* بر پایه ی پژوهشی تازه، کاوشگران آینده ی سیاره ی بهرام (مریخ) شاید بتوانند همه ی آب موردنیازشان را از خاک سرخی که زیر پایشان است بیرون بکشند.
 |
این تصویر یک همگذاری موزاییکی از عکس هاییست که در
۸۵مین روز بهرامی (سول) کار کنجکاوی، توسط تصویرگر
لنز دستی خودرو (ماهلی، MAHLI) گرفته شد و کنجکاوی
را نشان میدهد که دارد از سنگهای درون جایگاهی به نام
راکنست در گودال گیل نمونه بر می دارد.
تاریخ انتشار تصویر: ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۳. تصویر بزرگ تر
|
کنجکاوی، خودروی بهرام نورد ناسا دریافته که حدود دو درصد از وزن خاک سطح سیاره ی سرخ را آب تشکیل داده. این بدان معناست که ساکنان پیشگام این سیاره خواهند توانست از هر ۰.۰۳ متر مکعبی که از خاک بهرام حفر می کنند، حدود ۱ لیتر آب به دست بیاورند، این را نویسنده ی اصلی پژوهش، لوری لشین از
بنیاد پلی تکنیک رنسلیر در تروی نیویورک می گوید.
وی به اسپیس دات کام گفت: «این برای من یک لحظه ی "بزرگ" بود. من واقعا از این که می شود آب را به این سادگی از خاک زیر پایمان [در سیاره بهرام] به دست بیاوریم شادمانم. و چه بسا در همه جای بهرام وضع به همین گونه باشد.»
این پژوهشنامه ی تازه یکی از پنج مقاله ایست که روز ۲۶ سپتامبر در نشریه ی ساینس منتشر شد و در آن از یافته های کنجکاوی درباره ی مواد سطح بهرام در ۱۰۰مین روز کارش روی این سیاره می گوید.
درآشامیدن آب جَو
کنجکاوی در ماه اوت ۲۰۱۲ در میان گودال گیل، یکی از دهانه های بزرگ سیاره ی بهرام نشست و ماموریتی دو ساله را بر سطح این سیاره آغازید با این هدف که دریابد آیا سیاره ی سرخ هرگز می توانسته پذیرای موجودات زنده ی ذره بینی باشد یا نه. این خودرو در ماه مارس به این هدف دست یافت؛ زمانی که متوجه شد نقطه ای به نام
خلیج یلونایف، نزدیک جایگاه فرودش، میلیاردها سال پیش واقعا زیست پذیر بوده.
ولی کنجکاوی تا پیش از رسیدن به
خلیج یلونایف کار علمی بسیار کمی انجام داده بود. لشین و همکارانش نتایج کنجکاوی از نخستین بررسی فراگیر خاک بهرام را بررسی کردند. خودروی ۱ تُنی کنجکاوی این بررسی را در نوامبر ۲۰۱۲ با نمونه برداری از سطح یک جایگاه شنی به نام
راکنست انجام داده بود.
کنجکاوی با بهره از دستگاه "آزمایش نمونه ها روی بهرام" (سام،
SAM) این نمونه خاک را تا دمای ۸۳۵ درجه ی سانتیگراد گرما داد و گازهایی که از آن بیرون آمد را تعیین کرد. سام مقادیر چشمگیری گاز
دی اکسید کربن، ترکیبات
اکسیژن و
گوگرد، و مقادیر فراوانی آب را روی بهرام شناسایی کرد.
سام همچنین مشخص کرد که آب درون این خاک سرشار (غنی) از
دوتریوم است، یک
ایزوتوپ "سنگین"
هیدروژن که دارای یک
نوترون و یک
پروتون است (اتم هیدروژن "معمولی" نوترون ندارد). به گفته ی لشین، آبی که درون هوای تنُک بهرام است هم همین نسبت دوتریوم را نشان می دهد.
وی می گوید: «این به ما نشان می دهد که خاک بهرام رفتاری همانند یک تکه اسفنج دارد و آب را از جو سیاره می درآشامد (جذب می کند).»
خبرهایی بد برای ماموریت های سرنشین دار
سام برخی گونه های ساختارهای آلی را هم در نمونه های خاک راکنست شناسایی کرد: مواد شیمیایی
کربن دار که روی زمین از پایه های زندگی ساز هستند. ولی چنان چه دانشمندان ماموریت در اواخر سال پیش گزارش دادند، این ساختارها، ترکیبات آلی کلرآلود (آغشته به کلر) هستند که احتمالا هیچ ربطی به وجود زندگی روی این سیاره ندارند.
 |
سمت چپ، نمای نزدیک از یکی از سنگ های هدف در راکنست که توسط کنجکاوی گرفته شده و سطح شنی آن را نشان می دهد. سمت راست، نمایی از نمونه های خاک بهرام در سومین خاکبرداری کنجکاوی و پس از غربالگری آن. تاریخ انتشار تصویر: ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۳. تصویر بزرگ تر
|
به گفته ی لشین، این ساختارها احتمالا زمانی پدید آمدند که مواد آلیِ ساخته شده روی زمین سر از بهرام در آوردند و در آن جا با اتم های
کلری که از یک ماده ی شیمیاییِ سمی در نمونه ای به نام
پرکلرات آزاد شده بود واکنش انجام دادند.
پرکلرات ماده ایست که دانشمندان از وجودش در خاک بهرام آگاهند؛
سطح نشین فینیکسِ ناسا در سال ۲۰۰۸ این ماده را نزدیک قطب شمال سیاره یافته بود. کنجکاوی نیز اکنون شواهدی از آن را نزدیک استوا یافته که نشان می دهد ترکیبی رایج در همه جای بهرام است. (در واقع به گفته ی لشین، مشاهدات کاوشگرهای رباتیک گوناگون نشان می دهد که خاک سیاره ی سرخ احتمالا در همه جا یکسان است و بر لایه ای سرتاسری روی سطح آن پخش شده است.)
چنانچه لشین می گوید، وجود پرکلرات چالشی است که پیریزان ماموریت های سرنشین دارِ آینده باید بر آن چیره شوند: «پرکلرات برای انسان خوب نیست. ما باید بفهمیم اگر انسان ها بخواهند با این خاک در تماس باشند، با آن چه کاری باید بکنند.»
وی افزود: «به همین دلیل است که ما پیش از فرستادن انسان، کاوشگر رباتیک می فرستیم- برای این که واقعا هم شانس ها و چیزهای خوب را بشناسیم، و هم چالش ها و دغدغه هایی که پیش رویمان خواهد بود را.»
گنجینه ای از یافته ها
چهار مقاله ی دیگری که در نشریه ی ساینس منتشر شده نیز دستاوردهای هیجان انگیزی را گزارش می دهند.
برای نمونه،
دستگاه لیزرافکن کنجکاوی به نام شمکم (
ChemCam) نشانه ی نیرومندی از هیدروژن در خاک های ریزدانه ی بهرام در راستای مسیر خودرو یافته که تاییدی دیگر بر داده های دستگاه سام است و بیش از پیش نشان می دهد که آب در خاک سراسر سیاره وجود دارد (زیرا چنین خاک های نرمی در همه جای سیاره پخش شده است).
مقاله ی دیگر پرده از جزییات فریبنده ی بیشتری درباره ی سنگی که کنجکاوی در اکتبر ۲۰۱۲ بررسی کرد بر می دارد- سنگی که دانشمندان به افتخار یکی از اعضای گروه کنجکاوی که دو هفته پس از فرود آن درگذشت، نام "جیک ماتیوویچ" را به آن دادند. این سنگ گونه ای سنگ آتشفشانی است که تاکنون هرگز روی بهرام دیده نشده بود. [
در این باره خواندید: * کنجکاوی آزمایش مستقیم سنگ های بهرام را آغاز کرد]
 |
این تصویر نتیجه ی به دست آمده از یکی از دستگاه های
کنجکاوی به نام شمین ( CheMin) را نشان می دهد و در آن،
یک پراش پرتو X از پنجمین نمونه ای که خودرو از خاک
بهرام برداشت دیده می شود. نیم دایره ی سیاه در پایین تصویر
سایه ی ورقه ایست که جلوی بخشی از پرتوی لیزر را گرفته
است ( beam stop).
تاریخ انتشار تصویر: ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۳. تصویر بزرگ تر
|
ولی سنگ هایی مانند ماتیوویچ روی زمین بسیار دیده شده اند، به ویژه در جزیره های اقیانوسی و گسلدره هایی که در آن ها پوسته ی زمین در حال نازک شدن است.
دانشمند اصلی کنجکاوی، جان گروتزینگر که یک زمین شناس در بنیاد فناوری کالیفرنیا در پاسادناست می گوید: «از میان همه ی سنگ های بهرام، این یکی بیشترین همانندی را با زمین دارد. این یک جورهایی جالب است. چیزی که این سنگ به ما نشان می دهد اینست که سیاره ی سرخ بیش از آنچه ما می پنداشتیم تغییر و دگرگونی داشته، با گوناگونی بیشتر.»
به گفته ی گروتزینگر، این پنج مقاله ی تازه گونه گونی و ارزش علمی دهانه ی گیل را نمایش می دهند. آن ها همچنین نشان می دهند که ۱۰ دستگاه علمی کنجکاوی به چه خوبی با هم کار کرده، و حجم بسیار بزرگی از داده ها را به زمین فرستاده اند، داده هایی که گروه علمی این ماموریت را تا سال ها سرگرم نگه خواهد داشت.
گروتزینگر در این باره به اسپیس دات کام می گوید: «مقدار داده ها و اطلاعاتی که از این خودرو دریافت می شود مغز مرا می ترکاند. ما روز به روز در کار با کنجکاوی بهتر می شویم و خود او هم بیشتر و بیشتر برای ما پیام می فرستد. در
این یک سالی که از ماموریت کنجکاوی گذشته، ما هنوز احساس می کنیم در حال نوشیدن از یک شلنگ آتشنشانی هستیم!»
جاده ای به سوی کوه شارپ
سرعت و آهنگ این کاوش می تواند از این هم بیشتر شود. در همین ژوییه ی گذشته، کنجکاوی ناحیه ی خلیج یلونایف را ترک کرد و رهسپار
کوه شارپ شد که از مرکز دهانه ی گیل تا بلندای ۵.۵ کیلومتر سر به آسمان بهرام برافراشته.
کوه شارپ از پیش از پرتاب کنجکاوی در نوامبر ۲۰۱۱ به عنوان مقصد اصلی این خودرو در نظر گرفته شده بود. دانشمندان این ماموریت از کنجکاوی می خواهند تا از دامنه ی این کوه بالا رفته و در این مسیر، لایه های پرشمار آن را همچون برگ های یک کتاب بخواند و بررسی کند.
گروتزینگر می گوید: «ما با بررسی لایه های سنگی این کوه، اساسا تاریخ محیط های باستانی و چگونگی تغییر احتمالی آن ها را بررسی خواهیم کرد. بنابراین چیزی که ما عملا و برای نخستین بار انجام خواهیم داد یک گاه نگاری نسبی از برخی بخش های عمده ی تاریخ بهرام خواهد بود، که می تواند بسیار عالی باشد.»
کنجکاوی تاکنون حدود ۲۰ درصد از مسیر برنامه ریزی شده ی ۸.۵ کیلومتری اش تا کوه شارپ را پیموده. چنان چه گروتزینگر می گوید، این خودرو، که کارهای علمی را هم در طول راه
انجام می دهد، احتمالا تا نیمه های سال آینده به کوهپایه های ستیغ شارپ خواهد رسید.
واژه نامه:
Mars - water - NASA - Mars rover - Curiosity - Red Planet - Laurie Leshin - Rensselaer Polytechnic Institute - Science today - Gale Crater - microbial life - Yellowknife Bay - habitable - Rocknest - Sample Analysis at Mars - SAM - carbon dioxide - oxygen - sulfur - deuterium - isotope - hydrogen - neutron - proton - atom - organic compound - carbon - Earth - chlorine - perchlorate - Phoenix - planet - north pole - equator - laser - ChemCam - fine-grained - Jake Matijevic - crust - John Grotzinger - California Institute of Technology - Mount Sharp - chronology - Mars Hand Lends Imager - CheMin - X-ray - beam stop