آنچه پس از ۱۱ هزاره از مرگ یک ستاره بر جای مانده

این تصویر در دو اندازه ی دیگر: بزرگ- بزرگ تر

صفحه ی کهکشان راه شیری از میان این چشم انداز زیبا و پیچیده ی کیهانی می گذرد.

این نمای تلسکوپی پهنه ای از آسمان به گستره ی ۱۰ درجه را در لبه ی شمالی صورت فلکی بادبان نشان می دهد که درخشان ترین رشته های برافروخته ی پَسمان ابرنواختر بادبان را در خود جای داده، ابری گسترنده که از انفجار مرگبار یک ستاره ی بزرگ به جا مانده.

نور ابرنواختری که این ابر را پدید آورد حدود ۱۱۰۰۰ سال پیش به زمین رسید. این رویداد سهمگین به جز این رشته های گاز که در اثر ضربه ی انفجار برانگیخته و برافروخته شده اند، هسته ی چرخان و به شدت چگال ستاره ی منفجر شده را هم به جای گذاشت که به نام تپ اختر بادبان شناخته می شود.

پسمان ابرنواختر بادبان با ۸۰۰ سال نوری فاصله از زمین، خودش در دل پسمانده های یک ابرنواختر کهن تر به نام سحابی گام (GUM) جای گرفته است.

در همین زمینه: * ویدیویی که یک تپ اختر را با نقاب «شبح اپرا» نشان می دهد  

واژه نامه:

Vela Supernova Remnant - plane - Milky Way Galaxy - constellation Vela - Sails - star - stellar core - Vela Pulsar - supernova - Gum Nebula

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

دنباله دار لاوجوی با دُم بلندش در برابر یک خوشه کروی

این تصویر در دو اندازه: بزرگ- بزرگ تر

دنباله دار لاوجوی را دیگر با چشم نامسلح هم می توان دید. برای دیدنش تنها کاری که باید بکنید اینست که حدود یک ساعت پس از غروب آفتاب بیرون بروید و به دنبال یک نقطه ی روشن درست سمت راست کمربند شکارچی (جبار) بگردید. برای پیدا کردنش از دوربین دوچشمی یا نمودار ستارگان هم می توانید کمک بگیرید.
این عکس که سه روز پیش گرفته شده، دنباله دار C/2014 Q2 (لاوجوی) را در حال گذشتن از برابر M۷۹ نشان می دهد، یک خوشه ی ستاره ای کروی که مانند یک لکه ی روشن کمی بالاتر، سمت چپ گیسوی سبزفام دنباله دار دیده می شود.

هسته ی دنباله دار لاوجوی یک کوه یخ گل آلود غول پیکر است که در همان حال که به خورشید نزدیک می شود، با پس زدن گاز، این دُم یونی بلند و زیبا را پشت سر خود پدید آورده.

انتظار می رود در ماه ژانویه دیدن این دنباله دار برای بینندگان نیمکره ی شمالی آسان تر شود زیرا هر چه می گذرد، زودتر در آسمان طلوع می کند و البته امید می رود پرنورتر هم بشود.

در همین زمینه دیده بودید: * دنباله دار لاوجوی بر فراز کوه های ایتالیا * دنباله دار سبزفام لاوجوی 

واژه نامه:

Comet Lovejoy - unaided eye - comet - Orion's belt - Binoculars - star chart - C/2014 Q2 - M79 - globular star cluster - coma - ion tail - Sun

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

چرا می گویند "ما از مواد ستاره ای ساخته شده ایم"؟

* حتما این را شنیده اید که می گویند ما از غبار ستارگان شده ایم و مواد سازنده ی ما توسط نسل اندر نسل ستارگان پدید آمده اند. ولی چگونه؟ و چند ستاره در این روند دست داشته اند؟ 

کارل سیگن زمانی گفته بود: «نیتروژنی که در دی.ان.ای ماست، کلسیومی که در دندان های ماست، آهنی که در خون ماست و کربنی که در پای سیب های ماست همگی در دل ستارگانِ منفجرشونده ساخته شده اند. ما از مواد ستاره ای هستیم.» آدم های عادی شاید این حرف را کاملا احمقانه بدانند، به گمان من درست همان گونه که میمون بودن نیاکان خود را نمی پذیرند.

با این همه، اگر دندان های ما و خمیردندان های ما از ستارگانست، پس چرا سفیدتر و درخشان تر نیستند؟ اگر استخوان های ما از ستارگانند، نباید مانند بیگانگان فیلم "پیله" از درون می درخشیدیم؟ آیا این به معنای آنست که هر چه می خوریم از ستاره ها درست شده؟ در این صورت آیا چیزهایی که از بدنمان دفع می شوند هم مواد ستاره ای است؟ آیا نباید همه ی این مواد ستاره ای دارای نیروی میان-ستاره ای هم باشند، مانند چیزی که در سریال "نووا" بود؟ همچنین، نباید صورت ما سوزان باشد؟

هنگامی که در ۱۳.۸ میلیارد سال پیش مهبانگ روی داد، کل کیهان به مدت کوتاهی دما و فشار یک ستاره را یافت. در این کوره ی ستاره ای، اتم های هیدروژن همجوشیدند و هلیوم و عنصرهای سنگین تری مانند لیتیوم و اندکی بریلیوم را ساختند. همه ی این ها در زمانی میان ۱۰۰ تا ۲۰۰ ثانیه پس از مهبانگ رخ داد، و پس از آن دیگر جهان هستی به اندازه ی کافی ستاره-گون نبود که همجوشی بیشتری در آن انجام شود. مانند این که چیزی را در مایکروویو گذاشته و زمانش را روی ۵ دقیقه تنظیم کرده باشید: دینگ!‌ کیهانتان آماده شد! بقیه ی عنصرها، از کربنی که در بدنمان است تا طلای جواهراتمان، همگی پس از آن و در دل ستارگان ساخته شدند.

ولی چند ستاره در ساخت "ما" نقش داشتند؟

ستارگان رشته ی اصلی، مانند خورشید خودمان، به آرامی در هسته هایشان عنصر می سازند. خورشید در همین لحظه هم دارد به گونه ی خستگی ناپذیری هیدروژن ها را به هلیوم تبدیل می کند. با تمام شدن هیدروژن ها، نوبت به هلیوم ها خواهد رسید که به کربن و اکسیژن تبدیل شوند.

ستارگان پرجرم تر این روند را در جدول تناوبی ادامه می دهند و نئون، منیزیم، اکسیژن و سیلیسیم را هم می سازند. ولی این عنصرها وارد بدن ما نمی شوند. یک ستاره ی معمولی عنصرهایش را تا همیشه با نیروی گرانش خود نگه می دارد، حتی پس از مرگ و تبدیل شدن به یک کوتوله ی سفید.

پس باید چیزی رخ بدهد تا این عنصرها از ستاره بیرون بزنند: ستاره باید منفجر شود.

M۱ یا سحابی خرچنگ. ابری از مواد پیکره ی یک ستاره که در پی انفجار ابرنواختری آن به فضا پاشیده و رو به گسترش است.
نور این ابرنواختر در سال ۱۰۵۴ میلادی به زمین رسید. تصویر بزرگ تر

سنگین ترین ستارگان، آن هایی که ده ها برابر خورشید جرم دارند، همجوشی‌شان پایانی ندارد و به ساختن عنصرهای سنگین و سنگین تر در جدول تناوبی ادامه می دهند. فرآیند همجوشی همینطور در دل این ستارگان ادامه می یابد تا به آهن می رسد و چون آهن برای ستارگان هم ارز خاکستر است، دیگر واکنش همجوشی انرژی تولید نمی کند و برعکس، به انرژی نیازمند می شود. از آنجایی که همین انرژی همجوشی است که در برابر نیروی گرانشی رو به درونِ ستاره پایداری می کند و جلوی رُمبش آن را می گیرد، بنابراین در نبودش ستاره ی بزرگ در خود می رُمبد و یک ستاره ی نوترونی یا یک سیاهچاله را می سازد، و یا این که در اثر انبوه شدن موادش، انفجاری گرما-هسته ای به راه انداخته و یک ابرنواختر پدید می آورد.

و در همین لحظه ی انفجار ابرنواختر است که در کسری از ثانیه، همه ی عنصرهای سنگین تر ساخته می شوند. طلا، پلاتین، اورانیوم، و دیگر عنصرهای کمیابی که روی زمین پیدا می شود، همه در ابرنواخترهای روزگاران گذشته پدید آمده اند. همه ی موادی که پیرامون خود می بینیم یا در زمان مهبانگ ساخته شده اند یا به هنگام یک انفجار ابرنواختری. تنها ابرنواختر ها هستند که "می ترکند" و با پاشیدن مواد خود به درون فضا، ابری از این مواد پیرامون خود می سازند [همان که به نام پَسمان ابرنواختر شناخته می شود- م]. سامانه ی خورشیدی ما درون ابری از هیدروژن ساخته شد که چندین ابرنواختر آن را غنی و پرمایه کرده بودند. ریشه ی همه ی چیزهای دور و بر ما به ابرنواخترها می رسد.

ولی چند ابرنواختر؟ این چرخه چند بار تکرار شده بوده؟ درست نمی دانیم، بارها. ستارگان آغازینی بوده اند که در زمان کوتاهی پس از مهبانگ پدید آمدند، و پس از آن نسل های پی در پی از ستارگان پرجرم در پسمان های آن ها ساخته شدند. اخترشناسان کاملا اطمینان دارند که دستکم ۳ نسل از ابرنواخترها در شکل گیری ما نقش داشته اند، هر چند که راهی برای پی بردن به شمار دقیق آن ها سراغ نداریم.

کارل سیگن می گفت ما از مواد ستاره ای ساخته شده ایم. ولی واقعیت اینست که ما عمدتا از مواد مهبانگ و مواد نسل های ابرنواخترها شکل گرفته ایم. مواد بسیار خوشمزه ی ابرنواختری.

در همین زمینه: 

* ما در پس مانده چند ابرنواختر زندگی می کنیم! 
* آیا ابرنواخترها کارخانه های سیمان کیهانی‌اند؟ 

* همه طلاهای زمین از برخورد ستارگان مرده پدید آمده 

* ساخته شدن «تیتانیوم رادیواکتیو» در ابرنواخترها 

* برای نخستین بار، ردیابی سلنیوم و ارسنیک در ستاره ای کهنسال 

* سحابی خرچنگ با مولکول هایش دانشمندان را غافلگیر کرد 

* کشف ردپای یکی از نخستین ستارگان کیهان در یک ستاره پیر 

واژه نامه:

stardust - star - Carl Sagan - nitrogen - DNA - calcium - iron - carbon - star stuff - Cocoon - Nova - Big Bang - atom - hydrogen - helium - lithium - beryllium - microwave - gold - Main sequence star - Sun - core - oxygen - periodic table - neon - magnesium - silicon - element - white dwarf - fusion - neutron star - black hole - supernova - platinum - uranium - Earth - nebula - Solar System - supernova remnant - Spitzer Space Telescope

منبع: universetoday

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

رصدخانه، کوهستان و آسمان بی انتها

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر

هر لایه ی این تصویر شگفتی و افسونی ویژه ی خود دارد.

در نزدیک ترین لایه در پیش زمینه، رصدخانه ی کوه ترسکول در کوه های قفقاز شمالی روسیه را می بینیم. گنبد سفید این رصدخانه که بر روی تلسکوپی دو متری جای گرفته آشکارا به چشم می آید.

این رصدخانه بر روی یکی از شانه های کوه البروس که بلندترین نقطه ی اروپاست ساخته شده. چند ستیغ دیگر نیز در لایه ی نزدیکِ پس زمینه ی عکس دیده می شود. هم جلو و هم پشت کوه ها می توان توده هایی از ابر را دید. 

در دوردست هم دورترین لایه ی عکس دیده می شود: ستارگان و سحابی های آسمان شب، با نوار مرکزی کهکشان راه شیری که دارد از سمت راست در آسمان بالا می آید.

این تصویر گسترده از پیوند سه نما درست شده که در اوت ۲۰۱۴ به ثبت رسیدند.

واژه نامه:

Peak Terskol Observatory - Caucasus Mountains - dome - shoulder - Mt. Elbrus - panorama - star - nebula - central band - Milky Way

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

آیا ناهید روزگاری دارای اقیانوس بوده؟

* سیاره ی ناهید شاید زمانی اقیانوس هایی از دی اکسید کربن مایع داشته که به دگرگونی و شکل گیری ساختارهای سطحی آن کمک کرده بوده اند.

ناهید (زهره) را اغلب به عنوان همزاد سیاره ی زمین می شناسند زیرا از نظر اندازه، جرم، فاصله و ساختار شیمیایی از همه ی سیاره ها به زمین نزدیک تر است. ولی در حالی که زمین بهشتی برای زندگیست، ناهید به دوزخی تبدیل شده با هوایی با فشار خُرد کننده و ابرهایی از اسید سولفوریک خورنده، شناور بر فراز سطح سنگی برهوتی که گرمایش سرب را آب می کند.

این تصویر سطح نیمکره ی شمالی ناهید را از چشم راداری فضاپیمای ماژلان نشان می دهد. این فضاپیما در مدت ماموریتش که سال ۱۹۹۴ به پایان رسید، به نقشه برداری راداری سطح این سیاره از پشت ابرهای فشرده اش می پرداخت. دانشمندان اکنون بر این گمانند که ناهید احتمالا در روگاری دور، اقیانوس هایی از دی اکسیدکربن بر سطحش داشته. تصویر بزرگ تر

اگرچه ناهید امروزه خشکی و گرمایی تحمل ناپذیر دارد ولی شاید او هم روزگاری مانند زمین اقیانوس هایی داشته. پژوهش های پیشین نشان می دادند که در گذشته مقدار آب درون جو ناهید به اندازه ای بوده که اگر به گونه ای بر سطح می بارید، می توانست سرتاسر سیاره را با اقیانوسی به ژرفای ۲۵ متر بپوشاند. ولی گرمای سیاره احتمالا بیش از آن بوده که این آب سرد شود و ببارد، حتی اگر سیاره دارای نمناکی (رطوبت) کافی هم می بود.

ولی اکنون دانشمندان دریافته اند که ناهید در روزگاران گذشته می توانسته به جای آب، دارای اقیانوس های شگفت انگیزی از دی اکسید کربن مایع بوده باشد.

دی اکسید کربن از مواد رایج در ناهیدست. نویسنده ی اصلی این پژوهش، دیما بالماتوف که یک فیزیکدان نظری در دانشگاه کرنل در ایتاکای نیویورک است می گوید: «در حال حاضر بیشتر جو ناهید (۹۶.۵ درصد حجم آن) از دی اکسید کربن تشکیل شده.»

دی اکسید کربن یا گازکربنیک در سیاره ی زمین به عنوان یک گاز گلخانه ای شناخته می شود که با نگه داشتن گرما، به گرم شدن سیاره کمک می کند. این گاز در بازدم جانوران خشکی‌زی پس زده شده و در فرآیند نورساخت (فتوسنتز)، توسط گیاهان مصرف می شود. با آن که این ماده می تواند به سه حالت جامد، مایع، و گاز وجود داشته باشد، ولی با گذشتن از یک دما و فشار بحرانی (هر دو با هم) می تواند وارد حالت ابَر-بحرانی (فوق بحرانی) شود. یک چنین شاره ی ابربحرانی‌ای می تواند همزمان دارای ویژگی های مایع ها و گازها باشد. برای نمونه، می تواند مانند یک مایع مواد را حل کند ولی مانند یک گاز جریان یابد.

بالماتوف و همکارانش برای این که بدانند ناهید در روزگار گازکربنیک اَبَربحرانی‌اش چگونه می توانسته باشد، به بررسی ویژگی های نامعمول ماده ی ابربحرانی پرداختند. به گفته ی وی، چیزهای بسیاری درباره ی چنین موادی هست که هنوز ناشناخته مانده.

دانشمندان به طور کلی بر این باورند که ویژگی های فیزیکی شاره های ابربحرانی به آرامی با دما و فشار تغییر می کند. ولی بولماتوف و همکارانش در شبیه سازی های رایانه ای از جنبش مولکولی دریافتند که ماده ی ابربحرانی می تواند ویژگی هایش را به گونه ی چشمگیری از گاز-مانند به مایع-مانند تغییر دهد.

امروزه فشار هوای ناهید در سطحش بیش از ۹۰ برابر فشار هوا در سطح زمین است، ولی در روزگار کهن این سیاره، دمای فشار سطحی‌اش احتمالا به مدت نسبتا درازی به اندازه ی ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیون سال، ده ها بار بیشتر بوده. چنان چه بالماتوف می گوید در چنان شرایطی، دی اکسیدکربن ابربحرانی با رفتار مایع-مانند می توانسته پدید آید.

بولماتوف به اسپیس دات کام گفت: «این به نوبه ی خود این امکان را که ساختارهای زمین شناختی مانند گسل-دره ها، بستر رودها و دشت هایی که روی ناهید می بینیم، ساختارهایی باشند که از فعالیت دی اکسیدکربن ابربحرانیِ مایع-مانند در نزدیک سطح آن به جا مانده اند پذیرفتنی می کند.»

این پژوهشگران دریافتند که بسته به فشار و دما، توده هایی از دی اکسیدکربن ابربحرانی گاز-مانند می توانسته در این دی اکسید کربن ابربحرانی روی ناهید شکل بگیرد. به گفته ی بولماتوف:«با ظاهری همچون حباب های صابون. حبابی از گاز که با یک لایه ی کلفت مایع پوشیده شده.»

بالماتوف و همکارانش می گویند که اکنون امیدوارند بتوانند آزمایش هایی را برای دیدن این تغییر حالت از گازمانند به مایع-مانند را در دی اکسید کربن ابربحرانی انجام دهند. این دانشمندان جزییات یافته های خود را در Journal of Physical Chemistry Letters منتشر کرده اند.

در همین زمینه: * چرا ناهید تبدیل به دوزخ شد ولی زمین نشد؟ 
و: * فرصتی کوتاه برای تماشای کمانی اسرارآمیز    

واژه نامه:

Venus - CO2 - carbon dioxide - planet - Earth - sulfuric acid - lead - Dima Bolmatov - Cornell University - photosynthesis - supercritical fluid - molecular activity - rift valley - soap bubble - Journal of Physical Chemistry Letters - radar - NASA - Magellan spacecraft

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

دنباله دار لاوجوی بر فراز کوه های ایتالیا

ستاره شناسان آماتور در نیمکره ی شمالی دیده شدن یک توده ی کرکی سبزفام در آسمان نیمه شبان را گزارش می دهند. این توده چیزی نیست به جز دنباله دار لاوجوی (C/2014 Q2) که اینجا تصویری از آن را بر فراز کوه های دولومیت ایتالیا و در شب ۲۶ دسامبر می بینید.

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر

عکاس تصویر، جورجیا هافر در شمال ایتالیا می گوید: «من برای گرفتن این عکس از تلسکوپ استفاده نکردم. تنها چیزی که نیاز داشتم دوربین نیکون دیجیتالم بود. تصویر آسمان از همگذاری ۱۰ نوردهی با نوردهی های ۳ ثانیه ای (روی هم ۳۰ ثانیه) درست شده و چشم انداز پیش زمینه هم دستاورد یک نوردهی ۱۸۰ ثانیه ای است.»

این دنباله دار که شب به شب درخشان تر می شود، هفته ها در حال پیمودن آسمان نیمکره ی جنوبی بود و به هدفی محبوب برای عکاسان نجومی استرالیا، نیوزلند، و آمریکای جنوبی تبدیل شده بود، ولی اکنون از استوای آسمانی گذشته و شمالی ها هم می توانند آن را ببینند.

عکس جان چامک از دنباله دار لاوجوی
اندازه ی بزرگ تر

جان چامک از یلو اسپرینگز اوهایو می گوید: «من دنباله دار لاوجوی را پریشب دیدم. قدر روشنایی آن ۵.۵ بود و به هنگام نیمه شب ۱۳ درجه بالای افق جنوبی دیده می شد. این دنباله دار را در آسمان های آلوده به نور با چشم نامسلح به سختی، آن هم با دید کج می توان دید ولی از پشت دوربین های دوچشمی به خوبی دیده می شود.» 

خود چامک با یک نوردهی ۱۰ دقیقه ای از پشت تلسکوپ ۱۶ اینچی خانگی‌اش، نه تنها هسته ی سبزفام این دنباله دار، بلکه رشته های ظریف دم شاخه شاخه اش را هم آشکار کرد. عکسی که وی گرفته را اینجا می بینید:

در همین زمینه: * دنباله دار سبزفام لاوجوی 

واژه نامه:

northern hemisphere - Comet Lovejoy - C/2014 Q2 - Dolomite mountains - Nikon - Giorgia Hofer - astrophotographer - celestial equator - John Chumack - unaided eye - binoculars - nucleus - tail

منبع: spaceweather

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

ستون های شگفت انگیز نور در آسمان یک شهر

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر

در آسمان این شهر چه خبر است؟

با کمی دقت می توان دریافت که این ستون های شگفت آور نوری تنها بالای چراغ های روشن شکل گرفته اند و بنابراین می توانند ستون های نوری باشند که در اثر بازتاب و پس-پراکنش نور همین چراغ ها توسط بلورهای یخ شناور و اُفتان در هوا پدید آمده اند [تصویر پایین را ببینید].

این تصویر و چند عکس همانند آن با یک دوربین دیجیتال معمولی در سال ۲۰۰۹ در شهر سیگولدا، کشور لتونی گرفته شدند. با آن که شکل گیری چنین ستون هایی دلیل روشنی دارد، ولی این که چرا نوک بالایی این ستون ها پهن و بادبزنی شده جای بررسی دارد.

در شب گرفته شدن این عکس ها هوا بسیار سرد و انباشته از بلورهای ریز یخ بود، مانند همان شرایطی که به شکل گیری چندین پدیده ی آسمانی شگفت انگیز ولی شناخته شده ی دیگر، مانند ستون های نور، ستون های خورشید، داغ خورشید، و داغ ماه می انجامد.

با زمستان سرد و پربرفی که امسال بخش هایی از نیمکره ی شمالی زمین را در بر گرفته، آسمان‌دوستان شانس هایی تازه و معمولا نامنتظره برای دیدن موارد بسیاری از این گونه پدیده های نوری جوی یافته اند.

واژه نامه:

light pillar - ice crystal - Sigulda - Latvia - sun pillar - sun dog - moon halo - Earth - northern hemisphere

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

سحابی کله اسبی در نور فروسرخ "غیب می شود"

* در تصویر تازه ی ناسا، یکی از شناخته شده ترین سحابی های آسمان شب به نام سحابی کله اسبی، تقریبا به طور کامل محو و ناپدید شده است.

در عکس تازه ای که تلسکوپ فضایی اسپیتزر ناسا گرفته، سحابی سایه افکن کله اسبی شکل آشنا و نمایان خود را از دست داده زیرا طول موجی از نور فروسرخ که برای گرفتن عکس به کار رفته، به درون غبار کیهانی نفوذ کرده و آن را شفاف کرده است [اگر نفوذ نمی کرد، درون و پشت توده ی غبار دیده نمی شد و در نتیجه توده ی غبار تنها مانند یک توده ی تیره و سیاه در عکس ثبت می شد، همان گونه که در عکس های نورِ دیدنی دیده می شود- م].

این تصویر در دو اندازه ی دیگر: بزرگ- بزرگ تر

چیزی که به این سحابی شکل سر یک اسب را داده گرد و غبار کیهانی است که برای نور دیدنی (مریی) مات است و در برابر پس زمینه ی روشن پشتش به حالت ضدنور و تمام تیره در می آید. با شفاف شدن این غبار، تنها یک "کمان نازک و کم پشت" از این ساختار پرآوازه ی کیهانی به جا می ماند. [ببینید: * شاهکار هابل را از چشم اندازی گسترده تر ببینید]

سحابی کله اسبی تنها یک ساختار کوچک در مجموعه ابر مولکولی شکارچی (جبار، شکارچی) است. آنچه در مرکز این تصویر، زیر سحابی کله اسبی می بینید سحابی درخشان شعله (NGC ۲۰۲۴) است که خودش هم یکی از اعضای خانواده ی بزرگ شکارچی به شمار می آید. توده ی برافروخته و کوچک تری که میان سحابی شعله و کله اسبی است نیز NGC ۲۰۲۳ نام دارد. فاصله ی همه ی این ها از زمین حدود ۱۲۰۰ سال نوریست.

حفره های سحابی شعله و NGC ۲۰۲۳ از پس زده شدن غبار توسط پرتوهای پرانرژی ستارگان بزرگ و نوزاد درونشان پدید آمده اند. این دو حفره را با رگه ای از غبار درخشان می توان در تصویر شناسایی کرد. سحابی شعله ستاره ی نطاق (زتا شکارچی) را در کنار خود دارد، خاوری ترین ستاره ی کمربند شکارچی که اینجا مانند یک نقطه ی درخشان آبی نزدیک بالای سحابی به چشم می خورد.

در این تصویر فروسرخ اسپیتزر، رنگ آبی نماینده ی نور با طول موج ۳.۶ میکرون است و فیروزه ای (آبی-سبز) نماینده‌ی ۴.۵ میکرون، که هر دو عمدتا از ستارگان داغ تابیده اند. رنگ سبز طول موج ۸ میکرون را نشان می دهد و سرخ هم نمایانگر نور ۲۴ میکرون است. اجرام به نسبت خنک تر مانند غبار سحابی ها با رنگ های سبز و سرخ به نمایش در آمده اند.

برخی از ناحیه ها در بالا و پایین تصویر که فراتر از دید اسپیتزر بوده اند با بهره از داده های کاوشگر پیمایشی میدان گسترده ی ناسا (وایز، WISE) که او هم آسمان را در طول موج های فروسرخ می کاود به تصویر افزوده شده اند. تصویری که در پیوست عکس دوم می بینید یکی از عکس های تلسکوپ وی‌ال‌تی در رصدخانه ی جنوبی اروپاست و سحابی کله اسبی را در نور دیدنی (مریی) نشان می دهد.

نام رسمی سحابی کله اسبی "بارنارد ۳۳" یا B۳۳ است. این سحابی نخستین بار در سال ۱۸۸۸ توسط ستاره شناس اسکاتلندی، ویلیامینا فلمینگ در صفحه های عکاسی رصدخانه ی کالج هاروارد دیده و شناسایی شد.

در این عکس سحابی کله اسبی در یک چارچوب نشان داده شده. در تصویر پیوست هم عکسی که در نور دیدنی از
آن گرفته شده را می بینید. اندازه ی بزرگ تر

در همین زمینه: * از فرق سر تا نوک پای شکارچی * شکارچی تنها یک ردیف ستاره نیست * چراگاه پرنقش و نگار سحابی کله اسبی 

واژه نامه:

horse - NASA - Spitzer Space Telescope - Horsehead nebula - infrared - silhouette - nebula - Orion Molecular Cloud Complex - Flame nebula - NGC 2024 - NGC 2023 - star - Alnitak - Orion's belt - wavelength - Wide-field Infrared Survey Explorer - WISE - European Southern Observatory - Very Large Telescope - Barnard 33 - B33 - Harvard College Observatory

منبع: Space.com و nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

بارش زمستانی در مرز چین و کره

این تصویر در اندازه ی کمی بزرگ تر

در این تصویر نمایی از بارش شهابی دوپیکری (جوزایی) سال ۲۰۱۴ را بر فراز یک چشم انداز یخ زده و ناهموار می بینیم. این بارش در نیمکره ی شمالی به عنوان بارش شهابی زمستانی شناخته می شود.

این تصویر از همگذاری نماهای دیجیتالی درست شده که در زمانی نزدیک به اوج همین بارش گرفته شدند و شهاب هایی پرنور را بر فراز ستیغ کوه پَکتو در مرز شمال خاوری چین با کشور کره ی شمالی نشان می دهند. صورت فلکی شکارچی (جبار) نزدیک مرکز تصویر و بالای دریاچه ی آتشفشانی دیده می شود. کانون بارش که در صورت فلکی دوپیکر (جوزا)ست در بالا، سمت چپ تصویر قرار دارد و ادامه ی رد همه ی شهاب ها به آن می رسد.

جیا هائو عکاس این تصویر می گوید که برای ثبت یک چنین چشم انداز زیبای آسمانی ناچار به تحمل بادهای شدید و سرمای گزنده ی زمستانی ۳۴ درجه ی سانتیگراد زیر صفر در بالای کوه شده بود.

واژه نامه:

meteor shower - Geminids - Mt. Changbai - China - North Korea - volcanic cater lake - Orion - constellation Gemini - meteor - Jia Hao

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

مرگ شگفت انگیز ستارگان باستانی

* برخی از ستارگان آغازین - آن هایی که میان ۵۵۰۰۰ تا ۵۶۰۰۰ برابر خورشید جرم داشته اند- احتمالا با مرگی نامعمول و شگفت انگیز از میان رفته اند. این اجرام که جزو نخستین نسل از ستارگان کیهان بوده اند، در زمان مرگ، به شکل ابرنواخترهایی منفجر شده و "به طور کامل" سوخته و از بین رفتند، بدون آن که هیچ سیاهچاله ای از خود به جای بگذارند.

این تصویر برشی از درون یک ستاره ی ابرپرجرم با ۵۵۵۰۰ برابر جرم خورشید را در راستای محور تقارن آن نشان می دهد. در تصویر هسته ی هلیومی درون ستاره را می بینیم که همجوشی هسته ای در آن در حال تبدیل هلیوم به اکسیژن، و پدید آوردن انواع ناپایداری های شاری است (خط های چرخان). این تصویر یک نمای ثابت از یکی از شبیه هازی های CASTRO است که یک دَم از یک روز پس از آغاز انفجار را می نمایاند، زمانی که شعاع دایره ی بیرونی کمی بیشتر از مدار زمین به گرد خورشید است. این چشم دید در VisIT انجام شد. تصویر بزرگ تر

این نتیجه ایست که اخترفیزیکدانان دانشگاه سانتاکروز کالیفرنیا (UCSC) و دانشگاه مینه سوتا پس از انجام چند شبیه‌سازی ابررایانه ای در بخش انرژیِ NERSC و بنیاد ابررایانش مینه سوتا در دانشگاه مینه سوتا به آن دست یافتند. آن ها به گونه‌ی گسترده ای به CASTRO تکیه کردند، گونه ای کد اخترفیزیکی فشردنی که در آزمایشگاه ملی لورنس برکلی طراحی شده. یافته های آنان در نشریه ی آستروفیزیکال (ApJ) منتشر شده است.

ستارگان نسل نخست به ویژه از آن رو جالبند که نخستین عناصر سنگین کیهان، یعنی عنصرهای شیمیایی به جز هیدروژن و هلیوم را پدید آوردند. آن ها با مرگشان، عنصرهای شیمیایی که در خود پدید آورده بودند را به فضای بیرون فرستادند و راه را برای نسل های بعدی ستارگان، سامانه های ستاره ای و کهکشان ها هموار ساختند. دانشمندان امیدوارند تا با شناخت و آگاهی بیشتر درباره ی چگونگی مرگ این ستارگان، به بینش هایی درباره ی این که کیهان چگونه به آنچه امروزه می‌بینیم رسید دست یابند.

کی-جونگ چن، یک پژوهشگر پسادکترا در UCSC می گوید: «ما دریافتیم که محدوده ی باریکی هست که در آن، ستارگان ابَرپرجرم می توانند به جای آن که به یک سیاهچاله ی ابرپرجرم تبدیل گردند، به طور کامل منفجر شوند- هیچ کس تاکنون چنین سازوکاری را ندیده.» چن که نویسنده ی اصلی پژوهشنامه ی ApJ هم هست می افزاید: «رسیدن به این نتایج بدون منابع NERSC به زمان بسیار درازتری نیاز می داشت. از دید یک کاربر، این تاسیسات بسیار کارآمدند و اینجا جای بسیار مناسبی برای کارهای علمی است.»

شبیه سازی ماجرا

چن و همکارانش برای شبیه سازی زندگی یک ستاره ی ابرپرجرم باستانی از یک کد تک بعدی فرگشت ستاره ای به نام KEPLER کمک گرفتند. در این کد، فرآیندهایی کلیدی مانند سوختن هسته ای و همرفت ستاره ای به کار می رود. در مورد ستارگان بزرگ، فروپاشی نوری عناصر، جفت سازی الکترون-پوزیترون و اثرهای نسبیت خاص هم در آن در نظر گرفته می شوند. این دانشمندان همچنین اثرهای نسبیت عام که برای ستارگان بزرگ تر از ۱۰۰۰ برابر جرم خورشید اهمیت دارد را هم به شبیه سازی افزودند.

در شبیه سازی آنان، ستارگان آغازین با جرمی میان ۵۵۰۰۰ تا ۵۶۰۰۰ برابر جرم خورشید حدود ۱.۶۹ میلیون سال زندگی کرده و سپس به دلیل اثرهای نسبیت عام ناپایدار شده و شروع به رُمبش می کردند. ستاره هم زمان با رمبش، به سرعت با همجوشی هلیوم در هسته اش عنصرهای سنگینی مانند اکسیژن، نئون، منیزیم، و سیلیسیم را می سازد. این فرآیند به آزادسازی انرژی‌ای بیش از "انرژی بستگی" ستاره می انجامد و در پی آن، رمبش متوقف شده و باعث رخ دادن انفجاری سهمگین به نام ابرنواختر می شود.

چن و همکارانش با بهره از CASTRO - یک کد اخترفیزیکی فشردنی چندبعدی که توسط دانشمندان، آن آلمگرن و جان بل در آزمایشگاه برکلی طراحی شده- سازوکار مرگ این ستارگان را هم شبیه سازی کردند. این شبیه سازی ها نشان می دهند که به محض وارونه شدن روند رمبش، ناپایداری های ریلی- تیلور باعث می شود عنصرهای سنگینی که در واپسین لحظه‌های زندگی ستاره در دل آن ساخته شده بودند، با هم بیامیزند. به گفته ی این پژوهشگران، این آمیزش باید بتواند یک شناسه ی دیداری نمایان پدید آورد که در آینده بتوان با دستگاه های فروسرخ-نزدیکی مانند تلسکوپ اقلیدس سازمان فضایی اروپا و تلسکوپ پیمایشی فروسرخ میدان-گسترده ی ناسا آن را شناسایی کرد.

برخی از ستارگان ابرپرجرم بسته به شدت ابرنواخترشان می توانند به هنگام انفجار، سرتاسر کهکشان میزبانشان و حتی برخی از کهکشان های نزدیک را سرشار از عنصرهایی از کربن تا سیلیسیم کنند. در برخی موارد ابرنواخترها حتی شاید بتوانند فورانی از ستاره زایی (ستاره فشانی) را هم در کهکشان میزبانشان به راه بیندازند و از نظر دیداری چهره ی آن را از کهکشان های جوان متمایز کنند.

چن می گوید: «من در کارم به بررسی ابرنواخترهای ستارگان بسیار پرجرم با فرآیندهای فیزیکی تازه ای فراتر از هیدرودینامیک پرداختم، از همین رو سال ها با آلمگرن در سازگار کردن CASTRO برای چندین پروژه ی گوناگون و متفاوت همکاری کردم. من پیش از انجام شبیه سازی هایم معمولا درباره ی فیزیکی که برای حل یک مساله ی ویژه نیاز دارم فکر می کنم. سپس با کمک آن آلمگرن کدهایی را طراحی کرده و در CASTRO وارد می کنم. این یک سامانه ی بسیار کارآمد است.»

چن برای پیش چشم آوردن داده هایش از یک ابزار متن‌باز به نام VisIt بهره گرفت که توسط هنک چایلدز، از دانشمندان پیشین آزمایشگاه برکلی ساخته شده. وی می گوید: «بیشتر وقت ها خودم کار به تصویر کشیدن داده هایم را انجام می دادم ولی اگر به چیزهایی بر می خوردم که نیاز به تغییر یا سفارشی کردن داشت ایمیلی به هنک می فرستادم که بسیار برایم سودمند بود.»

چن بیشتر این پژوهش را زمانی که دانشجوی کارشناسی ارشد در دانشگاه مینه سوتا بود انجام داد. وی در سال ۲۰۱۳ دکترای فیزیکش را گرفت.

در همین زمینه: * کشف ردپای یکی از نخستین ستارگان کیهان در یک ستاره پیر 

واژه نامه:

star - Sun - solar mass - supernova - black hole - UCSC - supercomputer simulation - DOE - NERSC - CASTRO - Astrophysical Journal - ApJ - element - hydrogen - helium - solar system - galaxy - Ke-Jung Chen - code - KEPLER - photo-disintegration - electron - positron - special relativistic - general relativistic - neon - magnesium - silicon - core - CASTRO - multidimensional compressible astrophysics code - Ann Almgren - John Bell - Rayleigh-Taylor instability - European Space Agency - Euclid - NASA - Wide-Field Infrared Survey Telescope - carbon - hydrodynamic - open source - VisIt - Hank Childs - Ph.D - axis of symmetry - Earth

منبع: sciencedaily

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

دو کهکشان بر دوش یک نهنگ

این تصویر در اندازه ی کمی بزرگ تر

در بالا، سمت راست این نمای روشن کیهانی، کهکشان بزرگ مارپیچی NGC ۱۰۵۵ را می بینید و در پایین، سمت چپ هم کهکشان مارپیچی مسیه ۷۷، هر دو در صورت فلکی آبزی نهنگ (به عربی: قیطس).

چهره ی غبارآلود NGC ۱۰۵۵ که ما آن را تقریبا از لبه و همچون نواری باریک می بینیم، تضاد زیبایی را با چهره ی ام۷۷ که از روبرو دیده می شود و هسته ی درخشان و بازوان مارپیچی اش به خوبی آشکارند ساخته است. [ام۷۷ را اینجا هم دیده بودید: * جزیره ای باشکوه بر دوش نهنگ کیهانی]

هر دوی این کهکشان ها پهنایشان بیش از ۱۰۰ هزار سال نوری است و از اعضای برجسته ی یک گروه کهکشانی کوچکی هستند که در فاصله ی ۶۰ میلیون سال نوری از زمین جای دارد. با چنین فاصله ای، ام۷۷ یکی از دورترین اجرام در کاتالوگ شارل مسیه است و دوری‌اش از جزیره ی کیهانی NGC ۱۰۵۵ نیز به دستکم ۵۰۰ هزار سال نوری می رسد.

اندازه ی زاویه ای این میدان دید تقریبا به اندازه ی پهنای زاویه ای قرص کامل ماه در آسمان است. در پیش زمینه ی تصویر می توان چند ستاره ی رنگارنگ کهکشان خودمان (با تیزی های پراش) را دید و در پس زمینه هم چند کهکشان دورتر به چشم می خورد.

واژه نامه:

spiral galaxy - NGC 1055 - constellation Cetus - edge-on - M77 - nucleus - spiral arm - Charles Messie - island universe - full Moon

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

سیاره تیر هوا ندارد ولی بارش شهابی دارد

* به نظر می رسد نزدیک ترین سیاره به خورشید دارای یک بارش شهابی دوره ای است. به باور دانشمندان، سرچشمه‌ی این بارش می تواند دنباله داری باشد که هر سال چند مورد رویداد شهابی را هم روی زمین پدید می آورد.

به نظر می رسد سیاره ی تیر هم دستخوش یک بارش شهابی دوره ای می شود که احتمالا در اثر گذر این سیاره از درون دنباله ی ذرات خاک و سنگ به جا مانده از دنباله دار اِنکه رخ می دهد. این تصویر یک برداشت هنری است. تصویر بزرگ تر

سرنخ هایی که نشانگر وجود بارش شهابی در سیاره ی تیر(عطارد)ند در هاله ی گازی بسیار تنُکی یافته شدند که برون‌سپهر یا اگزوسفر این سیاره را ساخته و اکنون مورد بررسی فضاپیمای مسنجر ناسا قرار دارد. نام این فضاپیما (MESSENGER) کوتاه شده ی "سطح، محیط فضایی، زمین‌شیمی، و دامنه ی تیر" است.

رزماری کیلین، یک دانشمند سیاره ای در مرکز پروازهای فضایی گودارد ناسا در گرین بلت مریلند می گوید: «یافته شدن احتمالی یک بارش شهابی در سیاره ی تیر بسیار هیجان انگیزست و به ویژه از آن رو ارزش دارد که محیط پلاسما و غبار پیرامون این سیاره تاکنون به نسبت ناشناخته مانده.» کیلین نویسنده ی اصلی پژوهشنامه ای درین باره است که در نگارش آنلاین نشریه ی ایکاروس در دسترس است.

بارش شهابی هنگامی روی می دهد که یک سیاره از درون نواری از غبار و خرده سنگ که از یک دنباله دار، یا گاهی یک سیارک در فضا به جا مانده بگذرد. هر دنباله دار دو دُم دارد: کوچک ترین ذرات خاک، سنگ و یخ که از آن بیرون می‌زنند، در اثر تابش خورشید از خورشید دور می شوند و دُمی که گاه پرتوافشان هم هست را برای آن می سازند [دم یونی- م]. تکه‌های بزرگ تر نیز مانند ردی از خرده های نان از در راستای مسیر دنباله دار از آن به جا می مانند [دم غباری- م]. همین دُم است که میدانی از شهابگون ها را در فضا می سازد و با گذر سیاره از درونش، بارش شهابی پدید می آورد.

زمین هر سال چندین مورد بارش شهابی را تجربه می کند، از جمله بارش شهابی تابستانی برساووشی که ذرات دنباله دار سویفت-تاتل آن را پدید می آورند، و بارش شهابی اعتمادپذیر دوپیکری (جوزایی) در ماه دسامبر که یکی از چند رویدادیست که پدیدآورنده‌شان یک سیارک است. دنباله دار اِنکه چند میدان خاک و سنگ (میدان آواری) در فضای درونی سامانه ی خورشیدی به جای گذاشته که سرچشمه ی بارش های شهابی شمالی و جنوبی گاوی (ثوری) - با اوج در اکتبر و نوامبر- و بارش شهابی بتا گاوی (بتا ثوری) در ژوئن و ژوییه است.

چیزی که وجود یک بارش شهابی در سیاره ی تیر را نشان می دهد یک افزایش منظم در کلسیم موجود در برون‌سپهر آنست. سنجش های انجام شده توسط دستگاه "طیف سنج جَوی و همنهش سطحی" (MASCS) فضاپیمای مسنجر نشانگر یک افزایش فصلی در این کلسیم بوده که به گونه ای منظم در همه ی نُه سال تیری نخستی که از زمان آغاز گردش مسنجر به گرد این سیاره در مارس ۲۰۱۱ گذشته رخ داده.

دلیل احتمالی این افزایش های سطح کلسیم بارشی از ذرات ریز خاک است که به سیاره می خورند و مولکول های کلسیم-دار را از سطح آن آزاد می کنند. این فرایند که به نام "بخارِش برخوردی" (تبخیر برخوردی) شناخته می شود، به گونه ای پیوسته با بارش غبار میان سیاره ای و شهابگون ها بر سر سیاره ی تیر، گازهای برون‌سپهر آن را نو می کنند. با این حال این افزایش دوره ای کلسیم را نمی توان به پای پس زمینه ی کلی غبار میان سیاره ای در فضای درونی سامانه ی خورشیدی نوشت. این پدیده نشانگر سرچشمه ایست که به گونه ی دوره ای بر میزان غبار می افزاید، برای نمونه، میدان آواری یک دنباله دار. آزمایش روی کم شمار دنباله دارهایی که مدارشان می تواند چنین میدانی از ذرات را بر سر راه سیاره ی تیر به جا بگذارند نشان داده که به احتمال بسیار سرچشمه ی این ذرات، دنباله دار اِنکه است.

جوزف هان، یک پویاییگر سیاره ای در آستین تگزاس، دفتر بنیاد دانش فضایی، و از نویسندگان پژوهشنامه می گوید: «اگر سناریوی ما درست باشد، پس تیر یک گردآورنده ی غول پیکر غبار است. این سیاره زیر هجوم یکنواخت غبار میان سیاره‌ای است و به گونه ای منظم هم از میان توفان غباری که به باور ما از دنباله دار اِنکه ریشه گرفته می گذرد.»

پژوهشگران برای آزمودن انگاره ی دنباله دار اِنکه چند شبیه سازی رایانه ای انجام دادند. ولی افزایش کلسیم هایی که در داده های مسنجر دیده شده بود کمی از نتایج شبیه سازی ها فاصله داشتند. این جابجایی می تواند به دلیل تغییرات مدار دنباله‌دار در گذر زمان باشد که در اثر کشش گرانشی مشتری و سیاره های دیگر رخ می دهد.

شان سالامان، سربازرس مسنجر از رصدخانه ی زمینی لامانت-دوهرتی در دانشگاه کلمبیای نیویوک می افزاید: «ما چند سالست که از روی مشاهدات مسنجر به تغییرات کلسیم در برون‌سپهر تیر با جابجایی آن در مدارش پی برده ایم ولی این گزاره ی پیشنهادی که بارش شهابی یک دنباله دار معین سرچشمه ی آنست چیز تازه ایست.»«این پژوهش به ما زمینه ای برای دستیابی به شواهد بیشتر درباره ی تاثیر بارش های شهابی روی برهم کنش سیاره ی تیر با فضای پیرامونش در سامانه ی خورشیدی می دهد.»

واژه نامه:

planet - sun - meteor shower - comet - Earth - Mercury - exosphere - NASA - MESSENGER - MErcury Surface, Space ENvironment, GEochemistry, and Ranging - meteor - plasma - Rosemary Killen - Goddard Space Flight Center - Icarus - asteroid - solar radiation - tail - meteoroid - Perseids - Swift–Tuttle - Geminids - Comet Encke - debris field - Taurids - Beta Taurids - calcium - exosphere - Atmospheric and Surface Composition Spectrometer - molecule - impact vaporization - interplanetary dust - Joseph Hahn - dynamist - Space Science Institute - computer simulation - Jupiter - Sean Solomon - Lamont-Doherty Earth Observatory -

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

دنباله دار سبزفام لاوجوی

این تصویر در دو اندازه ی دیگر: بزرگ- بزرگ تر

در این نمای رنگین کیهانی که شب ۱۶ دسامبر ثبت شده، دنباله دار لاوجوی (C/2014 Q2) را می بینیم همچون یک درخت کریسمس کیهانی می بینیم که با ستارگان آذین بسته شده.

گازهای کربن دو اتمی (C۲) درون گیسوی این دنباله دار با برانگیخته شدن توسط نور خورشید در فضای تقریبا تهی (خلا) فضا، نور سبزی می تابانند که همین باعث رنگ سبز و دلفریب این گیسوی دوست داشتنی شده.

این دنباله دار لاوجوی که با دنباله دار لاوجوی پرآوازه ی دو سال پیش تفاوت دارد، در اوت همین امسال یافته شده و اکنون دارد پهنه ی آسمان را در صورت فلکی کبوتر رو به شمال، به سوی جنوب شکارچی (جبار) در می نوردد و به اندازه ی کافی پرنور هست که از پشت دوربین های دوچشمی نمای خوبی داشته باشد.

دنباله دار لاوجوی در این سفر که نخستین سفرش به فضای درونی سامانه ی خورشیدی نیست، در ۷ ژانویه به نزدیک ترین فاصله از زمین خواهد رسید، ولی برای رسیدن آن به نقطه ی پیراهور (حضیض، نزدیک ترین نقطه ی مدارش به خورشید) باید تا ۳۰ ژانویه منتظر ماند. گفتن ندارد که خود سیاره ی زمین هم در روز ۴ ژانویه ی ۲۰۱۵ (۱۴ دی) به نقطه ی پیراهورش خواهد رسید.

این دنباله دار لاوجوی یک دنباله دار بلند-دوره است و دوباره به بازخواهد گشت... البته ۸۰۰۰ سال دیگر.

واژه نامه:

Comet Lovejoy - C/2014 Q2 - Christmas tree - coma - diatomic C2 - constellation Columba - Orion - binocular - Solar System - planet - Earth - perihelion - Sun - long period - comet

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

عکس ماهواره ای از "کریسمس"!

* اگردر انتظار رسیدن کریسمس هستید، ماهواره ی آکوای ناسا آن را در جنوب اقیانوس هند پیدا کرده و عکسش را گرفته! 

این یک خوست یا آب‌سنگ حلقوی مرجانی (یک صخره، جزیره، یا زنجیره ای از جزایر به شکل حلقه که از مرجان ساخته شده اند) در شمال جزایر لاین و بخشی از خاک کشور استرالیاست.

این عکس را ماهواره ی آکوا در ۱۱ نوامبر ۲۰۱۴ هنگامی که بر فراز جزیره ی کریسمس بود با بهره از دستگاه MODIS خود که یک پرتوسنج طیفی تصویربردار وضوح میانگینش در طیف نور دیدنی (مریی) است از این خوست کوچک گرفت.

گستردگی جزیره ی کریسمس تنها ۱۳۵ کیلومتر مربع است، یعنی ۴۱.۷ کیلومتر مربع کوچک تر از شهر واشنگتن دی.سی. این جزیره آب و هوای گرم استوایی دارد با یک فصل پرباران از دسامبر تا آوریل. در فصل های خشک این جزیره هم بادهای بسامانی می وزند که گرما و رطوبت آن را تعدیل می کنند.

جزیره ی کریسمس اگرچه جزو قلمرو استرالیاست ولی در فاصله ی ۲۶۰۰ کیلومتری شمال باختر شهر پرت، در باختر این کشور جای دارد. آوازه ی این جزیره به خرچنگ های سرخ خشکی‌زی آنست که در ماه نوامبر برای تخمگذاری راهی دریا می شوند.

واژه نامه:

NASA - Christmas - Aqua - Indian Ocean - coral atoll - Line Islands - Australia - Moderate Resolution Imaging Spectroradiometer - tropical equatorial climate - trade wind - Perth - red crab - MODIS

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

سحابی کله ماهی

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر

این سحابی از چشم برخی همانند سر یک ماهی دیده می شود. ولی واقعیت اینست که آنچه در این نمای رنگین کیهانی می‌بینید ابرهایی از گاز برافروخته و غبار تیره در IC ۱۷۹۵ هستند، یک منطقه ی ستاره زایی در صورت فلکی شمالی ذات الکرسی (خداوند اورنگ).

رنگ های این تصویر از روی جدول رنگ ویژه ی تلسکوپ هابل برای نقشه برداری از پرتوهای باریک-باند اتم های اکسیژن، هیدروژن و گوگرد برگزیده شده و آن ها را به ترتیب به رنگ های آبی، سبز و سرخ نشان می دهد. ولی داده های تصویری پهن-باند هم به تصویر افزوده شده.

IC ۱۷۹۵ که در آسمان چندان از خوشه ی دوتایی پرآوازه ی "اچ و خی" در صورت فلکی برساووش دور نیست، خودش هم کنار سحابی IC ۱۸۰۵ یا سحابی قلب جای دارد و با هم بخشی از مجموعه مناطق ستاره زایی هستند که در لبه ی یک ابر بزرگ مولکولی واقع شده.

این مجموعه منطقه ی ستاره زایی گسترده با بیش از ۶۰۰۰ سال نوری فاصله از زمین، در بازوی مارپیچی برساووش کهکشان راه شیری جای دارد. در این فاصله، گستردگی این تصویرِ‌ IC ۱۷۹۵ حدود ۷۰ سال نوری است.

واژه نامه:

IC 1795 - The Fishhead Nebula - fish - star forming region - constellation Cassiopeia - nebula - Hubble false-color palette - oxygen - hydrogen - sulfur - atom - broadband filter - Double Star Cluster - Perseus - IC 1805 - Heart Nebula - molecular cloud - Perseus spiral arm - Milky Way Galaxy

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

عکسی که یک تلسکوپ سیاهچاله یاب از خورشید گرفته

* برای نخستین بار، یک تلسکوپ فضایی که ماموریت دارد سیاهچاله ها و دیگر اجرام فراسوی سامانه ی خورشیدی را رصد کند، نگاهش را از دوردست ها گرفته و تصاویری از خورشید خودمان ثبت کرده است.

آرایه ی تلسکوپی طیف سنجی هسته ای ناسا (نوستار، NuSTAR) با گرفتن نخستین عکسش از خورشید، دقیق ترین چهره‌ای که تاکنون در طول موج X پرانرژی [طول موج پرتو X بسیار سخت یا HEX] از این ستاره گرفته شده را ثبت نموده است. دیوید اسمیت، یک فیزیکدان خورشیدی و عضو گروه نوستار در دانشگاه سانتاکروز کالیفرنیا می گوید: «نوستار دیدگاهی تک و بی مانند از خورشید به ما می دهد، از ژرف ترین تا بالاترین بخش های جو آن.»

صدای سوختن خورشید را هم می توان از این عکس شنید. این تصویر یک همگذاری از دو نما است: تصویر جریان پرتوهای X که از خورشید گسیلیده شده اند و توسط آرایه ی تلسکوپی طیف سنجی هسته ای ناسا (نوستار، NuSTAR) شده، و عکسی که رصدخانه ی دینامیک خورشیدی ناسا (SDO) گرفته است. پرتوهای X در تصویر نوستار به رنگ های سبز و آبی دیده می شوند.
تصویر بزرگ تر. اندازه های دیگر این عکس را می توانید اینجا ببینید.

نخستین بار حدود هفت سال پیش بود که دانشمندان خورشیدی به فکر کمک گرفتن از نوستار برای بررسی خورشید افتادند، زمانی که دیگر طراحی و ساخت این تلسکوپ فضایی آغاز شده بود (تلسکوپ در ۲۰۱۲ راهی فضا شد). اسمیت با سربازرس فیونا هریسون در بنیاد فناوری کالیفرنیا در پاسادنا تماس گرفته و او را بسیار به فکر فرو برده بود.

هریسون می گوید: «در آغاز فکر کردم کل این اندیشه چیز دیوانه واریست. به چه دلیل باید حس‌مندترین تلسکوپی که تاکنون برای پرتوهای X پرانرژی ساخته ایم و به منظور نگاه کردن به ژرفای کیهان طراحی شده را برای نگاه کردن به چیزی در همسایگی خودمان به کار ببریم؟» اسمیت سرانجام با توضیح این که تنها نوستار می تواند درخشش های کم سوی پرتو ایکسی که توسط نظریه پردازان پیش بینی شده را ببیند، هریسون را قانع کرد.

خورشید برای تلسکوپ های دیگری مانند رصدخانه ی پرتو X چاندرای ناسا بیش از حد درخشان است ولی نوستار می‌تواند با آسودگی و بدون آن که خطری برای آشکارسازهایش رخ دهد به آن نگاه کند. خورشید در محدوده ی پرتوهای X پرانرژی تری که به دمای جو آن بستگی دارد به اندازه ی چیزهایی که نوستار دیده درخشان نیست.

نخستین عکس نوستار از خورشید نشان می دهد که این تلسکوپ به راستی می تواند درباره ی خورشید هم داده هایی گرد آورد. نوستار می تواند برای پرسش هایی که درباره ی دمای بسیار شدیدِ بر فراز لکه های خورشید مطرحست به ما بینشی بدهد (خود این لکه ها بخش های سرد و تاریک سطح خورشیدند). با گرفتن عکس های بیشتری که در آینده با آرام شدن خورشید در چرخه ی فعالیتش از آن گرفته خواهد شد داده های بهتری هم به دست ما خوهد رسید.

اسمیت با توضیح این که فعالیت خورشید در چند سال آینده کاهش خواهد یافت می گوید: «با آرام گرفتن خورشید ما هم به هدفمان دست خواهیم یافت.»

نوستار باید بتواند با دید پرانرژی‌اش پدیده های فرضی "نانو-شراره" را هم ببیند. نانوشراره ها نمونه های کوچک تر شراره های غول پیکر خورشید (فوران ذرات باردار و پرتوهای پرانرژی) هستند. نانوشراره ها -اگر وجود داشته باشند- شاید بتوانند دلیل سوزان بودن جو بیرونی خورشید، که تاج خورشید نام دارد را برای ما بگویند؛ این رازیست که به نام "مساله ی گرمایش تاجی" شناخته می شود. میانگین دمای تاج خورشید به ۱ میلیون درجه ی سانتیگراد می رسد، در حالی که سطح آن خنک تر است و دمایی به اندازه ی ۶۰۰۰ درجه ی سانتیگراد دارد. این مانند شعله ایست که از یک تکه یخ بیرون بزند. شاید آمیختن نانوشراره ها با شراره ها سرچشمه ی این گرمای شدید باشد.

اگر نوستار بتواند نانوشراره ها را در عمل ببیند، شاید به گشودن گره از این راز چند دهه ای کمک کند.

اسمیت می گوید: «نوستار برای ضعیف ترین کُنش های پرتو ایکسی که در جو خورشید رخ می دهند به گونه ی پیچیده ای حساس خواهد بود، کنش هایی که نانوشراره ها هم می توانند بخشی از آن باشند.»

افزون بر آن، این رصدخانه ی پرتو X می تواند ذرات فرضی ماده ی تاریک که به نام اَکسیون شناخته می شوند را هم جستجو کند. فراوانی ماده ی تاریک کیهان پنج برابر ماده ی معمولی است. ماده ی معمولی که با آن آشناییم و برای نمونه در میز و صندلی، سیاره ها و ستارگان می بینیم تنها اندکی از چیزیست که در جهان هستی وجود دارد. با آن که وجود ماده ی تاریک به طور نامستقیم و به کمک نیروی گرانشی که بر ماده ی معمولی وارد می کند آشکار شده، ولی همنهش و ساختار آن همچنان ناشناخته مانده است.

این یک شرط بندی با شانس کم است، ولی نوستار شاید بتواند اکسیون ها که از اصلی ترین نامزدهای ماده ی تاریکند را هم ببیند. این ذرات در صورت وجود، همانند یک نقطه ی پرتو X در مرکز خورشید دیده خواهند شد.

در همین حال، تا زمانی که رصدهای نوستار از خورشید آغاز شود، این تلسکوپ به پیگردهایش در کهکشان برای کاوش سیاهچاله ها، پسمان های ابرنواختری و دیگر اجرام دوردست ورای سامانه ی خورشیدی نیز ادامه خواهد داد.

واژه نامه:

black hole - solar system - sun - NASA - Nuclear Spectroscopic Telescope Array - NuSTAR - X-ray - David Smith - Fiona Harrison - Chandra X-ray Observatory - detector - sunspot - solar cycle - nanoflare - flare - corona - coronal heating problem - dark matter - axion - planet - star - supernova remnant - Solar Dynamics Observatory - SDO

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

ستارگان داغ و آبی مسیه ۴۷

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر

این تصویر زیبا به کمک دوربین تصویرگر میدان گسترده و از پشت تلسکوپ ۲.۲ متری MPG/ESO در رصدخانه ی لاسیای ESO در شیلی از خوشه ی ستاره ای مسیه ۴۷ گرفته شده است. بیشتر ستارگان این خوشه ی باز و جوان ستارگانی آبی و درخشانند ولی چند ستاره ی غول سرخ هم دارد که در تصویر خودنمایی می کنند.

مسیه ۴۷ یا M۴۷ با حدود ۱۶۰۰ سال نوری فاصله از زمین، در صورت فلکی کشتی‌دُم (تختگاه کشتی اسطوره ای آرگو) جای دارد. این خوشه نخستین بار در زمانی پیش از ۱۶۵۴ میلادی توسط ستاره شناس ایتالیایی، جیووانی باتیستا هودی‌یرنا یافته شد و پس از او هم شارل مسیه که گویا از رصدهای گذشته ی هوی‌یرنا آگاه نبود، به طور جداگانه آن را شناسایی کرد.

ام۴۷ خوشه ی درخشانیست و دیدنش آسانست، با این وجود یکی از کم جمعیت ترین خوشه های باز آسمانست. این خوشه تنها حدود ۵۰ ستاره دارد که در فضایی به پهنای ۱۲ سال نوری گرد آمده اند، در حالی که اجرام دیگری مانند آن می توانند هزاران ستاره در بر داشته باشند.

چشم اندازی گسترده تر که خوشه های ام۴۷
و ام ۴۶ را نزدیک به هم می توان در آن دید
تصویر بزرگ تر

شناسایی ام۴۷ همیشه هم چندان ساده نبوده. در واقع تا سال ها وجودش فراموش شده بود زیرا مسیه مختصات آن را نادرست ثبت کرده بود. این خوشه بعدها دوباره یافته و در یک فهرست دیگر با نام NGC ۲۴۲۲ ثبت شد. تنها در سال ۱۹۵۹ بود که اخترشناس کانادایی، تی اف موریس به اشتباه مسیه پی برد و به گونه ی قطعی ثابت کرد که NGC ۲۴۲۲ و ام۴۷ در واقع یک جرمند.

رنگ آبی-سفید روشن این ستارگان نشان دهنده ی دمای آن هاست. یک ستاره هر چه داغ تر باشد آبی تر است و هر چه خنک تر باشد، سرخ تر دیده می شود. منحنی پلانک این پیوستگی میان رنگ، درخشش، و دما را نشان می دهد. ولی اخترشناسان با بررسی دقیق تر رنگ یک ستاره به روش طیف سنجی، می‌توانند به چیزهایی بسیار بیشتر از دمای آن پی ببرند؛ از جمله سرعت چرخش ستاره و همنهش (ترکیب) شیمیایی آن.

در این تصویر چند ستاره ی سرخ فام هم به چشم می خورد- این ها ستارگان غول سرخی هستند که در چرخه ی کوتاه زندگیشان، بیشتر از ستارگان آبی فام که جرم کمتری دارند و عمر درازتری هم خواهد داشت جلو رفته اند؛ در واقع این غول ها روند زندگیشان را سریع تر به پیش برده اند و در جوانی پیر شده اند. (۱)

ام۴۷ به گونه ای شانسی در آسمان نزدیک یک خوشه ی ستاره ای دیگر دیده می شود: مسیه ۴۶ یا ام۴۶. خوشه ی ام۴۷ به زمین نزدیک تر است و فاصله اش به حدود ۱۶۰۰ سال نوری می رسد، در حالی که ام۴۶ حدود ۵۵۰۰ سال نوری از ما فاصله دارد و شمار ستارگانش هم بسیار بیشتر است: دستکم ۵۰۰ ستاره اکنون در آن وجود دارد. با این که این خوشه ستارگان بیشتری دارد ولی به دلیل دوری بیشتر، بسیار کم نورتر دیده می شود. در این ویدیو، با بزرگ نمایی بخشی از آسمان به این دو خوشه می رسیم.

مسیه ۴۶ را می توان خواهر بزرگ تر مسیه ۴۷ دانست زیرا سن آن به حدود ۳۰۰ میلیون سال می رسد در حالی که ام۴۷ تنها ۷۸ میلیون سال از زندگیش می گذرد. در نتیجه، بسیاری از پرجرم ترین و درخشان ترین ستارگان ام۴۶ تاکنون زندگی خود را به پایان برده اند و اکنون دیگر نمی توان آن ها را دید، از همین رو بیشتر ستارگانی که اکنون در این خوشه می بینیم خنک ترند و سرخ تر دیده می شوند.

این عکس به عنوان بخشی از برنامه ی گوهرهای کیهانی رصدخانه ی جنوبی اروپا (ESO Cosmic Gems) از خوشه ی مسیه ۴۷ گرفته شده است. (۲)

--------------------------------------------------------------

یادداشت ها:

۱) مدت دوره ی زندگی یک ستاره بیش از همه به جرم آن بستگی دارد. ستارگان سنگین که چندین برابر خورشید جرم دارند، زندگیشان کوتاه و در اندازه ی چند میلیون سال است. از سوی دیگر ستارگان کم جرم تر می توانند تا میلیاردها سال زندگی کرده و به درخشش خود ادامه دهند. ستارگان درون یک خوشه همگی هم سنند و همنهش شیمیایی آغازینشان هم یکسان است. از میان این ستارگان، آن ها که پرجرم ترند فرگشت سریع تری دارند، زودتر تبدیل به غول سرخ می شوند، و پیش از دیگران زندگیشان پایان می یابد، در حالی که ستارگان کم جرم تر و خنک تر تا مدت ها پس از آن به زندگی ادامه می دهد.

۲) برنامه ی گوهران کیهانی ESO یک ابتکار پیشگامانه در پدید آوردن تصاویر اجرام جالب، فریبنده یا چشم نواز با بهره از تلسکوپ های ESO و با هدف آموزش و پرورش همگانی است. این برنامه در زمان هایی از تلسکوپ ها استفاده می کند که مناسب رصدهای علمی نباشند. همه ی داده های گرد آمده در برنامه می توانند برای هدف های علمی هم سودمند باشند، و در بایگانی علمی ESO برای اخترشناسان در دسترسند.

در همین زمینه: * M46 و M47: خوشه های جوان با یک همراه پیر * گذر هارتلی از میان دو خوشه

واژه نامه:

star cluster - Messier 47 - Wide Field Imager camera - MPG/ESO - ESO - La Silla Observatory - open cluster - star - red giant - Earth - Puppis - poop deck - ship Argo - Giovanni Battista Hodierna - Charles Messier - M47 - NGC 2422 - T. F. Morris - Planck curve - Messier 46 - M46 - Cosmic Gems programme - Sun

منبع: رصدخانه ی جنوبی اروپا (ESO)

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان