدید و ناگهانی مانند نابودی نسل دایناسورها یا بیشتر موجودات دریایی پایداری کرده و زنده مانده اند. ولی تنها چیزی که با آن سازگار نیستند بی آبی است.»

واژه نامه:
gypsum - Cuatro Ciénegas - NASA - Rover Curiosity - bacterial community - Earth - Mars - Gale crater - red planet - Valeria Souza - evolutionary ecologist - National Autonomous University of Mexico - UNAM - sulphur - magma- mineral - carbonate - molecule - magnesium - Jurassic Period - supercontinent Pangea - hemisphere - equator - tectonic - crust - meteorite - sulphur - oasis - Chihuahua - genes - metagenomes - genome - marsh - Astrobiology - cyanobacteria - proteobacteria - nitrogen - Pseudomona - phosphorus - Luis David Alcaraz - Higher Public Health Research - Carlos Slim Foundation - Technological Innovation Research Project Support Programme - National Science Foundation - NSF - Protection Area - dinosaur

منبع: sciencedaily

یک سحابی فتوژنیک

* باز هم به دلیل از کار افتادن موقتی سایت apod ناسا، ممکن است بسیاری از مطالب این وبلاگ با برچسب "تصویر نجومی روز" بدون تصویر دیده شوند.
------------------------------------------------------
باز هم سرنوشت خورشید خودمان!
آیا خورشید ما هم این گونه خواهد شد؟ کاملن امکان دارد.
حباب گازهای رو به گسترش که در این تصویر می بینید، سحابی سیاره ای PK 164 +31.1 است، پسماندها و بقایای جو یک ستاره ی خورشیدسان که پس از پایان یافتن ذخیره ی هیدروژن قابل همجوشی در هسته اش، از آن پس زده شده. آن چه از هسته ی این ستاره به جا مانده، نزدیک مرکز سحابی دیده می شود: یک کوتوله ی سفید-آبی داغ.
این سحابی سیاره ای بسیار خوش منظره پوسته هایی پیچیده از گاز دارد که احتمالن با نزدیک شدن ستاره به پایان زندگیش، در مرحله های گوناگون از آن پس زده شده بوده و ساختارشان هنوز کاملن شناخته شده نیست.
این تصویر ژرف (نوردهی بلند) که از PK 164 +31.1 می بینید، توسط رصدخانه ی کالار آلتو در اسپانیا ثبت شده و در آن ستارگان پرشمار کهکشان راه شیری خودمان و نیز چندین کهکشان دوردست هم دیده می شود.
PK 164 +31.1 که با عنوان جونز-امبرسون ۱ هم شناخته می شود، حدود ۱۶۰۰ سال نوری از زمین فاصله دارد و در صورت فلکی سیاهگوش دیده می شود. این جرم کیهانی را به دلیل کم نوری (قدر ۱۷) و درخشندگی سطحی اندکش تنها به کمک تلسکوپ‌هایی با اندازه ی نسبتن بزرگ می توان دید.
این سحابی رو به گسترش تا چند هزار سال دیگر محو و ناپدید خواهد شد ولی کوتوله ی سفید مرکزی آن شاید تا میلیاردها سال دیگر - تا زمانی که دیگر کیهان ما جایی بسیار متفاوت باشد - زنده بماند.

واژه نامه:
Planetary Nebula - PK 164 +31.1 - Sun - Sun-like star - fusion - core - hydrogen - white dwarf - Calar Alto Observatory - Milky Way Galaxy - galaxy - Jones-Emberson 1 - constellation of the Wildcat -Lynx

منبع: star.ucl.ac.uk

سیاره های برشته شده

* یک گروه بین المللی از اخترشناسان، ستاره ای را درست در زمان بلعیدن یکی از سیاره هایش یافته اند.

این ستاره با نام BD+48 740، یک غول سرخ است که این اخترشناسان با کمک تلسکوپ ۹.۲ متری هابی-اِبرلی در رصدخانه‌ی مک دونالد در تگزاس آن را رصد کرده اند و به نظر می رسد در جو آن، دود و گاز ناشی از سوختن یک سیاره وجود دارد. از این شواهد چنین بر می آید که یک سیاره ی سنگی به تازگی سوخته و نابود شده است.

آیا ممکن است همین بلا بر سر سیاره ی زمین هم بیاید؟
در حقیقت، بله. الکس وولشان، یکی از اعضای گروه پژوهشی از دانشگاه ایالتی پن می گوید: «شاید زمانی که خورشید در حدود پنج میلیارد سال دیگر تبدیل به یک غول سرخ شد، چنین سرنوشتی در انتظار سیاره های درونی منظومه ی خورشیدی خودمان هم باشد.»

پژوهشگرانی که به طور ویژه فرگشت و تکامل ستارگان را بررسی می کنند، دیرزمانیست که دریافته اند سیاره های درونی [در منظومه ی خورشیدی] در معرض خطر قرار دارند. دردسر در آینده ی دور و زمانی آغاز می شود که سوخت هیدروژنی برای همجوشی هسته ای در هسته ی خورشید به پایان می رسد. خورشید برای روشن نگه داشتن آتش خود، شروع به سوزاندن (همجوشی) هیدروژن در بیرون از هسته می کند، در لایه ای که به سطح ستاره نزدیک تر است. این فرآیند خورشید را به یک غول سرخ با گستردگی دستکم ۲۰۰ برابر امروز تبدیل می کند که سیاره های تیر، ناهید، زمین و حتی چه بسا بهرام را در خود فرو خواهد برد.

البته سرنوشت زمین قطعی نیست. شماری از پژوهشگران بر این باورند که شاید مدار زمین "مارپیچ رو به بیرون" شود و سیاره را به فاصله ای امن و دور از دوزخ آینده برساند. چنین چیزی در صورتی می تواند رخ دهد که خورشید تا پنج میلیارد سال آینده و پیش از آن که به مرحله ی غول سرخ برسد، بخش چشمگیری از جرم خود را توسط بادهایش از دست بدهد.

از سوی دیگر، شاید خورشید چنان سریع پف کند و بگسترد که سیاره ی ما شانسی برای گریختن نیابد. در آن صورت زمین به چنگ جو خورشید که به سرعت رو به گسترش است افتاده و در مداری مارپیچ، به درون ستاره و به ژرفای مرگ و نیستی فرو خواهد افتاد.

رصدهایی که روی غول سرخ BD+48 740 انجام شده، احتمال دوم را نیرو می بخشد.
مونیکا آدامف که سرپرستی این پژوهش را در دانشگاه کوپرنیک در تورون لهستان بر عهده داشت می گوید: «بررسی های دقیق طیف سنجی که ما روی BD+48 740 انجام دادیم نشان می دهد که این غول سرخ به گونه ای غیرطبیعی دارای لیتیوم فراوانست.»

از آن جایی که لیتیوم در ستارگان به سادگی از بین می رود، یافتن میزان بالای آن در یک غول سرخ پیر امری نامنتظره است. بیشترین احتمال برای خاستگاه این لیتیوم می تواند یک سیاره باشد. وولشان می گوید: «این احتمال وجود دارد که جرمی به بزرگی یک سیاره با فرو رفتن مارپیچ وار به درون ستاره و هنگامی که داشته توسط BD+48 740 گرم و هضم می شده، تولید لیتیوم را هم در آن آغاز کرده باشد.»
بررسی و تجزیه و تحلیل طیف نور ستاره‌ی BD+48 740، دود و گاز لیتیوم را در جو ستاره نشان داد. اینجا مقایسه ای میان طیف این ستاره با طیف ستاره ی BD+42 2315 که آن هم یک غول سرخ است ولی لیتیوم اندکی دارد انجام شده. (بیشتر)
این دانشمندان بخش دیگری از شواهد را نیز یافتند.  BD+48 740 یک سیاره‌ی غول گازی به بزرگی ۱.۶ برابر مشتری دارد که هنوز بلعیده نشده. این سیاره ی غول پیکر دارای مداری بسیار بیضیگون است (مدار کشیده). در حقیقت، این بیضیگون ترین مداریست که تاکنون برای سیاره ای پیرامون یک ستاره ی پیر یافته شده. مدار آن، که بی شک در آغاز دایره ای بوده، احتمالن در اثر رویدادی فاجعه بار - مانند خورده شدن یک سیاره ی درونی تر توسط ستاره - به این شکل افتاده است.

به گفته ی وی، شاید روزی منظومه ی خورشیدی خودمان هم به همین گونه نابود شود. پنج میلیارد سال دیگر، این سیاره ی برشته شده شاید زمین خودمان باشد.



واژه نامه:
planet - BD+48 740 - red giant - Hobby-Eberly Telescope - McDonald Observatory - Alex Wolszczan - inner planets - solar system - stellar evolution - hydrogen - nuclear fusion - sun - Mercury - Venus - Earth - Mars - Earth - Monika Adamow - lithium - Jupiter - BD+42 2315

منبع: science.nasa.gov

سحابی «عنکبوت سرخ»

اوه! یک سحابی سیاره ای چه تارهای در هم پیچیده ای می تواند بتند.*
ساختار پیچیده ای که سحابی سیاره ای عنکبوت سرخ نشان می دهد، احتمالن زمانی پدید آمده که یک ستاره ی معمولی، گازهای بیرونیش را پس زده و به یک کوتوله ی سفید تبدیل شده است.
این سحابی سیاره ای با دو دست شاخه ی متقارن که با نام NGC ۶۵۳۷ هم شناخته می شود، در دل خود یکی از داغ ترین کوتوله های سفیدی را دارد که تاکنون دیده شده و احتمالن بخشی از یک منظومه ی ستاره ای دوتایی هم هست.
سرعت بادهای درونی که از ستارگان مرکزی سحابی می وزد بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر بر ثانیه اندازه گرفته شده. این ستارگان در مرکز تصویر دیده می شوند. این بادها با وزیدن در راستای دیواره های سحابی، به گسترش سحابی انجامیده و باعث برخورد گازهای داغ و غبار می شوند. اتم هایی که در این منطقه های برخوردی به دام افتاده اند، از خود پرتوهایی می گسیلند که در این تصویرِ رنگ نمایشی (رنگ آمیزی علمی) که تلسکوپ فضایی هابل گرفته، نشان داده شده اند.
سحابی عنکبوت سرخ در صورت فلکی کمان (قوس) دیده می شود. فاصله ی آن به درستی مشخص نشده ولی برخی آن را در حدود ۴۰۰۰ سال نوری برآورد کرده اند.

---------------------------------------------------
* اشاره به جمله ی سر والتر اسکات:
"Oh what a tangled web we weave, When first we practise to deceive"

واژه نامه:
planetary nebula - Red Spider Nebula - white dwarf - NGC 6537 - binary star system - Atom - representative-color - Hubble Space Telescope - constellation of the Archer - Sagittarius

منبع: apod.nasa.gov

فوبوس: ماه محکوم به مرگ

این ماه (قمر) به نابودی محکوم شده است.
بهرام یا مریخ، سیاره ی سرخ، که نام خدای جنگ رومیان (MARS) را بر خود دارد ["بهرام" نیز نام ایزد پیروزی در ایران باستان بوده است -م] دارای دو ماه کوچک است: فوبوس و دیموس، که نام هایشان از واژگان یونانی Fear و Panic به معنای بیم و هراس گرفته شده.
این ماه های بهرام شاید از سیارک های درون کمربند سیارک ها، میان مشتری و بهرام، بوده و بعدها اسیر گرانش بهرام شده باشند و یا شاید هم از جاهای دوردست تری در منظومه ی خورشیدی آمده و بهرام آن ها را به دام خود انداخته باشد.
در این تصویر خیره کننده ی رنگی که توسط فضاپیمای مدارگرد شناسایی بهرام (MRO) و با رزولوشن حدود هفت متر در هر پیکسل ثبت شده است، فوبوس، ماه بزرگ تر را می بینیم که در واقع به شکل یک جرم سیارک-گونه با دهانه های برخوردی بسیار دیده می شود. 
ولی فوبوس در فاصله ی بسیار کمی از بهرام به گرد آن می چرخد و حدود ۵۸۰۰ کیلومتر از سطح بهرام فاصله دارد؛ مقایسه کنید با ماه سیاره ی خودمان که فاصله اش تا زمین، نزدیک به ۴۰۰ هزار کیلومتر است. فاصله ی فوبوس تا بهرام آنقدر کم است که نیروهای کشندی گرانشی دارند آن را به پایین می کشند. 
احتمالن طی ۱۰۰ و اندی میلیون سال آینده، فوبوس زیر فشار بی امان نیروهای کشندی بهرام تکه تکه خواهد شد و خرده هایش حلقه ای را به گرد این سیاره خواهند ساخت که آن هم کم کم از بین خواهد رفت.

در این زمینه: * فوبوس و مشتری کنار هم؟

واژه نامه:
Phobos - moon - Mars - red planet - Roman god of war - Deimos - asteroid - main asteroid belt - Jupiter - Solar System - Mars Reconnaissance Orbiter - tidal force.

منبع: phys.ncku.edu

یک دنباله دار به دردسر افتاده!

ستاره شناسان آماتور از روز یکم اکتبر که دنباله دار ۱۶۸P/هارگنراتر به گونه ای ناگهانی تا ۵۰۰ برابر درخشان تر شد و از قدر ۱۵ به قدر ۸ رسید، از آن چشم بر نداشته اند. در آن هنگام این دنباله دار داشت نزدیک ترین بخش مدارش به خورشید را می‌پیمود (۱.۴ یکای اخترشناسی).
برخی از رصدگران بر این باورند که گرمای خورشید باعث شده که این دنباله دار شکننده تکه تکه شود. شب گذشته، گروهی از ستاره شناسان چیزهایی دیدند که این گمان را تقویت کرد. ارنستو گویدو و همکارانش می نویسند: «ما با بهره از تلسکوپ شمالی فالکز (F65) تکه ای را دیدیم که از دنباله دار ۱۶۸P جدا شده. عکس هایی که ما در ۲۶ اکتبر گرفتیم یک هسته ی دوم، یا یک تکه ی جدا شده را نشان می دهد که حدود ۲ ثانیه ی قوسی از توده ی اصلی مرکزی دنباله دار ۱۶۸P فاصله دارد.»

این احتمالن تکه ای یخ سنگی است که دارد از درون ابر گاز و غبارِ پیرامون هسته ی اصلی بیرون می‌‌زند. هسته ی اصلی در دل ابر پنهانست. دنباله دارها به شکننده بودن معروفند، پس جای شگفتی نیست که دنباله دار ۱۶۸P/هارگنراتر دارد به این شیوه خرد می‌شود.
تصویر متحرک - بزرگ تر

تنها پرسشی که به جا مانده اینست: بعد از این چه خواهد شد؟ آیا این دنباله دار به دو دنباله‌دار جدا از هم تبدیل می شود، با دو سر و دو دُم، که یکی از دم ها از تکه ی جدا شده بیرون می‌زند و دیگری هسته ی مادر را دنبال می کند؟ یا شاید این مقدمه ی یک فروپاشی کامل تر است؟ (همان بلایی که بر سر دنباله دار النین آمد- م)

ستاره شناسان آماتور مشتاقند تا زمانی که روشنی این دنباله دار آنقدر هست که از پشت تلسکوپ های خانگی هم دیده شود، به دیدبانی آن ادامه دهند. مختصات دنباله دار را اینجا ببینید.

واژه نامه:
Comet - 168P/Hergenrother - sun - Faulkes North telescope - F65 - Ernesto Guido - nucleus - 168P

منبع: spaceweather

هاله آبی دور یک سحابی سرخ

(به دلیل خرابی موقت تارنمای apod ناسا، شاید تا ۲۴ ساعت تصویر دیگر مطالب "تصویر نجومی روز" را در این وبلاگ نبینید.)
-----------------------------------------------------------

سحابی نشری (گسیلشی) زیبای NGC ۶۱۶۴ توسط یک ستاره ی کمیاب، داغ، و درخشانِ رده ی O با جرمی در حدود ۴۰ برابر جرم خورشید پدید آمده. این ستاره که در مرکز این ابر کیهانی دیده می شود، تنها ۳ تا ۴ میلیون سن دارد و ۳ تا ۴ میلیون سال دیگر هم زندگیش با یک انفجار ابرنواختری پایان خواهد یافت.
خود سحابی با پهنایی حدود ۴ سال نوری، دارای تقارنی دوقطبی است و همین آن را از دید ظاهری، همانند سحابی های سیاره ای که ظاهری آشناتر دارند ساخته است (البته سحابی های سیاره ای پوسته های گازیی هستند که ستارگان رو به مرگ "خورشیدسان" را در بر می گیرند).
NGC ۶۱۶۴ همچنین مانند بسیاری از سحابی های سیاره ای دارای یک هاله ی گسترده و کم نور است که در این تصویر ژرف (نوردهی بلندمدت) که با تلسکوپ از این منطقه گرفته شده نمایان شده است. مواد درون هاله که تا محیط میان ستاره ای پیرامون نیز کشیده شده اند احتمالن در یکی از مرحله های پیشین فعالیت این ستاره ی رده ی O پدید آمده اند.
این نمای پرزرق و برق آسمان یک تصویر ترکیبی است و از همگذاری داده های تصویری باریک باند - که گاز برافروخته را نشان می دهند - و داده های پهن باند - که میدان پرستاره ی پیرامون را نشان می دهند - ساخته شده.
فاصله ی NGC ۶۱۶۴ از ما ۴۲۰۰ سال نوریست و در صورت فلکی جنوبی گونیا دیده می شود.

در همین زمینه: * دو گسیلشی زیبا: NGC ۶۱۸۸ و NGC ۶۱۶۴

واژه نامه:
emission nebula - NGC 6164 - O-type star - Sun - supernova - planetary nebulae - sun-like star - halo - interstellar medium - narrow-band - broad-band - constellation of Norma

منبع: apod.nasa.gov

نخستین ورودی یک کاتالوگ اخترشناسی

هر کتابی یک صفحه ی نخست دارد و هر کاتالوگی هم یک مدخل نخست.
بر همین پایه، این ابر کیهانی آبی رنگ دوست داشتنی به عنوان نخستین مورد ثبت شده در کاتالوگ ون دن برگ (vdB) شناخته می شود؛ کاتالوگی از ستارگانی که توسط سحابی های بازتابی در بر گرفته شده اند.
این سحابی ها ابرهای گرد و خاک میان ستاره ای هستند که نور ستارگان نزدیکشان را باز می تابانند و معمولن به رنگ آبی دیده می شوند زیرا ذرات غبار طول موج های کوتاه تر (آبی تر) را بیشتر می پراکنند. رنگ آبی آسمان روزهای سیاره ی زمین هم به دلیل همین گونه پراکنش نور است. (تصویر پایین)
فهرست ۱۹۶۶ ون دن برگ سر جمع ۱۵۸ مورد ثبت شده از این گونه اجرام که در آسمان نیمکره ی شمالی آسان تر دیده می‌شوند را در بر دارد، از جمله ستارگان خوشه ی درخشان پروین و موارد دیگر که هدف های مورد علاقه ی تصویرگران نجومی به شمار می آیند.
تصویر بالا شماره ی ۱ این کاتالوگ، یعنی vdB۱ را نشان می دهد که کمتر از ۵ سال نوری گستردگی دارد و با حدود ۱۶۰۰ سال نوری فاصله از زمین، در صورت فلکی ذات الکرسی دیده می شود.
در سمت راست این چشم انداز، دو سحابی فریبنده و جذاب نیز دیده می شوند که حلقه ها و بروندهی های مربوط به فرآیند پرانرژی ستاره زایی در آن ها به چشم می خورد. در دل آن ها دو ستاره ی متغیر بسیار جوان به نام های V۶۳۳ ذات الکرسی (بالا) و V۳۷۶ ذات الکرسی را می می بینیم.

واژه نامه:
Reflection Nebula vdB1 - van den Bergh Catalog - vdB - reflection nebula - Interstellar dust cloud - wavelength - scattering - planet - Earth - northern hemisphere - Pleiades cluster - astroimager - VdB1 - constellation Cassiopeia - star formation - variable star - V633 Cas - V376 Cas

منبع: apod.nasa.gov

بزرگ ترین عکسی که تاکنون از قلب کهکشان گرفته شده: «۹ گیگا پیکسل»

* ستاره شناسان با بهره از یک تصویر کیهانی غول آسا که توسط تلسکوپی در شیلی ثبت شده، فهرستی از ۴۸ میلیون ستاره در قلب کهکشان راه شیری تهیه کرده اند. این تصویر به عنوان گسترده ترین سرشماری و پیمایشی
شناخته شده که تاکنون از ستارگان درون هسته ی کهکشانمان انجام گرفته است.
چشم انداز بخش های مرکزی کهکشان راه شیری که توسط تلسکوپ پیمایشگر ویستا در رصدخانه ی پارانال اِسو در شیلی ثبت شد. این تصویر بسیار بزرگ تقریبن ۹ میلیارد پیکسل است و با به هم پیوستن هزاران تک عکس فروسرخی که توسط ویستا گرفته شده بودند و تبدیل آن ها به یک عکس یکپارچه ی موزاییکی درست شده است. این عکس بزرگ تر از آنست که بتوان آن را به سادگی در رزولوشن کامل نمایش داد. تصویر بزرگ تر. تصویر کامل با امکان بزرگنمایی

این تصویر با اندازه ی خیره کننده ی ۹ گیگا پیکسلی، از داده هایی به دست آمد که توسط تلسکوپ پیمایشی فروسرخ و مریی برای ستاره شناسی (ویستا، VISTA) گرد آمده بود. ویستا دستگاهیست که در رصدخانه ی پارانال شمال شیلی واقع در رصدخانه‌ی جنوبی اروپا جای دارد. به گفته ی پژوهشگران، این تصویر در نگارش کاملِ قابل بزرگنماییش به قدری گسترده و بزرگ است که اگر بخواهیم آن را با وضوح یک کتاب معمولی چاپ کنیم، اندازه ای برابر با ۹ در ۷ متر خواهد یافت. 

* تصویر کامل با امکان بزرگنمایی را اینجا ببینید.

نگارشی از تصویر بالا که مناطق آشنا و نیز قلب
کهکشان در آن نشان داده شده. تصویر بزرگ‌تر
شمار ستارگانی که از این تصویر تازه به دست آمده و رده بندی شده، ۱۰ برابر بیش از ستارگانی است که در پژوهش های پیشین به دست آمده بود. پژوهشگران می گویند این می تواند به اخترشناسان کمک کند ساختار و فرگشت (تکامل) کهکشان خانگیمان را بهتر بشناسند.

روبرتو سایتو از دانشگاه اسقفی کاتولیک شیلی، دانشگاه والپرایزو، و "هسته ی هزاره ی راه شیری"، که نویسنده ی اصلی این پژوهش است می گوید: «ما با مشاهده‌ی جزء به جزء بیشمار ستارگانی که هسته ی کهکشان راه شیری را در بر گرفته اند می توانیم چیزهای بیشتری نه تنها درباره ی ساختار و دگرگونی های کهکشان خودمان، بلکه به طور کلی کهکشان های مارپیچی فرا گیریم.»

این عکس بسیار بزرگِ تازه، از برآمدگی مرکزی یا "کوژی" راه شیری گرفته شده، توده ی انبوهی از ستارگان کهنسال که نزدیک هسته ی بیشتر کهکشان های مارپیچی دیده می شود. رصد و مشاهده ی دقیق این منطقه کار آسانی نیست. 

یکی از نویسندگان، دانته مینیتی، او هم از دانشگاه اسقفی کاتولیک شیلی می گوید: «رصد کوژی کهکشان راه شیری بسیار دشوار است زیرا این ناحیه در پس غبار پنهان شده. برای دقیق شدن در قلب کهکشان نیاز به نور فروسرخ داریم، زیرا گرد و غبار کمتر می تواند جلوی گذر نور فروسرخ را بگیرد.»

ویستا توانست دقیقن همین کار را انجام دهد: ثبت هزاران تصویر فروسرخ که با پیوستن به یکدیگر، یک نمای رنگی موزاییکی بسیار بزرگ یکپارچه به ابعاد ۱۰۸۲۰۰ در ۸۱۵۰۰ پیکسل پدید آوردند. به گفته ی پژوهشگران، این یکی از بزرگ ترین تصاویر ستاره شناسیست که تاکنون آفریده شده.
این یک میدان دید بسیار گسترده از کهکشان راه شیریست و چهارگوش سرخ، پهنه ی ۸۴ میلیون ستاره ای را نشان می دهد که درون عکس فروسرخی که ویستا از مرکز کهکشان گرفته جای دارند. تصویر بزرگ تر
ستاره شناسان ۱۷۳ میلیون جرم گوناگون را در این عکس ۹ گیگاپیکسلی شناسایی کردند که از میان آن ها، ۸۴ مورد می توانند به عنوان ستاره تایید شوند. بقیه ی آن ها یا اجرام دوردستی مانند کهکشان ها بودند و یا آنقدر کم نور یا به هم ریخته بودند که به طور قطعی امکان شناساییشان وجود نداشت.

سایتو و گروهش سپس درخشش هر ستاره را جلوی رنگ آن نوشتند و بدین ترتیب یک نمودار رنگ- قدر با ۴۸ میلیون نقطه ی داده پدید آوردند. این نمودارها ابزاری باارزشند که به ستاره شناسان کمک می کنند ویژگی های ستارگان مانند دما، جرم، و سن آن ها را مورد بررسی قرار دهند.

مینیتی می گوید: «در این نمودار، هر ستاره یک نقطه ی ویژه را در هر لحظه از طول عمر خود اشغال می کند. این که نمودار هر ستاره کجا پایین می رود، بستگی به میزان درخشش و دمای آن دارد. از آن جا که داده های تازه همه ی ستارگان را یکجا و در یک لحظه به ما نشان می دهد، می توانیم یک سرشماری از همه ی ستارگان واقع در این بخش از کهکشان راه شیری انجام دهیم.»

اخترشناسان در تلاشند داده های خود را در دسترس همگان بگذارند تا پژوهشگران دیگر نیز خود بتوانند از آن برای یافتن موارد هیجان انگیز بهره ببرند. این گروه دانشمندان دستاوردهای خود را در شماره ی ماه اوت نشریه ی اخترشناسی و اخترفیزیک منتشر کردند.

واژه نامه:
Milky Way galaxy - galaxy's core - Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy - VISTA - European Southern Observatory - Paranal Observatory - spiral galaxy - Roberto Saito - Pontificia Universidad Católica de Chile - Universidad de Valparaíso - The Milky Way Millennium Nucleus - central bulge - Dante Minniti - infrared - Astronomy & Astrophysics

منبع: SPACE.com

سحابی مدوسا

رشته های در هم بافته و مارمانندِ گاز برافروخته ی این سحابی، نام رایج آن را به ذهن می آورند: سحابی مدوسا.
این سحابی که به نام آبل ۲۱ نیز شناخته می شود، یک سحابی سیاره ای کهن سال است که با فاصله ی ۱۵۰۰ سال نوری از زمین، در صورت فلکی دوپیکر (جوزا) دیده می شود. این سحابی نیز مانند همنام اسطوره ایش، تغییرات تماشایی و چشمگیری را پشت سر گذارده.
سحابی های سیاره ای یا سیاره نما نمایانگر گام پایانی تکامل ستارگان کم جرمی مانند خورشید خودمانند، مرحله ای که در آن، ستاره با پس زدن لایه های بیرونی خود، از یک غول سرخ به یک کوتوله ی سفید داغ تبدیل می شود. پرتوهای فرابنفشی که از این ستاره ی کوتوله ی داغ گسیلیده می شود، به برافروختگی و تابش سحابی می انجامد.
ستاره ی در حال ترادیسیِ مدوسا در نزدیکی مرکز این هلالِ تمام درخشان جای دارد. در این نمای تلسکوپی ژرف (با نوردهی بلندمدت)، رشته های کم نورتری هم به وضوح دیده می شود که از پایین منطقه ی درخشان هلالی به سمت چپ کشیده شده اند. پهنای سحابی مدوسا بیش از ۴ سال نوری برآورد می شود.

واژه نامه:
Medusa Nebula - Abell 21 - planetary nebula - constellation Gemini - sun - red giant - white dwarf star

منبع: apod.nasa.gov

کشف یک روند شگفت انگیز در تکامل کهکشان ها

* دانشمندان تاکنون می پنداشتند قرص کهکشان های نزدیک ما در حدود ۸ میلیارد سال پیش به شکل کنونی
در آمده بودند، ولی اکنون دریافته اند که این کهکشان ها در همین بازه ی زمانی ۸ میلیارد ساله
هم دگرگونی های پیوسته ای را پشت سر گذاشته اند.

یک بررسی جامع و فراگیر که روی صدها کهکشانِ مشاهده شده توسط تلسکوپ کک در هاوایی و تلسکوپ فضایی هابل انجام شد، الگویی نامنتظره از تغییرات را در آن ها نمایان ساخت که پیشینه اش به ۸ میلیارد سال در گذشته می رسید، یعنی بیش از نصف سن کیهان.
این نمودار، درصد قرص های آرام گرفته ی کهکشانی را در چهار بازه ی زمانی نشان می دهد. هر بازه حدود ۳ میلیارد سال است. چنانچه دیده می شود، با نزدیک شدن به روزگار کنونی، درصد کهکشان های آرام گرفته هم به گونه ای پیوسته بالا می رود. در هر نقطه ی زمانی، سنگین ترین کهکشان ها آرام ترین هستند. دورترین و کم جرم ترین کهکشان ها به طور میانگین دارای جنبش های درونی بی نظم تری هستند، گازهایشان در جهت های چندگانه حرکت می کند و خود نیز سرعت چرخش کمتری دارند. تصویر بزرگ تر
سوزان کاسین از مرکز پروازهای فضایی گودارد ناسا در گرین بلت مریلند می گوید: «اخترشناسان تا به امروز می پنداشتند کهکشان های قرص-گونه ی نزدیک به ما حدود ۸ میلیارد سال پیش به شکل امروزیشان در آمده بوده و از آن هنگام تاکنون تغییرات اندکی کرده اند. ولی روندی که ما دیدیم خلاف آن را نشان می دهد، این که کهکشان ها در همین بازه ی زمانی هم به گونه ای پیوسته در حال دگرگونی بوده اند.»

امروزه کهکشان های ستاره زا به شکل سامانه های قرص-گونه ی منظمی در آمده اند، مانند کهکشان آندرومدا یا راه شیری، با چرخشی که سرعتش از سرعت جنبش های درونشان بیشتر است. دورترین کهکشان های آبی رنگی که در این پژوهش بررسی شدند چیزی متفاوت را نشان می دادند: حرکت های نامنظم و آشفته در چندین جهت. با جلو آمدن به سمت زمان حال، تغییری پیوسته به سوی ساختارهای بزرگ تر انجام می شود و با کاهش حرکت های نامنظم، سرعت های چرخش افزایش می یابد. این کهکشان ها کم کم به قرص هایی منظم و خوشرفتار تبدیل شده و آرام می گیرند.

کهکشان های آبی - که رنگشان نشانگر ستاره زایی درونشان است - هر چه در زمان های نزدیک تر دیده شوند، از حرکت های نامنظمشان کاسته و بر سرعت چرخششان افزوده می شود. این گرایش در همه ی کهکشان ها با هر جرمی دیده می شود، ولی پرجرم ترین ساختارها همیشه بیشترین سطح نظم و سازماندهی را نیز نشان می دهند.

پژوهشگران می گویند کهکشان های آبی رنگ دوردستی که بررسی کرده اند، کم کم دارند دچار ترادیسی شده و به کهکشان های صفحه ای چرخانی مانند راه شیری تبدیل می شوند. بنجامین واینر از دانشگاه آریزونا در توسان می گوید: «در پژوهش های پیشین، کهکشان هایی که به قرص های سازمان یافته ی چرخانی که در جهان نزدیک فراوانند شباهت نداشتند کنار گذاشته شدند. این پژوهش ها با چشم پوشی از چنین کهکشان هایی، تنها به بررسی کهکشان های کمیابی در جهان دوردست پرداختند که رفتار منظمی داشتند، و به این نتیجه رسیدند که این کهکشان ها تغییری نکرده اند.»

بررسی ۵۴۴ کهکشان ستاره زا که توسط تلسکوپ های کک و هابل رصد شده بودند نشان می دهد که قرص های کهکشانی مانند راه شیری خودمان به گونه ای نامنتظره، دیرزمانی پس از آن که بیشتر ستاره زایی های کیهان پایان یافته بود، همچنان روند تکامل را پیموده تا به وضعیت کنونی رسیده اند. طی ۸ میلیارد سال گذشته، کهکشان ها حرکت های بی نظم و آشفته ی درونیشان را از دست دادند، سرعت چرخششان بیشتر شد، و به وضعیت قرص های آرامی که اکنون دیده می شود رسیدند.

[این بار] پژوهشگران به جای آن که نمونه های خود را به گونه های معینی از کهکشان ها محدود کنند، همه ی کهکشان هایی را بررسی کردند که خطوط نشری آن ها به اندازه ی کافی درخشش داشت که بتوان برای بررسی حرکت های درونیشان مورد بهره قرار گیرد. خطوط نشری یا گسیلشی، طول موج هایی جدا در طیف نور کهکشان هستند که به گونه ی ویژه توسط گاز درون یک کهکشان تابیده می شود. این طول موج ها زمانی آشکار می شوند که نور کهکشان به رنگ های تشکیل دهنده اش بخش شود. این خطوط نشری همچنین آگاهی هایی درباره ی جنبش های درونی کهکشان و نیز فاصله ی آن به ما می دهند.

دانشمندان ۵۴۴ کهکشان آبی که در "پیمایش سرخگرایی انجام شده توسط کاوشگر ژرف فرگشت فراکهکشانی ۲" (DEEP2) رصد شده را به عنوان نمونه در نظر گرفته و آن ها را بررسی کردند. پروژه ی DEEP2 به وسیله ی تلسکوپ هابل و تلسکوپ های ۱۰ متری دوقلوی واقع در رصدخانه ی دبلیو ام کک در هاوایی انجام می شود. این ۵۴۴ کهکشان در فاصله های میان ۲ میلیارد و ۸ میلیارد سال نوری از ما جای داشتند و دامنه‌ی جرمشان میان ۰.۳ تا ۱۰۰ درصد جرم کهکشان خودمان بود.

کهکشان راه شیری هم تا کم کم به وضع کنونیش که در آن، خورشید و منظومه ی خورشیدی هم پدید آمده اند برسد و آرام بگیرد، می بایست همان مسیر پر فراز و نشیب تکاملی که در نمونه کهکشان های DEEP2 دیده می شود را پیموده باشد.

در ۸ میلیارد سال گذشته، شمار ادغام هایی که میان کهکشان های بزرگ و کوچک رخ می دهد به شدت کاهش یافته. نرخ کلی ستاره زایی و آشفتگی های ابرنواختری همراه با ستاره زایی نیز همین طور. دانشمندان بر این گمانند که شاید همین فاکتورها در پدید آوردن این روند تکاملیِ دیده شده نقش داشته باشند.

اینک که اخترشناسان این الگو را می بینند، می توانند همانندسازی های رایانه ای که برای تکامل کهکشان ها انجام می شود را جوری تنظیم کنند که بتوانند روند مشاهده شده را بازسازی نمایند. بدین وسیله دانشمندان آن فرآیند فیزیکی که بیشترین نقش را در این زمینه دارد خواهند یافت.

همانندسازی هایی از این دست می توانند به اخترشناسان کمک کنند یافته های تازه در تکامل و فرگشت کهکشان ها را بهتر درک کنند. در این همانندسازی، دگرگونی های یک تک قرص کهکشانی را از کوتاه زمانی پس از مهبانگ تا روزگار کنونی دنبال می شود. رنگ سرخ نشانگر ستارگان پیر، آبی و سفید نشانگر ستارگان جوان، و آبی کمرنگ نشانگر پراکندگی چگالی گاز است. میدان دید آن ۳۰۰ هزار سال نوری را در بر می گیرد.
واژه نامه:
Keck telescope - NASA - Hubble Space Telescope - Susan Kassin - Goddard Space Flight - Center - Andromeda Galaxy - Milky Way - Benjamin Weiner - galaxy - wavelength - emission line - internal motion - Deep Extragalactic Evolutionary Probe 2 - DEEP2 - Redshift Survey - W. M. Keck - Sun - solar system - supernova - star formation - computer simulation - galaxy evolution - disk galaxy - Big Bang

منبع: nasa

انجمنی گسترده در لبه کهکشان آندرومدا

انجمن ستاره ای بزرگی که به نام NGC ۲۰۶ رده بندی شده، با فاصله ی ۲.۵ میلیون سال نوری، در میان بازوان غبارآلود کهکشان مارپیچی همسایه‌مان، آندرومدا یا M۳۱ جای گرفته است.
این تصویر پر زرق و برق، لبه ی جنوب باختری قرص کهکشان آندرومدا را از نزدیک نشان می دهد و در نزدیکی مرکز آن هم ستارگان آبی و درخشان NGC ۲۰۶ را می بینیم که رنگ و نورشان نمایانگر جوانی این انجمن است. سن جوان ترین ستاره ها از این ستارگان پرجرم، کمتر از ۱۰ میلیون سال است.
NGC ۲۰۶ حدود ۴۰۰۰ سال نوری پهنا دارد و بسیار گسترده تر از خوشه های ستارگان جوانیست که در قرص کهکشان راه شیری خودمان جای دارند و به نام خوشه های باز یا کهکشانی شناخته می شوند. بزرگی این انجمن را می توان با پرورشگاه های ستاره ای غول پیکری مانند NGC ۶۰۴ در کهکشان مارپیچی همسایه مان - M۳۳ - و سحابی رتیل در ابر بزرگ ماژلان مقایسه کرد.

واژه نامه:
NGC 206 - Andromeda - stellar association - spiral galaxy - M31 - Milky Way - open cluster - galactic cluster - stellar nursery - NGC 604 - M33 - Tarantula Nebula - Large Magellanic Cloud

منبع: apod.nasa.gov

فیلم جابجایی شاتل در خیابان های لس آنجلس

- این که الان رد شد شاتل فضایی بود؟
این نماد ناب عصر فضا با حرکت در خیابان های لس آنجلس، آنچنان توجه همراه با شگفتی و احترام هزاران نفر را به خود جلب کرد که حتی ستارگان سینما هم در برابرش احساس شرمندگی می کردند.
شاتل اندیور پس از آن که اواخر ماه گذشته در فرودگاه بین المللی لس آنجلس (LAX) به زمین نشست(*)، با دقت بر روی یک تریلر گذاشته شد و با حرکت از روی خیابان ها و پل ها، ۲۰ کیلومتر را پشت سر نهاد تا به مرکز علوم کالیفرنیا برسد.
این سفر برای بسیاری از کسانی که به خاطر شاتل به خیابان های لس آنجلس کشیده شده و یا برای دیدن و عکس گرفتن از این رویداد تکرار ناشدنی، پشت پنجره ها و بالکن ها به انتظار ایستاده بودند، بزرگی و شوکتی وصف ناپذیر داشت.
شاتل بازنشسته در حالی که به دقت از برخورد به ساختمان ها و درختان پرهیز می کرد، به سلامت به آشیانه ی تازه اش رسید و به زودی هم برای نمایش همیشگی خود آماده خواهد شد. این سفر بیش از سه روز زمان برد ولی کوتاه شده ی آن را در این ویدیوی هنری دور تند (درنگ زمانی) می بینید که کل سفر را در کمتر از ۳ دقیقه خلاصه کرده است.
واژه نامه:
space shuttle - Los Angeles - LAX airport - shuttle Endeavour - California Science Center - time-lapse

در خود یوتیوب ببینید
منبع: apod.nasa.gov

روی تیتان کلوچه صلیبی پخته اند؟

* به گفته ی دانشمندان، یکی از فضاپیماهای ناسا یک ویژگی سطحی غیرعادی را بر روی تیتان، ماه سیاره ی کیوان شناسایی کرده است: یک تپه ی بزرگ تَرَک خورده که همچون یک کلوچه ی "هات کراس" کیهانی به نظر می رسد.
فضاپیمای کاسینی ناسا این عکس را از یکی از ویژگی های سطحی ناحیه ی شمال تیتان گرفت که شکلی مانند یک کلوچه ی هات کراس (hot cross bun) دارد (چپ) و به گونه ی خیره کننده ای شبیه یک ویژگی سطحی مشابه روی ناهید است (راست).
اندازه های دیگر: ۸۰۰ در ۶۰۰ - ۹۴۶ در ۷۱۰ - ۱۰۲۴ در ۷۶۸ - ۱۸۷۰ در ۷۸۰
این عارضه به درازای ۷۰ کیلومتر، در میان تصاویر راداری تازه ای دیده می شود که کاوشگر کاسینی ناسا روز ۲۲ ماه می به هنگام گذشتن از کنار تیتان گرفت. پژوهشگران بر این باورند که احتمالن دود و گاز ناشی از گدازه ی داغ، با بیرون زدن از سطح تیتان، آن را از هم شکافته اند و این شیارهای صلیب-گونه را روی آن پدید آورده اند؛ بسیار همانند بخاری که از نانِ در حال پختن درون اجاق بیرون می زند و شکاف هایی روی آن پدید می آورد.

hot cross bun
به گفته ی روزالی لوپز، یکی از دانشمندان کاسینی مستقر در آزمایشگاه پیشرانش جت ناسا در پاسادنای کالیفرنیا، ستاره شناسان تاکنون عوارضی از این گونه روی تیتان ندیده بودند.

وی می گوید: «این "کلوچه" شاید نتیجه ی چیزی باشد که روی زمین به نام لاکولیت (کوژسنگ، گنبدسنگ) شناخته می شود، یک توده ی نفوذی که توسط گدازه ای که دارد از زیر به سطح فشار وارد می کند پدید می آید. کوه های هِنری در ایالت یوتا نمونه های بسیار شناخته شده ای از این پدیده های زمین شناختی هستند.»

چنانچه پژوهشگران می گویند، پیش تر در سیاره ی ناهید هم روی ناحیه ای گنبدی شکل به پهنای حدود ۳۰ کیلومتر در کوه های آتشفشانی کوناپیپی، ویژگی همانند این دیده شده بود. یافته ی تازه روی تیتان در روز پنجشنبه ۱۶ اکتبر در نشست بخش دانش های سیاره ای انجمن اخترشناسی آمریکا در رنوی نوادا مطرح شد.

دریاچه های دایمی
این عکسها که توسط فضاپیمای کاسینی ناسا گرفته شدند،
منطقه ای با دریاچه های دایمی در شمال تیتان را نشان
می دهند. دستگاه رادار کاسینی این تصاویر تازه را در
۲۲ می ۲۰۱۲ گرفت. کاسینی مناطقی را رصد کرد که
دریاچه هایش با گذشت شش سال (یک فصل تیتانی) هم-
چنان پایدار مانده بودند. گرچه بهار تیتان در سال ۲۰۰۹
آغاز شد و خورشید اکنون روی این دریاچه ها بالا آمده
ولی هیچ تغییر ظاهری در سطح این دریاچه ها از زمان
گذر سال ۲۰۰۶ کاسینی دیده نمی شود. این با الگوهای
آب و هوایی که در آن ها، دریاچه های مایع دایمی تا
سال ها دوام می آورند همخوانی دارد. اندازه های دیگر:
۸۰۰ در ۶۰۰ - ۱۰۲۴ در ۷۶۸ - ۱۹۱۱ در ۱۰۸۶
عکس های دیگری که کاسینی در پرواز روز ۲۲ می از کنار تیتان گرفت، شواهدی تازه از پایداری و ثبات دریاچه های هیدروکربن در نیمکره ی شمالی تیتان به دانشمندان ارایه می داد.

گروهی از پژوهشگران به رهبری الن استوفان، مستقر در Proxemy Research، در رکتورتاون ویرجینیا، تصاویر تازه ی دریاچه ها را با عکس‌هایی که کاسینی حدود شش سال پیش (یک فصل تیتانی) از همان نواحی گرفته بود مقایسه کردند. آن ها دریافتند که خطوط ساحلی این دریاچه ها تقریبن به همان شکل ۶ سال پیش است و تغییری نکرده.

پژوهشگران می گویند توده های مواد مایع در بخش های دیگر تیتان گذرا هستند. آن ها یادآوری می کنند که بخش هایی از استوای تیتان پس از یک بارش شدید در سال ۲۰۱۰ به رنگ تیره در آمد. گروه این پژوهش خود را نیز روز پنج شنبه در رنو ارایه کردند.

فضاپیمای کاسینی در سال ۱۹۹۷ راهی فضا شد و در سال ۲۰۰۴ به کیوان رسید و وارد مدار آن شد. این فضاپیما تنها برای ماموریتی ۴ ساله در نظر گرفته شده بود، ولی اکنون با پشت سر گذاشتن دو برابر عمر پیش بینی شده اش همچنان پرتوان به پیش می رود. این کاوشگر پیاپی و به گونه ای منظم از کنار تیتان می گذرد و عکس هایی تازه از این ماه غول پیکر سیاره ی کیوان (زحل) به زمین می فرستد.

در همین زمینه: * پسرعموی یک دریاچه آفریقایی روی تیتان * تیتان، پسرعموی شگفت انگیز زمین * شن سواری روی تپه های تیتان * دریانوردی در دنیای فرازمینی * اقیانوسی بزرگ در تیتان * در تیتان باران می بارد! * از آتشفشان های تیتان به جای گدازه، یخ بیرون می زند * تپه های شنی تیتان * نشانه های زندگی بر روی تیتان، قمر کیوان * کیوان و منظومه اش، بخش 1، بخش 2، بخش 3.
واژه نامه:
NASA - Saturn - moon - Titan - hot cross bun - Cassini probe - magma - Rosaly Lopes - Jet Propulsion Laboratory - Earth - laccolith - Henry Mountains - Venus - planet - Kunapipi Mons - volcano - hydrocarbon - lake - Ellen Stofan - Proxemy Research - equator

منبع: SPACE.com

اسب سیاه آسمان

سحابی کله اسبی در صورت فلکی شکارچی (جبار)، یکی از نمادگونه ترین و آشناترین سحابی های آسمان، و بخشی از یک ابر مولکولی بزرگ و تاریک است. شکل شگفت انگیز این سحابی که به نام بارنارد ۳۳ هم خوانده می شود، نخستین بار در یکی از صفحه های عکاسی اواخر سده ی ۱۹ میلادی شناسایی و کشف شد.
این تابش سرخ فام از گاز هیدروژنی سرچشمه گرفته که عمدتن پشت سحابی جای دارد و از پرتوی ستاره ی سیگمای شکارچی که در آن نزدیکیست یونیده شده است. تاریکی خود سر اسب بیشتر به خاطر گرد و غبار غلیظ و فشرده است [که جلوی تابش توده ی هیدروژن پشتش را گرفته، اینجا را ببینید]، گرچه بخش پایینی گردن اسب هم بر سمت چپ سایه ای انداخته.
جریان هایی از گاز در حال جدا شدن از سحابی و فروکشیده شدن توسط یک میدان مغناطیسی پرقدرتند. نقطه های روشن در پای این سر اسب ستارگان جوانی هستند که تازه دارند ساخته می شوند و روند شکل گیری را می گذرانند. ۱۵۰۰ سال زمان نیاز است تا نور سحابی کله اسبی به ما برسد.
این تصویر با تلسکوپ ۰.۹ متری رصدخانه ی ملی کیت پیک ثبت شده است.


واژه نامه:
Horsehead Nebula - Orion - molecular cloud - Barnard 33 - photographic plate - hydrogen Sigma Orionis - magnetic field - Kitt Peak National Observatory

منبع: apod.nasa.gov

مدل تازه برای شکل گیری ماه

* مدل تازه ی شکل گیری ماه، ساختار زمین-مانند ماه را با نظریه ی برخورد بزرگ سازگار می کند.

* بر پایه ی فرضیه ی برخورد بزرگ، ماه از تکه هایی ساخته شده که پس از برخورد یک پیش-سیاره ی کوچک با زمین آغازین، به درون قرصی که به دور زمین می چرخید پرتاب شدند.

برخورد برونمرکز و کم سرعتِ دو پیش-سیاره که
هر یک ۴۵ درصد و ۵۵ درصد جرم زمین را دارند.
سنجش رنگ بر پایه ی دمای کلوین ذرات است.
آبی-تا-سرخ، دماهایی میان ۲۰۰۰ تابیش از ۶۴۴۰
درجه ی کلوین را نشان می دهد. پس از برخورد
نخست، پیش سیاره ها دوباره به هم می خورند، به
هم می چسبند و یک سیاره به جرم زمین پدید می-
آورند که به سرعت می چرخد و یک قرص پیش-ماه
کم آهن که حدود سه برابر ماه جرم دارد هم آن را
دربرمی‌گیرد. ساختار ترکیبی این قرص و گوشته‌ی
پایانی زمین تنها حدود ۱ درصد تفاوت دارند.
دیرزمانی است که برخورد بزرگی که گمان می رود سامانه ی ماه-زمین را به وجود آورده، به عنوان یک قانون و اصل کلی پذیرفته شده است. گرچه این واقعیت که زمین و ماه هر دو دارای ترکیبات ایزوتوپ های یکسان اکسیژنند، یک چالش بزرگ پیش روی این نظریه بوده؛ چرا که بر پایه ی نظریه ی برخورد، زمین و ماه می‌بایست تفاوت بنیادین با یکدیگر داشته باشند.

اکنون بنیاد پژوهشی جنوب باختر (SwRI) در سن آنتونیوی تگزاس مدل تازه ای ارایه کرده که با انگیزش کارهای مشترک دیگران درباره ی تاریخ آغازین دینامیک ماه انجام شده است. این مدل، شباهت ساختاری ماه و زمین را توجیه می کند و همچنین، جرم مناسبی برای زمین و ماه را توجیه می نماید.

در سناریوی برخورد سهمگین، ماه از تکه هایی ساخته شده که پس از برخورد یک پیش-سیاره ی کوچک با زمین آغازین، به درون قرصی که به دور زمین می چرخید پرتاب شدند. در مدل های پیشین مشخص شده بود که بیشتر مواد درون این قرص می‌بایست از برخورد جرمی به اندازه ی سیاره ی بهرام ریشه گرفته باشند، جرمی که ترکیبات سازنده اش احتمالن تفاوتی بنیادین و چشمگیر با زمین داشته.

در مدل های تازه که توسط رابین کانوپ از بخش دانش و مهندسی فضای SwRI ارایه شده، جسم های برخورد کننده بسیار بزرگ تر از مدل های پیشین در نظر گرفته شده اند. در همانندسازی های (شبیه سازی) تازه، هم جسم برخوردگر و هم هدف مورد برخورد دارای جرم هایی یکسانند، هر یک در حدود پنج برابر بهرام.

در این مدل، تقارن نزدیک برخورد باعث می شود ساختار قرص پدید آمده در دامنه‌ای نسبتن گسترده از زاویه ها و سرعت های برخورد، بسیار همانند ساختار گوشته ی پایانی زمین شود و با یکسانی هایی که در ساختار ترکیبی ماه-زمین دیده می شود همخوانی داشته باشد.

در مدل های تازه، برخورد به پیدایش زمینی می انجامد که با سرعتی دو تا دو و نیم برابر سرعتی که اکنون تکانه ی زاویه ای سامانه ی ماه-زمین به آن داده می چرخد؛ این تکانه هم بر چرخش زمین و هم بر مدار ماه اثر دارد. ولی ماتیا کوک از بنیاد SETI در مانتین ویوی کالیفرنیا، و سارا استوارت از دانشگاه هاروارد در کمبریج ماساچوست، نشان داده اند که زمان کوتاهی پس از برخوردی که به پیدایش ماه انجامید، یک برهم کنش بازآوا (resonant) میان ماه جوان و خورشید - که به نام بازآوایی اُسبرد یا اِوِکسیون مدار ماه شناخته می شود - باعث کاهش تکانه ی زاویه ای سامانه ی زمین-ماه تا اندازه ی امروزی شده.

کانوپ می گوید: «در مدل کوک و استوارت، با در نظر گرفتن تکانه ی زاویه ی آغازین بسیار بیشتری برای سامانه ی زمین-ماه، برخوردها به گونه ای انجام گرفته اند که برای نخستین بار می توانند مستقیمن قرصی با جرم مناسب و ترکیبی هم ارز ترکیب گوشته ی سیاره ها را تعریف کنند.»

کوک و استوارت افزون بر برخوردهایی که در مقاله ی کانوپ مشخص شده، نشان داده اند که برخورد اجرامی بسیار کوچک تر و پرسرعت تر به هدفی که به دلیل یک برخورد پیشین بسیار سریع می چرخیده، می توانسته به شکل گیری یک سامانه ی قرص-سیاره با ترکیبات همسان بیانجامد.

کانوپ می افزاید: «محتمل بودن واپسینِ هر سناریوی برخورد نیاز به این خواهد داشت که توسط مدل های بهینه شده ی شکل گیری سیاره های خاکی ارزیابی شود، و همچنین با شناخت بهترِ شرایطی که برای سازوکار بازآوایی مدار ماه مورد نیاز است.»

کانوپ برای همانندسازی برخورد این اجرام سیاره ای از هیدرودینامیک ذرات هموار (smoothed-particle hydrodynamics یا SPH) بهره گرفت. وی ۳۰۰ هزار ذره ی جدا از هم به کار برد که بر هم کنش های گرمایی و گرانشی تک تک آن ها با گذشت زمان اندازه گرفته و ثبت می شد.

واژه نامه:
giant impact - Earth-Moon system - Earth - Moon - oxygen isotope - Southwest Research Institute - SwRI - protoplanet - Mars - Robin Canup - Matija Cuk - SETI - Sun - evection resonance - angular momentum - smoothed-particle hydrodynamics - SPH - protolunar - Sarah Stewart

منبع: astronomy.com

نور برجگاهی و کهکشان راه شیری

* عکس از بابک تفرشی

در این نما که در ماه اکتبر ثبت شده و سراسر آسمان را نشان می دهد، جلوه های شبحگونی که از دو صفحه ی اصلی در آسمان سیاره ی زمین پدید آمده به چشم می خورد. این عکس از اردوگاهی در کنار یک دریاچه در شمال ماین آمریکا و زیر آسمانی تاریک گرفته شده. 
در چشم انداز درون آن، صفحه ی کهکشان راه شیری خودمان دیده می شود که بالای هواتاب محوِ کناره ی افق، کمانی ساخته است.
نور برجگاهی یا منطقه البروجی، نواری از نور خورشید که توسط گرد و خاک موجود در صفحه ی دایره البروجی منظومه ی خورشیدی پراکنده شده هم تقریبن به صورت افقی در این میدان گسترده به چشم می خورد؛ این نور در نقطه ای که سیاره ی درخشان مشتری دیده می شود، با کهکشان برخورد کرده است
سمت راست مشتری، آن سوی خوشه ی ستاره ای پروین، درخشش نوار برجگاهی را می بینیم که به نام پادفروغ* یا ضدخورشید شناخته می شود. این نور هم در این شب تاریک دیده می شد.
جبار شکارچی، آراسته به چند ستاره ی تابناک، از روی کوه های دوردست بالا می آید و تصویرش هم در آب آرام دریاچه بازتابیده است.

----------------------------------------
* پادفروغ یا گگن شاین: نور مخالف- همانند نور منطقه البروجی (نور برجگاهی، zodiacal light) بازتاب نورخورشید توسط غبار بین سیاره ای می باشد که بصورت حلقه ای پیرامون صفحه ی منطقه البروج قرار گرفته است . پادفروغ نسبت به نور منطقه البروج بازتاب نور بهتری دارد و درخشان تر مشاهده می شود. علت آن هم بازتاب نور بالای ذرات در فاز کامل در پدیده ی پادفروغ است (منبع).
تفاوت آن با نور منطقه البروجی در اینست که در جهت مخالف خورشید (۱۸۰ درجه از آن) دیده می شود و زاویه ی بازتابش نور خورشید از ذرات آن بیشتر است. نور منطقه الروجی نسبت به پادفروغ به خورشید نزدیک تر است. [- م]

واژه نامه:
Zodiacal Light - Babak Tafreshi - planet - Earth - plane - Milky Way Galaxy - airglow - Zodiacal light - solar system - ecliptic plane - Jupiter - Pleiades star cluster - Zodiacal band - Gegenschein - Orion - hunter

منبع: apod.nasa.gov

ساخته شدن «تیتانیوم رادیواکتیو» در ابرنواخترها

* با کمک رصدهای انجام شده توسط ماهواره ی INTEGRAL، برای نخستین بار در بقایای ابرنواختر 1987A پرتوهای پرانرژی X که از تیتانیوم ۱۴ رادیواکتیو سرچشمه می گرفت ردیابی شد.

بقایای ابرنواختر ۱۹۸۷آ
رصدخانه ی فضایی اینتگرال (INTEGRAL) متعلق به آژانس فضایی اروپا (اِسا) برای نخستین بار به طور مستقیم در بقایای ابرنواختر ۱۹۸۷آ تیتانیوم رادیواکتیو دیده است. ظاهرن طی ۲۰ سال گذشته، واپاشی رادیواکتیو همین عنصر به درخشش و برافروختگی بقایای به جامانده پیرامون ستاره ی منفجر شده انجامیده است.

ستارگان مانند کوره های هسته ایند و در هسته هایشان به طور پیوسته همجوشی هیدروژن و تبدیل آن به هلیوم انجام می شود. هنگامی که ستارگانی با جرمی بیش از هشت برابر جرم خورشید سوخت هیدروژنی خود را به پایان می برند، در خود می‌رُمبند.

این رمبش می تواند دمای مرکز ستاره را آن چنان بالا ببرد که دوباره کوره ی هسته‌ایش به راه افتاده و فرآیند همجوشی باعث ساخته شدن عناصر سنگین تری مانند تیتانیوم، آهن، کبالت، و نیکل شود. پس از رُمبش، ستاره دوباره انبساط می یابد و در نتیجه یک انفجار ابرنواختری تماشایی به پا می شود و این عناصر را به درون فضا می پاشاند.

ابرنواخترها به دلیل حجم بسیار هنگفت انرژیی که در انفجار آزاد می کنند، می توانند برای زمانی بسیار کوتاه درخششی به اندازه‌ی کل کهکشانی که در آنند بیابند.

پس از آن که درخشش آغازین ابرنواختر فروخفت، کل درخشندگی بقایای ابرنواختر، ناشی از آزاد شدن انرژی از واپاشی طبیعی عناصر رادیواکتیوی خواهد بود که در انفجار پدید آمده اند. هر عنصر به هنگام واپاشی، انرژی را در طول موج هایی که ویژه ی خودش است می گسیلد و بدین ترتیب می توان به ساختار شیمیایی مواد پرتاب شده از ابرنواختر پی برد.

ابرنواختر ۱۹۸۷آ در کهکشان ماهواره ای نزدیک راه شیری، یعنی ابر بزرگ ماژلان، رخ داد و آنقدر نزدیک بود که وقتی در فوریه ی ۱۹۸۷ برای نخستین بار نورش به زمین رسید، می شد آن را با چشم غیرمسلح دید. در زمان اوج انفجار، دانشمندان نشانه های عناصری از اکسیژن تا کلسیم را مشاهده کردند که نشان دهنده ی لایه های بیرونی مواد پرتابی بود.
[درباره ی این ابرنواختر بخوانید: * بیست و پنجمین سالروز مرگ یک ستاره]

به زودی پس از آن ستاره شناسان نشانه های موادی را دریافت کردند که در لایه‌های درونی، و در اثر واپاشی رادیواکتیو نیکل ۵۶ به کبالت ۵۶، و واپاشی دوباره به آهن ۵۶ پدید آمده بودند.

اکنون برای نخستین بار و به لطف بیش از ۱۰۰۰ ساعت رصد انجام گرفته توسط ماهواره ی اینتگرال، پرتوهای پرانرژی X گسیلیده از تیتانیوم ۱۴ رادیواکتیو نیز در بقایای ابرنواختر ۱۹۸۷آ ردیابی شده است.

سرگی گریبنوف از بنیاد پژوهش های فضایی آکادمی علوم روسیه در مسکو می‌گوید: «این نخستین نشانه ی استوار و محکم از تولید تیتانیوم ۱۴ در ابرنواختر ۱۹۸۷آ است و مقدار آن به اندازه ایست که توانسته طی ۲۰ سال گذشته به برافروختگی بقایای این ابرنواختر بیانجامد.»

اخترشناسان با بررسی این داده ها، برآورد کردند که کل جرم تیتانیوم ۴۴ که می بایست درست پس از فروپاشی هسته ی ستاره ی زادار ابرنواختر "SN 1987A" تولید شده باشد، به اندازه ی ۰.۰۳ درصد جرم خورشید بوده. این مقدار نزدیک به مرز بالایی پیش بینی های نظری است و تقریبن دو برابر میزانیست که در بقایای ابرنواختر Cas A (ذات الکرسی آ)، تنها مورد دیگری که در آن هم تیتانیوم ۴۴ ردیابی شد، دیده شده است.

گریبنف می گوید: « حجم بالای تیتانیوم ۴۴ که در Cas A و در همین SNR1987A دیده شد احتمالن در شرایطی استثنایی تولید شده؛ شرایطی که چه بسا به بهای کم شدن شکل گیری عناصر سنگین تر، به ابرنواخترها هندسه ای نامتقارن داده.»

کریس وینکلر، دانشمند پروژه ی اینتگرال اِسا هم می گوید: «این یک دستاورد علمی بی همتا است که توسط اینتگرال به دست آمده و نشانگر حد و مرزهای تازه ایست که باید در همانندسازی هایی که در آینده برای انفجارهای ابرنواختری انجام می دهیم در نظر بگیریم. این مشاهدات باعث گسترش شناخت ما از فرآیندهاییست که در گام های پایانی زندگی ستارگان سنگین رخ می دهد.»

درباره ی این ابرنواختر بیشتر بخوانید: * ضربه های یک ابرنواختر * رشته ی مروارید * راز گرد و خاک کیهان گشوده خواهد شد؟

واژه نامه:
INTEGRAL - X-ray - radioactive - titanium-44 - supernova - 1987A - European Space Agency - ESA - radioactive decay - hydrogen - helium - core - Sun - titanium - iron - cobalt - nickel - wavelength - Milky Way - Large Magellanic Cloud - Earth - oxygen - calcium - nickel-56 - cobalt-56 - iron-56 - Sergei Grebenev - SN 1987A - progenitor - Cas A - Chris Winkler


منبع: astronomy.com

Blogger template 'Browniac' by Ourblogtemplates.com 2008

بالای صفحه