* در سال ۲۰۱۰ ابرنواختر به شدت درخشانی در آسمان پدیدار شد که دلیل درخشش بیش از اندازه اش همچون یک راز برای اخترشناسان پوشیده مانده بود؛ البته تا امروز.
 |
| این عکس را تلسکوپ کانادا-فرانسه-هاوایی (CFHT) گرفته و ابرنواختر فرا-تابناک PS1-10afx در فاصله ی ۹ میلیارد سال نوری از زمین را نشان می دهد. به گفته ی دانشمندان، دلیل نور بیش از اندازه ی این انفجار آن بوده که به وسیله ی یک عدسی کیهانی چند برابر بزرگ تر نمایانده شده بود. این تصویر در ۲۴ آوریل ۲۰۱۴ منتشر شد. اندازه ی بزرگ تر |
یک پژوهش تازه نشان می دهد که این
ابرنواختر ابَردرخشان به نام PS1-10afx، بر خلاف آن چه برخی از دانشمندان می‌پنداشتند، یک گونه ی تازه از انفجار ابَر-تابناک ستاره ای نبوده بلکه یک گونه ابرنواختر معمولی و بسیار شناخته شده بود که تنها از روی شانس، توسط یک عدسی کیهانی که در جای مناسبی از فضا قرار داشت، ۳۰ برابر بزرگ تر نمایانده شده بود.
PS1-10afx یک ابرنواختر از
گونه ی 1a (یا Ia) بود که در فاصله ی ۹ میلیارد سال نوری از زمین جای داشت. دانشمندان بر این باورند که یک کهکشان با جایگیری میان زمین و آن ابرنواختر، مانند یک
عدسی گرانشی رفتار کرده و با
خماندن و پیچاندن فضا-زمان، نور آن را
چند برابر کرده بوده. یافته ی تازه درباره ی این ابرنواختر شاید به پژوهشگران کمک کند تا به شواهد بیشتری درباره ی گسترش کیهان -چیزی که خودش هم یک راز دیگر کیهان است- دست یابند. می‌توانید ویدیویی درباره ی یافته شدن این ابرنواختر را در پایان مطلب ببینید.
ابرنواخترها انفجارهای [برخی از] ستارگان در پایان زندگی آن ها هستند. اخترشناسان ابرنواخترهای
گونه ی 1a را "
شمع‌های استاندارد" نامیده اند زیرا می توانند به گونه ای پیوسته و پایدار برای
اندازه گیری فاصله های کیهانی به کار برده شوند. همه ی ابرنواخترهای گونه ی 1a در زمان اوج درخشش به یک اندازه نور می افشانند.
 |
| این نگاره نشان می دهد که چگونه نور ابرنواختری مانند PS1-10afx که بیش از ۹ میلیارد سال از زمین دور است، می تواند توسط یک عدسی کیهانی که در واقع کهکشانی میان زمین و آن ابرنواختر دوردست است بزرگنمایی شود. این تصویر هم در ۲۴ آوریل ۲۰۱۴ منتشر شد. اندازه ی بزرگ تر |
گرچه رنگ ابرنواختر PS1-10afx همان رنگ ابرنواخترهای گونه ی 1a بود، ولی درخشش باورنکردنی‌اش دانشمندان را در شگفتی فرو برد. از آن جایی که پدیده ی عدسی گرانشی بی درنگ در همان زمان تشخیص داده نشد، دانشمندان گمان بردند با گونه ی تازه ای از انفجارهای ستاره ای روبرو شده اند.
رابرت کویمبی از بنیاد کاولی برای فیزیک و ریاضی کیهان در دانشگاه توکیو، و نویسنده ی اصلی این پژوهش تازه می‌گوید: «PS1-10afx با هیچ یک از مواردی که در گذشته دیده بودیم همانندی نداشت.»
کویمبی و همکارانش برای شکار کهکشانی که ممکن بود به عنوان عدسی رفتار کرده باشد از داده هایی بهره بردند که پس از فروکش کردن درخشش شدید این ابرنواختر گرد آمده بود. آنان به نشانه ی گویای این عدسی کیهانی دست یافتند. کویمبی و گروهش در این داده ها به جای یک دسته خط نشری گازی از ابرنواختر، دو دسته خط دیدند: این نشانگر وجود یک عدسی همگرای گرانشی در جلوی ابرنواختر بود.
نور این کهکشان همگراینده (لِنزنده) در پرتوی شدید ابرنواختر و کهکشان میزبانش گم شده بود [با وجودی که در جلوی ابرنواختر و کهکشانش جای داشت -م].
رابرت کرشنر، یک اخترشناس در مرکز اخترفیزیک هاروارد-اسمیتسونین می گوید: «به گمان من، کویمبی و گروهش کار بسیار خوبی کردند که مورد شگفت آورِ PS1-19afx را پی گرفته و بررسی کردند.» وی که در پژوهش آنان شرکت نداشت افزود: «آن ها مرا قانع کردند که یک عدسی باعث درخشش ظاهری بیش از اندازه ی این ابرنواختر شده بوده.»
کرشنر در ایمیلی به اسپیس دات کام گفت: «گام بعدی اینست که با تلسکوپ فضایی هابل یک عکس بسیار خوب از کهکشان میزبان بگیریم، و ببینیم می توانیم کهکشان همگراینده که می بایست همتراز و درست جلوی آن باشد را شناسایی کنیم یا نه.»
 |
این عکس ابرنواختر PS1-10afx و زمین را نشان می دهد. در چارچوب پایین، کهکشان میان آن ها که باعث بزرگنمایی چهره ی ابرنواختر از دید زمینیان شده را می بینید. این تصویر هم در ۲۴ آوریل ۲۰۱۴ منتشر شد. اندازه ی بزرگ تر |
به گفته ی کویمبی، بزرگنمایی چهره ی PS1-10afx باعث شده بود چندین تصویر از آن شکل گرفته و نمایی درخشان از آن پدید آید. اگر دانشمندان بتوانند یک ابرنواختر به شدت بزرگنمایی شده را مورد سنجش قرار دهند، می توانند مدت زمانی که طول می کشد تا هر یک از تصویرهای چندگانه ی آن شکل بگیرند را هم اندازه گرفته، و در نتیجه از دیدگاه نظری، نرخ گسترش کیهان را بسنجند.
کویمبی در ایمیلش به اسپیس دات کام افزود: «شوربختانه ما تا مدت ها پس از خاموشی ابرنواختر به آن نپرداختیم، از همین رو شانس رصدهای مورد نیاز بعدی را از دست دادیم.»
گرچه دیگر برای انجام این گونه از بررسی ها روی مورد PS1-10afx بسیار دیر شده، ولی اکنون دیگر دانشمندان آگاهی بیشتری درباره ی شیوه ی بررسی چنین ابرنواخترهای لِنزیده ای (همگراییده ای) در آینده دارند. کویمبی و گروهش برای شناسایی این پدیده های "همگرایی نیرومند" در آینده به روشی دست یافته اند.
ماسامونه آگوری، یکی دیگر از نویسندگان این پژوهش از بخش فیزیک دانشگاه توکیو هم در بیانیه ای گفت: «روش تازه ی ما این توان را به ما می دهد تا پدیده های به شدت لنزیده ی یافته نشده ای که توسط چنین کهکشان های کم جرمی ایجاد شده‌اند را بیابیم. بنابراین شمار چشمداشتی ابرنواخترهای همگراییده ی گونه ی 1a که در کاوش های آینده خواهیم یافت چند برابر خواهد شد.»
پژوهش تازه ای که روی این ابرنواخترانجام شده در نگارش این هفته ی نشریه ی ساینس منتشر می شود. در اینجا یک ویدیوی پویانمایی از فرآیند بزرگنمایی این ابرنواختر توسط عدسی گرانشی را می بینید:
واژه نامه:
supernova - PS1-10afx - stellar explosion - cosmic lens - galaxy - Earth - gravitational lens - type 1a - star - standard candle - Robert Quimby - Kavli Institute - emission line - Robert Kirshner - Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics - Hubble Space Telescope - Einstein - general relativity - dark energy - Masamune Oguri - order of magnitude - journal Science - Canada-France-Hawaii-Telescope - CFHT - planet -
