بزرگ ترین میدان های مغناطیسی در کیهان

* همانندسازی های عددی توسط دانشمندان AEI برای نخستین بار نشان می دهد که رخ دادنِ یک ناپایداری در دل ستارگان نوترونی می تواند به پیدایش میدان های مغناطیسی غول پیکر، و چه بسا به سهمگین ترین

و چشمگیرترین انفجارهایی که در کیهان دیده شده بیانجامد.

یک ستاره ی نوترونی فراچُگال (هیپرسنگین) هنگامی پدید می آید که دو ستاره ی نوترونی در یک سامانه ی دوتایی، سرانجام با هم یکی شوند. زندگی کوتاه این جرم، با یک فروپاشی فاجعه بار و تبدیل شدن به یک سیاهچاله پایان می پذیرد. این رویداد می تواند یک فوران کوتاه پرتو گاما در پی داشته باشد - یکی از درخشان ترین انفجارهایی که در کیهان دیده می‌شود.

یک ناپایداری در دل یک ستاره‌ی نوترونی فراچگال

می‌تواند پیش از آن که ستاره رمبیده و تبدیل به یک

سیاهچاله شود، میدان‌های مغناطیسی فرانیرومند پدید

آورد. بزرگ شده ی چارچوب میانی تصویر

چنان چه رصدهای تلسکوپ هایی مانند XMM-نیوتن، فرمی، و یا سویفت نشان می دهد، فوران های کوتاه پرتو گاما در عرض یک ثانیه، انرژی‌ای هم ارز یک سال انرژی کل کهکشان ما را آزاد می کنند. دیرزمانیست که پنداشته می شود یک عنصر کلیدی در توضیح چنین گسیلش هایی، نیروهای بسیار شدید میدان مغناطیسی هستند؛ میدان هایی چه بسا نیرومندتر از هر آن چه تاکنون در یک سامانه ی اخترفیزیکیِ شناخته شده دیده ایم.

اکنون دانشمندان در بنیاد ماکس پلانک برای فیزیک گرانشی (بنیاد آلبرت انیشتین/AEI) توانسته اند همانندسازی یک سازوکار را انجام دهند که می تواند چنین میدان های مغناطیسی نیرومندی را پیش از آن که به یک سیاهچاله بیانجامند پدید آورد.

چگونه می توان یک چنین میدان های مغناطیسی فرا-نیرومندی (نیرومندتر از ۱۰ تا ۱۰۰ میلیون میلیارد برابر میدان مغناطیسی زمین) را از میدان های مغناطیسیِ ستارگان نوترونی که در آغاز میدان هایی بسیار کم نیروتر هستند پدید آورد؟

این را می شود با کمک پدیده ای توضیح داد که می تواند در یک پلاسما که با سرعت های گوناگون و در حضور یک میدان مغناطیسی می چرخد روی دهد: لایه هایی از پلاسما که کنار هم هستند، و با سرعت هایی متفاوت می چرخند، "به یکدیگر مالیده می شوند"، که سرانجام پلاسما را درگیر جنبش هایی آشفته می کند. در این فرآیند که به نام "ناپایداری مغناطوچرخشی" (magnetorotational instability) خوانده می شود، میدان های مغناطیسی می توانند به شدت نیرو گرفته و تقویت شوند. 

این سازوکار به عنوان فرآیندی که در بسیاری از سامانه های اخترفیزیکی مانند قرص های برافزایشی و ابرنواخترهای رمبش-هسته ای نقشی مهم بازی می کند شناخته شده. دیرزمانیست که گمان می رود ناپایداری های مغناطوچرخشی در دل ستارگان نوترونی فراپرجرم می تواند به تقویت موردنیاز میدان های مغناطیسی بینجامد. اکنون تنها به کمک این همانندسازی عددی است که امکان پذیر بودن این فرآیند عملا نشان داده می شود.

دانشمندان "گروه مدل سازی امواج گرانشی" در AEI همانندسازیِ یک ستاره ی نوترونی فراپرجرم با یک میدان مغناطیسی که در آغاز بانظم بود (میدان قطبی‌وار) را انجام دادند که ساختار میدانش در پی چرخش ستاره، بسیار پیچیده تر شد. از آن جایی که ستاره دینامیک ناپایداری دارد، سرانجام می رمبد و به سیاهچاله ای تبدیل می شود که توسط ابری از مواد در بر گرفته شده، و در پایان، آن مواد هم توسط سیاهچاله بلعیده می شود.

این همانندسازی ها به گونه ای آشکار و بی ابهام، وجود یک سازوگار تقویت کننده که به شیوه ی نمایی یا هندسی (exponential) سریع می شد را در دل ستاره نشان می دهد: ناپایداری مغناطوچرخشی. این سازوکار تاکنون زیر شرایط خشن ناشی از گرانش فرا-نیرومند، مانند آن چه در دل ستارگان نوترونی فراپرجرم هست، به کلی کاوش نشده باقی مانده. دلیلش اینست که شرایط فیزیکی درون چنین ستارگانی به شدت خشن و چالش برانگیز است.

این یافته دستکم به دو دلیل جالب است: یکم این که، برای نخستین بار به گونه ای بی پرده و آشکار، شکل گیری ناپایداری مغناطوچرخشی در چارچوب نظریه ی نسبیت عام انیشتین، که تا امروز هیچ معیار تحلیلی برای پیش بینی این ناپایداری در آن وجود نداشته را نشان می دهد. دوم هم این که این یافته می تواند با پشتیبانی از این نظریه که میدان های مغناطیسی فرا-نیرومند می توانند عنصر کلیدی در توضیح مقدار بسیار عظیمِ انرژی‌ آزاد شده در فوران های کوتاه پرتو گاما باشند، اثر اخترفیزیکی ژرفی داشته باشد.

واژه نامه:

Numerical simulation - AEI - neutron star - magnetic field - ultra-dense - hypermassive - binary system - black hole - short gamma-ray burst - XMM Newton - Fermi - Swift - Galaxy - Max Planck Institute for Gravitational Physics - Albert Einstein Institute - AEI - Earth - plasma - magnetorotational instability - accretion disk - core-collapse - supernova - Gravitational Wave Modelling Group - poloidal

منبع: AEI (بنیاد آلبرت انیشتین)

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

۱۳۰ سال تغییرات دمای زمین در کمتر از ۳۰ ثانیه

تغییرات و دگرگونی دمای سطح زمین چگونه است؟

دانشمندان علوم زمین دماهای ثبت شده در بیش از ۱۰۰۰ ایستگاه هواشناسی سراسر جهان را از سال ۱۸۸۰ گرد آوردند، و آن ها را با داده های ماهواره های امروزی در هم آمیختند. ویدیویی که اینجا می بینید، نتایج تغییرهای دمای سراسر زمین در ۱۳۰ سال گذشته را به نسبت میانگین دماهای محلی در نیمه های سده ی ۱۹۰۰ نشان می دهد. در این نقشه های سراسری که در ویدیو نشان داده شده، رنگ سرخ، جاهای گرم تر و رنگ آبی، جاهای سردتر را به نمایش می گذارند.

به طور میانگین، این ویدیو نشان می دهد که دمای زمین طی ۱۳۰ سال گذشته، نزدیک به یک درجه ی سلسیوس (سانتیگراد) افزایش یافته، و بسیاری از گرم ترین سال ها هم در همین اواخر ثبت شده اند.

گرمایش و دگرگونی اقلیمی زمین در این سال ها اهمیت فزاینده ای یافته --چرا که پیوند تنگاتنگی با شرایط سخت آب و هوایی جهانی و سطح آب های ساحلی دارد.

در همین زمینه: * نقشه توفان های زمین در ۱۶۰ سال گذشته  

واژه نامه:

surface temperature - Earth - Earth scientist - global map - Global climate change - weather severity - sea water level

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

آیا چشم ما به جمال آیسان روشن خواهد شد؟

* چنان چه یک پژوهشگر می گوید، به نظر نمی رسد دنباله دار آیسان با آمدنش، نمایشی که از آن انتظار

می رود را اجرا کند.

آیسان (ISON)، دنباله داریست که لقب "دنباله دار قرن" را گرفته و به پیش بینی برخی از کارشناسان، در ماه نوامبر (آبان) با رسیدن به کمترین فاصله از خورشید، درخششی برابر با روشنی قرص کامل ماه خواهد یافت. ولی به گفته ی ستاره‌شناس، ایگناسیو فرین از دانشگاه آنتیوکیا در مدلین کلمبیا، رفتارهای تازه ی این دنباله دار نشان می دهد که بعید است چنین نمایش خیره کننده ای را به ما ارایه کند.

تلسکوپ فضایی هابل این عکس را در ۸ می ۲۰۱۳

از دنباله دار آیسان (C/2012 S1) گرفت. در آن

هنگام این دنباله دار داشت با سرعتی نزدیک به ۴۸

هزار مایل بر ساعت، فاصله ی میان مدارهای مشتری

و بهرام را می پیمود. تصویر بزرگ تر بدون نوشته

فرین روز دوشنبه (۲۹ ژوییه) در بیانیه ای گفت: «دنباله دار آیسان دارد رفتاری عجیب و شگفت آور از خود بروز می دهد. منحنی نوری آن یک "روند رکود" را نشان داده. روشنی‌اش ثابت مانده و هیچ نشانه ای از این که بخواهد افزایش بیابد دیده نمی شود. این رکود از حدود سیزدهم ژانویه ی ۲۰۱۳ آغاز شده: در ۱۳۲ روزی که از آن زمان گذشته و تا زمان آخرین رصدها، درخشش آن تغییری نکرده.»

این شاید بدان خاطر باشد که آیسان دیگر ذرات یخی درونش را از دست داده، ذراتی که با نزدیک تر شدن دنباله دار به خورشید، باید آب شوند و یک دُم بلند و درخشان برایش پدید آورند. نظریه ی دیگر اینست که دنباله‌دار آیسان با لایه ای از خاک سیلیسی پوشیده شده که بخار آب و گازهای دیگری که به روشنی دنباله دار می انجامند را خفه می کند و از بین می برد.

فرین یادآوری می کنه که کارکرد اخیر آیسان پیشیتر هم دیده شده و این چیزیست که چندان ما را مشتاق نمی کند. در سال ۲۰۰۳، دنباله دار C/2002 O4 Hönig تا ۵۲ روز روشناییش ثابت ماند و سپس از هم پاشید. وی می گوید: «آینده ی دنباله دار آیسان روشن به نظر نمی رسد.» [همچنین: * دنباله دار النین از هم فروپاشید]

دنباله دار آیسان قرار است در ۲۸ نوامبر از فاصله ی تنها ۱.۱۶ میلیون کیلومتری سطح خورشید بگذرد. تاکنون، بیشتر دانشمندان از نظر دادن درباره ی آینده ی این آواره ی یخی پرهیز کرده اند. به گفته ی آن ها، پیش بینی این که یک دنباله دار به هنگام گذر از نزدیک خورشید چه رفتاری خواهد داشت کار سختی است، و برای دنباله داری مانند آیسان که از نظر دینامیکی و پویایی، دنباله داری تازه است و نخستین باریست که از ابر یخ زده و دوردست اورت وارد فضای درونی سامانه‌ی خورشیدی می شود، به مراتب دشوارتر خواهد بود.

تصاویر آیسان که توسط طیف نگار چندجرمی جمینی شمالی به ترتیب از چپ به راست در ۴ فوریه، ۴ مارس، ۳ آوریل، و ۴ می ۲۰۱۳ گرفته شدند.

ولی پیش بینی ها می توانند به زودی کمی قطعیت پیدا کنند. به گفته ی دانشمندان، دنباله دار آیسان - که گمان می رود هسته‌اش تنها ۴.۸ تا ۶.۵ کیلومتر پهنا داشته باشد- تا چند هفته ی دیگر باید از "خط سرما" بگذرد.

این خط مرزی که در فاصله ی تقریبی ۳۷۰ تا ۴۵۰ میلیون کیلومتری خورشید است، نقطه ای است که در آن، روند جوشیدن آب یخ زده ی آیسان و بیرون زدن از آن آغاز می شود. (تاکنون، بیشتر این کنش در اثر فرآیند والایش دی اکسید کربن انجام می شده.)

این تصویر همنهاده‌ی هابل در آوریل ۲۰۱۳ توسط

تلسکوپ فضایی هابل گرفته شده و دنباله دار آیسان

که به خورشید نزدیک می‌شود را بر پس زمینه ای

به ظاهر بی پایان از کهکشان های پرشمار و چند

ستاره‌ی پیش زمینه نشان می‌دهد.تصویر بزرگ تر

آیسان با گذشتن از خط سرما باید درخشان تر شود، و چنان چه پژوهشگران می‌گویند، در آن زمان دانشمندان و رصدگران بهتر خواهند توانست به میزان سختی این دنباله دار پی ببرند. برخی از دنباله دارهایی که در حال ورود به فضای درونی منظومه ی خورشیدی بوده اند، نتوانستند از سفر خود برای پشت سر گذاشتن خط سرما جان به در ببرند.

دنباله دار آیسان در سپتامبر گذشته توسط ستاره شناسان آماتور، ویتالی نوسکی و آریتوم نوویچونوک یافته شد. نام این دنباله دار برگرفته از نام تجهیزاتیست که برای یافتنش به کار برده شد: شبکه ی علمی نوری بین المللی (ISON) نزدیک کیسلووودوسک روسیه.

رصدگران تنها کسانی نیستند که مشتاقانه سفر آیسان به سوی خورشید را پی می‌گیرند. ناسا یک کمپین رصد هماهنگ با همکاری بسیاری از دستگاه های روی زمین و فضا به راه انداخته. هدف، به دست آوردن آگاهی بیشتر درباره ی ساختار و ترکیب آیسان است، که به نوبه ی خود می تواند دیدگاه هایی درباره ی روزگار آغازین سامانه ی خورشید به ما ارایه نماید. 

در همین زمینه: * آیا «آیسان» درخشان ترین دنباله دار تاریخ خواهد شد؟ * دنباله دار بزرگی به این سو می آید * دنباله دار آیسان در حال پس زدن دی اکسید کربن است * دنباله دار آیسان در حال پس زدن دی اکسید کربن است * هابل عکس دنباله دار تاریخی «آیسان» را گرفت 

واژه نامه:

Comet ISON - ISON - comet of the century - full moon - Ignacio Ferrín - University of Antioquia - light curve - slowdown event - tail - Comet C/2002 O4 Hönig - solar system - Oort Cloud - frost line - carbon dioxide - Vitali Nevski - Artyom Novichonok - International Scientific Optical Network - sun - Hubble Space Telescope - C/2012 S1 - Jupiter - Mars -Gemini Multi-Object Spectrograph - Gemini North o

منبع: SPACE.com و dailymail

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

یک اسکیموی کلاه به سر در فضا

سحابی اسکیمو در سال ۱۷۸۷ توسط ستاره شناس نامدار، ویلیام هرشل یافته شد. این سحابی که به نام NGC ۲۳۹۲ هم شناخته می شود، از چشم انداز زمین همانند سر یک انسان دیده می شود که با کلاهی از پوست حیوان در بر گرفته شده.

در سال ۲۰۰، تلسکوپ فضایی هابل در محدوده ی نور دیدنی (مریی) از سحابی اسکیمو عکس گرفت. در سال ۲۰۰۷ هم رصدخانه ی فضایی پرتو ایکس چاندرا در محدوده ی پرتوهای X تصویر آن را ثبت نمود.

تصویر زیر که همین هفته ی پیش منتشر شد، یک همگذاری "نور دیدنی-پرتو X" از این دو عکس است که در آن، پرتوهای X از گاز داغ میانی گسیلیده اند و آن بخش را به رنگ صورتی نشان می دهند.

از چشم انداز فضا، این سحابی ابرهای گازی بسیار پیچیده ای را به نمایش می گذارد که هنوز کاملا شناخته نشده اند. 

سحابی اسکیمو آشکارا یک سحابی سیاره ای (سیاره نما) است، و گازهایی که در این عکس دیده می شوند، تنها همین ۱۰ هزار سال پیش لایه های بیرونی یک ستاره ی خورشیدسان را تشکیل می داده اند. رشته های بخش های درونی که در این عکس می بینید هم توسط بادهای نیرومند ذرات که از ستاره ی مرکزی دمیده بیرون زده اند. قرص بیرونی، رشته هایی نارنجی رنگ با درازای نامعمول یک سال نوری را در بر دارد.

سحابی اسکیمو در حدود یک سوم سال نوری (۰.۳۴ سال نوری) گستردگی دارد و در کهکشان راه شیری خودمان، ۳۰۰۰ سال نوری دورتر از زمین، و در راستای صورت فلکی دوپیکر (جوزا) جای دارد.

واژه نامه:

Eskimo Nebula - William Herschel - NGC 2392 - parka hood - Hubble Space Telescope - X-rays - Chandra X-ray Observatory - planetary nebula - Sun-like - star - filament - Milky Way Galaxy - constellation of the Twins - Gemini

همین تصویر در اندازه ی بزرگ تر

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

تازه ترین ابرنواختر آسمان

* پنجشنبه ی گذشته ابرنواختری در کهکشان مارپیچی M۷۴ در صورت فلکی ماهی منفجر شد.

* این ابرنواختر تا بامداد دوشنبه به قدر روشنایی ۱۲.۶ رسید و به نظر می رسید همچنان پرنورتر خواهد شد.

ابرنواختر دیگری به نام ستاره شناسان "جستجوی ابرنواختر در رصدخانه ی لیک" (گروه LOSS) ثبت شد. این گروه که از تلسکوپ خودکار واقع بر فراز کوه هامیلتون کالیفرنیا بهره می بردند، در بامداد ۲۵ ژوییه اعلام کردند که این تلسکوپ یک ستاره با قدر ۱۳.۵ را در فاصله ی حدود ۲.۷ دقیقه ی قوسی هسته ی کهکشان شناسایی کرده است.

یکی از نخستین عکس هایی که از ابرنواختر ۲۰۱۳ej گرفته شد. این تصویر توسط "پروژه ی جستجوی ابرنواختر ایتالیا" ثبت شد. منبع

این فوران نوری که اکنون به نام ابرنواختر ۲۰۱۳ej یا SN 2013ej نامیده شده، از آغاز دیده شدنش روشن تر شده و به قدر نزدیک به ۱۲.۶ رسیده. منحنی نوری به روز شونده ی آن را از انجمن آمریکایی رصدگران ستارگان متغیر (AAVSO) در این جا ببینید.

تصویر متحرک

منبع- اندازه ی بزرگ تر

طیف هایی که به گونه ی جداگانه توسط سه تلسکوپ دریافت شده یک پیوستگی در رنگ آبی به همراه خطوط نشری جدا و آشکارِ بالمر از اتم های هیدروژن را نشان می داد - چیزهایی که ویژگی رایج یک ابرنواختر جوان نوع II هستند. این بدان معناست که انفجار را یک تک ستاره ی پرجرم پدید آورده که با رمبش به درون و به سوی هسته ی ناپایدارش، منفجر شده است.

مسیه ۷۴ یک کهکشان مارپیچی نسبتا روشن (قدر ۱۰) است که با فاصله ی حدود ۳۰ میلیون سال نوری از زمین، در صورت فلکی ماهی (حوت) دیده می شود. این کهکشان در این شب ها میان ۲ تا ۳ بامداد به وقت تابستانی محلی در بلندای آسمان خاوری دیده می شود. [* این جا درباره اش خوانده بودید: * یک مارپیچ بی نقص]

اکنون رصدگران پرشماری از چهار گوشه ی دنیا این ابرنواختر را که به اندازه ی ۹۲.۵ ثانیه ی قوس از خاور و ۱۳۵ ثانیه ی قوس از جنوبِ هسته ی کهکشان جای دارد دیده اند. مختصات آن برابرست با بُعد ۱h ۳۶m ۴۸.۱۶s و میل +۱۵° ۴۵′ ۳۱.۰″.

نمای اسپیتزر از ستاره‌ی زادار

هنوز نمی دانیم آیا SN 2013ej به اوج روشناییش رسیده یا نه، ولی ابرنواخترهای رده ی II معمولا تا چند هفته با درخشندگی تقریبی یک میلیارد برابر خورشید نور می افکنند. این درخشندگی در فاصله ی کهکشان M۷۴، با قدری حدود ۱۱.۵ دیده می شود.

به نظر می رسد که کهکشان M۷۴ بیش از یک بار توسط تلسکوپ فضایی هابل رصد شده بوده، و دانشمندان با بررسی عکس هایی که در نوامبر ۲۰۰۳ و ژوئن ۲۰۰۵ از آن گرفته شده، ستاره ی زادارِ این ابرنواختر (ستاره ی منفجر شده) را یافتند: یک ستاره با قدر ۲۵ که به ویژه در طول موج های فروسرخ-نزدیک درخشان بود و احتمالا پیش از آن که خود را نابود کند، یک ابرغول رده ی M بوده است.

به گزارش رباب خان از دانشگاه ایالتی اوهایو نیز تلسکوپ فضایی اسپیتزر یک ستاره ی نامزد در جای ابرنواختر دیده بوده که (دستکم در محدوده ی فروسرخ) درخششی تا ۳۰۰۰۰ برابر خورشید داشته.

تلسکوپ KAIT واقع در رصدخانه ی لیک، یک بازتابنده ی ۰.۷۶ متریِ اهدا شده است که در همه ی شب های بی ابر، آسمان را در پی ستارگان منفجرشونده می کاود. این تلسکوپ هر ۲ تا ۱۲ روز حدود ۲۰ هزار کهکشان را بازبینی می کند. جستجوهای ویژه و تک هدفی KAIT بسیار پیروزمندانه بوده است: این تلسکوپ از سال ۱۹۹۸ تاکنون نزدیک به ۹۰۰ ابرنواختر را یافته است.

در این تصویر هم که در ۱۸-۷ ژوییه با نور سرخ و با بهره از یک تلسکوپ ۲۰ اینچی در استرالیا گرفته شده، ابرنواختر ۲۰۱۳ej به وسیله ی دو خط کوتاه نشان داده شده است. این عکس از همگذاری سه نما با نوردهی های ۱۲۰ ثانیه ای درست شده.

مسیه ۷۴ - یکی از کم نورترین اجرام مسیه- یک کهکشان مارپیچی است که از روبرو دیده می شود و در فاصله ی ۱.۳ درجه ی خاور-شمال خاوری ستاره ی اتا ماهی جای دارد. این بخش آسمان در اواخر ماه ژوییه کمی پیش از نیمه شب از فرار افق خاوری سر می زند و تا ساعت ۲ یا ۳ بامداد به خوبی بالا می آید. اینجا، شمال، بالا سمت چپ است. این تصویر چیزی را نشان می دهد که اگر در بلندای آسمان خاوری چشم انداز خوبی داشته باشید باید ببینید. ستاره ها با قدر ۴ و کهکشان با قدر ۱۰ نشان داده شده اند.

در همین زمینه: * جایگاه ابرنواختران در مارپیچی ها * در جستجوی ریشه ابرنواختران * باز هم ابرنواختری در گرداب 

واژه نامه:

Supernova - spiral galaxy - Messier 74 - Pisces - magnitude - Lick Observatory Supernova Search - LOSS - star - core Supernova 2013ej -AAVSO - Spectra - Balmer emission lines - hydrogen atom - Type II supernova - core - right ascension - declination - Sun - luminosity - M74 - Hubble Space Telescope - progenitor - near-infrared wavelength - M-type - red supergiant - Rubab Khan - Spitzer Space Telescope - infrared - KAIT telescope - reflector - Messier objects - Eta (η) Piscium

منبع: skyandtelescope

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

کیوان، تیتان، حلقه ها

این یک خورشیدگرفتگی نیست.

در این تصویر یک چشم انداز شلوغ از ماه ها و حلقه های سیاره ی کیوان را می بینید.

جسم دایره ای بزرگ در مرکز تصویر، تیتان است، بزرگ ترین ماه کیوان و یکی از فریبنده ترین اجرام در سرتاسر سامانه ی خورشیدی. لکه ی تیره در مرکز تیتان، بخش جامد اصلی آنست. حلقه ی روشنی که گرداگرد این لکه ی تاریک دیده می شود، مه‌دود جَوی روی سطح تیتان است: گازی که نور خورشید را پراکنده و به دوربین فضاپیمای رباتیک کاسینی رسانده است.

حلقه های کیوان به گونه ی افقی از این سر تا آن سر تصویر به چشم می خورند و تقریبا از لبه دیده می شوند. در پایین، سمت راست تیتان، انسلادوس، یکی از ماه های کوچک کیوان را می بینیم.

از آن جایی که این عکس تقریبا رو به خورشید گرفته شده، سطح تیتان و انسلادوس در حالت ضدنور و تماما تاریک، و حلقه های کیوان هم همانند یک نگاتیو عکاسی دیده می شوند.

اگر بسیار، بسیار با دقت به انسلادوس نگاه کنید، نشانه هایی از فواره های یخی آن که رو به پایین عکس از سطحش بیرون می زنند را هم خواهید دید. همین فواره ها هستند که الهام بخش طرح های آینده برای نشستن روی سطح انسلادوس، نقب زدن در سطح یخی آن، و جستجو برای یافتن نشانه های زندگی فرازمینی شده اند.

در همین زمینه: * رودی مانند رود نیل بر سطح تیتان یافته شد * آیا برفی از موجودات ذره بینی بر سطح انسلادوس می بارد؟ * شش گزینه نخست برای یافتن موجودات بیگانه 

واژه نامه:

Saturn - Titan - Rings - solar eclipse - moon - Solar System - atmospheric haze - Cassini spacecraft - Enceladus - Sun - silhouette - negative - icy jets - extraterrestrial life

همین تصویر در اندازه ی کمی بزرگ تر

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

الکترون های کشنده در کمربندهای تابشی چگونه شتاب می گیرند

* دانشمندان بر این باورند که سرچشمه ی شتاب گیری الکترون های فرا-سریع پیرامون زمین - که به عنوان مقصر مرگ زودهنگام ماهواره ها شناخته شده اند- را یافته اند.

بر پایه ی داده های تازه ای که توسط کاوشگرهای فضایی دوقلوی وان آلن ناسا گرد آمده، الکترون های درون کمربندهای تابشی که به دور زمین حلقه زده اند، به وسیله ی امواج الکترومغناطیسِ پیرامون سیاره برانگیخته می شوند. این آگاهی های تازه می تواند در آینده به دانشمندان کمک کند تا راه هایی برای محافظت و نگهداری بهتر ماهواره ها و جلوگیری از آسیب دیدن آن ها در برابر ذرات باردار سرگردان بیابند.

سرچشمه ی ذرات پرانرژی‌ای که بسیاری از ماهواره ها را به مرگ زودهنگام دچار می کنند ردیابی شده است. تصویر بزرگ تر

دانشمندان پیش از این می دانستند که چیزی در فضا هست که ذراتِ درون کمربندهای تابشی را شتاب داده و به سرعتی بیش از ۹۹% سرعت نور می رساند؛ ولی نمی دانستند که این "چیز" چیست. نتایج تازه ی کاوشگرهای وان آلن نشان می دهد که این انرژی شتابنده از درون خود کمربندها تامین می شود. به گفته ی جفری ریوز، نویسنده ی اصلی مقاله ی تازه که هفته ی پیش در نشریه ی ساینس منتشر شد، الکترون ها در واقع توسط امواج الکترومغناطیسی درون کمربندها شتاب می گیرند.

ریوز که از دانشمندان ارشد در آزمایشگاه ملی لوس آلاموس در نیومکزیکو است به اسپیس دات کام گفت: «یکی از جنبش هایی که الکترون ها - به هنگام حرکت در مغناطکره و در کمربندهای تابشی- انجام می دهند اینست که مارپیچ وار به گرد میدان مغناطیسی می چرخند و می چرخند. به نظر من این چیزی مانند بازی tetherball [گونه ای بازی دونفره که در آن، به یک توپِ آویزان از یک ستون ضربه می زنند -م] است. ستون، همان میدان مغناطیسی است و الکترون ها به گرد آن می‌چرخند و می چرخند. کاری که امواج الکترومغناطیسی می کنند اینست که به این الکترون ها (همان توپ) ضربه می زنند -- و اگر ضربه در زمان درست زده شود، یعنی هر یک دور یک بار، الکترون هم سریع تر و سریع تر می شود.»

الکترون های شتاب گرفته در کمربندهای تابشی می توانند به فضاپیماهایی که در مدار زمین هستند آسیب برسانند. به گفته ی ریوز، بسیاری از اختلال هایی که در اثر الکترون های کمربندهای تابشی در کارکرد ماهواره ها رخ می دهد، اغلب فاجعه‌بارند. ذرات باردار می توانند با سرعت بسیار وارد سامانه ی یک ماهواره شوند و سامانه های الکتریکی درون فضاپیما را از کار بیندازند. [در این زمینه بد نیست این را هم بخوانید:* «آهنگ زمین» را بشنوید]

ریوز می گوید: «سرعت این الکترون ها بیش از ۹۹ درصد سرعت نور است. آن ها سریع ترین چیزهایی هستند که سیاره‌ی زمین به گونه ای طبیعی می آفریند، و انرژی کافی برای آن را دارند که یکراست از پوسته ی یک ماهواره به درون آن نفوذ کنند -- این الکترون ها خود را در سامانه های الکترونیکی درون ماهواره جاسازی می کنند.»

وی می افزاید: «زمانی که شمار این الکترون ها درون سامانه های ماهواره از حدی بیشتر شد، یک تخلیه ی الکتریکی شدید [به شدت یک آذرخش مینیاتوری -م] درون ماهواره رخ می دهد و در این صورت، ماهواره یا دچار اختلال کارکرد می‌شود یا گاهی وقت ها به کلی از کار می افتد.»

این تنها آغاز پژوهش ریوز درباره ی الکترون های کمربندهای تابشی است. وی امیدوار است که نه تنها سرچشمه ی شتابگیری این الکترون ها را پی بگیرد، بلکه گونه های دقیق یک موج الکترومعناطیسی که الکترون ها را تا یک بسامد ویژه بر می انگیزد را نیز بیابد.»

این دو نوار ذرات که به به گرد زمین حلقه زده اند و به نام کمربندهای تابشی خوانده می شوند، از بزرگ ترین شتابدهنده های طبیعی در سامانه ی خورشیدی‌اند و می توانند ذرات را به سرعت هایی تا ۹۹% سرعت نور برسانند. کاوشگرهای دوقلوی وان آلن که در اوت ۲۰۱۲ راهی فضا شدند، اکنون سازوکاری که پشت این شتاب گرفت است را یافته اند. تصویر بزرگ تر

این آگاهی ها می تواند به دانشمندان و مهندسان برای ساختن فضاپیمایی نیرومندتر در آینده کمک کند.

دیوز می گوید: «اگر امواج الکترومغناطیسی به الکترون ها شتاب می دهند، پس باید در پی آن باشیم که بدانیم چه نوع موجی این کار را می کند. شاید هم اکنون بتوانیم این امواج را زیر نظر بگیریم و درباره ی زمان هایی که به الکترون ها شتاب می‌دهند آگاهی بیشتری پیدا کنیم. حتی می توانیم یک گام جلوتر رفته و زمان شتابدهی را پیش بینی کنیم: به دنبال آن باشیم که بدانیم اصلا چه چیزی این امواج را پدید می آورد و آیا شرایط مغناطکره [در یک زمان] برای ساختن این امواج مناسب هست یا نه.»

در همین زمینه: * شناسایی یک کمربند تابشی تازه پیرامون زمین * کمان آتشین موشک دلتا در آسمان سپیده دم

واژه نامه:

electron - Earth - satellite - NASA - Van Allen space probe - electromagnetic wave - planet - charged particle - radiation belts - Geoffrey Reeves - journal Science - magnetosphere - tetherball - magnetic field - Van Allen radiation belts - accelerator - solar system

منبع: SPACE.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

این یک کهکشان است یا دو تا؟

این جرم شگفت‌انگیز فراکهکشانی یک کهکشان است یا دو تا؟

پرسش در سال ۱۹۵۰ و زمانی پیش کشیده شد که اخترشناس "آرتور هوگ" به گونه‌ای شانسی آن را مشاهده کرد.

حلقه‌ی بیرونی این جسم عمدتا از ستارگان آبی درخشان تشکیل شده، در حالی که نزدیک مرکزش، توپی از ستارگان بسیار سرخ‌تر و احتمالا بسیار پیرتر قرار دارد. بین این دو بخش، شکافی وجود دارد که کاملا تاریک به نظر می‌رسد.

هنوز مشخص نیست که جسم هوگ چگونه پدید آمده، گرچه اجرامی همانند آن تاکنون شناسایی شده و در دسته‌ای به عنوان گونه‌ای کهکشان حلقوی رده‌بندی شده‌اند. 

یکی از نظریه‌های پیدایش این جسم، یک برخورد کهکشانی در میلیاردها سال پیش و تاثیر گرانشی میله‌ی مرکزی است؛ میله‌ای که اکنون ناپدید شده. ولی رصدهای بیشتری که به تارگی در محدوده‌ی امواج رادیویی انجام شده نشان می‌دهد که جسم هوگ در چند میلیارد سال گذشته، هیچ کهکشان کوچک‌تری را به خود "نیفزوده".

تصویر بالا که به وسیله‌ی تلسکوپ فضایی هابل در ژوئیه‌ی ۲۰۰۱ گرفته شده، جزئیاتی بی‌سابقه از جسم هوگ را آشکار می‌کند.

جسم هوگ نزدیک به ۱۰۰۰۰۰ سال نوری گستردگی دارد و با فاصله‌ی حدود ۶۰۰ میلیون سال نوری از زمین، در راستای صورت فلکی مار دیده می‌شود.

به گونه‌ای شانسی، درون شکاف این جسم (نزدیک به جایگاه ساعت یک)، یک کهکشان حلقه‌ای دیگر هم دیده می‌شود که احتمالا در فاصله‌ی بسیار دورتری جای دارد.

در همین زمینه: * حلقه‌ای به دور یک کهکشان  

واژه نامه:

Hoag's Object - galaxy - Art Hoag - extragalactic object - star - ring galaxy - galaxy collision - central bar - Hubble Space Telescope - constellation of the Snake - Serpens

همین تصویر در اندازه ی بزرگ تر

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

ابرها در آسمان خشک ترین جای زمین

بیابان آتاکامای شیلی که به عنوان خشک ترین نقطه ی روی زمین شناخته شده هم گاهی پذیرای ابرهای توفانی در آسمان خود می شود. ابرهایی که در این چشم انداز سراسری آسمان شبانه می بینید، در ماه گذشته و به هنگام زمستان نیمکره ی جنوبی در آسمان این منطقه پدیدار شدند.

ولی در میان این ابرهای توفانی، ابرهایی کیهانی هم دیده می شوند که بیش از آن ها مورد توجه و پیشواز ساکنان ستاره شناسِ این ناحیه قرار می گیرند. از جمله ی این ابرها، ابرهای کدر گرد و غباری است که بر پس زمینه ی میدان های پرستاره، به حالت ضدنور و تاریک دیده می شوند و نیز سحابی های مرکز کهکشان راه شیری.

پایین و سمت راست مرکز تصویر، ابر بزرگ ماژلان را می بینیم که به دلیل نما و ظاهر ابرمانندی که در آسمان های پرستاره ی جنوبی دارد به این نام مناسب خوانده شده.

روشنایی شهری در فاصله ی ۲۰۰ کیلومتری در افق سمت راست به چشم می خورد، در حالی که ستاره ی پرنور سهیل هم بر فراز آن و در دل ابرهای آسمان نور می افشاند.

در همین زمینه: * شگرف ترین پدیده در این عکس چیست؟ * شبی که با هواتاب و گگن شاین و راه شیری دیگر تاریک نبود * شب پرستاره‌ی "ایگوازو" * ابر بزرگی که نام یک دریانورد را بر خود دارد   

واژه نامه:

Storm cloud - Chile - Atacama desert - Earth - winter - dust cloud - silhouette - nebula - central Milky Way - Large Magellanic Cloud - star - Canopus

همین تصویر در اندازه ی کمی بزرگ تر

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

یک مارپیچ پیر و افسونگر

این گرداب افسون کننده ی کیهانی، مرکز کهکشان NGC ۵۲۴ از چشم تلسکوپ فضایی اِسا/ناسای هابل است. این کهکشان با فاصله ی نزدیک به ۹۰ میلیون سال نوری از زمین، در صورت فلکی ماهی (حوت) جای دارد.

اندازه های دیگر: ۹۴۶در۹۴۶ -۱۹۲۰در۱۰۸۰ -۱۳۰۴در۱۲۸۰ -۱۶۰۰در۱۲۰۰ -۱۳۶۶در۷۶۸ -۱۰۲۴در۷۶۸ -۸۰۰در۶۰۰

NGC ۵۲۴ یک کهکشان عدسی وار است. به باور دانشمندان، کهکشان های عدسی وار یک حالت میانی در فرگشت و دگرگونی کهکشان ها هستند: آن ها نه بیضیگون هستند و نه مارپیچی.

مارپیچی ها کهکشان هایی میانسالند با بازوانی گسترده و فرفره مانند که هر یک، میلیون ها ستاره را در خود جای داده اند. به همراه این ستاره ها، ابرهای بزرگ گاز و غبار هم در این بازوها وجود دارند که هرگاه به اندازه ی کافی فشرده و چگال شدند، تبدیل به پرورشگاه هایی برای آفرینش ستارگان تازه می شوند. پس از آن که همه ی این گازها مصرف شده یا در فضا پراکنده شدند، بازوها هم کم کم ناپدید می شوند و نمای مارپیچی کهکشان ضعیف می شود. آن چه در پایان این فرآیند از کهکشان مارپیچی به جا می ماند یک کهکشان عدسی وار است - یک قرص درخشان پر از ستارگان پیر و سرخ فام که با ته مانده ی اندکی از گاز و غبار در بر گرفته شده اند.

تصویر بالا جزییات شکل NGC ۵۲۴ را نشان می دهد که در آن، کوژی (توده ی مرکزی) کهکشان با گازهای به جا مانده در بر گرفته شده. رصدهایی که روی این کهکشان انجام شده نشان داده که هنوز هم برخی از جنبش های مارپیچ-گونه را در خود حفظ کرده؛ جنبش ها و حرکت هایی که توضیحی هستند برای ساختار پیچیده ی آن. 

در همین زمینه: * پاره خطی در دل فضا

واژه نامه:

galaxy - NGC 524 - NASA - ESA - Hubble Space Telescope - constellation of Pisces - Earth - lenticular galaxy - elliptical - spiral - pin wheel - arm - star - central bulge

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

خرطوم فیل به بلندی ۲۰ سال نوری

سحابی خرطوم فیل در بالا و دوردست های صورت فلکی قیفاووس، همچون تصویری از یک «داستان های پیدایش»* کهکشانی، در دل مجموعه ی سحابی نشری و خوشه ی ستاره ای جوانِ IC ۱۳۹۶ پیچ و تاب خورده است. البته این خرطوم فیل کیهانی بیش از ۲۰ سال نوری درازا دارد.

این تصویر همنهاده (ترکیبی)، به کمک فیلترهای باند باریک ثبت شده که نورهای گسیلیده از اتم های یونیده ی هیدروژن، گوگرد و اکسیژنِ موجود در منطقه را می گذرانند. تصویرِ به دست آمده، پشته های به عقب جاروب شده ی درخشانی را نشان میدهد که توده های گاز و غبار سردِ میان ستاره ای را نمایان کرده اند. این ابرهای تاریک و پیچک شکل، مواد اولیه و خام مناسب برای ستاره زایی را در بر دارند و اجرام پیش ستاره ای را در دل ابرهای تیره ی خود پنهان کرده اند.

مجموعه ی نسبتا کم نور IC ۱۳۹۶ در حدود ۳۰۰۰ سال نوری از ما فاصله داشته و بخش گسترده ای از آسمان،بیش از ۵ درجه را می پوشاند. این تصویر موزاییکیِ نمای نزدیک، میدانی به پهنای ۲ درجه را در بر گرفته، چیزی در اندازه ی ۴ قرص کامل ماه.

در همین زمینه: * از خرطوم تا حباب   

-----------------------------------------

* داستان های پیدایش:

یا "مجموعه موجودات"، مجموعه داستان های کودکانه، اثر رودیارد کیپلینگ، نویسنده ی بریتانیایی

واژه نامه:

IC 1396 - Just So Story - Elephant's Trunk Nebula - emission nebula - star cluster - constellation of Cepheus - narrow band - hydrogen - sulfur - oxygen - atom - protostar - Full Moon

همین تصویر در اندازه ی بزرگ تر

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

برندگان طلای المپیک ۲۰۱۴ تکه هایی از شهاب روسیه را دریافت خواهند کرد!

* ورزشکارانی که در المپیک زمستانی ۲۰۱۴ به جایگاه نخست رشته ی خود برسند، می توانند تکه هایی از

سنگی فرازمینی را دریافت کنند.

به گزارش رسانه ها، ورزشکارانی که در روز ۱۵ فوریه ی ۲۰۱۴ در جایگاه نخست قرار بگیرند، به مدال هایی ویژه دست خواهند یافت که از تکه های شهاب چلیابینسک درست شده، شهابی که در همین روز در سال ۲۰۱۳ بر فراز شهری دوردست در روسیه منفجر شد.

وزیر فرهنگ منطقه ی چلیابینسک، الکسی بتختین در گزارش ریانووستی گفت: «ما مدال هایمان را به همه ی ورزشکارانی که در این روز طلا بگیرند می دهیم، زیرا هم برخورد آن شهاب سنگ و هم بازی های المپیک رویدادهایی جهانی بوده و هستند.»

این ورزش ها از رشته هایی‌اند که این مدال به آن ها داده خواهد شد:

اسکیت سرعت ۱۰۰۰ متر زنان و ۱۵۰۰ متر مردان.

اسکلتون مردان.

اسکی صحرانوردی زنان.

پرش با اسکی K-۱۲۵ مردان.

اسکیت سرعت ۱۵۰۰ متر مردان.

اسکی مارپیچ سرعت زنان.

در ماه فوریه، انفجار (ترکیدن) این شهاب ۱۷ متری در هوا به ویرانی ساختمان ها و آتش سوزی و زخمی شدن شمار بسیاری در منطقه انجامید. ستاره شناسان همچنان سرگرم گردآوری تکه های این آتشگوی و برآورد مدارش هستند. این رخداد بار دیگر توجه ها را به نیاز به دیده بانی سنگ های فضایی که توان خطرزایی برای زمین دارند جلب نمود.

واژه نامه:

Sochi Winter Olympics - Chelyabinsk - meteor - meteorite - Olympic Games - Alexei Betekhtin - short track - skeleton - cross-country skiing relay - K-125 ski jump - speed skating - super giant slalom - fireball - Earth

منبع: universetoday

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

دنباله دار آیسان در حال پس زدن دی اکسید کربن است

* اخترشناسان با بهره از تلسکوپ فضایی اسپیتزر ناسا چیزی را دیده اند که به احتمال بسیار می تواند
تابش های شدید دی اکسید کربن از دنباله دار آیسان باشد.

* آیسان (ISON) دنباله داریست که پیش بینی شده تا اواخر امسال وارد فضای درونی سامانه ی خورشیدی شود.

تصاویری که تلسکوپ اسپیتزر روز ۱۳ ژوئن با دوربین آرایه ی فروسرخش گرفت نشان می دهند که دی اکسید کربن به همراه غبار، دارد به آرامی و پیوسته از آیسان که لقب "دنباله دار نوشابه ای" گرفته، "بیرون می زند" و دُمی به درازای حدود ۳۰۰ هزار کیلومتر برای آن پدید آورده است.

این تصاویر را تلسکوپ فضایی اسپیتزر ناسا در ۱۳ ژوئن از دنباله دار آیسان (C/2012 S1) گرفت، زمانی که این دنباله دار حدود ۵۰۰ میلیون کیلومتر از خورشید دور بود. ۸۰۰در۶۰۰- ۹۴۶در۶۱۶- ۱۰۲۴در۷۶۸- ۱۲۱۰در۷۸۸- ۱۳۶۶در۷۶۸- ۱۶۰۰در۱۲۰۰- ۱۹۲۰در۱۰۸۰-

کری لیز، رهبر عملیات رصد دنباله دار آیسان و یک دانشمند پژوهشگر ارشد در آزمایشگاه فیزیک کاربردی دانشگاه جانز هاپکینز در لورل مریلند می گوید: «ما برآورد می کنیم که آیسان روزانه حدود ۱ میلیون کیلوگرم از چیزی که به احتمال بسیار، گاز دی اکسید کربن است، به همراه ۵۴.۴ میلیون کیلوگرم غبار پس می زند. رصدهای پیشین که توسط تلسکوپ فضایی هابل و ماهواره ی پرتو گامای سویفت و فضاپیمای برخورد ژرف انجام شده بود تنها حد بالای هر گونه انتشار گاز از آیسان را به ما نشان داه بودند. اکنون دیگر به لطف اسپیتزر مطمئن شده ایم که نیروی فعالیت این دنباله دار در دوردست از گاز تامین می شود.»

هنگامی که این رصدها انجام شد، دنباله دار آیسان حدود ۵۰۲ میلیون کیلومتر از خورشید دور بود؛ یعنی ۳.۳۵ برابر فاصله‌ی زمین تا خورشید (AU).

جیمز ال. گرین، مدیر دانش های سیاره ای ناسا در واشنگتن می گوید: «این رصدهای افسانه وار که برای آیسان انجام می‌شود، رصدهایی بی همتا و یگانه اند و صحنه را برای مشاهدات و یافته های بیشتری که قرار است به عنوان بخشی از عملیات هماهنگ ناسا برای رصد این دنباله دار انجام شود آماده می کنند. آیسان [جرمی] بسیار هیجان انگیز است. به باور ما، داده هایی که از این دنباله دار گرد می آید می تواند به توضیح چگونگی و زمان پیدایش سامانه ی خورشیدی کمک کند.»

دنباله دار آیسان (با عنوان رسمی C/2012 S1) دارای قطری در حدود ۴.۸ کیلومتر است، تقریبا به اندازه ی یک کوه کوچک، و جرمی میان ۳.۲ میلیارد تا ۳.۲ تریلیون کیلوگرم دارد. از آن جایی که این دنباله دار هنوز بسیار دور است، اندازه و چگالی واقعیش به دقت تعیین نشده. آیسان هم مانند همه ی دنباله دارها یک گلوله برفی گل آلود است که از خاک و گازهای یخ زده ای مانند آب، آمونیاک، متان و دی اکسید کربن درست شده. این مواد، بخشی از بلوک های بنیادی ساختمانی‌ای هستند که به باور دانشمندان، به شکل گیری سیاره های سامانه ی خورشیدی در ۴.۵ میلیارد سال پیش انجامیدند.

به باور دانشمندان، دنباله دار آیسان نخستین بار است که از ابر دوردست اورت وارد فضای درونی سامانه ی خورشیدی می‌شود. ابر اورت مجموعه ای تقریبا کره ای (کروی) از دنباله دارها و ساختارهای دنباله دار-گونه است که در فضایی میان یک دهم سال نوری تا ۱ سال نوری فاصله از خورشید جای دارد. این دنباله دار در ۲۸ نوامبر از فاصله ی ۱.۱۶ میلیون کیلومتری خورشید خواهد گذشت.

آیسان با نزدیک شدن به خورشید، گرم تر می شود. در این فرآیند، هر یک از گازهای گوناگون درونش با رسیدن به نقطه ی تبخیر ویژه ی خودشان، بخار شده و خود را به دستگاه های رصدی که در فضا و زمین برپا هستند می نمایانند. گمان بر اینست که بیشتر دنباله دارها در فاصله ای میان مدار کیوان و کمربند سیارک ها، گاز دی اکسید کربنی که درونشان است را منتشر می کنند.

دنباله دار آیسان در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۲، زمانی که در جایی میان مشتری و کیوان بود، توسط ویتالی نِوستکی و آریتوم نوویچونوک در شبکه ی علمی نوری بین المللی (ISON) نزدیک کیسلووودوسک روسیه یافته شد. این یک مورد زودهنگام برای دیده شدن و شناسایی یک دنباله دار به شمار می آید که دلیلش هم شاید بروندهی شدید دی اکسید کربن از آن بود.

لیز می گوید: «این مشاهدات تازه به ما تصویری خوب از بخشی از ترکیب و ساختار آیسان، و در نتیجه از قرص پیش-سیاره ای که سیاره های سامانه ی خورشیدی را پدید آورد می دهد. به نظر می رسد بیشتر کربن آیسان به گونه ی یخ دی اکسید کربن در آن به دام افتاده. ما در اواخر ژوییه و اوت، زمانی که این دنباله دار به مرز آب-یخ در بیرون از مدار بهرام رسید و گرم تر شد، از این هم بیشتر درباره اش خواهیم دانست، و می توانیم فراوان ترین گاز یخ زده ی درون آن، یعنی آب را که بخار شده و از آن بیرون خواهد زد، ببینیم.»

در همین زمینه: * آیا «آیسان» درخشان ترین دنباله دار تاریخ خواهد شد؟ * دنباله دار بزرگی به این سو می آید * ۱۵ عکس از «آیسان»؛ دنباله داری که شاید تاریخی شود * حرکت دنباله دار آیسان را در دل فضا ببینید * هابل عکس دنباله دار تاریخی «آیسان» را گرفت * آیسان دُم در آورده! * ناامید نباشید! سال ۲۰۱۳ هم خبرهایی دارد!    

واژه نامه:

NASA - Spitzer Space Telescope - carbon dioxide - Comet - ISON - solar system - Infrared Array Camera - soda-pop comet - Carey Lisse - Swift - Gamma-Ray Burst - Deep Impact - sun - Earth - James L. Green - C/2012 S1 - water - ammonia - methane - planet - Oort Cloud - Saturn - asteroid - Jupiter - Saturn - Vitali Nevski - Artyom Novichonok - International Scientific Optical Network - proto-planetary disk - water-ice line - Mars

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

نمونه ای کیهانی از تضاد رنگ ها

سحابی زیبای سه تکه نمونه ای کیهانی برای بررسی پادسانی (تضاد، کنتراست) رنگ هاست. این سحابی که با نام M۲۰ نیز شناخته می شود، نزدیک به ۵۰۰۰ سال نوری از ما فاصله داشته و در صورت فلکی سرشار از سحابیِ کمان (قوس) جای گرفته است.

این سحابی یک منطقه ی ستاره زایی در صفحه ی کهکشان خودمان است که ۳ گونه ی مختلف از ابرهای (سحابی های) کیهانی را به نمایش می گذارد: سحابی های نشری (گسیلشی) سرخ رنگ که بیشتر نورشان را از تابش اتم های هیدروژن گرفته اند، سحابی های بازتابی آبی فام که در اثر بازتاب نور ستارگان توسط گرد و غبار پدید می آیند، و سحابی های تاریک که از ابرهای چگال و فشرده ی گرد و خاک ساخته شده اند و در برابر نور ستارگان و دیگر سحابی ها به حالت ضدنور (silhouette) قرار گرفته و تاریک دیده می شوند.

منطقه ی نشری درخشان و سرخ رنگ، به وسیله ی رگه های تیره و کدر غبار تقریبا به سه بخش جدا از هم تقسیم شده و همین به نامیدن این سحابی به نام سه تکه انجامیده است. ولی در این نمای واضح و رنگین، بخش نشری سرخ فام توسط هاله ی آبی فامی که نمایانگر سحابی های بازتابی است هم در بر گرفته شده.

ستون ها و فواره هایی هم که در اثر تابش و بادهای پرانرژی ستارگان نوزاد تراشیده شده اند، در این نمای نزدیک که تلسکوپ هابل از این منطقه گرفته، در زیر و سمت چپ مرکز سحابی نشری به چشم می خورند.

سحابی سه تکه حدود ۴۰ سال نوری پهنا دارد.

در همین زمینه: * در مرکز سه تکه کیهانی * زیبای آشفته!

واژه نامه:

Trifid Nebula - M20 - nebula - constellation Sagittarius - star forming region - plane - galaxy - emission nebula - hydrogen atom - reflection nebula - dark nebula - silhouette - dust lane - Pillar - jet - Hubble Space Telescope

همین تصویر در اندازه ی کمی بزرگ تر

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

دگرگونی آسمان سیاره زمین در یک سال

در این ویدیو ۳۶۰ چارچوب می بینید که هر کدام نمایانگر یک "روز"ند. بنابراین کل این ویدیوی دور تند، آسمانی که بر فراز سیاره ی زمینست را (تقریبا) در یک سال کامل نشان می دهد.

جریان اینست که یک دوربین بر روی بام موزه ی اکسپلوراتوریوم در سانفرانسیسکوی کالیفرنیا گذاشته شد و این دوربین از نیمه ی ۲۰۰۹ تا نیمه ی ۲۰۱۰، از پیش از طلوع آفتاب تا پس از غروبِ آفتابِ همه ی روزها، هر ۱۰ ثانیه یک عکس از آسمان می گرفت. در گوشه ی پایین، سمت راست ویدیو، ساعت به وقت محلی را می بینید.

آرایش چارچوب های این ویدیو به ترتیب زمانی است: ۲۸ ژوییه در چارچوب بالا، سمت چپ دیده می شود و ۱ ژانویه هم یکی از چارچوب های میانیست.

درست است که هر شبانه روز ۲۴ ساعت به درازا می کشد، ولی در نیمکره ی شمالی در ماه ژوئن و ماه های تابستانی کناریش، نور روز به بیشترین و طولانی ترین اندازه می رسد؛ این واقعیت را می توانید در این ویدیو ببینید که چارچوب های پایینی (و بی درنگ پس از آن، چارچوب های بالایی) از همه زودتر با نور سپیده دم روشن می شوند. تاریکی چارچوب های میانی نشانگر کوتاه شدن روز و به تاخیر افتادن سپیده دم در ماه های زمستان است.

در این چارچوب ها، تاریکی نمایانگرِ فرارسیدن شب است، آبی نمایانگر روز است، و خاکستری هم نشانگر آنست که در تمام روز آسمان پوشیده از ابر بوده.

بسیاری از چارچوب ها الگوی پیچیده ی جابجایی ابرها طی روز را در میدان دیدِ گسترده ی دوربین نشان می دهند. هنگامی که همه ی ویدیوهای درون چارچوب ها کم کم به پایان می رسند، غروب آفتاب، و پس از آن هم تاریکی فرا می رسد. همانگونه که می بینید، این تاریکی نخست در چارچوب های مربوط به زمستان (درست از کمی بالاتر از میانه ی ویدیو) پدیدار می شود و آخر از همه هم در چارچوب های تابستانی نزدیک پایین ویدیو.

واژه نامه:

Earth - time lapse - Exploratorium museum - sunrise - sunset

ویدیو را در یوتیوب ببینید

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

هیولای مرکز کهکشان شکارش را تکه تکه کرد

* تلسکوپ VLT این ابر گازی را بی‌درنگ و در همان زمانی که به نزدیک ترین فاصله از هیولای مرکزی کهکشان
راه شیری رسید مشاهده کرد.

رصدهای تازه ای که با بهره از تلسکوپ بسیار بزرگ (VLT) متعلق به اِسو (ESO) انجام شده برای نخستین بار یک ابر گازی را نشان می دهد که توسط سیاهچاله ی ابرپرجرم مرکز کهکشان راه شیری از هم گسیخته و پاره پاره می شود. این ابر اکنون به قدری کش آمده که بخش جلویی‌اش از نزدیک ترین نقطه به سیاهچاله گذشته و دارد با سرعت بیش از ۱۰ میلیون کیلومتر بر ساعت از آن دور می شود، در حالی که بخش عقبی ابر هنوز به سیاهچاله نرسیده و همچنان در حال فروکشیده شدن به سوی آنست.

این رشته عکس ها که توسط تلسکوپ بسیار بزرگِ ESO و با بهره از دستگاه SINFONI گرفته شده، نشان می دهد که چگونه یک ابر گازی به هنگام گذشتن از نزدیکی سیاهچاله ی ابرپرجرم مرکزی کهکشان کش آمده و از هم گسیخته می شود.

تلسکوپ بسیار بزرگ اِسو در سال ۲۰۱۱ یک ابر گازی به جرم چندین برابر جرم زمین را یافت که با حرکتی شتابناک به سمت سیاهچاله ی ابرپرجرمِ مرکزی کهکشان راه شیری می رفت (۱). این ابر اکنون به نزدیک ترین نقطه به سیاهچاله رسیده و رصدهای تازه ی VLT نشان می دهد که میدان گرانشی هولناک سیاهچاله دارد آن را به شدت کش می آورد. [پیوندهای پایین صفحه را ببینید]

استفان گیلسن از بنیاد ماکس پلانک برای فیزیک فرازمینی در گارچینگ آلمان، و رهبر گروه رصدگران می گوید: «گازی که در نوک ابر بود، اکنون بیش از ۱۶۰ میلیارد کیلومتر به گرد نزدیک ترین نقطه ی مدار ابر به گرد سیاهچاله کش آمده. و این نزدیک ترین نقطه هم تنها کمی بیش از ۲۵ میلیارد کیلومتر با خود سیاهچاله فاصله دارد؛ به گونه ای که این ابر به سختی دارد خود را از این که یک راست به درون آن فروکشیده شود می رهاند. این ابر به قدری کش آمده که نزدیک شدنش به سیاهچاله یک تک رویداد نیست بلکه فرآیندیست که از نظر زمانی، دستکم یک سال به درازا می کشد.» (۲).

با کش آمدن این ابر گازی، نور آن هم سخت تر دیده می شود. ولی گروه دانشمندان طی یک نوردهی ۲۰ ساعته به کمک دستگاه SINFONI روی VLT، به ناحیه ی نزدیک به سیاهچاله خیره شدند و به این شیوه توانستند سرعت های بخش های گوناگون ابر را در حالی که سیاهچاله ی مرکزی را پشت سر می گذاشت اندازه بگیرند (۳). این نوردهی ۲۰ ساعته بیشترین زمان نوردهی بود که تاکنون با یک "طیف سنجِ درست میدان" (integral field spectrometer) روی این منطقه انجام می شد (۴).

راینهارد گنزل، رهبر گروه پژوهشی که حدود ۲۰ سال است این منطقه را بررسی می کند می گوید: «هیجان انگیزترین چیزی که ما اکنون در تصاویر تازه می بینیم اینست که سر این ابر دارد با سرعتی بیش از ۱۰ میلیون کیلومتر بر ساعت در مدارش به سوی ما بر می گردد. یعنی با سرعتی نزدیک به ۱% سرعت نور. این بدان معناست که بخش جلویی ابر، دیگر نزدیک ترین نقطه به سیاهچاله را رد کرده و دارد آن را پشت سر می گذارد.»

تصویر را بزرگ تر و کامل تر ببینید

خاستگاه این ابر گازی همچنان یک راز است، گرچه برای حدس و گمان های گوناگون هیچ کمبودی نداریم (۵). با انجام رصدهای تازه، احتمال های گوناگون هم محدودتر می شوند.

نتیجه گیری گیلسن اینست: «ما می بینیم که این ابر همانند یک فضانورد نگونبخت در یک فیلم علمی تخیلی دارد آنقدر کشیده می شود که به شکل ماکارونی در می آید. این بدان معناست که احتمالن ستاره ای در دلش ندارد. در حال حاضر ما فکر می کنیم که این گاز می تواند از ستارگانی آمده باشد که در حال گردش به گرد سیاهچاله اند.»

اوج این رویداد بی همتای مرکز کهکشان اکنون در حال رخ دادن است و اخترشناسان سراسر جهان آن را به دقت زیر نظر دارند. این رصدگری های بسیار دقیق باعث گردآوری انبوهی از داده های ارزشمند خواهد شد، داده هایی که نه تنها اسرار بیشتری درباره ی این ابر گازی آشکار می کند (۶)، بلکه به کاوش مناطق نزدیک خود سیاهچاله که تاکنون بررسی نشده بودند و بررسی اثرهای گرانش اَبَرنیرومند آن نیز کمک می کند.

یادداشت ها

۱) جرم برآوردی سیاهچاله ی مرکز کهکشان راه شیری حدود ۴ میلیون برابر جرم خورشید است و به نام رسمی کمان آ* یا Sgr A* (بخوانید: کمان آ ستاره) شناخته می شود. این نزدیک ترین سیاهچاله ی ابرپرجرمیست که تاکنون شناخته شده و از همین رو بهترین جا برای بررسی دقیق سیاهچاله ها به شمار می آید. بررسی سیاهچاله ی ابرپرجرمِ مرکز کهکشان و محیط پیرامونش، در رده بندی یک تا دهِ یافته های اخترشناسیِ ESO، در جایگاه شماره ی یک قرار دارد.

۲) نزدیک ترین فاصله به سیاهچاله به اندازه ی پنج برابر فاصله ی سیاره ی نپتون تا خورشید است. این فاصله بسیار نزدیک تر از آنست که بتوان در کنار یک سیاهچاله به جرم ۴ میلیون برابر جرم خورشید احساس آسودگی کرد.

۳) این گروه همچنین امیدوار است تا شواهدی از شیوه ی بر هم کنش این ابر پرسرعت با هر گونه گازی که در محیط پیرامون سیاهچاله وجود دارد را نیز ببیند. تاکنون که چیزی دیده نشده، ولی برای جستجوی چنین اثرهایی، رصدهای بیشتری برنامه ریزی شده است.

۴) در یک طیف سنج درست میدان، نوری که در هر پیکسل ثبت شده، به گونه ای جداگانه به نورهای سازنده اش بخش می شود و از همین رو طیف هم برای هر پیکسل [به گونه ای جداگانه] ثبت می شود. این طیف ها سپس می توانند تک تک بررسی شوند و برای نمونه، جهت آفریدن نقشه هایی از سرعت ها و ویژگی های شیمیایی هر بخش یک جسم به کار روند.

۵) اخترشناسان بر این گمان بودند که این ابر گازی احتمالا از بادهای ستارگانی که به گرد سیاهچاله می چرخند پدید آمده است. یا شاید حتی دستاورد یک فواره از مرکز کهکشان باشد. گزینه ی دیگر، وجود یک ستاره در قلب این ابر بود؛ در این صورت، این گاز می بایست یا از باد آن ستاره پدید آمده باشد، یا از قرص گاز و غبارِ سیاره زاییِ پیرامون آن.

۶) چشمداشت اخترشناسان از این رویداد که در مرکز کهکشان جریان دارد اینست که دگرگونی های این ابر از یک دگرگونی گرانشی و کشندیِ محض به یک دگرگونی پیچیده و آشفته ی هیدرودینامیکی تغییر کند.

در همین زمینه: * خوراک هیولا می رسد: برای نخستین بار، فرو رفتن یک ابر به درون یک سیاهچاله دیده می شود * جنگ و گریز در مرکز کهکشان * ناامید نباشید! سال ۲۰۱۳ هم خبرهایی دارد! *
و: * خرناس های یک هیولای خفته * سیاهچاله کهکشان راه شیری زمانی فعال بوده * سیاهچاله مرکزی کهکشان راه شیری دستکم روزی یک سیارک می بلعد * سفر به مرکز کهکشان   
و: * همچون پروانه ای که به سوی شمع می رود: جریان گاز به سوی یک سیاهچاله   

واژه نامه:

VLT - gas cloud - ESO - Very Large Telescope - supermassive black hole - galaxy - Earth - Milky Way - gravitational field - Stefan Gillessen - Max Planck Institute - Extraterrestrial Physics - SINFONI - integral field spectrometer - Reinhard Genzel - Sun - Sgr A* - Sagittarius - planet - Neptune - galactic centre - planet-forming - star - hydrodynamics

منبع: European Southern Observatory (رصدخانه ی جنوبی اروپا)

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

چشم انداز زمین و ماه از دو سوی سامانه خورشیدی

برای نخستین بار، طی یک عملیات هماهنگِ میان-سیاره ای، سیاره ی زمین از دو سوی سامانه ی خورشیدی مورد عکسبرداری قرار گرفت: از کنار سیاره ی کیوان (زحل) و از کنار سیاره ی تیر (عطارد).

در تصویر بالا سمت چپ، زمین همان نقطه ی آبی کمرنگی است که درست زیر حلقه های کیوان دیده می شود. این عکس توسط فضاپیمای روباتیک کاسینی گرفته شد که در حال گردش به دور این غول گازیست.

در سمت راست، سامانه ی زمین-ماه را بر پس زمینه ای تاریک می بینیم. این عکس را فضاپیمای روباتیک مسنجر که هم اکنون به گرد سیاره ی تیر (عطارد) می چرخد ثبت کرده. در تصویر مسنجر، زمین (چپ) و ماه (راست) به روشنی از بازتاب نور خورشید می درخشند. مسنجر این عکس را روز جمعه ی گذشته و با نوردهی بالا گرفت. این نوردهی بالا بخشی از عملیات جستجوی مسنجر برای یافتن ماهواره های طبیعیِ درونی ترین سیاره (تیر) است؛ ماه هایی که انتظار می رود بسیار کم نور باشند و یافتنشان نیازمند نوردهی بالاییست.

در همین روز، مردمان سیاره ی زمین هم عکس های بسیاری از سیاره ی کیوان گرفتند.

در همین زمینه: * کاسینی در شب ۱۹ ژوییه ماه و زمین را این گونه دید * برای لبخند در ۱۹ ژوییه آماده شوید! * یادتان نرود، امشب از کیوان عکسی بگیرید! 
و: * ما چه ناچیزیم  

واژه نامه:

Solar System - interplanetary - Earth - Mercury - Saturn - pale blue dot - Cassini spacecraft - gas giant - Moon - MESSENGER spacecraft - planet

همین تصویر در اندازه ی بزرگ تر

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

کاسینی در شب ۱۹ ژوییه ماه و زمین را این گونه دید

* جمعه شب رو به کیوان لبخند زدید و دست تکان دادید؟ 
* اگر این کار را کردید (و حتی اگر نکردید)، این چیزیست که فضاپیمای کاسینی از فاصله ی ۱.۴۴ میلیون کیلومتری
(۸۹۸.۴ میلیون مایلی)، از شما و همه ی مردمان زمین دید: 

زمین و ماه در عکسی که کاسینی روز ۱۹ ژوییه ی ۲۰۱۳ گرفت.
ما اینجاییم. همه ی کسانی که می شناسیم اینجایند. همه ی انسان هایی که تاکنون زیسته اند -- اینجایند.
تصویر در اندازه ی اصلی- اندازه های دیگر

امیدواریم که در لحظه ی گرفتن عکس، پلک نزده باشید!

تصویر بالا یک عکس با همگذاری رنگی است و از تصاویر خامی که کاسینی در طول موج های سرخ، سبز، و آبیِ طیف نور دیدنی (مریی) گرفته درست شده. شماری از لکه های درون تصویر، ستارگان دوردست پس زمینه اند و بقیه هم در اثر ذرات پرانرژی فضا پدید آمده که برخی‌شان به شیوه ی دیجیتالی حذف شده اند.

تصویر بزرگ تر

نقطه ی درخشانی که درست زیر و سمت چپ زمین دیده می شود، ماه است. تصویر روبرو، یکی از عکس های خام و نپرداخته (پردازش نشده) است که کاسینی با فیلتر سبز گرفته.

کاسینی هنگامی این عکس ها را از کیوان گرفت که پشت کیوان و در حالت خورشیدگرفتگی بود (یعنی سیاره ی کیوان جلوی رسیدن نور خورشید به آن را گرفته بود).

گرفتگی برای کاسینی از ساعت ۲۲:۲۴ روز ۱۹ ژوییه تا ۰۲:۴۳ روز ۲۰ ژوییه به وقت جهانی (۶:۲۴ تا ۱۰:۴۳ روز ۱۹ ژوییه به وقت خاور آمریکا) به درازا کشید. گرفتن عکس ها از زمین هم میان ساعت های ۲۲:۴۷:۱۳ تا ۲۳:۰۱:۵۶ به وقت جهانی (۷:۰۱:۵۶ بعد از ظهر به وقت خاور آمریکا) انجام شد.

بر پایه ی فراخوان، "دست تکان دادن برای کیوان" از ساعت ۵:۲۷ عصر جمعه به وقت خاور آمریکا آغاز شد- بدین ترتیب زمان کافی برای آن بود که فوتون های نورِ دست تکان دادن ها از زمین به دوربین کاسینی در آن سوی کیوان، ۱.۴۴ میلیارد کیلومتر آن سوتر برسد. (شما دست تکان دادید؟ من که دادم!). این نخستین باری بود که همه ی ساکنان زمین از این که قرار است از یک چنین فاصله ی کیهانی از آن ها عکسی گرفته شود آگاهی داشتند.

عکس سیاره و ماه ما که تنها به صورت دو نقطه ی روشن و پرنور بر پهنه ای از سیاهی فضا دیده می شدند، گفته ی تلخ و گزنده ای که کارل ساگان درباره ی سیمای زمین از ژرفای فضا گفته بود را به یاد ما می آورد: "نقطه ی آبی کمرنگ".

عکس هایی که کاسینی روز ۱۹-۲۰ ژوییه به وقت جهانی گرفت، با این آرایش کنار هم گذاشته می شوند.
زمین درست زیر سیاره ی کیوان دیده می شود.

انتظار می رود در هفته های آینده، تصویر موزاییکی کاملی که کاسینی از کیوان در حالت ضدنور (حالتی که کیوان پشت به خورشید بوده و تماما تیره دیده می شد) گرفته منتشر شود.

به روز شده:
این یک تصویر همگذاری RGB دیگر است که از عکس های خامی که با دوربین زاویه باز کاسینی گرفته شده درست شده است. این عکس نمایی از کیوان و حلقه هایش را در حالت خورشیدگرفتگی و از پایین و پشت نشان می دهد. کیوان و حلقه ها از پشت با نور خورشید روشن شده اند و به اصطلاح در حالت ضدنور قرار دارند. زمین هم نقطه ی روشنی است که نزدیک میانه ی عکس دیده می شود:

تصویر بزرگ تر. اندازه های دیگر.عکس خام اصلی را هم اینجا ببینید.

* و توضیح سایت apod ناسا درباره ی نسخه ی خام همین عکس:
تصویر بالا، عکسیست که فضاپیمای کاسینی ناسا که در بخش بیرونی سامانه ی خورشیدی به گرد سیاره ی کیوان می چرخد، از سامانه ی زمین-ماه گرفته. زمین نقطه ی پرنورتر از دو نقطه ی روشنیست که نزدیک میانه ی تصویر دیده می شوند، و ماه هم پایین، سمت چپ آن به چشم می خورد.

راه راه های پرشماری که روی این تصویر بی سابقه دیده می شود از آن ستارگان نیست بلکه پرتوهای کیهانی هستند که در زمان گرفته شدن عکس، به دوربین دیجیتالی می خوردند. این عکس روز جمعه توسط کاسینی گرفته و روز شنبه منتشر شد. تقریبا در همان زمان هم بسیاری از مردمان زمین داشتند خودشان از سیاره ی کیوان عکس می گرفتند.

منبع: apod.nasa.gov

در همین زمینه:  * برای لبخند در ۱۹ ژوییه آماده شوید! * یادتان نرود، امشب از کیوان عکسی بگیرید!  
و: * ما چه ناچیزیم  

واژه نامه:

Saturn - Earth - Cassini spacecraft - wavelength - high-energy particle - Moon - Sun - Wave at Saturn - photon - Sagan - pale blue dot - planet

منبع: universetoday

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان