احتمال این که ابرنواختر دیگری از روی زمین ببینیم چقدر است؟

* این امکان وجود دارد که طی ۵۰ سال آینده، ابرنواختر دیگری در راه شیری رخ دهد که از زمین هم دیده شود.

* این دستاوردِ ارزیابی تازه ایست که اخترشناسان از شانس های انفجار یک ستاره ی
تازه در فضای نزدیک زمین انجام داده اند.

این انفجار بسیار کم نورتر از آن خواهد بود که خطری برای زمین و زمینیان ایجاد کند، و در واقع شاید در آسمان پرستاره‌ی زمین، با چشم نامسلح هم دیده نشود. ولی اگر بتوانیم به سرعت تلسکوپی را رو به آن تنظیم کنیم، نشانه های گرمایی‌اش را با کمک دوربین های ویژه ای می توانیم ببینیم.

ابرنواختری که سحابی خرچنگ را پدید آورد، در سال ۱۰۵۴
میلادی در سراسر کره ی زمین با چشم نامسلح دیده شد. برای
پدید آوردن این تصویر، از همگذاری داده های رصدخانه های
بزرگ ناسا (چاندرا، هابل، و اسپیتزر) بهره برده شده تا نشان
داده شود که یک ستاره‌ی نوترونی فراچگال چگونه با پس‌زدن
میدان‌های مغناطیسی و کولاکی شدید از ذرات بسیار پرانرژی،
این سحابی گسترنده را انرژی داده و برافروخته کرده

دانشگاه اوهایو در مطلبی درباره ی این پژوهش که به رهبری پژوهشگر اخترشناس این دانشگاه، اسکات آدامز انجام شد نوشت: «معنای این پژوهش برای دانشمندان اینست که یک شانس محکم و استوار برای انجام دادن کاری را دارند که تاکنون هرگز انجام نشده: ردیابی یک ابرنواختر با چنان سرعتی که بتوانند آنچه در نخستین لحظه های مرگ یک ستاره رخ می دهد را هم ببینند.»

دلیل چالش ما برای دیدن یک ابرنواختر درون کهکشان خودمان، وجود غبارهای کیهانی است که گاهی ابرنواخترها و دیگر پدیده ها را از چشممان پنهان می کنند. ولی این غبارها تاثیر آن چنان بدی روی نور فروسرخ ندارند و شاید به کمک آن بتوانیم چیزی را از دل تیرگی غبار کیهانی ببینیم.

راهکار دانشمندان برای این که به محض رخ دادن یک ابرنواختر، بتوانند آن را هدف بگیرند اینست که شبکه ای را در جایی مناسب برپا کنند که با دریافت نوترینوهایی که پس از انفجار ابرنواختری، پیش از چیزهای دیگر به زمین می رسند، پیام های هشدار بفرستد. کلید این راهکار اینست که تفاوت میان نوترینوهایی که از فضا می آیند و نوترینوهایی که از چشمه های دیگر می آیند شناخته شود. رآکتورهای هسته ای، خورشید، و یا حتی نقص های دستگاه ها می توانند از جمله ی این "چشمه های دیگر" باشند.

دانشگاه ایالتی اوهایو (با همکاری دیگران) مدلی از یک گونه ی تازه از آشکارسازهای نوترینویی ساخته؛ یک مدل زیرزمینی که اکنون در ژاپن در حال کار است. این آشکارساز EGADS نام دارد (کوتاه شده ی "ارزیابی کنش گادولینیوم در سامانه های آشکارساز") و در آن، نوترینوهای فضایی به کمک آبِ گادولینیوم دار آشکار می شوند.

دانشگاه اوهایو در ادامه می نویسد: «هنگامی که یک نوترینو از ابرنواختری درون کهکشان راه شیری وارد مخزن آب می‌شود، می تواند با مولکول های آب برخورد کرده و انرژی به اضافه ی شماری نوترون آزاد کند. گادولینیوم میل ترکیب بالایی با نوترون دارد و با درآشامیدن (جذب) آن ها، مقداری انرژی از خودش آزاد می کند. دستاورد این کنش و واکنش برای هر مورد آشکارسازی، یک سیگنال و به فاصله ی کمتر از یک ثانیه بعد هم یکی دیگر است (بر روی هم، یک سیگنال "تپش قلب" درون مخزن برای هر نوترینوی آشکار شده).»

ولی در مورد یک ابرنواختر که با چشم نامسلح هم دیده شود چه؟ به گفته ی پژوهشگران، احتمال روی دادن چنین چیزی تنها ۲۰% تا ۵۰% در سده ی آینده است، که نیمکره ی جنوبی شانس بهتری خواهد داشت زیرا بخش بیشتری از کهکشان در آن جا پیداست. به هر روی، آخرین باری که چنین چیزی رخ داد، به سال ۱۶۰۴ میلادی برمی گردد (درباره ی آن: پرتونگاری ایکس از پسمانده ابرنواختر کپلر).

در همین زمینه: * بیست و پنجمین سالروز مرگ یک ستاره * داستان دو ستاره * رشته مروارید  
و: * تازه ترین ابرنواختر آسمان * جایگاه ابرنواختران در مارپیچی ها * در جستجوی ریشه ابرنواختران * باز هم ابرنواختری در گرداب 
درباره ی سحابی خرچنگ: * M1: خرچنگی که به سرعت بزرگ می شود * خشم خرچنگ * نیروگاهی در دل خرچنگ * خرچنگ هزارساله

واژه نامه:

star - galaxy - Earth - supernova - Earthling - naked eye - Ohio State University - Scott Adams - cosmic dust - neutrino - nuclear reactor - sun - neutrino detector - Japan - EGADS - Evaluating Gadolinium’s Action on Detector Systems - gadolinium - Milky Way - molecule - Crab Nebula - NASA - Chandra - Hubble - Spitzer - neutron star - Nebula

منبع: universetoday

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

آیسان دوباره ... مُرد!

دنباله دار آیسان با دورتر شدن از خورشید به سرعت دارد کم نور می شود. اگر چیزی هم از رویارویی دیروزش با خورشید باقی مانده بود، اکنون دارد از هم می پاشد و به ابری از گرد و غبار تبدیل می شود. بر روی تصویر زیر بکلیکید تا یک فیلم سه روزه که از پیش از پیراهور (حضیض) تا پس از پیراهور را در بر دارد ببینید:

بر روی تصویر بکلیکید تا تصویر متحرک (gif) به بزرگی ۲۲ مگابایت را دریافت کنید

با این دگرگونی تازه، دیگر بعید است دنباله ار آیسان پس از آن که در اوایل دسامبر از پرتوی خورشید بیرون آمد، نمایش زیبایی داشته باشد. عکاسان نجومی کارآزموده شاید بتوانند در ساعت های سپیده دم، از "شبح" محوشونده ی این دنباله دار عکسی بگیرند، ولی دیگر چیزی با چشم نامسلح دیده نخواهد شد.

در ۲۹ نوامبر، خلبان برایان ویتاکر که داشت با هواپیمایش در بلندای ۳۶ هزار پایی بر فراز دایره ی قطبی در شمال کانادا پرواز می کرد، کوشید تا از درون هواپیما از نخستین چشم اندازهای آیسان در آسمان زمین، پس از گذشتنش آن از نقطه ی پیراهوری عکسی بگیرد. وی شانسی نداشت:

در ساعت های سپیده دم، در آسمان صاف و شفاف شمال کانادا هم اثری از دنباله دار آیسان دیده نمی شود- تصویر بزرگ تر

وی گزارش می دهد: «من در شرایط دید مناسب قطبی هیچ نشانی از دنباله دار آیسان ندیدم. این گزارش منفی برای فرونشاندن تشنگی رویاپردازانیست که زیر آسمان های ابری مناطق جنوبی تر زندگی می کنند. چنانچه تلسکوپ سوهو هم نشان داد، آیسان دارد کم نور و کم نورتر می شود.»

با وجود گزارش منفی ویتاکر، هنوز هم زود است که با دورتر شدن آیسان از پرتوی خیره کننده ی خورشید، مشاهده ی این دنباله دار که دو بار از مرگ بازگشته را از زمین منتفی بدانیم. در همین حال، ناوگان رصدخانه های خرشیدی ناسا به ردگیری پسمانده های این دنباله دار ادامه می دهند. چشم به راه تصاویر بیشتری باشید.

در همین زمینه: * آیسان "سر در راه خورشید" باخت؟ * سوگواری نکنید. آیسان هنوز زنده است!   

واژه نامه:

Comet ISON - sun. - comet - Thanksgiving - astrophotohtapher - naked-eye - Brian Whittaker - perihelion - Arctic Circle - SOHO - NASA

منبع: apaceweather

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

سوگواری نکنید. آیسان هنوز زنده است!

* سوگواری برای آیسان را بس کنید. این دنباله دار از مرگ بازگشته!

دیروز، ۲۸ نوامبر، دنباله دار آیسان از درون جو خورشید گذشت و به نظر رسید که در برابر دوربین های فضاپیماهای اِسا و ناسا از هم فروپاشید. این به انتشار گزارش هایی درباره ی مرگ دنباله دار انجامید. ولی امروز، آیسان دوباره زنده شد و اکنون به سرعت هم در حال پرنورتر شدن است. بر روی تصویر زیر بکلیکید تا فیلمی که فضاپیمای سوهو از آن در حال گذشتن از کنار خورشید ثبت کرده را ببینید (تصویر متحرک gif به بزرگی ۱۵.۹مگابایت- به روز شده در ساعت ۱۸:۰۰ روز ۲۹ نوامبر به وقت جهانی):

بر روی این تصویر بکلیکید تا تصویر متحرک (gif) به بزرگی ۱۵.۹ مگابایت را ببینید

پیش از این، کارشناسان پیش بینی های بسیاری درباره ی سرنوشت آیسان کرده بودند، از فروپاشی مطلق گرفته تا زنده ماندن و بازگشت باشکوه آن. ولی هیچ کس هر دو را پیش بینی نکرده بود!

کارل باتامز از عملیات رصد آیسان ناسا می گوید: «[همکارمان] متیو نایت و من دیگر مو به سرمان نمانده و می دانیم که بسیاری از مردم عادی، رسانه ها و گروه های علمی می خواهند بدانند چه بر سر آیسان آمده. ما خودمان هم همینطور! در حال حاضر، پنداشت های ما این هاست:

آیسان همیچنان که به سوی خورشید می رفت، شروع به از هم پاشیدن کرد. این دنباله دار تکه های غول پیکری از بدنه اش را از دست نداد ولی دستکم شمار بسیاری از تکه های بزرگش از آن جدا شد. نشانه هایی از خاک فراوان در دُم بلند و تنُک آن وجود دارد که در تصاویر فضاپیمای سوهو دیده می شود. پس از آن، آیسان با فرو رفتن در تاج خورشید، باز هم بیشتر تکه تکه و بخار شد، که به از دست رفتن کامل گیسو و دُمش انجامید، همان بلایی که در سال ۲۰۱۱ بر سر دنباله دار لاوجوی آمد. آنچه از آیسان به جا ماند و از چنگ خورشید در آمد، یک هسته ی کوچک ولی شاید به گونه ای یکپارچه بود که پس دادن گرد و خاک و گاز را دستکم اکنون دوباره آغاز کرده است.»

باتامز بر این پای می فشارد که هنوز زود است تا اندازه ی هسته ی به جا مانده، یا میزان روشنایی دنباله دارِ بازگشته از مرگ را برآورد کنیم: «ما یک مجموعه ی کامل از ناشناخته ها را داریم، و این جسم خنده دار، دیوانه، پویا، و پیش بینی ناپذیر همچنان به گیج کردن، به شگفتی انداختن، و سر در گم ساختن ما تا پایان ادامه خواهد داد. ما از شما می خواهیم چند روز شکیبا باشید تا داده ها را بررسی کنیم و از آنچه قرار است رخ بدهد سر در بیاوریم.»

عکاس نجومی، بابک تفرشی این ویدیوی HD پدید آورده که در آن، مقایسه ای میان چشم انداز آیسان از نگاه هر دو تاج نگار سوهو انجام می شود:

ویدیو را از یوتیوبِ بابک تفرشی ببینید

ویدیوی آبی رنگ را دوربین میدان گسترده ی سوهو، و ویدیوی سرخ رنگ را دوربین میدان بسته ی سوهو ثبت کرده اند. وی پیش بینی می کند: «به نظر می رسد از ۲ یا ۳ دسامبر، آیسان با چشم نامسلح هم دیده شود و دمی پراکنده به درازای چند درجه هم خپدید آورد. بی شک این دیگر "دنباله دار قرن" نخواهد بود و از خورشیدخراش لاوجوی در سال ۲۰۱۱ هم کم نورتر خواهد شد، ولی تا چند شب می تواند هدفی جالب برای عکاسی باشد!»

واژه نامه:

Comet ISON - sun - NASA - ESA - SOHO - coronagraph - comet - Karl Battams - Comet ISON Observing Campaign - Matthew Knight - corona - sungrazing - Comet Lovejoy - nucleus - Astrophotographer - Babak Tafreshi - naked eye

منبع: spsceweather و apod.nasa.gov 

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

آیسان "سر در راه خورشید" باخت؟

* آسوده بخواب آیسان!

* شواهد نشان می دهند که دنباله دار آیسان از رویارویی امروزش با خورشید جان به در نبرده و

احتمالا "سر در راه آن باخته" است!

این دنباله دار قرار بود در ساعت ۰۱:۴۵ روز ۲۸ نوامبر به وقت خاور آمریکا (روز شکرگزاری در آمریکا) از فاصله ای کمی بیشتر از یک میلیون کیلومتری سطح خورشید بگذرد. چنان چه یک فیلم تازه از ماهواره ی سوهو نشان می دهد، این دنباله دار از هم پاشیده است. تصویر متحرک زیر، کل ماجرا را نشان می دهد. حواستان به "سر" دنباله دار باشد:

این یک تصویر متحرک (gif) به بزرگی ۲.۳ مگابایت است. تا کامل شدن آن شکیبا باشید

اگر نتوانستید تصویر متحرک را ببینید، کافیست این دو تصویر که نمای پیش از فرورفتن آیسان در جو خورشید، و پس از بیرون آمدن از جو خورشید را نشان می دهند را ببینید:

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر

در این فیلم (تصویر متحرک gif)، آشکارا دیده می شود که آیسان با هسته ای در هم شکسته به خورشید نزدیک می شود. پژوهشگرانی که با رصدخانه ی دینامیک خورشیدی کار می کنند در آغاز گزارش دادند که در راستای مسیری که انتظار داشتند آیسان در جو خورشید بپیماید، چیزی ندیده اند، ولی تازه ترین خبرها نشان می دهد که پس از فرو رفتن آیسان در جو خورشید، "چیزی" از آن سو بیرون زده. یک بار دیگر تصویر متحرک بالا را از آغاز تا پایان ببینید. چیزی که از آن سو بیرون می آید یا تکه ای کوچک از هسته ی آیسان است و یا یک "دنباله دار بی سر" (جریانی از پسماندها که از فروپاشی و خرد شدن هسته ی آیسان به جا مانده اند). این تنها چیزیست که از آیسان باقی مانده.

روی این تصویر بکلیکید تا یکی از ویدیوهای

پیشین آیسان را به بزرگی ۹ مگابایت ببینید

در ویدیوهای پیشین دیده می شد که آیسان با نزدیک شدن به خورشید، تا چند برابر درخشان تر شده بود. این پرنورتر شدن شاید به دلیل همین "از هم پاشیدن" رخ داده بوده، این که دنباله دار ترک خورده و محتویاتش را با تبخیر به فضا فرستاده بوده. [یکی از این ویدیوها را اینجا دیدید: * آیسان لحظه به لحظه پرنورتر می شود] با کلیکیدن بر تصویر روبرو هم یکی دیگر از ویدیوهای پیشین به بزرگی ۹ مگابایت را خواهید دید:

البته هنوز هم شانس این هست که تکه یا تکه هایی از دنباله دار آیسان بر جا مانده باشد (یک آیسان بی سر که به درد هالووین می خورد نه روز شکر گزاری!). باز هم منتظر ویدیوهای دیگری باشید. شاید چیزهای دیگری هنوز مانده باشند و از پشت تاج نگارهای سوهو که قرص خورشید را پوشانده اند، بیرون بزنند!

واژه نامه:

comet ISON - sun - Thanksgiving Day - SOHO - Solar Dynamics Observatory - nucleus - comet - Halloween - coronagraph

منبع: apod.vasa.gov و spaceweather

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

آیسان لحظه به لحظه پرنورتر می شود

دنباله دار آیسان در حال شیرجه زدن به درون جو خورشید است و دَم به دَم پرنورتر می شود. آیسان در حدود ساعت ۱:۴۵ روز ۲۸ نوامبر به وقت EST، به نزدیک ترین فاصله از خورشید می رسد و در آن زمان، کمی بیش از یک میلیون کیلومتر بالاتر از سطح آتشین خورشید خواهد بود.

روی تصویر بکلیکید تا تصویر پویانمایی (gif) به بزرگی ۵.۷ مگابایت را ببینید

دمایی که بر هسته ی یخ آلود آیسان وارد می شود می تواند به ۵۰۰۰ درجه ی فارنهایت برسد. هیچ کس نمی داند آیا آیسان در برابر این گرما تاب خواهد آورد یا نه- ولی اگر تاب بیاورد و زنده بماند، می تواند در آغاز ماه دسامبر به دنباله داری شکوهمند و پرزرق و برق که با چشم نامسلح هم دیده می شود تبدیل شود.

هم اکنون بهترین دیدگاه از این دنباله دار را رصدخانه ی فضایی خورشیدی و هورسپهری ناسا (SOHO) در اختیار دارد. بر روی تصویر بالا بکلیکید تا تصویر متحرکی به بزرگی ۵.۷ مگابایت را ببینید که در واقع یک ویدیوی ۲۷ ساعته است و نزدیک شدن آیسان به خورشید را نشان می دهد.

طی بازه ی زمانی درون این انیمیشن، آیسان دستکم تا چهار برابر، و چه بسا تا ۱۰ برابر درخشان تر می شود. این دنباله دار به آسانی از ستاره ی غول سرخ کژدم دل (قلب العقرب، آنتارس) با قدر ۱ در پایین، سمت چپ خورشید هم پرنورتر می شود.

پژوهشگران در این فکرند که اگر فورانی از پلاسمای خورشید (CME) به آیسان بخورد چه بر سرش خواهد آمد. شاید این پرسش تا پیش از پایان امروز، پاسخ داده شود. چنانچه در تصویر متحرک می بینید، CME هایی دارند در همه ی جهت ها از خورشید بیرون می زنند. دوری از برخورد با یکی از این CME ها برای آیسان که دارد به مناطق فعال سطح خورشید نزدیک می شود به گونه ی فزاینده ای دشوار می شود. [بخوانید: * اگر یک توفان خورشیدی به آیسان بخورد چه می شود؟]

رصدخانه ی دینامیک خورشیدی ناسا (SDO) در ساعت های پیرامون رسیدن آیسان به نقطه ی پیراهوری (حضیض)، عکس هایی با رزولوشن بالا از این دنباله دار در حال پرواز در جو خورشید خواهد گرفت. این نمودار، رشته رویدادها را نشان می دهد:

معمولا SDO یکراست رو به خورشید است. ولی برای ردگیری این دنباله دار پرسرعت، که سرعتش همینطور هم بالا می رود، ناچار شده سه بار جابجا شود. تصاویر چشمگیر SDO از دنباله دار خورشیدخراش لاوجوی در دسامبر ۲۰۱۱ هنوز به یادمان هست. آیسان شاید از آن هم بهتر شود. [ببینید: * دنباله دار لاوجوی از آتش خورشید زنده بیرون آمد]

واژه نامه:

Comet ISON - sun - nucleus - naked-eye - comet - Solar and Heliospheric Observatory - SOHO - CME - active region - NASA - Solar Dynamics Observatory - SDO - sungrazing - Comet Lovejoy

منبع: spsceweather

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

یک ابر درخشان زیر پای شکارچی

همین تصویر در اندازه ی بزرگ- بزرگ تر

سحابی بازتابی درخشان و آبی رنگ NGC ۱۹۹۹ در جنوب منطقه ی ستاره زایی بزرگی که به نام شکارچی (شکارچی، جبار) شناخته می شود واقع شده است. این سحابی که در لبه ی مجموعه ابرهای مولکولی شکارچی در فاصله ی ۱۵۰۰ سال نوری از زمین جای گرفته، روشناییش به خاطر وجود ستاره ی متغیر "V۳۸۰ شکارچی" در دلش می‌باشد.

نماد ویژه ی این سحابی، یک بخش T شکل کج نزدیک مرکزش است که در این چشم‌انداز گسترده ی کیهانی نیز دیده میشود و پهنایی در حدود ۱۰ سال نوری دارد.

زمانی پنداشته می شد این شکل تاریک، یک ابر تیره ی غبار است که در برابر درخشش این سحابی بازتابی، به حالت ضدنور (silhouette) قرار گرفته و سیاه دیده می شود. ولی تصاویر فروسرخی که به تازگی گرفته شده نشان می دهد که این "T"، احتمالا یک سوراخ خالی درون خود سحابی است و توسط ستارگان جوان و پرانرژی پدید آمده.

در واقع، این ناحیه پر از ستارگان پرانرژی جوانی است که فواره ها و جریان مواد از آن ها، به امواج ضربه ای درخشان می انجامد. این امواج شوک (ضربه ای) که به افتخار دو ستاره شناس، جورج هربیگ و گیلرمو هارو به نام "اجرام هربیگ-هارو" (HH) نامیده می شوند و دو تای آن ها در این نما دیده می شوند: HH۱ و HH۲ با رنگ سرخ روشن درست زیر NGC ۱۹۹۹.

سرعت نفوذ فواره ها و جریان های مواد ستاره ای در ماده ی محیط پیرامون، صدها کیلومتر بر ثانیه است.

واژه نامه:

NGC 1999 - star-forming region - Orion Nebula - reflection nebula - Orion molecular cloud - variable star - V380 Orionis - silhouette - star - shock wave - Herbig-Haro - HH - George Herbig - Guillermo Haro - HH1 - HH2 - stellar jet

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

درخشان ترین انفجار کیهان خبر از تولد یک سیاهچاله می داد

* اوایل امسال فورانی روشن و اسرارآمیز نزدیک صورت فلکی شیر (اسد) دیده شد که در واقع درخشان ترین فوران پرتو گامایی بود که تاکنون ثبت شده بود، و دلیل آن هم چنانچه پژوهش های تازه نشان داده اند، انفجار به شدت نیرومند یک ستاره بود. [خبرش را اینجا خواندید: * ثبت شدیدترین فوران پرتو گاما]

در رایج ترین گونه های فوران پرتو گاما، که اینجا نمایی از آن ها را می بینید، یک ستاره ی بزرگ رو به مرگ یک سیاهچاله پدید می آورد (سمت چپ)، و سیاهچاله هم فواره ای از ذرات را راهی فضا می کند. نوری که دریافت می شود در بخش های گوناگون طیف است و از گاز داغ نزدیک سیاهچاله، برخوردهای درون فواره، و بر هم کنش فواره با محیط پیرامون گسیلیده می شود. تصویر بزرگ تر

نمای نزدیک از درخشان ترین فران پرتو گامایی
که تاکنون دیده شده. این تصویر در آوریل ۲۰۱۳
توسط تلسکوپ نوری/فرابنفش ماهواره ی سویفت
ناسا ثبت شد.

در ۲۷ آوریل، چندین ماهواره، از جمله ماهواره ی سویفت ناسا و تلسکوپ فضایی پرتو گامای فرمی ناسا، یک فوران پرتو گاما با درخششی نامعمول را مشاهده کردند. آن انفجار فواره ای پرانرژی از ذرات را راهی فضا کرد که سرعتش به حدود سرعت نور می رسید.

دانیل مالسانی، یک اخترفیزیکدان در بنیاد نیلز بوهر در دانشگاه کپنهاگ دانمارک طی بیانیه ای گفت: «ما ناگهان فورانی از پرتوی گاما را مشاهده کردیم که به شدت درخشان بود - یک فوران پرتو گامای هیولاوار. این یکی از نیرومندترین فوران های پرتو گامایی بود که تاکنون به کمک ماهواره ی سویفت دیده بودیم.»

در نگارش آنلاین روز ۲۱ نوامبر نشریه ی ساینس، رشته مقاله هایی منتشر شد که به شرح این فوران پرتو گاما می پرداختند.

فوران های پرتو گاما (GRBs) نیرومندترین گونه ی انفجار در کیهانند و معمولا خبر از نابودی یک ستاره ی بزرگ و پرجرم می دهند. خود ستاره پیش از انفجار کم نورتر از آنست که دیده شود، ولی انفجارهای ابرنواختری که در جریان مرگ یک ستاره رخ می دهند می توانند فوران هایی سهمگین و هولناک از پرتو گاما پدید آورند.

فوران های پرتو گاما معمولا کوتاه مدت، ولی بی نهایت درخشانند. با این حال تلسکوپ های روی زمین به سختی می توانند آن ها را ببینند زیرا جو زمین پرتوهای گاما را می درآشامد (جذب می کند).

 این نقشه ها آسمان را در محدوده ی انرژی های بالاتر از ۱۰۰ MeV و از چشم دستگاه LAT فرمی نشان می دهند. سمت چپ: آسمان در بازه ی زمانی ۳ ساعته پیش از GRB 130427A. سمت راست: یک نقشه ی سه ساعته که ۳۰ دقیقه ی پایانیش پس از فوران ثبت شده. GRB 130427A در صورت فلکی شیر، نزدیک مرز آن با صورت فلکی خرس بزرگ روی داد. تصویر بزرگ تر

فوران به شدت درخشانی که در آغاز امسال دیده شد و اخترشناسان نام رسمی GRB 130427A را بر آن نهادند، در کهکشانی ۳.۶ میلیارد سال نوری دورتر از زمین رخ داد. این فاصله ای زیادی بود ولی باز هم کمتر از نصف فاصله ی فوران های پرتو گامای پیشین بود. همین نزدیکتر بودن به زمین به اخترشناسان کمک کرد تا برای نخستین بار تایید کنند که یک جرم یگانه می تواند همزمان هم یک GRB نیرومند و هم یک انفجار ابرنواختری بیافریند.

این عکس توسط ماهواره ی سویفت ناسا ثبت
شده و درخشان ترین جرم در آن، همان فوران پرتو
گامایی است که در آوریل ۲۰۱۳ روی داد. همه ی
نقطه های دیگری که در عکس دیده می شوند ستارگان
کهکشان خودمانند، در حالی که آن فوران، میلیون ها
بار دورتر از آنهاست. پهنه ای از آسمان که در این
عکس دیده می شود برابر با بزرگی ماه کامل است.

یکی از نویسندگان پژوهش، پل اوبراین هم در بیانیه ای گفت: «GRBهایی که ما به طور معمول می بینیم بسیار دورند، این یعنی که معمولا از چشم ما بسیار کم نور دیده می شوند.»

اوبراین که اخترشناسی در دانشگاه لستر انگلستان است می افزاید: «در این مورد، فوران در فاصله ای رخ داد که تنها یک چهارم دورترین نقطه ی کیهان بود، یعنی از چشم ما بسیار درخشان دیده شد. ضمن این که در این مورد، یک ابرنواختر نیرومند هم پدید آمد - چیزی که ما تاکنون به همراه یک GRB ثبت نکرده بودیم- و ما همچنان در پی شناخت و درک این رویدادیم.»

فواره ای که در اثر فوران پرتو گاما تولید شد زمانی پدید آمد که یک ستاره ی بزرگ و پرجرم رُمبید (در خود فروریخت) و سیاهچاله ای در مرکزش شکل گرفت. این باعث پدید آمدن موج انفجاری شد که آن هم به نوبه ی خود، به گسترش و انبساط پسماندهای ستاره، و تولید پوسته ای برافروخته از پسماندها انجامید که ما آن را به گونه ی یک انفجار ابرنواختری به شدت درخشان دیدیم.

دانشمندان پس از بررسی ویژگی های نوری که توسط فوران پرتو گاما تابیده شد تعیین کردند که اندازه ی ستاره ی آغازین (ستاره ی زادار ابرنواختر) تنها سه تا چهار برابر خورشید بوده، ولی جرمش به ۲۰ تا ۳۰ برابر خورشید می رسیده است. به گفته ی پژوهشگران، این ستاره ی به شدت فشرده، به سرعت هم می چرخیده.

تلسکوپ پرتو X سویفت این عکس را با نوردهی
۰.۱ ثانیه ای در ۳:۵۰ بامداد ۲۷ آوریل به وقت
خاور آمریکا از GRB 130427A گرفت؛ درست
چند لحظه پس از آن که فرمی و سویفت فوران را
ردیابی کردند. پهنای این عکس ۶.۵ دقیقه ی قوس
است. تصویر بزرگ تر

این GRB درخشان ترین و پرانرژی ترین موردی بود که تاکنون دیده شده بود و امواج ضربه ی دینامیکی در درون و بیرون پدید آورد که هنوز هم به خوبی بررسی و شناخته نشده اند. با آن که اکنون دانشمندان دیدگاه روشن تری نسبت به این انفجار سهمگین دارند، ولی رازها هنوز بر جای خود باقیست. برای نمونه، فوتون ها و پرتوهای پرانرژی گامایی که تلسکوپ های فضایی دریافت کردند بیشتر از میزانی بود که مدل های نظری برای یک فوران پرتو گاما به این اندازه پیش بینی کرده بودند.

پژوهشگران هنوز در حال بررسی اینند که بدانند چرا سطوح انرژی‌ای که به همراه GRB 130427A دیده شد به گونه ی کامل با پیش بینی مدل های کنونی فوران های پرتو گاما همخوانی ندارد. دستاوردهای آن ها می تواند به پیدایش نظریه های پیراسته تری (اصلاح شده تری) درباره ی چگونگی شتاب گرفتن ذرات بیانجامد، و آن هم به اخترشناسان کمک خواهد کرد تا بهتر از گذشته رفتار رویدادهای کیهانی را پیش بینی کنند.

جیاکومو ویانل، یکی از نویسندگان پژوهش و پژوهشگر پسادکترا در دانشگاه استنفورد کالیفرنیا در بیانیه ای گفت: «چیز بسیار جالب درباره ی این GRB اینست که چون مواد انفجاری با سرعتی نزدیک به سرعت نور حرکت می کردند، ما توانستیم ضربه های (شوک های) نسبیتی را ببینیم. ما توان ساختن یک شوک نسبیتی را در آزمایشگاه نداریم، به همین خاطر واقعا نمی دانیم طی آن چه روی می دهد، و این یکی از انگاشت های ناشناخته ی اصلی در این مدل است. این مشاهدات چالشی برای مدل های ما هستند و می توانند ما را به شناخت های بهتری از فیزیک رهنمون شوند.»

این پویانمایی رایج ترین گونه ی فوران پرتو گاما را نمایش می دهد، فورانی که در زمانی روی می دهد که یک ستاره می رُمبد، یک سیاهچاله در دلش می سازد، و فواره هایی از ذرات با سرعت نور به بیرون می جهاند. نگریستن به درون فواره، درخشش ظاهری آن را بسیار بیشتر نشان می دهد. نمای پایانی ویدیو یک تصویر از GRB 130427A است که تلسکوپ فرمی ثبت کرده. این ویدیو را با کیفیت HD از استودیوی چشمدید علمی گودارد ناسا دریافت کنید.

در همین زمینه: 
* انفجاری که به کشف دو کهکشان باستانی انجامید 
* پس تابی از دور، خیلی دور! 
* سمفونی چند میلیارد ساله 
* آیا در سده ۸ میلادی، انفجاری کیهانی نزدیک زمین رخ داده بوده؟ 
* با چشم پرتو ایکس می توان لحظه تولد یک ابرنواختر خشن را دید 
* همه طلاهای زمین از برخورد ستارگان مرده پدید آمده

واژه نامه:

constellation Leo - gamma-ray burst - NASA - Swift - Fermi Gamma-ray Space Telescope - Daniele Malesani - Niels Bohr Institute - Science - GRBs - star - supernova - Earth - GRB 130427A - galaxy - Paul O'Brien - shock wave - photon - Giacomo Vianello - relativistic shock - ultraviolet

منیع: nasa و SPACE.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

ویدیویی کوتاه از آیسان در آسمان جزایر قناری

آیا دنباله دار آیسان از رویارویی فردا با خورشید جان به در خواهد برد؟

فردا فاصله ی آیسان از سطح خورشید به حدود قطر آن خواهد رسید و پس از آن، سرانجام سرنوشت یکی از شگفت انگیزترین دنباله دارهای روزگار نوین هم روشن خواهد شد. شاید آیسان حجم فراوانی از یخ و خاک را کم کم بیرون داده و دمی زیبا و رو به رشد برای خودش بیافریند -- و شاید هم به کلی از هم بپاشد و نابود شود.

هر چه آیسان به خورشید نزدیک تر می شود خودش روشن تر می شود ولی شوربختانه، رصدش در پرتوی خیره کننده ی خورشید هم برای تلسکوپ های معمولی دشوارتر می شود. در ویدیوی دور تند (درنگ زمانی) کوتاهِ بالا که چند روز پیش ثبت شده، دنباله دار آیسان را در حالی که داشته در آسمان جزایر قناری، در جلوی خورشید و پا به پای آن بالا می آمده می بینیم.

اگر هسته ی آیسان جان به در ببرد، گیسو و دم های افشانی پدید خواهد آورد که در روزها و هفته های آینده به خوبی در جلوی خورشید دیده خواهند شد. و اگر جان به در نبرد، ماهواره هایی که خورشید را دیدبانی می کنند، شاید یکی از بزرگ ترین فروپاشی های دنباله دارها که تاکنون ثبت شده را ببینند و مستند نمایند. با ما بمانید!

در همین زمینه: * دنباله دار آیسان به دردسر افتاده؟ * اگر یک توفان خورشیدی به آیسان بخورد چه می شود؟

واژه نامه:

Comet ISON - Sun - comet - tail - time lapse - Canary Islands - nucleus - coma

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

دنباله دار آیسان به دردسر افتاده؟

* ستاره شناسانی که با تلسکوپ میلیمتری IRAM در اسپانیا کار می کنند، از بروز یک تغییر شدید در

دنباله دار آیسان گزارش می دهند.

میهاو دراهوس از دانشگاه صنعتی کالیفرنیا می گوید: «از ۲۱ تا ۲۵ نوامبر، خطوط نشری مولکولی نور آیسان به گونه ای پیوسته و سریع، دستکم تا ۲۰ برابر کم نورتر شده و دارد ناپدید می شود. این شاید نشانگر آن باشد که هسته ی دنباله دار اکنون یا در مرز بیشینه و کمینه ی فعالیت جای دارد و یا .... اصلا نابود شده.»

البته هنوز برای دستپاچه شدن زود است. ویدیوی زیر را ببینید که توسط راب مستن با بهره از داده های فضاپیمای استریو-آی ناسا پدید آمده، و سپس ادامه ی مطلب را بخوانید. همچنین می توانید با کلیکیدن بر تصویر کوچک پایین مطلب، این ویدیو را با کیفیت کمی بهتر دریافت کنید (به بزرگی ۳۱ مگابایت):

ویدیو یک بازه ی زمانی ۳+ روزه، از ۰۰.۰۹ روز ۲۱ نوامبر تا ۰۸:۰۹ روز ۲۴ نوامبر به وقت جهانی را نشان می دهد. این زمان با دوره ای که تلسکوپ IRAM کاهش خطوط نشری را ثبت کرد همپوشانی دارد. اگر ویدیو را تمام صفحه کنید خواهید دید که: گرچه توده های موجدار مواد در دُم دنباله دار در حال وزیدن است، ولی به نظر نمی رسد خود دنباله دار در حال خرد شدن باشد. افزون بر آن، یکی از عکس های استریو-آ که همین چند ساعت پیش گرفته شد آیسان را نشان می دهد که هنوز به روشنی می درخشد.

با کلیکیدن بر این تصویر، ویدیوی بالا را با کیفیت
کمی بهتر دریافت کنید (به بزرگی ۳۱ مگابایت)

ستاره شناس کارل باتامز از عملیات رصد آیسان ناسا (CIOC) می نویسد: «[ناپدید شدن خطوط نشری] می تواند نشانگر این باشد که هسته ی دنباله دار به کلی از هم پاشیده و دارد حجم بسیار بزرگی از غبار آزاد می کند و همزمان، نرخ پس زدن گاز از آن هم به اندازه ی چشمگیری کم می شود. تکه تکه شدن یا فروپاشی هسته ی آیسان همیشه به عنوان خطرناک ترین رخداد برای آن در نظر گرفته شده، بنابراین اگر هم چنین چیزی به راستی رخ داده باشد، شوربختانه چندان جای شگفتی نیست.»

ولی باتامز می افزاید: «البته این گزارش ها تازه اند و با آن که در اعتبارشان شکی نیست، ولی باز باید به رصد آیسان ادامه دهیم تا از هر آنچه به سرش آمده اطمینان بیابیم. به یاد داشته باشید: دنباله دار آیسان از نظر دینامیکی یک دنباله دار خورشیدخراش تازه است، بار نخست است که از ابر اورت به اینجا آمده، و ما جرمی مانند آن را "هرگز" ندیده ایم! افزون بر آن، تاکنون هرگز یک دنباله دار خورشیدخراش که تنها سه روز به زمان پیراهوری (حضیض) آن باقی مانده باشد با چنین جزییاتی بررسی نشده بوده- ما داریم مرزهای تازه ای را در می نوردیم! دنباله دارها پیش بینی ناپذیرند. تنها چیزی که برای پیش بینی رفتار آن ها داریم، حجم بزرگی از مواد است که نمی دانیم قرار است چه بر سرش بیاید.»

در همین زمینه: * دنباله دار لاوجوی از آتش خورشید زنده بیرون آمد  

واژه نامه:

IRAM - millimeter telescope - Comet ISON - molecular emission line - nucleus - Michal Drahus - Caltech - NASA - STEREO-A - Rob Matson - comet - tail - Karl Battams - Comet ISON Observing Campaign - sungrazing - Oort Cloud - perihelion

منبع: spaceweather

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

کلاهی بر سر کوهستان سیرا نوادا

شاید فکر کنید این روزیست که زنگ ها در کوهستان سیرا نوادا به صدا در می آیند. در ماه ژانویه، درست در زمانی که خورشید داشت در آسمان منطقه ی آلبایزین در گرانادای اسپانیا غروب می کرد، یک ابر غول پیکر به شکل یک ناقوس، ستیغ کوه وِلِتا را پوشاند.

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر

این یک ابر کلاهکی یا کوه‌کُلاه بود. چنین ابرهایی زمانی پدید می آیند که هوا به سمت نوک قله ی کوه رانده می شود. این هوا در آن جا سرد شده، از رطوبت اشباع شده، و سرانجام مولکول های چگالیده ی آبش را به قطره های آبی تبدیل می کند که با هم یک ابر را می سازند.

ابرهایی که چنین ساختار ناقوس-شکلی دارند پدیده هایی نامعمولند، زیرا معمولا هوا به گونه ی افقی حرکت می کند و از همین روست که سطح زیرین بیشتر ابرها تقریبا صاف و تخت است. امواج عمودی هوا هم می توانند لایه هایی از ابرهای عدسی وار بر ابر بیافزایند، مانند همین چیزی که در تصویر بالا می بینید.

این ابر بزرگ دارد به سرعت حرکت می کند و همزمان، رنگ های غروب هم زیبایی‌اش را دوچندان کرده اند. این می تواند نشانه ای هم باشد از پیشگام بودن و فرصت شناسی عکاس این چشم انداز.

در همین زمینه: * ابرهای موجدار خشن در آسمان نیوزیلند * ابرهای ممه ای 

واژه نامه:

Sierra Nevada - Sun - Albayzín - Veleta peak - Cap cloud - molecular water - lenticular cloud - sunset - bellwether

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

اگر یک توفان خورشیدی به آیسان بخورد چه می شود؟

در سال ۲۰۰۷، برخورد یک توفان خورشیدی به دنباله دار اِنکه، ستاره شناسان را شگفت زده ساخت. در آن هنگام، فضاپیمای استریو (STEREO) توده ای از پلاسمای خورشید (فوران تاج خورشیدی، CME) را مشاهده کرد که از روبرو به سر دنباله دار خورد و دمش را از آن جدا کرد. در تصویر متحرک روبرو این صحنه را به زیبایی می بینید.

در این تصویر متحرک به خوبی می‌بینید که چگونه
در سال ۲۰۰۷، یک توده‌ی پلاسمای خورشیدی دُم
دنباله‌دار اِنکه را از آن جدا کرد و با خود برد.بر
 روی تصویر بکلیکید تا تصویر متحرک (gif) به
بزرگی ۴.۴ مگابایت را ببینید.

چنین چیزی می تواند برای دنباله دار آیسان هم روی دهد- البته بدتر!

در ۲۸ نوامبر، دنباله دار آیسان از درون جو خورشید و با فاصله ی کمی بیشتر از ۱ میلیون کیلومتر از فراز سطح آن خواهد گذشت. این فاصله ۳۰ بار نزدیکتر از فاصله ی دنباله دار اِنکه از خورشید در سال ۲۰۰۷ است و در نتیجه احتمال برخورد دنباله دار با یک توفان خشماگین خورشیدی هم بیشتر خواهد بود.

آنخلوس وورلیداس از آزمایشگاه پژوهشی نیروی دریایی، و یکی از شرکت کنندگان در عملیات رصد آیسان ناسا (CIOC) می گوید: «یک دلیل برای بیشتر بودن احتمال برخورد اینست که در سال ۲۰۰۷، خورشید نزدیک به کمینه ی چرخه اش بود و فعالیت پایینی داشت. ولی امسال، ما داریم به اوج چرخه ی خورشید نزدیک می شویم و فوران های بیشتری در آن رخ می دهد.»

کارل باتامز، ستاره شناس در آزمایشگاه پژوهشی نیروی دریایی و یکی از اعضای CIOC می گوید: «من قطعا و بدون هیچ شکی دوست دارم که یک CME بزرگ به دنباله دار آیسان برخورد کند. چنین چیزی به دنباله دار آسیبی نمی رساند ولی به ما شانسی برای بررسی کنش و واکنش های شدید آن با دُم دنباله دار می دهد.»

CMEها ابرهای مغناطیده ای از پلاسما هستند که در اثر انفجار لکه های خورشیدی به فضا دمیده می شوند. گاز درون یک CME چگالی چندانی ندارد، از همین رو برخورد آن آسیبی به هسته ی دنباله دار وارد نمی کند. ولی دم لطیف و شکننده ی آن موضوع دیگریست. دم های دنباله دارها به تنُکی و سبکیِ خود CMEها هستند، از همین رو برهم کنش میان آن ها می‌تواند شدید و پیش بینی ناپذیر باشد.

وورلیداس می نویسد: «CMEای که در سال ۲۰۰۷ دم دنباله دار اِنکه را از آن جدا کرد یک CME آرام بود و با فشرده‌سازی باد خورشیدی که در پیش رویش بود، به سختی یک تپ فشار پدید آورد. همین فشرده سازی بود که دم اِنکه را جدا کرد.»

به باور او، دنباله دار آیسان چیزی بسیار چشمگیرتر را تجربه خواهد کرد: «هر CMEای که در نزدیکی خورشید به دنباله‌دار آیسان بخورد، می تواند بسیار سریع تر باشد و موج شوکی (موج ضربه ای) با میدان مغناطیسی بسیار نیرومندتر به پا خواهد کرد. صادقانه بگویم، نمی توانیم پیش بینی کنیم چه رخ خواهد داد.»

دنباله دار آیسان در روز ۲۱ نوامبر وارد میدان دید تصویرگر هورسپهری ماهواره ی استریو-آ شد. از شانس، دنباله دار اِنکه نیز در این میدان دید است. در حال حاضر، باد خورشیدی دارد به آرامی بر این دو دنباله دار می وزد و دُمشان را به پس و پیش تکان می دهد. [خبرش را اینجا دیدید و خواندید: * آیسان وارد میدان دید فضاپیمای استریو شد!]

اگر خورشید فوران کند، هر دو دنباله دار در یک CME فرو خواهند رفت. در این صورت، هر یک از آن ها خود به یک کاوشگر خورشیدی تبدیل خواهند شد. همچنان که باد خورشید می وزد، هر یک از این دنباله دارها از دو نقطه ی بسیار جداگانه باد را دریافت خواهند کرد و همراه با آن خواهند رقصید. در نتیجه پژوهشگران خواهند توانست ساختار درونی یک CME را با یک دیدگاه سه بعدی بررسی کنند.

تصویرگر هورسپهری فضاپیمای استریو-آی ناسا دنباله دار آیسان را که دارد به سوی خورشید پیش می آید زیر نظر دارد. در این فیلم، که یک بازه ی زمیانی دو روزه از ۲۰ تا ۲۲ نوامبر ۲۰۱۳ را در بر دارد، خورشید بیرون ازصفحه ی نمایش، در سمت راست است. دنباله دار اِنکه هم از شانس، همزمان در این میدان دید جای دارد. بر روی این عکس بکلیکید تا تصویر متحرک (gif) به بزرگی ۴.۷۷ مگابایت را ببینید.

دنباله دار آیسان در روز ۲۸ نوامبر از بالای استوای خورشید، و در همان سمتی از خورشید که چند روزست گروهی از لکه‌های فعال خورشیدی آنجا گرد آمده اند می گذرد. چنانچه باتامز می گوید، به بیان دیگر: «ما در نقطه ی اوج خطر CMEها جای خواهیم گرفت.»

کل ناوگان رصدخانه های خورشیدی ناسا هم فرو رفتن آیسان در جو خورشید را رصد خواهند کرد. این ماهواره ها عبارتند از استریو-آ و استریو-ب، رصدخانه ی دینامیک خورشیدی (SDO)، و رصدخانه ی خورشیدی و هورسپهری (SOHO) که ناسا به همراه سازمان فضایی اروپا (ESA) آن ها را سرپرستی و مدیریت می کند. اگر یک CME به دنباله دار بخورد، احتمالا همه ی این فضاپیماها آنچه رخ می دهد را خواهند دید.

باتامز می گوید: «این یک قلمروی کاملا تازه برای ما خواهد بود.» وورلیداس هم می افزاید: «و پیش نمایشی از آنچه که احتمالا فضاپیمای کاوشگر خورشیدی پلاس (Solar Probe Plus) ناسا هنگامی که ... در سال ۲۰۲۰ به درون خورشید فرو می رود تجربه خواهد کرد.»

گوش به زنگ باشید!

در همین زمینه: * سه تصویر پیاپی از ابر پلاسما که در راه زمین است * فوران تاج خورشید با سرعتی نادر 

واژه نامه:

solar storm - Comet Encke - NASA - STEREO - CME - coronal mass ejection - comet - tail - Comet ISON - Angelos Vourlida - Naval Research Lab - Comet ISON Observing Campaign - CIOC - solar minimum - Solar activity - solar cycle - Karl Battams - plasma - sunspot - shock wave - magnetic field - STEREO-A - Heliospheric Imager - solar wind - STEREO-B - Solar Dynamics Observatory - Solar and Heliophysics Observatory - SOHO - European Space Agency - Solar Probe+

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

کهکشان کم خون NGC 4921

کهکشان مارپیچی NGC ۴۹۲۱ چقدر از زمین فاصله دارد؟ 

گرچه ارزیابی های کنونی فاصله ی آن را حدود ۳۱۰ میلیون سال نوری برآورد کرده اند، ولی اندازه گیری دقیق ترِ این فاصله با بهره از سرعت دور شدن آن می تواند به دانشمندان کمک کند تا نرخ گسترش (انبساط) کیهانِ دیدارپذیر را بهتر بسنجند و کالیبره کنند. 

اخترشناسان برای دستیابی به این هدف، تاکنون به کمک تلسکوپ فضایی هابل عکس های بسیاری از ستارگانی به نام متغیرهای قیفاووسی گرفته اند که دارای فاصله های کلیدی بوده و به عنوان خط کش های کیهانی شناخته می شوند. همچنین از آن جایی که NGC ۴۹۲۱ عضوی از خوشه ی کهکشانی گیسو یا کُما است، پالایش فاصله ی آن می تواند کمک کند تا فاصله ی یکی از بزرگ ترین خوشه های کهکشانی نزدیک را هم بهتر تعیین کنیم.

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر

کهکشان مارپیچی باشکوه NGC ۴۹۲۱ به گونه ی غیررسمی به نام کهکشان کم خون نامیده شده زیرا نرخ ستاره زایی و نیز درخشش سطحی پایینی دارد.

چیزهایی که در تصویر بالا دیده می شود از مرکز به بیرون عبارتند از: هسته ی درخشان، یک میله ی روشن مرکزی، یک حلقه ی بزرگ و نمایان از غبار تیره، خوشه های آبی از ستارگانی که تازه شکل گرفته اند، چندین کهکشان همدم کوچک تر، کهکشان هایی در دوردست که پیوندی با NGC ۴۹۲۱ ندارند، و سرانجام، ستارگانی که از آنِ کهکشان راه شیری خودمانند.

در همین زمینه: * ستاره شورشی سده های میانه * "میرا" به "میرا" نگاه می کند * جدول سرخگرایی کیهان * یکی از مهم ترین ستارگان آسمان * تعمیر نردبان کیهانی * آنچه هابل ۹۰ سال پیش در آندرومدا یافت 

واژه نامه:

spiral galaxy - NGC 4921 - recession speed - expansion rate - Hubble Space Telescope - Cepheid - variable - star - Coma Cluster of Galaxies - anemic - star formation - surface brightness - nucleus - central bar - cluster - companion galaxy - Milky Way Galaxy

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

دنباله دار زیبای هیل-باپ بر فراز صخره ها

دنباله دار هیل-باپ، دنباله دار بزرگ سال ۱۹۹۷، چشم اندازی واقعا زیبا و دیدنی داشت.
تصویر بالا که در ۶ آوریل ۱۹۹۷ گرفته شده، دنباله دار هیل-باپ را در آسمان اردوگاه Indian Cove در پارک ملی جاشوا تری در کالیفرنیای آمریکا نشان می دهد. نوردهی این عکس شش دقیقه بوده که در میانه ی آن، نور فلاش دوربین هم یک دَم تخته سنگ های پیش زمینه را روشن کرده است.

دو دُم پشت سر هسته ی دنباله دار دیده می شود: یک دم یونی آبی رنگ و چشمگیر در بالا و یک دم غباری سفید که از بازتاب نور خورشید روشن شده هم در پایین. دنباله دار هیل-باپ پیش از آن که به دوردست های سامانه ی خورشید برگردد و از دیده ها پنهان شود، بیش از یک سال با چشم نامسلح دیده می شد.

دنباله دار آیسان هم این هفته به نزدیک ترین فاصله اش از خورشید خواهد رسید و از همین رو آسمان‌دوستان سراسر جهان در انتظارند که ببینند آیا دم آن می تواند در زیبایی و شکوه از دم هیل-باپ پیشی بگیرد یا نه.

در همین زمینه: * آیا آیسان هم به همین زیبایی خواهد شد؟  

واژه نامه:

Comet Hale-Bopp - Indian Cove - Joshua Tree National Park - ion tail - dust tail - unaided eye - Solar System - Earth - tail

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

خورشید چگونه یک دنباله دار را "می پزد"؟

راهی که یک دنباله دار در فضای سامانه ی خورشیدی می پیماید، راهی خطرناک و خشن است. اگر خورشید یکی از ابرهای غول پیکر پلاسمایش را به سوی دنباله دار بدمد، می تواند دُمش را از آن جدا کند. 

نور خورشید از پیش از رسیدن دنباله دار به سیاره ی بهرام (مریخ)، یعنی پیش از رسیدن به فاصله ی حدود ۲۳۰ میلیون مایلی خورشید، جوشاندن آب های درون دنباله دار را آغاز می کند که در واقع نخستین گام به سوی فروپاشی دنباله دار است. و حتی اگر دنباله دار از این مرحله هم جان سالم به در ببرد، باز هم پرتوها و فشار نیرومندی که به هنگام نزدیک شدن به خورشید از این ستاره به دنباله دار وارد می شود، می تواند آن را یکجا نابود سازد.

انیمیشن سازان در مرکز پروازهای فضایی گودارد ناسا در گرین بلت مریلند فیلم کوتاهی ساخته اند که روش پخت یک دنباله دار توسط خورشید را نشان می دهد.

متحرک سازان در مرکز پروازهای فضای گودارد ناسا در گرین بلت مریلند این فیلم کوتاه را درباره ی شیوه ی پخت یک دنباله دار توسط خورشید ساخته‌اند. برای دریافت ویدیو در اندازه های گوناگون به اینجا بروید.

دنباله دار آیسان دارد چنین مسیری را می پیماید. او سفرش را از منطقه ی ابر اورت در دوردست های سامانه ی خورشیدی آغاز کرده و در حال پیش آمدن به سوی خورشید است. این دنباله دار در روز ۲۸ نوامبر ۲۰۱۳ (روز شکرگزاری در آمریکا) از فاصله ی ۷۳۰ هزار مایلی سطح خورشید خواهد گذشت. اگر از این رویارویی نزدیک زنده بماند و فرو نپاشد، در آسمان نیمکره ی شمالی با چشم نامسلح دیده خواهد شد و تا جایی که می دانیم، می تواند یک دنباله دار بسیار زیبا و درخشان شود.

حتی اگر این دنباله دار زنده نماند، باز هم دنبال کردن رویدادهایی که طی سفرش رخ می دهد به دانشمندان کمک خواهد کرد تا با ساختار ترکیبی آن، شیوه ی برهم کنش آن با محیط، و هر آن چه که رفتارش می تواند درباره ی ریشه های سامانه ی خورشیدی بگوید آشنا شوند. با نزدیک تر شدن دنباله دار به خورشید، مشاهده ی برهم کنش آن و دمش با جو گسترده ی خورشید می تواند درباره ی خود خورشید هم چیزهایی به دانشمندان بیاموزد.

در همین زمینه: * دنباله دارهای بی پروا می توانند در شناخت خورشید به ما کمک کنند 

واژه نامه:

comet - solar system - ejection - Mars - sun - NASA - Goddard Space Flight Center - Comet ISON - Oort Cloud - Thanksgiving Day - naked eye

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

صحنه ادغام سه کهکشان نوجوان در سپیده دم کیهان

اخترشناسان با بهره از نیروی ترکیبی تلسکوپ های فضایی هابل و اسپیتزر ناسا و تلسکوپ آرایه ی بزرگ میلیمتری/زیرمیلیمتری آتاکاما (آلما- ALMA) در شیلی سه کهکشان بسیار کهن را در دل توده ای از گازهای باستانی به فاصله ی ۱۳ میلیارد سال نوری از زمین یافته اند. احتمال دارد این سه کهکشان سرانجام به هم پیوسته و یک تک کهکشان همانند راه شیری خودمان پدید آورند.

ساختار گرد و حبابی که در این عکس دیده می‌شود به نام هیمیکو (ملکه‌ی افسانه‌ای ژاپن باستان) خوانده شده. اخترشناسان اکنون دریافته‌اند که در این حباب سه کهکشان دیده می‌شوند که گمان می رود در فرآیند "یکی شدن" قرار دارند. در این تصویر، داده‌های فروسرخ تلسکوپ اسپیتزر به رنگ سرخ، داده‌های نور دیدنی تلسکوپ هابل به رنگ سبز، و داده‌های فرابنفش تلسکوپ سوباروی ژاپن در موناکی هاوایی هم به رنگ آبی نمایانده شده‌اند.
اندازه های دیگر: ۸۰۰در۶۰۰- ۹۶۰در۹۶۰- ۱۰۲۴در۷۶۸- ۱۳۶۶در۷۶۸- ۱۶۰۰در۱۲۰۰- ۱۹۲۰در۱۰۸۰

ریچارد الیس از بنیاد فناوری کالیفرنیا در پاسادنا و یکی از اعضای گروه پژوهشی یابنده ی این سه کهکشان می گوید: «این سامانه ی سه تایی بسیار کمیاب، که ما آن ها را در زمانی می بینیم که تنها ۸۰۰ میلیون سال از زندگی کیهان می گذشته، بینش هایی ارزشمند درباره ی نخستین گام های پیدایش کهکشان ها در دورانی که به نام "سپیده دم کیهان" شناخته می شود به ما ارایه می دهد، روزگاری که نخستین پرتوهای ستارگان در کیهان پراکنده می شد.»
[درباره ی جمله ی آخر اینجا را بخوانید: * ساخته شدن جهان کمی بیش از ۶ روز طول کشید]

پژوهشگران نخستین بار این جرم را در سال ۲۰۰۹ یافته بودند که همانند حبابی غول پیکر از گازهای داغ و یونیده به نظر می رسید. این جرم که هیمیکو نامیده شده (برگرفته از نام ملکه ی افسانه ای و باستانی ژاپن)، حدود ۱۰ بار بزرگ تر از کهکشان های معمول آن روزگار است و تقریبا اندازه ای برابر با راه شیری خودمان دارد. با رصدهایی که پس از آن توسط تلسکوپ فضایی اسپیتزر ناسا در محدوده ی فروسرخ انجام شد، آگاهی های بیشتری درباره ی جرم آن به دست آمد و جنین به نظر آمد که هیمیکو یک تک کهکشان در خود دارد، با جرمی که به گونه ای نامشخص، برای روزگار آغازین کیهان بزرگ و سنگین بود.

ماسامی اوچی، استادیار دانشگاه توکیو و رهبر این گروه از اخترشناسان ژاپنی و آمریکایی می گوید: «[ولی] رصدهای تازه نشان دادند که هیمیکو به جای یک تک کهکشان، سه چشمه ی درخشان و جدا از هم در خود دارد که فرآیندهای شدید ستاره‌زایی‌شان در حال گرم کردن و یونیدن این ابر گازی غول پیکر است.»

همچنین داده های تازه ای که از آلما، هابل و اسپیتزر به دست آمد اخترشناسان را به این گمان انداخت که شاید هیمیکو تقریبا به طور کامل از گازهای نخستین ساخته شده باشد، آمیزه ای از عنصرهای سبک هیدروژن و هلیوم، که در رخداد مهبانگ ساخته شدند، رخدادی که به پیدایش کیهان انجامید. اگر این اندیشه درست باشد، پس ما به چیزی برجسته و ارزشمند دست یافته ایم: دیده شدن یک کهکشان پیش-تاریخی در میانه ی روند شکل گیری آن.
ویدیویی همراه با توضیح در این باره ببینید (البته به زبان انگلیسی):

در همین زمینه: * الگوی امروز کهکشان ها ساختار آغازین کیهان را نشان می دهد * تاریخ جهان و انسان در یک دقیقه * اینها شاید نخستین اجرام ساخته شده پس از مهبانگ باشند * کشف دورترین پیش-خوشه کهکشانی 

واژه نامه:

Atacama Large Millimeter/submillimeter Array - ALMA - NASA - Hubble - Spitzer space telescope - Earth - galaxy - Milky Way - triple system - galaxy formation - cosmic dawn - Richard Ellis - California Institute of Technology - Himiko - queen - Masami Ouchi - element - hydrogen - helium - Big Bang - infrared - ultraviolet - Subaru telescope

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

نقاشی چشم انداز کیهانی توسط ستارگان جوان

* اخترشناسان در رصدخانه ی جنوبی اروپا (اِسو- eso) بهترین عکسی که تاکنون از ابرهای شگفت انگیز پیرامون خوشه ی ستاره ای NGC ۳۵۷۲ گرفته شده را ثبت کرده اند.

در این تصویر تازه دیده می شود که چگونه این ابرهای گاز و غبار توسط بادهای ستارگان داغ و جوان این خوشه به شکل حباب ها، کمان ها و ساختارهایی شگفت انگیز که به نام خرطوم فیل شناخته می شوند تراشیده شده اند. درخشان ترین ستارگان این خوشه بسیار پرجرم تر از خورشیدند و زندگی کوتاهشان با یک انفجار ابرنواختری پایان خواهد گرفت.

بیشتر ستارگان یکه و تنها متولد نمی شوند، بلکه با چندین همزاد و تقریبا هم زمان از دل یک ابر گاز و غبار پدید می آیند. NGC ۳۵۷۲، در صورت فلکی جنوبی شاه تخته (کارینا) یکی از چنین خوشه هاییست. در این خوشه ستارگان جوان و آبی-سفید بسیاری وجود دارد که همگی به شدت می درخشند و بادهای ستاره ای نیرومندی تولید می کنند. این ستارگان با بادها و پرتوهایشان به آرامی پسمانده ی ابر گاز و غبار آغازین را از دور و بر خود پراکنده می کنند.

ابرهای برافروخته ی این خوشه به همراه ستارگانش، دستمایه ی عکس تازه ای شده که تصویرگر میدان گسترده ی تلسکوپ ۲.۲ متری MPG/ESO در رصدخانه ی لاسیلای اسو در شیلی گرفته است.

در بخش پایینی تصویر هنوز می توان تکه ای بزرگ از ابر مولکولی‌ای را دید که زاینده ی این ستارگان جوان بوده. پرتوهای نیرومندی که از فرزندان سوزان این ابر می تابد، اثر چشمگیری بر آن گذاشته. این پرتوها نه تنها باعث برافروختگی و روشن شدن آن به رنگ ویژه ی آبی شده اند، بلکه آن را تراشیده و پیکره هایی شگفت آور و پیچیده از آن درآورده اند، پیکره هایی مانند حباب، کمان، و ستون های تیره ای که ستاره شناسان نام خرطوم فیل بر آن ها نهاده اند. (۱)

از میان ساختارهای شگرفی که در این تصویر ثبت شده می توان از سحابی حلقه-مانند کوچکی یاد کرد که اندکی بالاتر از مرکز عکس دیده می شود. اخترشناسان هنوز درباره ی ریشه ی این ساختار کمیاب مطمئن نیستند. این شاید پسمانده ی چگال همان ابر مولکولی باشد که خوشه را ساخته، و یا شاید حبابی است که به گرد یک ستاره ی بسیار داغ و درخشان پدید آمده. ولی به گمان شماری از نویسندگان، این می تواند گونه ای سحابی سیاره ای با شکل نامعمول باشد - بازمانده ی یک ستاره ی در حال مرگ. (۲)

ستارگانی که درون یک خوشه به دنیا می آیند شاید همزاد باشند ولی دوقلو نیستند. آن ها تقریبا هم سنند ولی بزرگی، جرم، دما و رنگشان با هم تفاوت دارد. روند زندگی یک ستاره عمدتا از روی جرمش تعیین می شود، بنابراین خوشه ای که ستارگانش در گام های گوناگون زندگی ستاره ای به سر می برند، آزمایشگاهی بسیار خوب برای اخترشناسان خواهند بود که می توانند در آن به بررسی روند فرگشت و تکامل ستارگان بپردازند. (۳)

این گروه های ستاره ای مدت زمان نسبتا کوتاهی در کنار هم می مانند؛ معمولا چند ده یا چند صد میلیون سال. کم کم در اثر برهم کنش های گرانشی، وابستگی میان آن ها کاهش می یابد، ولی این جدایی دلیل دیگری هم دارد: سنگین ترین ستارگان زندگی کوتاهی دارند و پس از آن که به سرعت سوخت هسته ای خود را به پایان بردند، با انفجاری ابرنواختری می میرند. این انفجار به پراکندگی ته مانده ی گاز خوشه و نیز ستارگان آن کمک می کند.

یادداشت ها:

۱) پرآوازه ترین نمونه از این ساختارهای خرطوم فیلی، ستون های آفرینش در سحابی عقاب هستند که در دهه ی ۹۰، تلسکوپ ناسا/اسای هابل عکسی نفیس و پرجزییات از آن ها گرفت [اینجا ببینید: یکی از پرآوازه ترین عکس های دهه ۹۰]

۲) یک ستاره ی خورشیدسان پس از آن که همه ی سوختش را مصرف کرد، لایه های بیرونی‌اش را به فضای پیرامون پس می زند و "پف می کند". در پی آن، پسمانده های داغ ستاره با نیروی تمام بر این لایه ها که ابری را در نزدیک ستاره ساخته اند می تابد و پوسته های برافروخته ی زیبا ولی کم عمری از گاز یونیده پدید می آورد که به نام سحابی سیاره ای یا سیاره نما شناخته می شوند. این نام تاریخی تنها به این دلیل برگزیده شده که این اجرام در تلسکوپ های کوچک به گونه ی یک سیاره دیده می شوند، وگرنه هیچ پیوند و ربط فیزیکی به یک سیاره ندارند.

۳) درازنای زندگی یک ستاره بستگی چشمگیری به جرم آن دارد. ستاره ای که پنجاه بار سنگین تر از خورشید باشد، تنها چند میلیون سال خواهد زیست. زندگی خود خورشید در حدود ده میلیارد سال خواهد پایید؛ در حالی که ستارگان کوتوله ی سرخ می توانند تریلیون ها سال زندگی کنند- بسیار بیش از سن کنونی کیهان.

واژه نامه:

ESO - star cluster - NGC 3572 - elephant trunk - stellar wind - star - Sun - supernova - constellation of Carina - The Keel - Wide Field Imager - MPG/ESO - La Silla Observatory - molecular cloud - nebula - planetary nebula - Pillars of Creation - Eagle Nebula - ESA - Hubble Space Telescope - planet - red dwarf star

منبع: رصدخانه ی جنوبی اروپا (ESO)

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

آیسان وارد میدان دید فضاپیمای استریو شد!

از آن جایی که کاوشگرهای دوقلوی استریوی ناسا (STEREO) ویژه ی رصد خورشید طراحی و ساخته شده اند، می‌توانند دنباله دارهایی که به خورشید نزدیک می شوند را حتی در پرتوی بسیار شدید خورشید نیز ببینند.

دیروز، دنباله دار آیسان هم وارد میدان دید تصویرگر هورسپهری کاوشگر استریو-آ شد و به دنباله دار اِنکه، زمین، و تیر (عطارد) که از پیش وارد این میدان دید شده بودند پیوست. روی تصویر زیر بکلیکید تا ورود پرافتخار آیسان را ببینید (تصویر متحرک gif به بزرگی ۴.۶ مگابایت):

روی عکس بکلیکید تا تصویر متحرک (gif) به بزرگی ۴.۶۱ مگابایت را ببینید

در حقیقت از دیدگاه فضاپیمای استریو، زمین دورترین جرم و تیر هم نزدیک ترین جرم در این گروه است ولی هر دو سیاره آن قدر درخشان هستند که خط های عمودی تیزی در آشکارساز دوربین فضاپیما پدید آورند. آیسان به فضاپیما نزدیک تر از دنباله دار انکه است و بنابراین سرعتش در این چشم انداز بیش از انکه خواهد بود.  فضاپیماهای استریو و سوهو (SOHO) می توانند آیسان را که دارد به سوی رویارویی با خورشید در ۲۸ نوامبر می رود ببینند و دنبال کنند، حتی اکنون که آیسان به سختی در آسمان نیمه روشن بامدادی زمین دیده می شود.

کارل باتامز از عملیات رصد آیسانِ ناسا توضیح می دهد: «رگه های تیره ی "ابر-مانندی" که از سمت راست وارد تصویر می شوند نشانگر پیش آمدن باد خورشیدی‌اند، و حرکت های موجی که در دُم دنباله دار انکه می بینید هم ناشی از همین توده‌های خورشیدی است. من می توانم کاملا به شما قول بدهم که تا چند روز دیگر همین جنبش ها را در دُم آیسان نیز خواهیم دید، البته در مقیاس بزرگ تر!»

باتامز به رویداد هیجان انگیز دیگری هم اشاره می کند: دنباله دارهای انکه و آیسان دارند به هم نزدیک می شوند و تا چند روز دیگر نمایی دلپذیر را پدید خواهند آورد. وی می گوید: «نه! به هم نخواهند خورد - واقعیت اینست که این دو میلیون ها کیلومتر از هم دورند- ولی از چشم فضاپیمای استریو-آ دارند بسیار به هم نزدیک می شوند.» باتامز می افزاید: «شاید برای آن که این دو را در تصویرگر فضاپیمای استریو-آ شانه به شانه ی هم، و با دُم هایی رقصان در باد خورشیدی ببینیم و از آن‌ها عکس بگیریم، باید چند روز دیگر صبر کنیم. اگر برای چنان عکسی واژه ی "بی سابقه" را هم به کار ببریم باز کم گفته و حق مطلب را ادا نکرده ایم.» 

در همین زمینه: * آسمان سپیده دم در تسخیر چهار دنباله دار  

واژه نامه:

NASA - STEREO probes - comet - Comet ISON - Earth - Mercury - Comet Encke - STEREO-A - Heliospheric Imager - solar wind - tail - Karl Battams - Comet ISON Observing Campaign

منبع: apod.nasa.gov و spaceweather

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

از کالیفرنیا تا خوشه پروین چقدر راه است؟

برای یک سفر نجومی از سحابی کالیفرنیا تا خوشه ی پروین در آسمان شبانه ی سیاره ی زمین، تنها باید ۱۲ درجه را در مرز صورت های فلکی برساووش و گاو نر (ثور) بپیماییم. این راه برابر است با بزرگی زاویه ای ۲۵ قرص کامل ماه.

این نمای موزاییکی گسترده و ژرف (با نوردهی دراز مدت) همین منطقه از آسمان را نشان می دهد، با سحابی های گرد و خاکی و رنگ هایی که بسیار محوتر از آنند که در حالت عادی و با نوردهی اندک دیده شوند.

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر

در سمت چپ، سحابی کالیفرنیا با عنوان NGC ۱۴۹۹ را می بینیم که شکلی آشنا دارد [مانند نقشه ی ایالت کالیفرنیاست]، گرچه درازای خط ساحلی‌اش بیش از ۶۰ سال نوریست و حدود ۱۵۰۰ سال نوری هم از ما دور است. رنگ ویژه ی سرخ آن ناشی از تابش اتم های هیدروژنی است که از پرتوهای ستاره ی آبی فام "کیسی برساووش" (ξ Persei=Xi Persei) که درست در سمت راستش است یونیده شده اند.

در انتهای سمت راست، خوشه ی ستاره ای نامدار پروین (هفت خواهران) را می بینیم که نزدیک به ۴۰۰ سال نوری از ما فاصله دارد و گستردگیش به حدود ۱۵ سال نوری می رسد. رنگ ویژه ی آبی آن ناشی از بازتاب نور ستارگانش توسط گرد و خاک میان ستاره ایست [این ابرها یک سحابی بازتابی شده اند-م]

در میان خوشه ی پروین و سحابی کالیفرنیا هم ستارگان داغ انجمن ستاره ای OB۲ برساووش و سحابی های گرد و خاکی و تاریکی را می بینیم که بخشی از لبه ی ابر مولکولی بزرگ برساووش در نزدیکی خودمان را تشکیل داده اند.

در همین زمینه: * کالیفرنیا در فضا چه می کند؟ * هایکوی خواهران * انجمنی گسترده در لبه کهکشان آندرومدا   

واژه نامه:

California Nebula - Pleiades star - planet - Earth - angular extent - Full Moon - constellation - Perseus - Taurus - nebula - NGC 1499 - hydrogen atom - star - Xi Persei - star cluster - interstellar dust - Perseus OB2 association - Perseus molecular cloud

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان