در سال ۲۰۰۷، برخورد یک توفان خورشیدی به
دنباله دار اِنکه، ستاره شناسان را شگفت زده ساخت. در آن هنگام، فضاپیمای استریو (
STEREO) توده ای از پلاسمای خورشید (
فوران تاج خورشیدی، CME) را مشاهده کرد که از روبرو به سر دنباله دار خورد و دمش را از آن جدا کرد. در تصویر متحرک روبرو این صحنه را به زیبایی می بینید.
 |
در این تصویر متحرک به خوبی میبینید که چگونه
در سال ۲۰۰۷، یک تودهی پلاسمای خورشیدی دُم
دنبالهدار اِنکه را از آن جدا کرد و با خود برد.بر
روی تصویر بکلیکید تا تصویر متحرک (gif) به
بزرگی ۴.۴ مگابایت را ببینید. |
چنین چیزی می تواند برای دنباله دار آیسان هم روی دهد- البته بدتر!
در ۲۸ نوامبر، دنباله دار آیسان از درون جو خورشید و با فاصله ی کمی بیشتر از ۱ میلیون کیلومتر از فراز سطح آن خواهد گذشت. این فاصله ۳۰ بار نزدیکتر از فاصله ی دنباله دار اِنکه از خورشید در سال ۲۰۰۷ است و در نتیجه احتمال برخورد دنباله دار با یک توفان خشماگین خورشیدی هم بیشتر خواهد بود.
آنخلوس وورلیداس از آزمایشگاه پژوهشی نیروی دریایی، و یکی از شرکت کنندگان در عملیات رصد آیسان ناسا (CIOC) می گوید: «یک دلیل برای بیشتر بودن احتمال برخورد اینست که در سال ۲۰۰۷، خورشید نزدیک به کمینه ی چرخه اش بود و فعالیت پایینی داشت. ولی امسال، ما داریم به اوج چرخه ی خورشید نزدیک می شویم و فوران های بیشتری در آن رخ می دهد.»
کارل باتامز، ستاره شناس در آزمایشگاه پژوهشی نیروی دریایی و یکی از اعضای CIOC می گوید: «من قطعا و بدون هیچ شکی دوست دارم که یک CME بزرگ به دنباله دار آیسان برخورد کند. چنین چیزی به دنباله دار آسیبی نمی رساند ولی به ما شانسی برای بررسی کنش و واکنش های شدید آن با
دُم دنباله دار می دهد.»
CMEها ابرهای مغناطیده ای از پلاسما هستند که در اثر انفجار لکه های خورشیدی به فضا دمیده می شوند. گاز درون یک CME چگالی چندانی ندارد، از همین رو برخورد آن آسیبی به هسته ی دنباله دار وارد نمی کند. ولی دم لطیف و شکننده ی آن موضوع دیگریست. دم های دنباله دارها به تنُکی و سبکیِ خود CMEها هستند، از همین رو برهم کنش میان آن ها میتواند شدید و پیش بینی ناپذیر باشد.
وورلیداس می نویسد: «CMEای که در سال ۲۰۰۷ دم دنباله دار اِنکه را از آن جدا کرد یک CME آرام بود و با فشردهسازی باد خورشیدی که در پیش رویش بود، به سختی یک تپ فشار پدید آورد. همین فشرده سازی بود که دم اِنکه را جدا کرد.»
به باور او، دنباله دار آیسان چیزی بسیار چشمگیرتر را تجربه خواهد کرد: «هر CMEای که در نزدیکی خورشید به دنبالهدار آیسان بخورد، می تواند بسیار سریع تر باشد و موج شوکی (موج ضربه ای) با میدان مغناطیسی بسیار نیرومندتر به پا خواهد کرد. صادقانه بگویم، نمی توانیم پیش بینی کنیم چه رخ خواهد داد.»
دنباله دار آیسان در روز ۲۱ نوامبر وارد میدان دید تصویرگر هورسپهری ماهواره ی استریو-آ شد. از شانس، دنباله دار اِنکه نیز در این میدان دید است. در حال حاضر، باد خورشیدی دارد به آرامی بر این دو دنباله دار می وزد و دُمشان را به پس و پیش تکان می دهد. [
خبرش را اینجا دیدید و خواندید: * آیسان وارد میدان دید فضاپیمای استریو شد!]
اگر خورشید فوران کند، هر دو دنباله دار در یک CME فرو خواهند رفت. در این صورت، هر یک از آن ها خود به یک کاوشگر خورشیدی تبدیل خواهند شد. همچنان که
باد خورشید می وزد، هر یک از این دنباله دارها از دو نقطه ی بسیار جداگانه باد را دریافت خواهند کرد و همراه با آن خواهند رقصید. در نتیجه پژوهشگران خواهند توانست ساختار درونی یک CME را با یک دیدگاه سه بعدی بررسی کنند.
 |
تصویرگر هورسپهری فضاپیمای استریو-آی ناسا دنباله دار آیسان را که دارد به سوی خورشید پیش می آید زیر نظر دارد. در این فیلم، که یک بازه ی زمیانی دو روزه از ۲۰ تا ۲۲ نوامبر ۲۰۱۳ را در بر دارد، خورشید بیرون ازصفحه ی نمایش، در سمت راست است. دنباله دار اِنکه هم از شانس، همزمان در این میدان دید جای دارد. بر روی این عکس بکلیکید تا تصویر متحرک (gif) به بزرگی ۴.۷۷ مگابایت را ببینید.
|
دنباله دار آیسان در روز ۲۸ نوامبر از بالای استوای خورشید، و در همان سمتی از خورشید که چند روزست گروهی از
لکههای فعال خورشیدی آنجا گرد آمده اند می گذرد. چنانچه باتامز می گوید، به بیان دیگر: «ما در نقطه ی اوج خطر CMEها جای خواهیم گرفت.»
کل ناوگان رصدخانه های خورشیدی ناسا هم فرو رفتن آیسان در جو خورشید را رصد خواهند کرد. این ماهواره ها عبارتند از استریو-آ و استریو-ب، رصدخانه ی دینامیک خورشیدی (SDO)، و رصدخانه ی خورشیدی و هورسپهری (SOHO) که ناسا به همراه سازمان فضایی اروپا (ESA) آن ها را سرپرستی و مدیریت می کند. اگر یک CME به دنباله دار بخورد، احتمالا همه ی این فضاپیماها آنچه رخ می دهد را خواهند دید.
باتامز می گوید: «این یک قلمروی کاملا تازه برای ما خواهد بود.» وورلیداس هم می افزاید: «و پیش نمایشی از آنچه که احتمالا فضاپیمای کاوشگر خورشیدی پلاس (
Solar Probe Plus) ناسا هنگامی که ... در سال ۲۰۲۰ به درون خورشید فرو می رود تجربه خواهد کرد.»
گوش به زنگ باشید!
واژه نامه:
solar storm - Comet Encke - NASA - STEREO - CME - coronal mass ejection - comet - tail - Comet ISON - Angelos Vourlida - Naval Research Lab - Comet ISON Observing Campaign - CIOC - solar minimum - Solar activity - solar cycle - Karl Battams - plasma - sunspot - shock wave - magnetic field - STEREO-A - Heliospheric Imager - solar wind - STEREO-B - Solar Dynamics Observatory - Solar and Heliophysics Observatory - SOHO - European Space Agency - Solar Probe+