آیا جهان اصولا آغازی داشته؟

* نظریه ی تازه ای ارایه شده که اگر درست باشد، بر پایه ی آن، جهان هستی با یک انفجار آغاز نشده بوده.

* در این فرمول بندی تازه، کیهان هرگز یک تَکینگی یا یک نقطه ی بی نهایت کوچک و بی نهایت چگال از ماده نبوده. در واقع جهان هستی شاید اصلا هیچ آغازی نداشته.

نویسنده ی همکار این پژوهش، ساوریا داس که یک فیزیکدان نظری در دانشگاه لثبریج آلبرتای کانادا است می گوید: «بر پایه ی نظریه ی ما، سن کیهان می تواند بی نهایت باشد.»

داس می افزاید این پنداشت تازه همچنین می تواند توضیح دهد که به راستی ماده ی تاریک، این جوهره ی رازآلود و نادیدنی که بیشتر کیهان ما را تشکیل داده، از چه ساخته شده است.

این تصویر جدول زمانی کیهان را بر پایه ی نظریه ی مهبانگ و مدل های پَندام (تورم) نشان می دهد. تصویر بزرگ تر

مهبانگ زیر آتش

بر پایه ی نظریه ی مهبانگ (انفجار بزرگ)، کیهان حدود ۱۳.۸ میلیارد سال پیش پدید آمد. همه ی موادی که امروزه در کیهان وجود دارد روزگاری در یک نقطه ی بی نهایت چگال، بی نهایت کوچک، و فرا-داغ به نام تَکینِگی فشرده شده بود. سپس این گوی آتشینِ خُرد منفجر شد و آغازی شد بر هستی کیهان.

تکینگی از دل ریاضیات نظریه ی نسبیت عام انیشتین که چگونگی خَمِش فضا-زمان توسط جرم را توضیح می دهد، و یک معادله ی دیگر به نام معادله ی ریچادوری که همگرا یا واگرا شدن مسیر یک پرتابه در گذر زمان را پیش بینی می کند بیرون می آید. بر پایه ی این معادله ها اگر در زمان به عقب برویم، همه ی ماده ی موجود در کیهان زمانی در یک تک نقطه گرد آمده بوده: تکینگی مهبانگ.

ولی این کاملا درست نیست. در فرمول بندی انیشتین، قانون های فیزیکی در حقیقت پیش از رسیدن به تکینگی شکسته می شوند. و مشکل اینجاست که به گفته ی رابرت برندنبرگر، دانشمندان برون‌یابیِ بازگشت در زمان را با فرضِ برقرار ماندن معادله های فیزیکی انجام داده اند.

برندنبرگر یک کیهان شناس نظری دانشگاه مک گیل مونترآل است که در این پژوهش شرکت نداشت. وی به لایو ساینس گفت: «پس هنگامی که می گوییم کیهان با یک انفجار بزرگ آغاز شد، واقعا حق گفتنش را نداریم.»

فیزیک دردسرهای دیگری هم دارد- دوتا از برجسته ترین نظریه ها، یعنی مکانیک کوانتوم و نسبیت عام، نمی توانند با هم سازگار شوند.

مکانیک کوانتوم می گوید که رفتار ذرات زیراتمی به طور بنیادین نامشخص و بی قطعیت است. به گفته ی داس، این مخالف نسبیت عام انیشتین است که نظریه ای قاطع و رک است، یعنی می گوید با شناختن قوانین طبیعت، آینده را می توان به طور کامل از روی گذشته تعیین کرد.

و هیچ یک از این دو نظریه توضیح نمی دهند که ماده ی تاریک، این گونه ی نادیدنی ماده که بر ماده ی معمولی نیروی گرانشی وارد می کند ولی با هیچ تلسکوپی دیده نمی شود از چه ساخته شده.

تصحیح کوانتومی

داس و همکارانش بر آن شدند تا به روشی، دستکم برخی از این مشکلات را حل کنند. آن ها برای این کار به سراغ یک روش قدیمی ترِ نمایاندن مکانیک کوانتوم، به نام مکانیک بوهمی رفتند. در مکانیک بوهمی، یک چندیِ (متغیرِ) پنهان، رفتار شگفت انگیز ذرات زیراتمی را اداره می کند. برخلاف دیگر فرمولبندی های مکانیک کوانتوم، مکانیک بوهمی راهی برای محاسبه ی مسیر یک ذره ارایه می دهد.

پژوهشگران با بهره از این شکل قدیمی نظریه ی کوانتوم یک جمله ی تصحیحی کوچک به دست آوردند که می توانست به نظریه ی نسبیت عام افزوده شود، و سپس از این راه آنچه که می توانسته در گذشته های دور رخ دهد را تعیین کردند.

نتیجه؟ - در فرمولبندی تازه هیچ تکینگی‌ای وجود نداشت و سن کیهان بی نهایت می شد.

راهی برای آزمودن نظریه

به گفته ی داس، یک راه تفسیر جمله ی تصحیحی کوانتومی در این معادله ها اینست که این جمله به چگالی ماده ی تاریک مربوط می شود.

در ابن صورت، کیهان می تواند انباشته از ابَرشاره ای باشد که از ذراتی فرضی، مانند ذرات منتقل کننده ی گرانش به نام گراویتون، یا ذرات فرا-سرد و شبحگون به نام اکسیون تشکیل شده.

داس می افزاید یک راه برای آزمایش این نظریه، نگاه کردن به شیوه ی پراکندگی ماده ی تاریک در کیهان است و این که آیا این پراکندگی با ویژگی های ابرشاره ی گفته شده سازگار هست یا نه. وی به لایو ساینس گفت: «اگر نتایج ما با با این ویژگی ها -حتی تا حدودی- سازگار باشد، یک دستاورد عالی خواهد بود.»

با این حال به گفته ی برندنبرگ، این معادله های تازه تنها یک راه برای آشتی مکانیک کوانتوم و نسبیت عام است. برای نمونه، بخشی از نظریه ی ریسمان به نام کیهان شناسی گاز ریسمانی پیش بینی می کند که کیهان زمانی دراز در یک حالت پایدار بوده، در حالی که به پیش بینی نظریه های دیگر، زمانی یک "جهش" کیهانی وجود داشته که در آن، کیهان به حدی فشرده شد که به اندازه ی بسیار کوچکی رسید، سپس دوباره آغاز به گسترش کرد.

در هر صورت، جهان هستی روزگاری بسیار بسیار کوچک و داغ بوده.

برندنبرگ به لایو ساینس گفت: «واقعیت تایید شده اینست که در روزگاری بسیار دور، [کیهان] یک گوی آتشین و داغ بوده. اگر همه ی راه تا گذشته را بروید و به تکینگی برسید، تازه آنجاست که مشکلات بروز می یابد.»

این نظریه ی تازه در پژوهشنامه ای که در شماره ی ۴ فوریه ی نشریه ی Physical Letters B، و همچنین در پژوهشنامه ی دیگری که هنوز در دست بازبینی است و پیش-چاپش در نشریه ی arXiv منتشر شده توضیح داده شده است:
http://arxiv.org/abs/1404.3093  و پی دی اف

بد نیست این ها را هم بخوانید: 

* جهان پیش از انفجار بزرگ نیز وجود داشته

* مهبانگ را فراموش کنید! جهان ما از انفجار یک ستاره چهاربُعدی پدید آمده!  

* آیا مهبانگ نیازی به جرقه خدایی داشت؟ 

* مهبانگ "آغاز جهان" نبود، تنها "تغییر حالت" آن بود! 

واژه نامه:

Big Bang - singularity - Saurya Das - dark matter - Einstein - general relativity, - space-time - Raychaudhuri's equation - Robert Brandenberger - subatomic particle - quantum mechanics - Bohmian mechanics - superfluid - graviton - axion - Live Science - string theory - string gas cosmology - Physical Letters B - arXiv - inflation

منبع: livescience

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

همنشینی سه شبچراغ آسمانی در افق یک شهر روشن

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر

پنج عکس گوناگون که در روز ۲۰ فوریه با نوردهی های پیاپی گرفته شده بودند برای آفریدن این نمای زیبا و فریبنده ی راه دور به کار رفته است.

آمیزه ی این پنج نوردهی، دامنه ی گسترده ای از روشنایی های دیدارپذیر شهر کِبِک، به همراه همیستانی سه گانه ی ماه، ناهید و بهرام را در این شامگاه بسیار سرد آشکار کرده است.

چیزی از غروب آفتاب نگذشته بود که ماهِ جوان هلال روشن خود را در کنار ناهید تابناک به نمایش گذاشت. بهرامِ کم نورتر هم بالاتر از آن دو جای داشت که اینجا، نزدیک لبه ی بالایی چارچوب دیده می شود.

گرچه جزییات درون هلالِ روشن از آفتابِ ماه در اثر نوردهی بیش از اندازه ناپدید شده اند، ولی ویژگی های بخش تاریک و سایه گرفته ی آن به گونه ی چشمگیری نمایان است. هنوز هیچ شهری روی ماه ساخته نشده که بخواهد شب های آن را روشن کند بلکه این پرتوی زمین‌تاب است که آن را روشن کرده: نور آفتاب که از روی زمین بازتابیده و بر ماه افتاده.

ببینید: * تصویر نوروزی ناسا * ناهید، هلال ماه و زمین تاب

واژه نامه:

Moon - Venus - Mars - telephoto - Quebec City - conjunction - earthshine - planet - Earth

منبع: apod.nasa.gov

برکردان: یک ستاره در هفت آسمان

کشف بزرگ ترین و درخشان ترین سیاهچاله در روزگار آغازین کیهان

* اخترشناسان بزرگ ترین و تابناک ترین سیاهچاله ای که تاکنون دیده شده را در روزگار نوجوانی کیهان یافته اند.

* این هیولای باستانی با جرمی نزدیک به ۱۲ میلیارد برابر خورشید، پیشینه اش به روزگاری می رسد که سن جهان هستی هنوز به یک میلیارد سال نرسیده بود.

برداشت هنری از اَبَرسیاهچاله ی هیولاوار در قلب یک اختروش در کیهان دوردست. به گفته ی دانشمندان، این سیاهچاله ی نویافته با نام SDSS J010013.02+280225.8 بزرگ ترین و درخشان ترین نمونه ایست که تاکنون یافته شده. تصویر بزرگ تر

به گفته ی پژوهشگران، این که یک سیاهچاله چگونه می تواند در زمانی به این کوتاهی پس از سپیده دم کیهان، تا این اندازه رشد کند هنوز یک راز باقی مانده است. [بخوانید: * ابرسیاهچاله ها در ته دنیا چه می خورند؟]

به باور دانشمندان، سیاهچاله های ابَرپُرجرم یا ابَرسیاهچاله ها در دل بیشتر کهکشان های بزرگ -و نه همه ی آن ها- لانه کرده اند. بزرگ ترین سیاهچاله هایی که تاکنون در کیهان نزدیک یافته شده جرمی هایی بیش از ۱۰ میلیارد برابر خورشید داشته اند. برای مقایسه، جرم سیاهچاله ی مرکزی کهکشان راه شیری تنها ۴ تا ۵ میلیون برابر خورشید است.

اگرچه حتی نور هم نمی تواند از چنگ گرانش نیرومند سیاهچاله ها بگریزد (و از همین رو به این نام خوانده می شوند)، ولی اغلب سیاهچاله ها درخشانند. دلیل این درخشش وجود ساختارهایی به نام قرص هایی از گاز و غبار است که این اجرام را در میان گرفته و به نام قرص های برافزایشی شناخته می شوند. مواد درون این قرص ها همچنان که می چرخد و به کام سیاهچاله فرو می رود، دمایش بالا رفته و پرتوهای نور می گسیلد. به گمان اخترشناسان، اختروش ها (کوازارها) که درخشان ترین اجرام کیهانند، سیاهچاله های ابرپرجرمی در خود دارند که با پاره پاره کردن و بلعیدن ستاره ها، مقدار بسیار بسیار هنگفتی پرتوی الکترومغناطیسی آزاد می کنند.

اخترشناسان تاکنون ۴۰ اختروش - هر یک با سیاهچاله ای به جرم حدود ۱ میلیارد برابر خورشید- یافته اند که سنشان به روزگاری کمتر از ۱ میلیارد سالگی کیهان می رسد. اکنون دانشمندان خبر از یافته شدن یک سیاهچاله ی ابرپرجرم به جرم ۱۲ میلیارد برابر خورشید در فاصله ی ۱۲.۸ میلیارد سال نوری زمین می دهند، یعنی سنش به روزگاری می رسد که تنها حدود ۸۷۵ میلیون سال از عمر کیهان می گذشت.

این ابرسیاهچاله با نام SDSS J010013.02+280225.8 یا به کوتاهی، J0100+2802، نه تنها سنگین ترین اختروشی است که تاکنون در روزگار آغازین کیهان دیده شده، بلکه درخشان ترین نیز هست. درخشش آن نزدیک به ۴۲۹ تریلیون برابر درخشش خورشید و هفت برابر درخشان تر از دورترین اختروشِ شناخته شده است.

چنانچه در این جدول همسنجی می بینید، اختروش نویافته ی
SDSS J0100+2802 دارای پرجرم ترین سیاهچاله و نیز
بالاترین درخشش در میان همه‌ی اختروش هاییست که تاکنون
در دوردست کیهان یافته شده اند. تصویر کمی بزرگ تر

نور اختروش های بسیار دوردست  میلیاردها سال زمان میبرد تا به زمین برسد. از همین رو اخترشناسان می توانند اختروش ها را در وضعیتی که در روزگار جوانی کیهان داشته اند ببینند.

این سیاهچاله ی نویافته پیشینه اش به زمانی می رسد که جهان هستی تنها کمی بیش از ۶ درصد از عمر ۱۳.۸ میلیاردساله ی کنونی اش را گذرانده بود.

نویسنده ی اصلی این پژوهش، ژو-بینگ وو که یک اخترفیزیکدان در دانشگاه پکن است می گوید: «این بسیار غافلگیرکننده است زیرا نظریه های رشد سیاهچاله ها در کیهان آغازین را با چالش هایی جدی روبرو می کند.»

قرص های برافزایشی سرعت رشد سیاهچاله های امروزی را کُند می سازند. نخست، با نزدیک شدن گاز و غبارِ قرص به سیاهچاله، ترافیک و انبوه شدن مواد باعث می گردد سرعت فرو ریختن موادِ بیشتر به کام سیاهچاله کُند شود. دوم، برخورد و کوبیده شدن مواد به یکدیگر در همین انبوه ها باعث افزایش دمای مواد و برافروخته شدن و گسیلش پرتو از آن ها می شود که آن هم به نوبه ی خود باعث رانده شدن گاز و غبار از سیاهچاله می شود.

به گفته ی وو، دانشمندان هنوز یک نظریه ی خرسندکننده برای توضیح چگونگی پیدایش چنین ابرسیاهچاله هایی در روزگار آغازین کیهان ندارند.

وو به اسپیس دات کام گفت: «چنین چیزی یا نیازمند راه هایی بسیار ویژه برای رشد سریع سیاهچاله ها است یا نیازمند تخم های (بذرهای) سیاهچاله ای غول پیکر.» برای نمونه، یک پژوهش تازه نشان می دهد که چون کیهان آغازین بسیار کوچک تر از امروز بوده، گازها اغلب چگال تر بوده اند و می توانستند جلوی گسیلش مقدار چشمگیری تابش توسط قرص های برافزایشی را بگیرند و در نتیجه، به فروریختن مواد بیشتری به کام سیاهچاله کمک می کردند.

به گفته ی این پژوهشگران، نور این سیاهچاله می تواند به یافتن سرنخ هایی درباره ی گوشه های تاریک کیهان دوردست کمک کند. نور آن در راهش برای رسیدن به زمین، از درون گازهای میان کهکشانی می گذرد و از آن ها رنگ می گیرد. دانشمندان با برآورد شیوه ی تاثیر این گازها بر طیف نور اختروش می توانند به عنصرهای سازنده ی گاز پی ببرند. این آگاهی هم به نوبه ی خود می تواند بینشی از فرآیندهای ستاره زایی که اندکی پس از مهبانگ رخ دادند و این عنصرها را ساختند به ما بدهد.

وو می گوید: «این اختروش درخشان ترین اختروش در کیهان آغازین است که -مانند یک چراغ دریایی- به ما این شانس را می دهد تا از آن همچون ابزاری بی همتا برای بررسی ساختار کیهان تاریک و دوردست بهره بجوییم.»

جزییات یافته های این دانشمندان را در شماره ی ۲۶ فوریه ی نشریه ی نیچر بخوانید.

واژه نامه:

black hole - sun - galaxy - Milky Way - accretion disk - supermassive black hole - star - quasar - Earth - SDSS J010013.02+280225.8 - J0100+2802 - Xue-Bing Wu - Peking University - intergalactic gas - spectrum - element - star-formation - Big Ban - lighthouse - journal Nature -

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

دنباله دار لاوجوی و دمبل کوچک

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر

در این میدان دید تلسکوپی که در روز ۲۰ فوریه ثبت شده، دُم یونی پرپیچ و خم دنباله دار لاوجوی که دستاورد بادهای خورشیدی است، درازایی بیش از ۳ درجه را می پوشاند. [خواندید: * توفان مغناطیسی در دُم دنباله دار لاوجوی]
از جمله اجرام شناخته شده ای که در پهنه ی پرستاره ی پس زمینه دیده می شود می توان از ستاره ی پُرهیبت و آبی فام "فی برساووش" در زیر و سحابی سیاره ای زیبای ام۷۶ درست بالای دم بلند لاوجوی نام برد.

ام۷۶ که به نام سحابی دمبل کوچک نیز شناخته می شود، (برگرفته از نام پسرعموی درخشان ترَش، یعنی ام۲۷، سحابی دمبل)، در این تصویر تنها به اندازه ی یک قرص کامل ماه از گیسوی سبزفام دنباله دار فاصله دارد.

دنباله دار لاوجوی (C/2014 Q2) که همچنان در آسمان نیمکره ی شمالی می درخشد، دیگر رهسپار فضای بیرونی سامانه ی خورشیدی است و اکنون حدود ۱۹۰ میلیون کیلومتر، هم ارز ۱۰ دقیقه ی نوری از زمین دور است. آن را با فاصله ی دمبل کوچک از زمین بسنجید که بیش از ۲ هزار سال نوری از زمین فاصله دارد.

دنباله دار لاوجوی اکنون در آسمان، آرام و پیوسته رو به شمال، به سوی صورت فلکی ذات الکرسی (خداوند اورنگ) می رود در حالی که سرعت کاهش نور آن کمتر از پیش بینی ها بوده و هنوز هم یک هدف خوب برای تلسکوپ های کوچک به شمار می آید.

واژه نامه:

solar wind - Comet Lovejoy - ion tail - star - Phi Persei - planetary nebula - M76 - Little Dumbbell Nebula - M27 - Dumbbell Nebula - Full Moon - coma - C/2014 Q2 - inner solar system - Earth - constellation Cassiopeia

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

عشق و جنگ در نور ماه

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر

در این چشم انداز دوست داشتنی آسمان که روز ۲۰ فوریه از چارلستون کارولینای جنوبی در آمریکا، روی سیاره ی زمین گرفته شده، ناهید، ایزدبانوی آب و باروری در افسانه های ایرانی (و ایزدبانوی عشق در افسانه های رومی) را می بینیم که بهرام، ایزد جنگ در افسانه های ایرانی و رومی را در نور هلال جوان ماه همراهی می کند.

این عکس که در شامگاه نیمه تاریک و به کمک یک دوربین دیجیتال با نوردهی ۳ ثانیه ای گرفته شده، پرتوی زمین‌تاب را نیز ثبت کرده: نور خورشید که از روی زمین بازتابیده و بخش سایه ی ماه را کمی روشن کرده است.

گفتن ندارد که اکنون ماه از این همیستانی (مقارنه ی) سه گانه جدا شده و در آسمان زمین، از ناهید و بهرام بسیار دور شده است. ولی ناهید همچنان به عنوان سومین جرم پرنور آسمان -پس از خورشید و ماه- ستاره ی شامگاهی آسمانست و بر زمین نور می افشاند.

در این نما، بهرامِ بسیار کم نورتر را می بینیم که با فاصله ای تقریبا به اندازه ی پهنای قرص ماه از ناهید جای گرفته. بهرام (مریخ) در شب بعد باز هم به ناهید تابناک نزدیک تر شد ولی اکنون دیگر دارد به آرامی از آن دور می شود، هرچند هنوز هم مانند ناهید، در افق باختری شامگاه دیده می شود.

واژه نامه:

Venus - goddess of love - Mars - war god - planet - Earth - earthshine - crescent - Moon - conjunction - Sun

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

سلفی تازه خودروی کنجکاوی با نمایی گسترده

* تازه ترین خودنگاره ی کاوشگر کنجکاوی ناسا این خودرو را در جایگاه "موهاوی" در سیاره ی بهرام نشان می دهد، جایی که کنجکاوی با مته اش دومین نمونه برداری را از کوه شارپ انجام داد.

* در این تصویر همچنین جاهایی که برای مته کاری های آینده ی کنجکاوی برنامه ریزی شده اند نیز دیده می شود.

این تصویر در دو اندازه ی بزرگ- بزرگ تر (۳.۵ مگابایت)

 در این خودنگاره یا سلفی تازه، چشم انداز گسترده ای از رُخنِمون پارامپ هیلز، جایی که خودروی کنجکاوی ناسا پنج ماه است در آن به سر می برد و کار می کند دیده می شود.

این خودنگاره یا سلفی از پیوند ده ها عکسی درست شده که کنجکاوی در ژانویه ی ۲۰۱۵ با دوربین تصویرگر لنز دستی خود (ماهلی، MAHLI) که در انتهای بازوی روباتیکش جای دارد گرفته بود. رُخنمون پارامپ هیلز گرداگرد خودرو، و بخش بالایی کوه شارپ هم در افق تصویر  دیده می شود. سطح تیره تری که در بالا، سمت راست و پایین، سمت چپ خودرو می بینید با موج های خاک و شن بادزَده پوشیده شده است.

پارامپ هیلز یک رُخنمون یا برونزَد از سنگ بستری است که لایه های پای کوه شارپ، در مرکز دهانه ی گیل سیاره ی بهرام (مریخ) را ساخته. کنجکاوی در عملیاتی که همراه با راهپیمایی پیمایشی بود این رخنمون را بررسی کرد و سپس سطح جزییات آزمون های خود را در آن به گونه ی فزاینده ای بالا برد. این خودرو در سه مرحله از پایه ی رخنمون بالاتر آمد تا بتواند نمایه هایی عمودی از ساختارهای سنگی و همنهش شیمیایی آن تهیه کرده و بهترین هدف ها را برای مته کاری و نمونه برداری برگزیند.

در دوردست سمت راست هم لبه ی گودال گیل دیده می شود- تصویر بزرگ تر

نماهایی که برای ساختن این خودنگاره به کار رفته اند در اواخر ماه ژانویه گرفته شده اند، زمانی که کنجکاوی در جایگاه مته کاری "موهاوی ۲" بود. در آن نقطه، کنجکاوی دومین نمونه از پارامپ هیلز را برای آزمایشگاهش گرد آورد. نخستین نمونه برداری در ماه سپتامبر از نقطه ای به نام "کانفیدنس هیلز" انجام شد و تازه ترین آن هم در جایگاهی به نام "تلگراف پیک" که در چشم انداز دیده می شود. در تصویر دوم، نام همه ی این جایگاه ها نوشته شده است.

می خواهید بدانید کنجکاوی چگونه از خود سلفی می گیرد؟ ویدیوی درون این پیوند را ببینید.

چند خودنگاره ی دیگری که کنجکاوی تاکنون از خود گرفته را هم اینجا ببینید:
* کنجکاوی سلفی دیگری از خود گرفته 
* سلامی از سیاره سرخ! کنجکاوی تازه ترین "سلفی" خود را با پوزخندی به زمین فرستاده 
* تصویر پانورامایی که کنجکاوی مغرورانه از خود گرفته  
* عکسی که کنجکاوی برای یادگاری از خود گرفت

واژه نامه:

Pahrump Hills - Mojave - site - Mars Hand Lens Imager - MAHLI - Mount Sharp - Gale Crater - outcrop - Mars - NASA - Curiosity - self-portrait - Mojave 2 - Confidence Hills - Telegraph Peak

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

سحابی زیبای رُزت

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر

سحابی رُزت، تنها ابر گاز و غبار کیهانی نیست که تصویر گل ها را در ذهن تداعی می کند- ولی پرآوازه ترین آن هاست.

گلبرگ های این گل سرخ (رُز) آسمانی حدود ۵۰۰۰ سال نوری دورتر از زمین، در لبه ی یک ابر مولکولی بزرگ در صورت فلکی تکشاخ شکفته اند. این گلبرگ ها در واقع یک پرورشگاه ستاره ایند که شکل دوست داشتنی و متقارنشان توسط بادها و پرتوهای تابیده از ستارگان داغ و جوان خوشه ی مرکزی‌اش تراشیده شده و به این شکل در آمده.

سن ستارگان درون این خوشه ی پرانرژی که به نام NGC ۲۲۴۴ هم شناخته می شود، تنها چند میلیون سال است در حالی که حفره ی مرکزی سحابی رزت، با نام NGC ۲۲۳۷ [که همین ستارگان پدید آورده اند]، قطری حدود ۵۰ سال نوری دارد.
این تصویر سحابی رزت با بهره از دو فیلتر باریک-باند گرفته شده و در آن، رنگ سرخ نشانگر پرتوهای هیدروژن آلفا است و رنگ آبی هم نمایانگر پرتوهای گسیلیده از اکسیژن دو بار یونیده (O III).
این سحابی را می توان با یک تلسکوپ کوچک به آسانی در محدوده ی صورت فلکی تکشاخ تماشا کرد.

در همین زمینه: * در قلب یک گل  

واژه نامه:

Rosette Nebula - Hydrogen - Oxygen - flower - molecular cloud - Monoceros - rose - stellar nursery - cluster - star - NGC 2244 - NGC 2237 - constellation of the Unicorn - h-alpha - O III

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

اَبَرسیاهچاله ها رشد کهکشان های خود را مهار می کنند

* اخترشناسان به کمک دو تلسکوپ فضایی دریافته اند که بادهای شدید و پرانرژی یک سیاهچاله ی ابرپرجرم در همه ی جهت ها به بیرون وزیده می شود- پدیده ای که گمانش می رفت ولی ثابت کردنش تاکنون دشوار بود.

* این یافته نشان می دهد که ابَرسیاهچاله ها می توانند با کمک بادهای خود، جلوی ستاره زایی های تازه را گرفته و رشد کهکشان‌های میزبانشان را مهار کنند.  

سیاهچاله های ابرپرجرم یا ابرسیاهچاله ها در هسته ی کهکشان ها، پرتوها و بادهایی فرا-سریع به بیرون می دمند، مانند چیزی که در این نمای هنری دیده می شود. تصویر بزرگ تر

این کشف با بهره از آرایه ی تلسکوپی طیف سنجی هسته ای ناسا (نوستار، NuSTAR) و تلسکوپ XMM-نیوتن سازمان فضایی اروپا انجام شد و نخستین شانس را به اخترشناسان برای اندازه گیری نیروی این بادهای فرا-سریع می دهد و ثابت می کند که این بادها به اندازه ی کافی نیرومند هستند که توان کهکشان میزبانشان در ستاره زایی های تازه را مهار کنند.

فیونا هریسون از بنیاد فناوری کالیفرنیا (کلتک) در پاسادنای کالیفرنیا می گوید: «ما می دانیم که سیاهچاله های مرکز کهکشان ها می توانند مواد را ببلعد، فرآیندی که می تواند به پدید آمدن باد بیانجامد. گمان بر اینست که همین فرآیند، رشد کهکشان ها را مهار و بِسامان می کند.» هریسون سربازرس نوستار و همچنین یکی از نویسندگان پژوهشنامه ی تازه ایست که درین باره در نشریه ی ساینس منتشر شده. وی می افزاید: «ما با دانستن سرعت، شکل، و اندازه ی این بادها می توانیم نیرو و شدت آن ها را بسنجیم.»

سیاهچاله های ابرپرجرم مواد را به درون کهکشان های میزبانشان پس می زنند، آن هم با بادهایی که پرتوی X می گسیلند و سرعتشان تا یک سوم سرعت نور هم می رسد. در این پژوهش تاره، اخترشناسان دریافتند که PDS ۴۵۶ -یک سیاهچاله ی به شدت درخشان (در واقع یک اختروش) در فاصله ی بیش از ۲ میلیارد سال نوری زمین- بادهایی می وَزاند که انرژیِ هر ثانیه ی آن ها هم ارز انرژی بیش از یک تریلیون خورشید است.

بُرد طیفی تلسکوپ های نوستار و XMM-نیوتن
تصویر بزرگ تر

نویسنده ی اصلی پژوهش، امانوئل ناردینی از دانشگاه کیل انگلستان می گوید: «اکنون ما می دانیم که بادهای اختروش ها سهم چشمگیری در دسترفت ماده ی کهکشان ها دارند. آن ها ذخیره های گازی کهکشان که سوخت ستاره زایی آنست را به بیرون می رانند.»

نوستار و XMM-نیوتن همزمان PDS ۴۵۶ را در پنج نوبت جداگانه در سال های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ رصد کردند. این دو تلسکوپ فضایی با مشاهده ی بخش های گوناگون طیف پرتو X، یکدیگر را کامل می کنند: XMM-نیوتن پرتوهای ایکسِ کم انرژی را می بیند و نوستار پرتوهای ایکس پرانرژی را.

در مشاهدات پیشین XMM-نیوتن، بادهای سیاهچاله که به سوی ما وزیده می شدند شناسایی شده بود، ولی نتوانسته بود روشن کند که آیا این بادها در جهت های دیگر هم وزیده می شوند یا نه. XMM-نیوتن اتم های آهن را ردیابی کرده بود که به همراه مواد دیگر در این بادها دمیده می شوند، آن هم تنها دست جلوی سیاهچاله، به گونه ای که جلوی دیدن پرتوهای X را گرفته بودند. دانشمندان داده های پرتو ایکس پرانرژی تری که از نوستار به دست آمده بود را با داده های XMM-نیوتن ترکیب کردند و از این راه توانستند شناسه های آهنی که از کناره ها پخش می شد را هم بیابند. این ثابت می کرد که بادهای سیاهچاله تنها به گونه ی یک باریکه از آن دمیده نمی شوند بلکه دارای پیکره ای تقریبا کروی اند.

نوربرت شارتل، دانشمند پروژه ی XMM-نیوتن در اِسا می گوید: «این نمونه ای بسیار خوب از همیاری میان XMM-نیوتن و نوستار است. این دو تلسکوپ یکدیگر را کامل می کنند و همین ما را در آشکار کردن جزییاتِ پیشتر دیده نشده ی کیهانی توانمند می سازد.»

پژوهشگران با دانستن شکل و گستره ی این بادها می توانند نیروی آن ها و این که تا چه درجه ای می توانند جلوی ستاره زایی های تازه را بگیرند را تعیین کنند.

به باور اخترشناسان، سیاهچاله های ابرپرجرم و کهکشان های میزبانشان همپای یکدیگر تکامل می یابند و رشد یکدیگر را تنظیم و مهار می کنند. شواهد این نظریه تا اندازه ای از مشاهداتی به دست آمده که روی کوژی های مرکز کهکشان ها انجام شده- هر چه کوژی (برآمدگی) مرکزی کهکشان بزرگ تر باشد، سیاهچاله ی ابرپرجرم آن بزرگ تر است.

طرحی از داده های دو تلسکوپ فضایی نوستار ناسا و XMM-نیوتن اِسا که برای نخستین بار شکل بادهای فراسریع سیاهچاله های ابرپرجرم یا اختروش ها را می نمایانند. تصویر بزرگ تر

این گزارش تازه نشان دهنده ی یک سیاهچاله ی ابرپرجرم و بادهای پرسرعت آنست که تاثیری بزرگ بر کهکشان میزبان دارند. سیاهچاله همچنان که با فروکشیدن مواد، بزرگ تر می شود، بادهایش هم مقدار هنگفتی ماده را به بیرون از کهکشان می دمند، چیزی که سرانجام جلوی شکل گیری ستاره های تازه را می گیرد.

PDS ۴۵۶ در استاندارد کیهانی یک اختروش نسبتا نزدیک است، از همین رو درخشان است و می توان آن را با جزییات بررسی کرد. این سیاهچاله به اخترشناسان دیدگاهی بی‌همتا به گذشته ای دور می دهد، دورانی نزدیک به ۱۰ میلیارد پیش، زمانی که سیاهچاله های ابرپرجرمی از این دست با بادهای پرخروششان بسیار فراوان تر بودند و چه بسا کهکشان ها را به شکلی که امروزه می بینیم در آوردند.

یکی دیگر از نویسندگان پژوهش، دانیل استرن از آزمایشگاه پیشرانش جت ناسا در پاسادنای کالیفرنیا می گوید: «برای یک اخترشناس، بررسی PDS ۴۵۶ مانند اینست که یک دایناسور زنده را برای بررسی به یک دیرینه‌شناس بدهند. ما [با بررسی PDS ۴۵۶] می توانیم فیزیک این سامانه های مهم را با سطحی از جزییات ببینیم که برای نمونه های یافته شده در فاصله های معمول این اجرام، یعنی "روزگار اختروش ها" ناشدنی است.»

واژه نامه:

NASA - ESA - Black Hole - Nuclear Spectroscopic Telescope Array - NuSTAR - European Space Agency - XMM-Newton - wind - supermassive black - Fiona Harrison - California Institute of Technology - Caltech - Science - X-ray - PDS 456 - quasar - sun - galaxy - iron - atom - star formation - Emanuele Nardin - Keele University - light spectrum - Norbert Schartel - central bulge - paleontologist - dinosaur - Daniel Stern - Jet Propulsion Laboratory - Age of Quasars -

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

خورشیدی برای تمام روز!

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر

ایستگاه پژوهشی کونکوردیا در قلب جنوبگان، جایگاه "ترین"هاست. در این جا، خورشید در سرتاسر ماه های تابستان هرگز به زیر افق نمی رود در حالی که در زمستان تا چهار ماه اثری از آن دیده نمی شود. در این سرزمین از یک چیز می توان اطمینان داشت: دما هرگز از صفر درجه ی سانتیگراد بالاتر نمی رود و رفتن دما به زیر ۶۰- درجه ی سانتیگراد طی ماه های تاریک، روندی کاملا عادی است.

اوئین مکدونالد- ندرکات بخش بزرگی از سال های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ را در کنکوردیا و اجرای آزمایش های سازمان فضایی اروپا (ESA) گذراند. وی در زمان بیکاری عکس هایی گرفت که با چسباندن آن ها به یکدیگر این تصویر سراسرنما (پانوراما) را پدید آورد: نمایی از خورشید تابستان در ۲۴ ساعت که گویی تنها در افق "لی لی" می کند! این عکس ها در چند روز گرفته شده اند.

در هیمن زمینه: * خورشیدگرفتگی در نیمه شب 

واژه نامه:

Concordia - Antarctica - Sun - Eoin Macdonald-Nethercott - ESA - panorama

منبع: ESA

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

کمان کهکشان بر فراز دودکش های جن

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر

سن کدام یک بیشتر است: سنگ هایی که روی زمین می بینید یا نورهایی که از آسمان به چشمتان می رسد؟

معمولا سنگ ها کهنسال ترند، زیرا بنیان ته‌نشستی آن ها بسیار پیش از آن گذاشته شده بوده که نور ستارگان یا سحابی هایی که در آسمان می بینیم، آن ها را ترک کنند [برای نمونه، نوری که از سحابی شکارچی می بینیم، تنها حدود ۱۵۰۰ سال پیش آن را ترک کرده و راهی زمین شده بوده- م].

هرچند اگر بتوانید از پشت یک تلسکوپ نگاه کنید، کهکشان هایی را -بسیار دورتر از آندرومدا یا کهکشان مارپیچی NGC ۷۳۳۱ (نمای پیوست)- خواهید دید که نورشان زمانی بسیار کهن تر از زمان ساخته شدن سنگ های زمین از آن ها جدا شده بوده.

در این تصویر، قرص مرکزی کهکشان راه شیری را می بینیم که بر فراز سازندهای ماسه سنگی قارچ-مانند "هودو" (دودکش جن) در شمال آریزونای آمریکا کمانی ساخته است.

سنگ های درپوش-مانند شگفت انگیزی که روی این ستون ها دیده می شود نسبت به خود ستون ها سخت تر بوده و از همین رو کُندتر از آن ها دچار فرسایش بادی شده اند. دستاورد این فرسایش آرام تر، همین پیکره های قارچ مانند است.

نوارهای سبزی که در آسمان دیده می شود، هواتاب است، نوری که از هوای برانگیخته در جو زمین گسیلیده شده و به نام شب‌‌فروغ نیز شناخته می شود.

در پایین، سمت راست تصویر هم یک دوربین را می بینیم که برای ثبت چرخش آسمان بر فراز چشم انداز زیبای پیش زمینه کار گذاشته و تنظیم شده است.

در تصویر دوم، نام و سن شماری از ساختارهای زمینی و آسمانی که در این چشم انداز دیده می شوند به تصویر نخست افزوده شده.

این تصویر در اندازه ی کمی بزرگ تر

واژه نامه:

sediment - star - nebula - galaxy - Andromeda - spiral galaxy - NGC 7331 - Milky Way Galaxy - Toadstool - hoodoo - rock formation - sandstone - airglow - Earth - time-lapse

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

ماه های مشتری: گذر سایه اروپا از روی آیو را ببینید

چنان چه پیش از این گفته بودیم، سیاره ی مشتری اکنون در زمان نزدیک به برابران (اعتدال) فصلی به سر می برد، یعنی خورشید تقریبا از درون صفحه ی استوایی این سیاره بر آن می تابد. این هم-ترازی لبه ای با خورشید باعث می شود سایه ی ماه های مشتری درست روی خود سیاره و یا حتی روی یکدیگر بیفتد.

ویدیوی کوتاه بالا در روز ۱۸ فوریه توسط عکاس نجومی، کریستوفر گو از فیلیپین گرفته شده و سایه ی اروپا را در حال گذشتن از روی آیو نشان می دهد. می توانید این ویدیو را به بزرگی ۶۵ کیلوبایت از اینجا دریافت کنید.

وی می گوید: «حدود ۳۰ دقیقه پیش از این گذر، خود اروپا از جلوی آیو رد شده بود.» گذر اروپا از روی آیو را هم در ویدیوی دوم ببینید. این ویدیو هم حجم چندانی ندارد و می توانید آن را به بزرگی ۲۷۲ کیلوبایت از اینجا دریافت کنید.

تا ژوییه ی ۲۰۱۵ باز هم بیننده ی رویدادهایی از این دست خواهیم بود. در این نشانی می توانید نمونه های دیگری را ببینید.

در همین زمینه: * ماه ها و سایه ها بر چهره یک غول * موقعیتی که کمتر پیش می آید: سه سایه بر روی مشتری

واژه نامه:

Jupiter - edge-on - sun - moon - astrophotographer - Christopher Go - Europa - Io

منبع: spaceweather

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

رودی تاریک که به قلب کژدم می ریزد

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر

آن چه سحابی پیپ را به ناحیه ی رنگارنگ نزدیک ستاره ی پرنور کژدم‌دل پیوند داده، ابری از غبار تیره است که به نام "رود تاریک" شناخته می شود و از لبه ی سمت چپ این تصویر به سوی راست روان است. [ببینید: * پانورامای رودخانه]

آن چه این سیمای تیره فام را به رود تاریک داده غبارهای آنست که جلوی نور ستارگان پشتش را گرفته و چهره ای ضدنور به آن داده اند، هر چند که این سحابی تاریک به جز غبار، هیدروژن فراوان و گازهای مولکولی هم در خود دارد.

ستاره ی کژدم‌دل (آنتارس، سَدویس، قلب العقرب) یک ستاره ی ابَرغول سرخ است که با پرتوهای خود، ابر غبار پیرامونش را به یک سحابی بازتابی زردفام و درخشان شگفت انگیز تبدیل کرده. بالای کژدم‌دل، ستاره ی دوتایی پرنور و آبی فام رو-مارافسای را در دل یک سحابی بازتابی آبی فام و معمولی تر می بینیم. سحابی های نشری (گسیلشی) سرخ فام هم در چند جای چشم انداز دیده می شوند.

خوشه ی ستاره ای کروی ام۴ درست بالا، سمت راست کژدم‌دل دیده می شود، هرچند که نسبت به ما، در فاصله ی بسیار دورتری از این ابرهای رنگارنگ جای دارد. در حالی که رود تاریک حدود ۵۰۰ سال نوری از ما دور است، فاصله ی این خوشه به حدود ۷۰۰۰ سال نوری می رسد.

این نمای رنگین آسمان از همگذاری تصاویر تلسکوپی درست شده و گستره ای نزدیک به ۱۰ درجه (۲۰ قرص کامل ماه) از آسمان را در راستای صورت فلکی کژدم می پوشاند.

در این زمینه ببینید: * کژدم رنگارنگ آسمان  

واژه نامه:

Pipe Nebula - star - Antares - Dark River - dark nebula - hydrogen - molecular gas - red supergiant - reflection nebula - Rho Ophiuchi - reflection nebula - emission nebula - Globular star cluster - M4 - Full Moon - constellation of the Scorpion - Scorpius

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

دنباله دار ناشناخته ای که از گرمای خورشید جان به در برده

ستاره شناسان در حال بررسی یک دنباله دار شگفت انگیزند که در روز ۱۹ فوریه به گونه ی دیوانه واری به خورشید نزدیک شده بود. در آغاز به نظر می رسید که این یک جرم کوچک و نه چندان بزرگ تر از یک تخته سنگ باشد که در اثر گرمای شدید خورشید از هم فرو خواهد پاشید. ولی سپس دوباره سالم پدیدار شد و اکنون هم دارد با دور شدن از خورشید، درخشان تر می شود.

در ویدیوی زیر که در روز ۲۰ فوریه توسط رصدخانه ی خورشیدی و هورسپهری (سوهو، SOHO) گرفته شده، دور شدن آن از خورشید را می بینید. برای دیدن آن به گونه ی تصویر پویای gif هم می توانید روی تصویر پایین مطلب بکلیکید.

این میهمان یخی به طور غیررسمی "SOHO-2875" نامیده شد زیرا ۲۸۷۵مین دنباله دار یافته شده توسط فضاپیمای سوهو است.

کارل باتامز از آزمایشگاه پژوهشی نیروی دریایی دلیل شگفت انگیزی SOHO-2875 را چنین توضیح می دهد: «این یک دنباله دار بی گروه (گروه بندی نشده) است، یعنی به نظر نمی رسد تکه ی هیچ دنباله داری بوده و یا عضو هیچ یک از خانواده های دنباله دارهای ثبت شده باشد.»

بیشتر دنباله دارهایی که سوهو می بیند از خانواده ی دنباله دارهای کروتز هستند. دنباله دارهای خورشیدخراش کروتز تکه هایی هستند که از فروپاشی یک دنباله دار غول پیکر در چند سده پیش به جا مانده اند. این خورشیدخراش ها نامشان را از ستاره شناس آلمانی سده ی ۱۹، هاینریش کروتز گرفته اند که آن ها را به دقت بررسی می کرد. ولی SOHO-2875 یکی از این تکه ها نیست.

برای دیدن ویدیوی بالا به صورت تصویر پویا (gif) بر روی این تصویر بکلیکید.

باتامز در ادامه می گوید: «دنباله دارهای بی گروهی مانند این سالی چند بار دیده می شوند، پس از این نظر چیزهای نامعمولی نیستند. ولی این یک مورد به نسبت درخشان است. پرسش بزرگی که اکنون بیشتر مردم خواهند پرسید اینست که آیا می توانیم آن را از روی زمین ببینیم؟ من در آغاز فکر می کردم پاسخ این پرسش "نه" باشد. ولی اکنون با خوشحالی بسیار غافلگیر شده و در واقع هیجان زده ام! این دنباله دار به گونه ی چشمگیری درخشان تر شده و اکنون یک دُم زیبا و رو به رشد هم به نمایش گذاشته است. اکنون دیگر دیدن آن از روی زمین در چند هفته ی آینده دور از ذهن نیست، هر چند که من رویش شرطی نمی بندم.»

خبرهای به روز شده ی این دنباله دار و هر خورشیدخراش دیگری را می توانید از توییتر کارل باتامز در این نشانی پی بگیرید:

twitter.com/sungrazercomets

در همین زمینه: * دنباله دار لاوجوی از آتش خورشید زنده بیرون آمد   

واژه نامه:

comet - sun - Solar and Heliospheric Observatory - SOHO - SOHO-2875 - Karl Battams - Naval Research Lab - Kreutz family - sungrazer - Heinrich Kreutz - Earth - tail -

منبع: spaceweather

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

سیاره ها چگونه آواره می شوند؟

* گاهی سیاره های سرکشی یافته می شوند که تنها و بی هیچ همراهی در ژرفای اسرارآمیز فضا راه خود را می روند، بدون هیچ ستاره ای که در قیدش باشند و به گِردش بچرخند. یک سیاره چرا و چگونه ممکن است این چنین سرکش و گریزان شود؟

سیاره ی یتیم و آواره ی PSO J318.5-22.
تصویر بزرگ تر- درباره اش بخوانید:
* نورگرم و سرخی که از یک سیاره ی یتیم می تابد.

ما عادت کرده ایم سامانه های ستاره ای را به عنوان جایگاه هایی منظم و بِسامان در نظر بگیریم. جایی که در آن ها، همه ی سیاره ها به گرد ستاره ی مادری خود می چرخند و همگی هم تقریبا مدارهایی دایره ای و بیضی دارند. حتی کمربند سیارک ها هم دسته بندی هایی میان اجرام خشک و یخی دارد. در این سامانه ها، سیاره ها همگی کاری را می کنند که به آن ها گفته شده؛ این که تا پایان عمر به گرد ستاره‌شان بچرخند: "نه پلوتو! حق نداری بیرون بروی و با سیاره های دیگر بازی کنی. تو دور و برت را تمیز نکرده ای و باید تا زمانی که ما تصمیمی درباره ات نگرفته ایم، پیش هائومیا بمانی!"

برخی از سیاره ها نمی توانند فرمان پذیر باشند. آن ها جیمی دین ها، گریزرها، مارلون براندوها و لوک خوش دست های کیهانند. آنان همه ی قانون ها را زیر پا می گذارند و کاری که خود بخواهند را انجام می دهند. آن ها سرکش و ناآرامند. درخواست سربراه بودن از آن ها تنها انکار سرشت آن هاست. این سیاره ها به جای آن که به گرد یک ستاره بچرخند، سرکِشانه می روند و در پی شهرت، بخت و اقبال، یا ماجراجویی آواره ی راه شیری می شوند و در هر حال برای آن ها تنها حرف، حرف خودشان است.

سیاره ی سرکش سیاره ایست که به گرد یک ستاره نچرخد. سیاره ای که به جای آن که عضو یک سامانه ی ستاره ای باشد، به تنهایی در کهکشان پرسه می زند؛ یا در مواردی، اگر سیاره بیش از اندازه گمراه و منحرف باشد به کلی از کهکشان هم بیرون می زند. اشتباه نکنید، این رفتاری نیست که تنها از شمار اندکی از سیاره ها سر بزند. به برآورد دانشمندان، میلیاردها سیاره ی آواره در بیرون از کهکشان راه شیری وجود دارد.

چگونه چنین چیزی روی می دهد؟ یک سیاره چگونه آواره می شود؟ آیا از آغاز این گونه بوده اند یا در روند تولدشان دگرگونی رخ داده بوده؟

برخی از سیاره های سرکش در آغاز عضو یک سامانه ی ستاره ای بوده اند و سپس چیزی رخ داده. رویدادی آن ها را "با لگد" به بیرون از سامانه، به ژرفای فضا پرتاب کرده. این رویداد می توانسته یک برخورد یا یک گذر نزدیک از کنار یک ستاره، یا حتی یک سیاهچاله بوده باشد. اگر دو ستاره از کنار یکدیگر بگذرند، برهم کنش های گرانشی میان آن ها می تواند هر بلایی بر سر سامانه های مداری منظمشان بیاورد. سیاره های آن ها می توانند به مدارهایی دورتر یا نزدیک تر پرتاب شوند، به سوی ستاره هایشان رفته و به کام آن ها فرو روند، یا به "سرعتِ گریز"ی دست پیدا کنند که آن ها را از سامانه‌شان بیرون انداخته و دیگر هرگز بر نگردند. در این صورت سیاره آواره شده و دیگر به گرد هیچ ستاره ای نخواهد گشت.

سیاره ها می توانند در صورت ناپدید شدن ستاره هایشان نیز آواره شوند. ناشدنی به نظر می رسد؟ خوب گاهی ستاره ها برای خرید سیگار بیرون می روند ولی دیگر هرگز بر نمی گردند! زمانی که یک ستاره به شکل یک ابرنواختر منفجر می شود، نیروی انفجار می تواند سیاره هایش را با سرعت هایی هولناک پرتاب کند.

در هر حال شاید بیشینه ی سیاره های آواره، درون سامانه های ستاره ای خود ساخته شده باشند ولی بعدها آشوب در محیط سامانه باعث شده بوده سیاره ها به یکدیگر بخورند و یا بارها از نزدیک هم بگذرند. در این آشوب ها، سیاره های کوچک تر توسط همسایه های بزرگ و قلدرشان به سادگی از سامانه بیرون انداخته می شوند. چنین همسایه ی قلدری را ما هم داریم: مشتری.

همچنین این امکان هست که سیاره ها از آغاز یتیم به دنیا بیایند، در دل یک سحابی ستاره ای، و به کلی دور از یک ستاره. اگر یک توده ی هیدروژن همان روندی را بپیماید که برای شکل گیری یک ستاره نیازست، یعنی در خود رُمبیده و در یک کُره گرد آید، ولی به اندازه ی کافی جرم نداشته باشد که بتواند کوره ی همجوشی درونش را روشن کرده و به یک ستاره تبدیل شود، به جای ستاره، گونه ای سیاره ی بی مادر پدید خواهد آورد. وانمود می کنیم که این سیاره ها را راهبه های کیهانی بزرگ می کنند! [بخوانید: * سیاره هایی که خودبخود و بدون ستاره مادر ساخته می شوند]

در ویدیوی زیر، یرداشتی هنری از یک سیاره ی آواره به نام CFBDSIR2149 را می بینید که دو سال پیش در فاصله ی ۱۰۰ سال نوری از زمین یافته و به عنوان نزدیک ترین سیاره ی آواره به سامانه ی خورشیدی شناخته شد. در این پیوند درباره اش بخوانید.

بر این سیاره ها چه خواهد گذشت؟

این سیاره ها بدون نور یک ستاره، جاهای با سرمای باورنکردنی خواهد بود. این تنها یک کنایه نیست. لایه های بیرونی آن ها که در برابر فضای بیرون بی پناه است، به سردی فضای میان ستاره ای خواهد بود، تنها چند درجه بالاتر از صفر مطلق [بخوانید: * سرمای فضا چقدر است؟]. ولی در ژرفای زیر سطحشان هنوز هم گرمایی از فرآیند تولدشان باقی مانده، بنابراین شاید زندگی بتواند در آن ژرفا پدید آمده و درون پیله ای گرم دوام آورد.

و کسی چه می داند؟ شاید پس از میلیاردها سال، یک سیاره ی آواره بتواند دوباره به دام ستاره ای بیفتد و گرم شود. در این صورت می تواند شانس دیگری برای سر و سامان گرفتن بیابد وگرنه همچنان سرگردان و آواره رو به ناکجاآباد فضا پیش خواهد رفت. [بخوانید: * ستارگانی که سیاره های سرکش را مهار می کنند]

راه های بسیاری برای آواره شدن یک ستاره هست. در واقع، به برآورد دانشمندان شمار سیاره های آواره ی کهکشان راه شیری از شمار ستارگانش هم بیشتر است.

نظر شما چیست؟ آیا فکر می کنید ما هم باید بادبان ها را برافرازیم و در پی ماجراجویی، آواره ی راه شیری شویم؟!

واژه نامه:

planet - star - solar system - ellipse - Pluto - Haumea - Jimmy Dean - greaser - Marlon Brando - Cool Hand Luke - Milky Way - rogue planet - black hole - gravitational interaction - supernova - Jupiter - orphan - solar nebula - hydrogen - Nun - interstellar space - absolute zero - cocoon - Pillars of Creation - Sun

منبع: universetoday

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

۴۵ روز رو به آفتاب

یک دوربین سوراخ سوزنی از ۱۱ ژانویه تا ۲۵ فوریه ی ۲۰۱۳ در جایی روی سطح زمین نزدیک بوداپست مجارستان، سیاره ی زمین، ثابت گذاشته شد تا این نمای خورشیدنگار (solargraph) فریبنده پدید آید. گفتنی است یک دربین سوراخ سوزنی در واقع یک "اتاق تاریک" کوچک است.

در تمام این ۴۵ روز، یک هواپیمای دوباله ی آنتونوف ان-۲ی قدیمی در میدان دید دوربین جای گرفته بود در حالی که خورشید یک جا نمی ماند و طلوع و غروب می کرد.

نوردهی پیوسته ی دوربین از حدود ۲۰ روز پس از انقلاب زمستانی نیمکره ی شمالی آغاز شد، از همین رو کمان هایی که از رد خورشید به جا مانده به گونه ای پیوسته در آسمان بالا و بالاتر رفته است.

این روزهای خورشید بر روی یک تکه کاغذ حس‌مند به نور سیاه و سفید که در یک قوطی ساده و پلاستیکی فیلم گذاشته شده بود ثبت شده است. نوردهی بلندمدت باعث شده یک تصویر رنگی روی کاغذ پدید آید و سپس به شیوه ی دیجیتالی پردازش شود.

گفتن ندارد که شکاف هایی که در کمان های خورشید به جا مانده از آنِ روزهای ابری است.

در همین زمینه: * از یک انقلاب تا انقلابی دیگر * مسیر یک ساله ی خورشید در آسمان  

واژه نامه:

pinhole camera - planet - Earth - solargraph - Antonov An-2 - biplane - Sun - exposure - winter solstice - photosensitive

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

همراهی ناهید و ماه جوان در آسمان شامگاهی

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر

در یکی از شامگاهان هشت سال پیش، آسمان پذیرای زوج زیبای هلال جوان ماه و ناهید تابناک شده بود. این همیستانی (مقارنه) نزدیک افق باختری شکل گرفت و در این تصویر که ۱۹ فوریه ی ۲۰۰۷ از بولو، ترکیه، همین جا روی سیاره ی زمین گرفته شده آن را به همراه بازتابش در آب های سرد زمستانی می بینید.

در ۸ سالِ زمینی که از زمان گرفته شدن این عکس گذشته، تاکنون سیاره ی ناهید می شود گفت دقیقا ۱۳ بار به گرد خورشید چرخیده و بنابراین اکنون خورشید و ناهید دوباره همان پیکره بندی را نسبت به یکدیگر در آسمان سیاره ی زمین یافته اند. و از آن جا که ماه هم تقریبا همه ی این ۸ سال گام هایش را تکرار می کرده و می کند، امشب -۲۰ فوریه ی ۲۰۱۵- دوباره بیننده ی یک همیستانی هلال ماه-ناهید، بسیار همانند همیستانی سال ۲۰۰۷ در آسمان شامگاهی خواهیم بود.

ولی همیستانی امشب یک میهمان ویژه هم خواهد داشت: سیاره ی بهرام (مریخ). بهرام که از آن دو بسیار کم نورتر است، تا شامگاه ۲۱ فوریه باز هم به ناهید نزدیک تر خواهد شد.

واژه نامه:

crescent Moon - Venus - conjunction - reflection - Bolu, Turkey - planet - Earth - Sun - Moon - Mars

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

۷۰ هزار سال پیش ستاره‌ای از کنار منظومه خورشیدی گذشته بوده

* گویا ۷۰ هزار سال پیش، ستاره‌ای گستاخی کرده و با گذشتن از درون ابر اورت، وارد حریم خورشید ما شده بوده! تا جایی که می‌دانیم هیچ ستاره‌ای تاکنون به این اندازه، یعنی پنج برابر نزدیک‌تر از نزدیک‌ترین همسایه‌ی کنونی، پروکسیما قنطورس، به ما نزدیک نشده بوده.

در زمانی نزدیک به پایان روزگار نئاندرتال‌ها و آغاز روزگار بشر امروزی، یک ستاره‌ی دوتایی از درون قلمروی خورشید ما گذشته بوده. این تصویر یک برداشت هنری از این دو ستاره است. نقطه‌ی روشن سمت چپ، خورشید خودمان را می‌نمایاند که اکنون ۲۰ سال نوری از این دو دور است- تصویر بزرگ‌تر

حدود ۷۰۰۰۰ سال پیش ستاره‌ای  با سرعت از کنار سامانه‌ی خورشیدی ما گذشت. این میهمان ناخوانده‌ی ستاره‌ای کمتر از  یک سال نوری به خورشید نزدیک شده بود و از این رو گذر آن به عنوان نزدیک‌ترین گذری که تاکنون از آن آگاه شده‌ایم شناخته می‌شود.

این ستاره در سال ۲۰۱۳ توسط اخترشناس آلمانی، رالف-دیتر شولتز و در پیمایشی که با کمک فضاپیمای وایز (WISE) ناسا انجام می‌گرفت یافته شد. آن را WISE 0720-0846 نامیدند ولی به نام "ستاره‌ی شولتز" نیز شناخته می‌شود. این ستاره یک کوتوله‌ی سرخ کم‌نور رده‌ی M به جرم ۱۵% جرم خورشید است که اکنون حدود ۲۰ سال نوری از ما دور شده و چشم نامسلح و همچنین بیشتر تلسکوپ‌ها توان دیدنش را ندارند. کوتوله‌های سرخ از پرشمارترین اجرام کهکشان ما و شاید سراسر کیهانند و ۷۵% کل ستارگان را تشکیل می‌دهند.

البته ستاره‌ی شولتز در واقع یک سامانه‌ی دوتایی است که از یک کوتوله‌ی سرخ و یک کوتوله‌ی قهوه‌ای رده‌ی T۵ تشکیل شده. به باور دانشمندان، کوتوله‌های قهوه‌ای هم در کهکشان بسیار فراوانند ولی به دلیل روشنایی ذاتی اندکی که دارند، یافتنشان بسیار دشوار است؛ مگر در مواردی مانند این که یک همدم درخشان‌تر داشته باشند.

سال گذشته اریک ماماژک از دانشگاه روچستر نیویورک به همراه همکارانش این ستاره را بررسی کردند و با شگفتی دریافتند که با سرعتی بسیار اندک در آسمان جابجا می‌شود، بسیار کندتر از ستارگان دیگر با همین فاصله از زمین.

ولی هنگامی که این دانشمندان سرعت شعاعی آن را اندازه گرفتند (سرعت آن در راستای خط دید) دریافتند که دارد با سرعت سرسام‌آور ۸۰ کیلومتر بر ثانیه از ما دور می‌شود، بسیار سریع‌تر از سرعت معمول ستارگان دیگر، یعنی ۲۰ کیلومتر بر ثانیه. این نشان می‌داد که این ستاره در گذشته‌ی نزدیک، می‌بایست تا نزدیک خورشید آمده باشد.

مرغ مگس‌خوار ستاره‌ای

ماماژک و همکارانش برای پی بردن به مسیر پیموده شده توسط این ستاره، ۱۰ هزار شبیه‌سازی را انجام دادند. در ۹۸ درصد از شبیه‌سازی‌ها، ستاره در زمانی حدود ۷۰ هزار سال پیش، از درون حاشیه‌ی بیرونی سامانه‌ی خورشیدی -یک ناحیه‌ی پر از دنباله‌دار به نام ابر اورت- می‌گذشت.

نموداری از مسیر جابجایی ستاره‌ی شولتز از درون حاشیه‌ی سامانه‌ی خورشیدی- تصویر بزرگ‌تر

این بدجوری نزدیک بود: ستاره‌ی شولتز احتمالا تا فاصله‌ی ۰.۸ سال نوری خورشید آمده بوده. برای مقایسه، نزدیک‌ترین ستاره‌ی کنونی ستاره‌ی پروکسیما قنطورس است که ۴.۲ سال نوری از خورشید فاصله دارد.

ولی ستاره‌ی شولتز هم کوچک بود و هم بسیار پرسرعت‌تر از آن که تاثیری بر روی سیاره‌های سامانه‌ی خورشیدی بگذارد. به گفته‌ی ماماژک: «این یک آشفتگی بسیار بسیار ناچیز بود، مانند بال زدن یک مرغ مگس‌خوار کوچک.»

این مهمان ناخوانده شاید دنباله‌دارهای ابر اوورت را به هم ریخته بوده، ولی مدارهایی که دنباله‌دارها در اثر این مزاحمت پیدا کرده‌اند تا صدها هزار سال و چه بسا میلیون‌ها سال آنها را به نزدیک خورشید نخواهد آورد.

این امکان هست که انسان‌های آینده این ستاره را در آسمان شب ببینند. ستاره‌ی شولتز یک کوتوله‌ی سرخ مغناطیسی است، گونه‌ای ستاره که می‌تواند هر از گاهی فوران کند و بسیار درخشان‌تر شود. سال گذشته نور یک چنین کوتوله‌ی مغناطیسی‌ای تا چند ساعت به اندازه ی ۴۰۰۰ برابر بیشتر شد. ماماژک می گوید: «اگر ستاره‌ی شولتز هم مانند دیگر کوتوله‌های رده‌ی M که دارای فعالیت مغناطیسی هستند باشد، پس واقعا باید فوران کند و احتمالا افزایش نورش از زمین هم دیده خواهد شد.»

این پژوهشنامه در نشریه‌ی آستروفیزیکال جورنال لترز منتشر شده است.

واژه نامه:

solar system - sun - star - Ralf-Dieter Scholz - NASA - WISE - red dwarf - naked eye - Eric Mamajek - radial velocity - simulation - comet - Oort cloud - Proxima Centauri - planet - hummingbird - magnetic red dwarf - M-dwarf - The Astrophysical Journal Letters

منبع: newscientist

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

خوشه ای که از کهکشانش تبعید شد!

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر- اندازه های دیگر را اینجا ببینید 

پانتا رِی (Panta rhei) ساده شده ی آموزه های هراکلیتوس، فیلسوف پرآوازه ی یونان باستان است که در اساس چنین معنی می دهد: "همه چیز در جریان است". و به راستی هم همه چیزِ کیهان همواره در حرکت، چرخش، و جابجایی در فضاست.

برخی از اجرام کیهانی کمی بیش از دیگران جابجا می شوند. برای نمونه جرمی که در این تصویر تلسکوپ فضایی اِسا/ناسای هابل است را ببینید. این یک خوشه ی کروی به نام پالومار ۱۲ است که اکنون در کناره های هاله ی کهکشان راه شیری جای دارد، ولی زادگاهش آن جا نبوده.

زمانی که اخترشناسان نخستین بار این خوشه را بررسی کردند از این که در مقایسه با دیگر خوشه های کهکشان به گونه ی شگفت آوری جوان بود حیرتزده شدند. به نظر می رسید پالومار ۱۲ حدود ۳۰% جوان تر از دیگر خوشه های کروی راه شیری است. بی شک اگر این خوشه در کهکشان خودمان به دنیا آمده بود می بایست هم زمان با خوشه های دیگر زندگیش را آغاز کرده باشد.

کاوش های بیشتر پرده از راز پالومار ۱۲ برداشت و نشان داد که این خوشه در حقیقت حدود ۱.۷ میلیارد سال پیش، از خانه ی پدری‌اش، یعنی کهکشان بیضیگون کوتوله ی کمان در اثر برهم کنش های گرانشی میان آن کهکشان و کهکشان ما جدا شده بوده.

کهکشان کوتوله ای که روزگاری خانه ی پالومار ۱۲ بوده یکی از کهکشان های ماهواره ای راه شیری است و با فاصله ی کم در یک مدار قطبی به گرد کهکشان ما می چرخد (حتی چند بار هم از درون صفحه ی کهکشانمان گذشته). در واقع این کهکشان کوتوله به آرامی در حال از هم گسیختن و بلعیده شدن توسط راه شیری است.

فاصله ی کنونی این خوشه از زمین حدود ۶۰ هزار سال نوریست و در راستای صورت فلکی بزغاله دیده می شود. تک ستارگان درخشانی که در پیش زمینه ی تصویر دیده می شوند تصویرشان توسط دوربین پیشرفته ی پیمایشی تلسکوپ هابل گرفته شده.

در همین زمینه: * یک خوشه ستاره ای که درسته از کهکشانش بیرون انداخته شده   

واژه نامه:

Panta rhei - philosopher - Heraclitus - everything flows - NASA - ESA - Hubble Space Telescope - globular cluster - Palomar 12 - halo - Milky Way galaxy - Sagittarius Dwarf Elliptical galaxy - galaxy - dwarf galaxy - satellite galaxy - Advanced Camera for Surveys

منبع: spacetelescope و spod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان