بازسازی سه بُعدی ستون های آفرینش

* اخترشناسان با بهره از دستگاه های رصدخانه ی جنوبی اروپا توانسته اند نخستین نمای کاملا سه بعدی را از "ستون های آفرینش" پدید آورند.

* بررسی تازه نشان می دهد که این ساختار های پرآوازه می توانند نام دیگری نیز داشته باشند که به همان اندازه ی "ستون های آفرینش" برازنده ی آنها باشد: "ستون های ویرانی".

این نمایی سه بُعدیست که با بهره از دستگاه MUSE روی تلسکوپ وی‌ال‌تی به دست آمده و نشان می دهد که ستون های آفرینش واقع در سحابی عقاب یا ام۱۶ از چند تکه ی جدا در دو سوی خوشه ی NGC ۶۶۱۱ تشکیل شده اند. در این تصویر، فاصله ی نسبی میان ستون ها در راستای خط دید دقیق نیست. اندازه های دیگر تصویر را در این پیوند ببینید. ویدیوی مربوط به این تصویر را هم در پایان مطلب ببینید

اخترشناسان با بهره از دستگاه میوز (MUSE) روی تلسکوپ بسیار بزرگ (وی‌ال‌تی، VLT) در رصدخانه ی جنوبی اروپا (اسو،ESO)، نخستین نمای کاملا سه بُعدی از "ستون های آفرینش" در سحابی عقاب یا ام۱۶ را پدید آورده اند. این نماهای تازه چگونگی پراکندگی فضایی ستون های گوناگون غبار در این ساختار پرآوازه را نشان داده و جزییات بسیاری -از جمله یک فواره ی پیشتر دیده نشده از یک ستاره ی جوان- را آشکار می کنند. پرتوهای پرانرژی و بادهای نیرومند ستارگان درخشان خوشه ی NGC ۶۶۱۱، ستون های آفرینش را در گذر زمان تراشیده و فرسایش داده اند، و می توانند آن ها را تا حدود سه میلیون سال دیگر به کلی پراکنده و ناپدید سازند.

نخستین بار دو دهه پیش، تلسکوپ فضایی اِسا/ناسای هابل عکس ستون های آفرینش را گرفت و بی درنگ به یکی از نامدارترین و خاطره انگیزترین عکس های این تلسکوپ تبدیل شد. از آن زمان، این ابرهای موجدار و غول پیکر که بلندیشان به چند سال نوری می رسد [۱]، هم دانشمندان و هم مردم عادی را به یک اندازه مبهوت و شیفته ی خود ساخته اند. [ببینید: *  یکی از پرآوازه ترین عکس های دهه ی ۹۰ * تلسکوپ هابل شاهکارش را تکرار کرد]

این نمای رنگی با بهره از داده های دستگاه MUSE در
رصدخانه‌ی جنوبی اروپا از ستون های آفرینش واقع در
 سحابی عقاب یا ام۱۶ به دست آمده. بخش‌هایی از مکعب
داده‌های سه بعدی دستگاه MUSE که نماینده ی گسیلش-
های عنصرهای شیمیایی گوناگون در این ابرها هستند از
نمای سه‌بعدی گرفته شده و با پیوند آن‌ها، این نمای رنگی
دو بعدی به دست آمده. تصویر بزرگ تر
اندازه های دیگر تصویر را در این پیوند ببینید.

این ساختارهای برجسته به همراه خوشه ی ستاره ای کنارشان (NGC ۶۶۱۱) بخشی از یک منطقه ی ستاره زایی به نام سحابی عقاب هستند که به نام مسیه ۱۶ یا ام۱۶ نیز شناخته می شود. این سحابی و اجرام درونش با حدود ۷۰۰۰ سال نوری فاصله از زمین، در صورت فلکی مار جای دارد.

ستون های آفرینش یک نمونه ی کلاسیک از ساختارهای ستون-مانندی است که در ابرهای بزرگ گاز و غباری که زادگاه ستارگان تازه اند شکل می گیرد. این ستون ها زمانی پدید می آیند که ستارگان نوزاد و بزرگ آبی-سفید رده ی O و B با پرتوهای پرانرژی فرابنفش و بادهای شدید خود، بخش های کم-چگال ترِ گاز و غبار پیرامونشان را پس می زنند و دور می کنند.

ولی بخش های چگال تر می توانند زمان بیشتری در برابر فرسایشِ این پرتوها و بادها تاب بیاورند. این بخش های چگال ترِ غبار، برای موادِ پشتشان همچون سپری رفتار می کنند و جلوی رسیدن پرتوهای خشن ستارگان O و B به آن ها را می گیرند. این رفتار سپرگونه باعث پیدایش "دُم ها" یا " خرطوم های فیل" تیره ای می شود، پیکره هایی ستون-مانند از غبار که از سوی این ستارگان تابناک پس زده و دور می شوند.

اکنون ابزار MUSE در تلسکوپ وی‌ال‌تی اِسو به دانشمندان کمک کرده تا فرسایشی که در ستون های آفرینش در جریان است را با جزییاتی بی سابقه به نمایش گذاشته و گرایش و جهت گیری آن ها را آشکار کنند.

MUSE نشان داده که نوک ستون سمت چپ رو به ما است و خود ستون در واقع پشت خوشه ی NGC ۶۶۱۱ جای دارد (برخلاف ستون های دیگر). نوک این ستون زیر فشار پرتوهای ستارگان NGC ۶۶۱۱ است و در نتیجه از چشم ما روشن تر از ستون های پایین سمت چپ، میانی، و سمت راستی دیده می شود که نوکشان همگی دور از دید ماست و آن ها را تیره تر می بینیم.

ستاره شناسان امیدوارند شناخت بیشتری از این پیدا کنند که ستارگان جوان O و B، مانند آن هایی که در خوشه ی NGC ۶۶۱۱ هستند، چگونه بر پیدایش نسل های بعدی ستارگان اثر می گذارند. در چندین پژوهش، پیش‌ستاره هایی در حال شکل گیری در دل این ابرها شناسایی شده بود- پس این ابرها به راستی ستون های آفرینش هستند. در این پژوهش تازه همچنین شواهد تازه ای از وجود ستارگان نوزاد در دل ستون های چپی و میانی، و نیز یک فواره از یک ستاره ی جوان که تا امروز کسی به آن توجه نکرده بود یافته شده.

این تصویر نشان می دهد که دستگاه MUSE رصدخانه ی جنوبی اروپا چگونه یک نمای سه بُعدی از ستون های آفرینش در سحابی عقاب یا ام۱۶ پدید آورده. هر پیکسل در این داده ها هم ارز یک طیف است که در بر دارنده ی داده هایی درباره ی حرکت ها و شرایط فیزیکی گاز در آن نقطه است. برش های این داده ها که نمایانگر برخی از عنصرهای شیمیایی متفاوت هستند جدا از هم نشان داده شده. اندازه های دیگر تصویر را در این پیوند ببینید. ویدیوی مربوط به این تصویر را هم در پایان مطلب ببینید.

اگر ستارگان بیشتری بخواهند در محیط هایی مانند ستون های آفرینش ساخته شوند، باید هر چه سریع تر روند شکل گیری را آغاز کنند زیرا زمان دشمن آن هاست: ستارگان بزرگی که زودتر به دنیا آمده اند دارند به گونه ای پیوسته این ستون ها را با پرتوهای پرانرژی خود می فرسایند و گاز و غبارهایی که سوخت ستاره سازی هستند را پراکنده و نابود می کنند.

دستگاه MUSE با اندازه گیری نرخ پراکنده شدن ستون های آفرینش، یک چارچوب زمانی به اخترشناسان داده که نشان می دهد این ستون ها تا کِی وجود خواهند داشت. این ستون ها تقریبا در هر یک میلیون سال، به اندازه ی حدود ۷۰ برابر جرم خورشید ماده از دست می دهند. با توجه به این که جرم کنونی آن ها تقریبا هم ارز ۲۰۰ جرم خورشیدی است، پس ستون های آفرینش تا سه میلیون سال دیگر دوام خواهند آورد که یک چشم بر هم زدن در استاندارهای کیهانیست. پس گویا نام دیگری نیز می تواند به همان اندازه برازنده ی این ستون های پرآوازه باشد: ستون های ویرانی.

در دو ویدیوی زیر، نمایش سه بعدی ستون های آفرینش در سحابی عقاب یا ام۱۶، بر پایه ی داده های دستگاه MUSE روی تلسکوپ وی‌ال‌تی را می بینید. برای دریافت این ویدیوها در نگارش ها و اندازه های گوناگون به این پیوندها بروید: ویدیوی نخست- ویدیوی دوم.

------------------------------------------------------

یادداشت:

۱) ستون سمت چپ که از بالا تا پایین به عنوان یک جرم کامل در نظر گرفته می شود، حدود چهار سال نوری بلندی دارد. این بلندترین ستون این گروه است و بلندیش به حدود دو برابر ستون سمت راست می رسد.

در همین زمینه: * بازسازی رایانه ای "ستون های آفرینش" * "ستون های آفرینش" - نمایی تازه و خیره کننده 

واژه نامه:

Pillars of Creation - 3D - Pillars of Destruction - MUSE - ESO - Very Large Telescope - VLT - Eagle Nebula - Messier 16 - jet - star - stellar wind - NASA - ESA - Hubble Space Telescope - star cluster - NGC 6611 - star formation - M16 - nebula - constellation of Serpens - The Serpent - O star - B star - ultraviolet - tail - elephant trunk - NGC 6611 - protostar - jet - Sun - eyeblink -

منبع: رصدخانه ی جنوبی اروپا (ESO)

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

رشته بلند مغناطیسی روی سطح خورشید

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر

در این نمای تلسکوپی که در روز ۲۷ آوریل گرفته شده، یک رشته ی بلند خورشیدی را بر روی سطحِ به نسبت آرام آن می بینیم.

این نمای باریک-باند، یک تصویر واژگونه یا نگاتیو است که نور گسیلیده از اتم های یونیده ی هیدروژن را نشان می دهد.

در بالا، سمت چپ خورشید این رشته که در واقع یک پرده ی باشکوه از پلاسمای مغناطیده است را می بینیم که بر فراز سطح خورشید شناور شده و عملا از لبه ی آن هم بیرون زده است.

ولی درازای این رشته چقدر است؟ اگر از روی سنجه یا مقیاسی که در سمت چپ دیده می شود بسنجیم، درازای آن از فاصله ی زمین تا ماه هم بیشتر است.
این رشته ی بلند مغناطیسی که با چرخش خورشید کم کم به سمت راست می آمد، یک روز بعد از گرفته شدن این عکس فوران کرد و چنان چه در ویدیوی زیر می بینید، از سطح خورشید جدا شد.

همچنین چنان که ماهواره های خورشید-نِگر آن را می پاییدند، یک فوران تاجی هم به دنبالش رخ داد و توده ای از پلاسمای تاج خورشید را به فضا فرستاد، هر چند که انتظار نمی رود سیاره ی ما بر سر راه این توده ی پلاسما باشد.

در همین زمینه: * خورشید آبی رنگ * خورشید تیره در آسمان وارونه * این خورشید است نه یک گل!

واژه نامه:

solar filament - Sun - negative - inverted - narrowband - ionized - hydrogen - atom - plasma - Earth - Moon - satellite - coronal mass ejection - planet

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

برای نخستین بار ویژگی های سطحی پلوتو دیده شد

* عکس های فرستاده شده از فضاپیمای نیوهورایزنز یا افق های نوی ناسا برای نخستین بار بخش های تیره و روشنی را بر روی پلوتوی دوردست آشکار کرده اند.

* فضاپیمای نیوهورایزنز در نیمه های ماه ژوییه از کنار این سیاره ی کوتوله خواهد گذشت.

فضاپیمای نیوهورایزنز این عکس ها را در اوایل تا نیمه های ماه آوریل، از فاصله ی ۱۱۳ میلیون کیلومتری پلوتو، و با بهره از دوربین تلسکوپی شناسایی برد-بلند خود (لوری، LORRI) گرفت. یک ترفند به نام واپیچش تصویر (deconvolution)، با وارونه کردن اثر پیچیدگی ها، تصاویر خام و پردازش نشده ای را که به زمین فرستاده شده واضح و روشن می کند. دانشمندان نیوهورایزنز با بهره از این ترفند، داده ها را تفسیر کرده و دریافتند که این سیاره ی کوتوله دارای نشان های گسترده ای روی سطحش است -برخی تیره، برخی روشن- از جمله یک ناحیه ی روشن در یکی از قطب ها که شاید یک کلاهک قطبی باشد.

این عکس را فضاپیمای نیوهورایزنز در روز ۱۵ آوریل ۲۰۱۵ به کمک دوربین شناسایی برد بلند خود (لوری، LORRI) از پلوتو و بزرگ ترین ماهش، شارون گرفته. این تصویر یکی از چندین عکسی بود که از ۱۲ تا ۱۸ آوریل گرفته شدند. در این چند روز، فاصله ی فضاپیما تا پلوتو از ۱۰۴ میلیون کیلومتر به ۹۳ میلیون کیلومتر کاهش یافت.

جان گرانسفلد، مدیر دستیار هیات مدیره ی ماموریت های علمی ناسا در ستاد ناسا در واشنگتن می گوید: «ما با نزدیک شدن به سامانه ی پلوتو، اکنون داریم یک ناحیه ی روشن نزدیک یکی از دو قطب پلوتو که در دیدمان است می بینیم و ماجراجویی بزرگ علمی برای شناخت این جرم رازگونه ی آسمانی را آغاز می کنیم. هر چه نزدیک تر می شویم، هیجان برای پی بردن به رازهای پلوتو با بهره از داده های نیوهورایزنز هم افزایش می یابد.»

همچنین در این عکس ها شارون، بزرگ ترین ماه (قمر) پلوتو نیز دیده می شود که هر ۶.۴ روز یک بار به گرد آن می چرخد. زمان های نوردهی این دسته عکس ها -یک دهم ثانیه- کوتاه تر از آن بود که دوربین بتواند چهار ماه بسیار کوچک تر و کم نورترِ پلوتو را هم ببیند و به تصویر بکشد. با پیوند این عکس ها یک تصویر پویای gif درست شده که در این زیر می بینید.

پلوتو از زمانی که در سال ۱۹۳۰ یافته شد تاکنون یک معما بوده. این سیاره ی کوتوله حدود ۵ میلیارد کیلومتر از زمین دور است و دانشمندان برای بازشناختن و تشخیص جزییات روی سطحش با چالش روبرو بوده اند. این تازه ترین تصاویر نیوهورایزنز به گروه علمی ماموریت اجازه می دهد تا تفاوت های آشکار در روشنی سطح پلوتو را به هنگام چرخش آن ببینند.

این تصویر پویا (gif) گردش شارون را به
گرد پلوتو نشان می دهد.

آلن استرن، سربازرس نیوهورایزنز در بنیاد پژوهشی جنوب باختر در بولدر کلرادو می گوید: «هیجان انگیز است که پس از یک سفر فضایی بیش از نه ساله، پلوتو که به معنای راستین کلمه از زمین یک نقطه ی روشن است دارد به یک جای واقعی درست جلوی چشممان تبدیل می شود. این تصاویر باورنکردنی نخستین عکس هایی هستند که در آن ها می توانیم جزییات سطح پلوتو را ببینیم. آن ها دیگر به ما نشان داده اند که پلوتو دارای یک سطح پیچیده است.»

با نزدیک تر شدن زمان دیدار فضاپیمای نیوهورایزنز با پلوتو در ماه ژوییه، عکس هایی که این فضاپیما به زمین می فرستد هم به گونه ی چشمگیری بهتر خواهند شد.

هال ویور، دانشمند پروژه ی ماموریت در آزمایشگاه فیزیک کاربردی دانشگاه جانز هاپکینز (APL) در لورل مریلند می گوید: «ما تنها می توانیم تصور کنیم که چه شگفتی هایی را به هنگام گذر نیوهورایزنز از فاصله ی ۱۲۵۰۰ کیلومتری سطح پلوتو در تابستان امسال خواهیم دید.»

در همین زمینه:
*  تازه ترین عکس های پلوتو و شارون از چشم فضاپیمای افق های نو 

* فضاپیمای "افق های نو" روز شنبه از آخرین خواب زمستانی‌اش بیدار می شود 

* رقص مداری پلوتو و شارون را ببینید! 

* از افق های نو به سیاره زمین: "من پلوتو و شارون را می بینم!"

واژه نامه:

NASA - New Horizons - Pluto - Long-Range Reconnaissance Imager - LORRI - deconvolution - Earth - dwarf planet - polar cap - John Grunsfeld - Science Mission Directorate - moon - Charon - Alan Stern - Southwest Research Institute - Hal Weaver - Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory - AP -

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

دنباله دار چوریموف-گراسیمنکو در گام هلال

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر

چه بلایی دارد بر سر دنباله دار 67-P/چوریموف-گراسیمنکو (۶۷پی) می آید؟ هیچ! با نزدیک تر شدن این دنباله دار ۳ کیلومتری به خورشید، گرما باعث شده هسته اش گاز و غبار پس بزند.

فضاپیمای روزتا در ماه ژوییه ی گذشته به کنار این دنباله دار ناهموار دو-هسته ای رسید و اکنون دارد همراه با این کوه یخ تیره و غول آسا به گرد خورشید می چرخد.

بررسی های تازه ای که روی داده های فرستاده شده از سوی فضاپیمای روباتیک روزتا به زمین انجام شده نشان داده که آب پس زده شده توسط دنباله دار ۶۷پی تفاوت چشمگیری با آب های زمین دارد، چیزی که نشان می دهد آب های زمین نمی توانسته از برخوردهای باستانی زمین با دنباله دارهایی مانند ۶۷پی ریشه گرفته باشد.

از سوی دیگر، نه روزتا و نه کاوشگر سطح نشین فیله، هیچ کدام نتوانستند یک میدان مغناطیسی پیرامون هسته ی دنباله دار شناسایی کنند. این هم نشانگر آنست که نیروی مغناطیسی احتمالا نقش مهمی در روند دگرگونی های روزهای آغازین سامانه ی خورشیدی نداشته.

در این تصویر با رنگ آمیزی علمی، دنباله دار ۶۷پی را در گام هلال می بینیم که با نزدیک تر شدن به خورشید، نرخ بخار شدنش هم افزایش یافته. این دنباله دار در اوت ۲۰۱۵ به نزدیک ترین نقطه ی مدارش به خورشید خواهد رسید (پیراهور یا حضیض) و در آن هنگام تنها کمی بیش از زمین از خورشید دور خواهد بود.

واژه نامه:

Comet 67P/Churyumov–Gerasimenko - comet - Sun - nucleus - Rosetta spacecraft - iceberg - Earth - 67P - Philae - lander - magnetic field - magnetism - Solar System - false color

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

فضاپیمای داون وارد نخستین مدار علمی خود شد

* فضاپیمای داون ناسا (Dawn) به نخستین مدار علمی خود پیرامون سرس دست یافته و بدین ترتیب، بررسی دقیق این سیاره ی کوتوله ی پرراز و رمز آغاز شده است.

کاوشگر داون ناسا این عکس را در روز ۱۴/۱۵
آوریل ۲۰۱۵ از فاصله ی حدود ۲۲۵۰۰ کیلومتری
از نیمه ی شمالی سیاره ی کوتوله ی سرس گرفت.

به گفته ی مقام های ناسا، داون در روز پنج شنبه ۲۳ آوریل در پی گردش های مارپیچی، به این مدار علمی در فراز ۱۳۵۰۰ کیلومتری سطح سرس رسید. هر چند که دستیابی به این هدف چندان بی ماجرا هم نبود.

مقام های ناسا در به روز رسانی اخبار ماموریت در روز آدینه، ۲۴ آوریل نوشتند: «پس از یک درنگ (تاخیر) که در فرستادن یک رشته فرمان رخ داد، فضاپیما زمان کوتاهی وارد حالت امن (safe mode) شد و در انتظار دستور کارهای بیشتری که توسط گردانندگان ماموریت از روی زمین فرستاده می شد ماند. تا اوایل روز ۲۴ آوریل فضاپیما به حالت عادی بازگشت و اکنون گروه ماموریت، آماده سازی برای گردآوری داده های علمی را پی گرفته اند.»

کاوشگر ۴۶۶ میلیون دلاری داون در سپتامبر ۲۰۰۷ به فضا پرتاب شد و برنامه اش بررسی و گردش به دور دو تا از بزرگ ترین اجرام کمربند اصلی سیارک ها میان بهرام و مشتری بود: سرس و وستا که به ترتیب، دارای قطر ۹۵۰ و ۵۳۰ کیلومترند.

به گفته ی مقام های ناسا، باور بر اینست که هر دوی این اجرام پیش‌سیاره های دست نخورده ی بازمانده از دوران پیدایش سیاره ها هستند، از همین رو بررسی آن ها می تواند آگاهی هایی درباره ی روزگار آغازین سامانه ی خورشیدی و همچنین این که زمین و دیگر سیاره های سنگی چگونه گرد هم آمدند به ما بدهد.

داون از ژوییه ی ۲۰۱۱ تا سپتامبر ۲۰۱۲ به گرد وستا می گشت و سپس آن را ترک کرد و راهی سرس شد. این کاوشگر در ۶ مارس ۲۰۱۵ به سرس رسید و نخستین فضاپیمایی نام گرفت که تاکنون به گرد یک سیاره ی کوتوله چرخیده، و همچنین نخستین فضاپیمایی که به گرد دو جرم آسمانی در بیرون از سامانه ی ماه و زمین گشته.

داون از جزییات سطح سرس نقشه بر خواهد داشت و تلاش خواهد کرد دریابد که این سیاره ی کوتوله از چه ساخته شده. این کاوشگر همچنین برخی از فریبنده ترین رازهای سرس را نیز بررسی خواهد کرد، و برای تایید وجود توده های بخار آب و نیز تعیین سرشت لکه های روشن و رازگونه ی سطح آن خواهد کوشید.

در این تصویر، چهار مدار نقشه برداری فضاپیمای داون بر پایه ی دوری آن ها و بزرگی سرس که ۹۵۰ کیلومتر قطر دارد نشان داده شده اند.
با پایان یافتن کار در هر مدار، داون به گونه ی مارپیچی به مدار بعدی خواهد رفت. پایان ماموریت داون برای ۳۰ ژوئن ۲۰۱۶ برنامه ریزی شده است.

داون همه ی این کارها را از درون چند مدار پی در پی انجام خواهد داد که به ترتیب به سرس نزدیک و نزدیک تر می شوند: مدار RC3 (همین مدار کنونی که نامش کوتاه شده ی "منش‌نمایی چرخشی ۳" است)، مدار پیمایش یا Survey، مدار HAMO (مدار نقشه برداری فراز بلند) و مدار LAMO (مدار نقشه برداری فراز کوتاه). فرازهای (ارتفاع های) سه مدار آخری به ترتیب ۴۴۰۰، ۱۴۵۰، و ۳۷۵ کیلومتر خواهد بود.

داون تا روز ۹ ماه می در مدار RC3 خواهد ماند. سپس به گونه ی مارپیچی به سرس نزدیک تر شده و در ۶ ژوئن وارد مدار بعدی (پیمایش) خواهد شد. داون تا ۳۰ ژوئن در این مدار خواهد ماند و سپس مارپیچ‌وار راهی مدار HAMO خواهد شد. از ۴ اوت تا ۱۵ اکتبر در مدار HAMO خواهد بود، و از ۸ دسامبر تا پایان ماموریت که برای ۳۰ ژوئن ۲۰۱۶ برنامه ریزی شده هم در مدار LAMO به کار خواهد پرداخت (این جدول را ببینید).

البته اعضای گروه ماموریت داون یادآوری کرده اند که این تاریخ مدارها آزمایشی هستند و می توانند بسیار تغییر کنند.

واژه نامه:

NASA - Dawn - Ceres - dwarf planet - safe mode - main asteroid belt - Mars - Jupiter - Vesta - protoplanet - planet-formation - solar system - Earth - moon - water-vapor - RC3 - rotation characterization 3 - Survey - HAMO - LAMO -

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

NGC 2841: جزیره غول پیکر کیهانی

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر

این یکی از بزرگ ترین کهکشان های شناخته شده است: کهکشان مارپیچی NGC ۲۸۴۱ که با فاصله ی ۴۶ میلیون سال نوری از زمین، در صورت فلکی شمالی خرس بزرگ (به عربی: دب اکبر) دیده می شود.

نمای پرتو ایکس از NGC ۲۸۴۱

در این نمای روشن و واضح از این جزیره ی شکوهمند کیهانی، هسته ی درخشان و زردفام آن در دل قرص کهکشانی را می بینیم. بازوهای پیچیده و به هم فشرده ی مارپیچی آن با رگه های غبار، مناطق صورتی فام کوچک ستاره زایی، و خوشه های جوان و آبی فام ستاره ای آراسته شده.
بر خلاف این کهکشان، بسیاری از کهکشان های مارپیچی دیگر بازوهایی گسترده و باز با مناطق ستاره زایی بزرگ دارند.

NGC ۲۸۴۱ دارای قطری بیش از ۱۵۰ هزار سال نوریست - حتی از کهکشان راه شیری خودمان هم بزرگ تر. این تصویر همنهاده از همگذاری نماهایی که توسط تلسکوپ فضایی ۲.۴ متری هابل و تلسکوپ زمینی ۸.۲ متری سوبارو گرفته شده اند درست شده.

نماهای پرتو X نشان می دهند که بادها و انفجارهای ستاره ای در این کهکشان توده هایی از گاز داغ پدید آورده که با هم به پیدایش یک هاله ی گسترنده (رو به گسترش) گرداگرد NGC ۲۸۴۱ انجامیده اند. [تصویر روبرو]

پیشتر، پردازش دیگری از این همگذاری را دیده بودید.

واژه نامه:

spiral galaxy - NGC 2841 - constellation of Ursa Major - island universe - nucleus - galactic disk - star-forming region - star clusters - spiral arm - Milky Way - Hubble Space Telescope - Subaru Telescope - X-ray - wind - halo

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

مدار زمین‌آهنگ یا ژئوسنکرون چیست؟

* مدار زمین-آهنگ (زمین‌همزمان یا ژئوسنکرون) یک مدار بلند پیرامون زمین است که به ماهواره ها اجازه می دهد خود را با چرخش زمین همگام و هماهنگ کنند. 

* یکی از مدارهای زمین‌آهنگ که در بلندای ۳۵۷۸۶ کیلومتری درست بالای استوای زمین جای دارد، با نام "زمین‌ایست ور" شناخته می شود. این مدار جایگاهی ارزشمند برای دیدبانی آب و هوا، مخابرات و ارتباطات است.

به نوشته ی تارنمای رصدخانه ی زمین ناسا: «از آن جایی که در یک مدار زمین‌آهنگ، ماهواره ها با همان سرعت چرخش زمین حرکت می کنند، چنین به نظر می رسد که ماهواره بر فراز یک طول جغرافیایی ثابت جای گرفته است، هر چند که گاهی ممکن است به سوی شمال یا جنوب رانده شود.»

مرکز پیش بینی آب و هوا (CPC) در سازمان ملی اقیانوسی و جوی آمریکا دارای پنج ماهواره ی زمین‌آهنگ است: GOES-11 ،GOES-13، MSG-2، Meteosat-7 و MTSAT-2

ماهواره ها برای گردش در سه گونه مدار اصلی ساخته می شوند که بر پایه ی فاصله از زمین تعریف شده: مدار پایین زمین (یا نزدیک زمین)، مدار میانی زمین، و مدار بلند زمین. هر چه ماهواره ای بالاتر از سطح زمین (یا هر جرم دیگری) باشد، کُندتر حرکت خواهد کرد. این به دلیل اثر گرانش زمین است که بر ماهواره های نزدیک تر به مرکزش، نیروی کشش بیشتری وارد می کند تا ماهواره هایی که دورتر از مرکزش هستند.

بنابراین یک ماهواره در مدار پایین زمین -مانند ایستگاه فضایی بین المللی که حدود ۴۰۰ کیلومتر بالای سطح زمین است- هر ۹۰ دقیقه یک بار به گرد زمین می چرخد و در هر زمان از روز، چشم اندازهای گوناگونی از زمین را می بیند. ماهواره هایی که در مدار میانی زمینند (از ۲۰۰۰ تا ۳۵۷۸۰ کیلومتر)، گردش آهسته تری دارند و بدین ترتیب می توانند جزییات بیشتری را در هر منطقه ی زمین ببینند. ولی در مدار زمین‌آهنگ، دوره ی مداری ماهواره ی با زمان گردش زمین، یعنی حدود ۲۴ ساعت، هماهنگ است و چنین به نظر می رسد که ماهواره ثابت بر فراز یک نقطه ی زمین ایستاده. البته بهتر است بگوییم بر فراز یک طول جغرافیایی، زیرا مدارش ممکن است چند درجه به سوی شمال یا جنوب بلغزد.

سود و زیان این مدار

یک ماهواره در مدار زمین‌آهنگ می تواند تقریبا همیشه یک نقطه از سیاره را ببیند. این برای دیدبانی زمین به دانشمندان امکان می دهد که میزان دگرگونی های یک ناحیه را در گذر ماه ها یا سال ها ببینند. ایراد این مدار هم اینست که ماهواره محدود به بخش کوچکی از زمین می شود؛ برای نمونه اگر یک فاجعه ی طبیعی در جای دیگری رخ دهد، ماهواره نمی تواند به سراغ آن برود زیرا برای این جابجایی نیاز به سوخت خواهد داشت.

این مدار برای امور نظامی بسیار سودمند است. برای نمونه، آمریکا نگران فعالیت هایی در جاهای ویژه ای از جهان است -یا می خواهد کارکرد نیروهای خود را ببیند- و یک مدار زمین‌آهنگ می تواند به گونه ای همیشگی از یک ناحیه ی ویژه تصویر بردارد و چیزهای دیگر را زیر نظر بگیرد. یک نمونه از این ماهواره ها، ماهواره ی "پهن باند سراسری ستکام ۵" (یا WGS 5) است که در سال ۲۰۱۳ به فضا پرتاب شد و با پیوستن به "ناوگانی" از چهار ماهواره ی WGS دیگر، بر گستره ی ارتباط های نظامی افزود. پنج ماهواره ی WGS با هم به گونه ی مجازی سرتاسر سیاره ی زمین را می پوشانند. این ناوگان برای نیروهای نظامی، کشتی ها، پهبادها و رهبران غیرنظامی کارایی دارد و قرار است در آینده ارتباطات کارکنان روی زمین را نیز  فراهم سازد.

مخابرات شهروندان نیز از مدار زمین‌آهنگ بهرمند می شود. شرکت های بسیاری هست که از ماهواره هایی در آن مدار به ارایه ی سرویس های تلفن، اینترنت، تلویزیون، و ... می پردازند. از آن جایی که ماهواره همیشه بر فراز یک نقطه از زمین شناور است، ارتباطات در آن ناحیه هم تا زمانی اعتمادپذیر خواهد بود که ماهواره به خوبی به جایی که می خواهید با آن تماس بگیرید در ارتباط باشد.

این تصویر مدار زمین‌آهنگ استوایی (زمین‌ایست ور) را نشان می دهد که بیشتر ماهواره ها ی ارتباطی و آب و هوای در آن جای دارند.

رقابت مداری

بر پایه ی سیگنال های ماهواره ای، ۴۰۲ ماهواره در مدار زمین‌آهنگ وجود دارد. بر پایه ی یک بررسی که توسط لاورنس رابرتز انجام گرفت و در Berkeley Technology Law Review منتشر شد، بر روی هم، ۱۸۰۰ ماهواره را می توان در "حلقه" ی مدار زمین‌آهنگ جای داد. هر چند، محدودیت ها و تنگناهای فضایی و فناوری آشکاری در این مورد وجود دارد.

یکی از این تنگناهای ویژه آنست که ماهواره ها باید در یک ناحیه ی بسیار محدود باقی بمانند و چندان از "شکاف" یا "بازه"ی مداری‌ای که بر فراز زمین به آن ها داده شده دورتر نروند، وگرنه ممکن است ماهواره های دیگر را با خطر روبرو سازند. اتحادیه ی بین المللی مخابرات بازه هایی را برای مدارهای زمین‌آهنگ تعیین کرده و به ستیز میان کشورها بر سر این بازه ها رسیدگی می کند.

به همین روند، پیش بینی ها و تمرین های خوبی برای این در نظر گرفته شده که ماهواره های نیمه-مرده را پیش از پایان یافتن سوختشان، به مدار "گورستان" بالای مدار زمین‌آهنگ برده و راه را برای نسل بعدی ماهواره ها باز کنند.

ماهواره ها همچنین باید به اندازه ای از یکدیگر دور باشند که ارتباطاتشان با یکدیگر تداخل پیدا نکند. بنابراین جدایی آن ها باید دستکم ۱ تا ۳ درجه باشد. با پیشرفت فناوری این امکان نیز وجود خواهد آمد که شمار بیشتری ماهواره را در نقطه ی کوچک تری جای دهیم.

در همین زمینه: * فردا مرز میان شب و روز زمین عمودی می شود  

واژه نامه:

geosynchronous orbit - Earth - orbit - satellite - equator - longitude - NASA - Earth Observatory - planet - low Earth orbit - medium Earth orbit - high Earth orbit - International Space Station - orbital period - Wideband Global SATCOM 5 - WGS - planet - drone - Lawrence Roberts - Berkeley Technology Law Review - slot - International Telecommunication Union - graveyard - The National Oceanic and Atmospheric Administration's Climate Prediction Center - CPC - GOES-11 - GOES-13 - MSG-2 - Meteosat-7 - MTSAT-2 -

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

چهل تکه ای از شاهکارهای هابل در ۲۵ سال

تلسکوپ فضایی اِسا/ناسای هابل در کارنامه ی پربار ۲۵ ساله اش، گنجینه ای از سیاره ها تا سحابی های سیاره ای، و از مناطق ستاره زایی تا انفجارهای ابرنواختر را جای داده است. این نمای چهل تکه از ۲۵ عکس هابل درست شده که نقش این تلسکوپ فضایی در شناخت ما از کیهان را می نمایانند.

این تصویر در اندازه ی بسیار بزرگ تر (۷.۵ مگابایت)

در پیوندهای زیر درباره ی هر یک از نماها بیشتر بخوانید. اگر هر یک از این نماها در این وبلاگ نیز منتشر شده بوده، پست مربوط به آن را افزوده ایم. از برخی از اجرام یاد شده، عکس های دیگری به جز این نماها منتشر شده بوده و از همین رو آن ها را به این مطلب نیفزوده ایم و تنها به پیوند زبان اصلی بسنده کرده ایم.

در نمای مرکز چهل تکه، خوشه ی ستاره ای وسترلاند ۲ را می بینید، تصویری که همین چند روز پیش به مناسبت ۲۵ سالگی هابل منتشر شد. درباره اش خواندید: * آتش بازی کیهانی به مناسبت ۲۵ سالگی تلسکوپ هابل

ردیف بالا، از چپ به راست:

کهکشان های برخوردی

خوشه ی کهکشانی آبل ۲۲۱۸

دنباله دار آیسان. نوشته ای درباره ی این عکس در وبلاگ: * هابل عکس دنباله دار تاریخی «آیسان» را گرفت

سیاره ی مشتری

رشته های برافروخته ی سبزفام در کهکشان فنجان چای

ستاره زایی در ۳۰-زرین ماهی. نوشته ای درباره ی این عکس در وبلاگ: * ستاره زایی یک رتیل

کهکشان های برخوردی آرپ ۲۷۳. نوشته ای درباره ی این عکس در وبلاگ: * کهکشان های شگفت انگیز آرپ ۲۷۳

ردیف دوم، از چپ به راست:

نمای فروسرخ سیاره ی کیوان

سحابی حلقه

"کوه رازآلود" در سحابی کارینا

سحابی خرچنگ. نوشته ای درباره ی این عکس در وبلاگ: * خرچنگ هزار ساله

ردیف سوم، از چپ به راست:

سحابی کله اسبی. نوشته ای درباره ی این عکس در وبلاگ: * شاهکار تازه هابل: * نمایی که تاکنون از سحابی کله اسبی ندیده اید

سحابی کارینا

سحابی سیاره ای NGC ۶۳۰۲. نوشته ای درباره ی این عکس در وبلاگ: * سحابی زیبای پروانه

ستاره زایی در ام۱۷

ردیف چهارم، از چپ به راست:

خوشه ی کروی NGC ۱۲۱.

"ستون های آفرینش". نوشته ای درباره ی این عکس در وبلاگ: * یکی از پرآوازه ترین عکس های دهه ۹۰

کهکشان حلقه ای AM 0644-741. نوشته ای درباره ی این عکس در وبلاگ: * حلقه ای به مناسبت بیست و پنجمین سالگرد پرتاب تلسکوپ هابل به فضا

ردیف پنجم، از چپ به راست:

کهکشان های برخوردی آرپ ۲۷۲

خوشه ی ستاره ای NGC ۶۰۲. نوشته ای درباره ی این عکس در وبلاگ: * NGC ۶۰۲ و کهکشان های پشت سرش

زمینه ی فراژرف هابل. نوشته ای درباره ی این عکس در وبلاگ: * چشم انداز رنگین هابل از دوردست های کیهان

سیاره ی بهرام

ستاره ی متغیر RS کشتیدُم. نوشته ای درباره ی این عکس در وبلاگ: * یکی از مهم ترین ستارگان آسمان

سحابی شکارچی (جبار). نوشته ای درباره ی این عکس در وبلاگ: * نمایی یک میلیارد پیکسلی از سحابی شکارچی

واژه نامه:

planet - planetary nebula - star formation - supernova - NASA - ESA - Hubble Space Telescope - star cluster - Westerlund 2 - Abell 2218 - Comet ISON - Jupiter - Teacup galaxy - 30 Doradus - Arp 273 - Saturn - Ring Nebula - Mystic Mountain - Carina Nebula - Crab nebula - horsehead nebula - NGC 6302 - M17 - Globular cluster - NGC 121 - Pillars of creation - Ring galaxy - AM 0644-741 - Arp 272 - NGC 602 - Hubble Ultra Deep Field - Mars - Variable star - RS Puppis - Orion Nebula

منبع: ESA

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

ایستگاه فضایی روی خط پایانگر ماه

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر

این چیزی که جلوی ماه دیده می شود ایستگاه فضایی بین المللی (ISS) است.

عکسی که می بینید سال گذشته و با زمان بندی دقیق، به گونه ای گرفته شد که این پایگاه مدارگرد درست روبروی ماهِ نیمه روشن به تصویر کشیده شود.

عکس از مادرید اسپانیا و با زمان نوردهی تنها ۱/۱۰۰۰ ثانیه گرفته شده. جالب این که گذشتن ایستگاه از این سر تا آن سر ماه حدود نیم ثانیه به درازا می کشد.

ایستگاه خود غرق در نور خورشید است و بر روی بخش سایه گرفته ی ماه، آن سوی مرز شب و روز که به نام خط پایانگر نام دارد دیده می شود.

روی بخش روشن ماه چندین دهانه ی گِرد دیده می شود، به همراه سطح های ناهموارتر و روشن تری که به نام کوهستان شناخته می شوند، و پهنه های به نسبت هموار و تیره رنگی که آن ها را به نام دریاوارهای ماه می شناسیم.

اگر شما هم خواستید ایستگاه را ببینید، بهتر است از ابزارهای برخطی (آنلاینی) کمک بگیرید که می توانند به شما بگویند ایستگاه فضایی بین المللی کِی از روی منطقه ی شما می گذرد.

نمونه خط پایانگر برای زمین: * لحظه غروب از فضا این گونه است 

واژه نامه:

Moon - International Space Station - Earth - platform - exposure time - ISS - terminator - crater - highland - maria

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

مورچه غول آسای کیهانی

چرا سحابی مورچه ساختار کروی ندارد؟

سحابی سیاره ای یا سیاره نمای Mz3 (مِنزِل ۳) که به نام سحابی مورچه هم شناخته می شود، از پس زده شدن لایه های گازی بیرونی ستاره ای همانند خورشید خودمان پدید آمده که خوب بی شک "کروی" است. پس چرا گازهایی که از آن پس زده شده، ساختاری همانند یک "مورچه" پدید آورده که آشکارا کروی نیست؟

برای یافتن پاسخ چند سرنخ داریم: سرعت بالای پس زده شدن گازها که به ۱۰۰۰ کیلومتر بر ثانیه می رسد، درازای در حد سال نوری ساختار، و میدان مغناطیسی ستاره ای که در بالای مرکز سحابی دیده می شود.

احتمال این نیز هست که ستاره ی کم نورتر دیگری در سحابی و نزدیک به ستاره ی اصلی در حال چرخش به گرد آن باشد. یک پنداشت دیگر نیز از این می گوید که شاید خود ستاره ی مرکزی با چرخش و میدان مغناطیسی‌اش، مسیر گازها را کانال‌بندی کرده و تغییر می دهد.

ازآنجایی که ستاره ی مرکزی بسیار همانند خورشید خودمان به نظر می رسد، اخترشناسان امیدوارند که با شناخت بیشتر از تاریخچه ی زندگی این مورچه ی غول آسای فضایی بتوانند به بینش های سودمندی درباره ی سرنوشت خورشید و زمین دست یابند.

این سحابی با فاصله ی نزدیک به ۸۰۰۰ سال نوری از زمین، در صورت فلکی گونیا دیده می شود.

واژه نامه:

Mz3 - Ant Nebula - Planetary nebula - Sun - magnetism - star - nebula - spin - magnetic field - Earth

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

کهکشان های گریزان

* ما تاکنون ده ها ستاره ی افسارگسیخته و گریزان یافته ایم، حتی یک خوشه ی ستاره ای را هم دیده ایم که دارد برای همیشه از کهکشانش می گریزد. ولی اکنون اخترشناسان ۱۱ کهکشان گریزان یافته اند که از جایگاه های آغازینشان به بیرون پرتاب شده و راهی تُهیک فضای میان-کهکشانی شده است.

این نمودار از چپ به راست چگونگی آفرینش یک کهکشان گریزان را نشان می دهد. در نمای نخست، یک کهکشان مارپیچی "مزاحم" به مرکز یک خوشه ی کهکشانی، جایی که یک کهکشان بیضیگون فشرده در حال گردش به دور یک کهکشان بیضیگون بزرگ مرکزی است نزدیک می شود.

در نمای دوم، یک رویارویی نزدیک رخ می دهد و بیضیگون فشرده یک لگد گرانشی از کهکشان مزاحم می خورد.

در نمای سوم، بیضیگون فشرده از خوشه جدا شده و از آن دور می شود در حالی که کهکشان مزاحم توسط بیضیگون غول پیکر مرکز خوشه بلعیده می شود. تصویر بزرگ تر- تصویر بزرگ تر بدون نوشته

---------------------------------------------------------------------------------

اخترشناس، ایگور چیلینگریان از مرکز اخترفیزیک هاروارد-اسمیتسونین و دانشگاه دولتی مسکو می گوید: «این کهکشان ها از خوشه های کهکشانی خانگیشان تبعید شده اند و سرنوشتشان تنهایی خواهد بود.» چیلینگریان نویسنده ی اصلی این پژوهش است که در نشریه ی ساینس منتشر شده.

یک جرم در صورتی افسارگسیخته و مهارناپذیر می شود که با سرعتی بیش از سرعت گریز حرکت کند. چنین جرمی از خانه اش جدا شده و دیگر هرگز به آن برنخواهد گشت. در مورد یک ستاره ی گریزان، این سرعت بیش از ۵۰۰ کیلومتر بر ثانیه است. سرعت یک کهکشان گریزان باید از این هم بیشتر باشد، چیزی نزدیک به ۳۰۰۰ کیلومتر بر ثانیه، تا مهارناپذیر شود.

چیلینگریان و نویسنده ی همکارش، ایوان زولوتوخین از بنیاد پژوهش های اخترفیزیک و سیاره شناسی (IRAP) و دانشگاه دولتی مسکو، در آغاز می خواستند اعضای تازه ی یک رده از کهکشان ها به نام بیضیگون های فشرده (cE) را شناسایی کنند. این توده های کوچکِ ستاره ای بزرگ تر از خوشه های ستاره ای ولی کوچک تر از یک کهکشان معمولی هستند و تنها چند صد سال نوری گستردگی دارند. برای مقایسه، پهنای کهکشان راه شیری به ۱۰۰ هزار سال نوری می رسد. همچنین وزن کهکشان های بیضیگون فشرده هم ۱۰۰۰ بار کم تر از کهکشان هایی مانند راه شیری است.

تا پیش از این پژوهش تنها حدود ۳۰ کهکشان بیضیگون فشرده شناخته شده بود که همگیشان هم درون خوشه های کهکشانی جای داشتند. چیلینگریان و زولوتوخین برای یافتن نمونه های تازه به سراغ بایگانی آزاد داده های پیمایش دیجیتال آسمان اسلون و ماهواره ی گلکس (GALEX) رفتند.

آن ها در این جستجو حدود ۲۰۰ بیضیگون فشرده که تاکنون ناشناخته بودند را شناسایی کردند. از این میان، ۱۱ تا کاملا دورافتاده و تنها بودند و بسیار دور از هر کهکشان بزرگ یا خوشه ی کهکشانی‌ای جای داشتند.

زولوتوخین می گوید: «نخستین کهکشان های بیضیگون فشرده همگی درون خوشه های کهکشانی یافته شده بودند زیرا همه جستجویشان را در چنین جاهایی انجام می دهند. ما جستجویمان را گستردیم و چیزهای نامنتظره یافتیم.»

دلیل نامنتظره بودن بیضیگون های فشرده ی جداافتاده این بود که بر پایه ی نظریه، این گونه کهکشان ها در آغاز کهکشان های بزرگ تری بوده اند که در اثر برهم کنش با یک کهکشانِ باز هم بزرگ تر، بیشتر ستارگانشان از آن ها جدا شده و به چنگ کهکشان بزرگ تر افتاده. از همین رو چشمداشت دانشمندان این بود که کهکشان های بیضیگون فشرده همگی می بایست نزدیک کهکشان های بزرگ یافته شوند.

ولی بیضیگون های فشرده ی نویافته نه تنها دور از هر کهکشان و خوشه ای بودند، بلکه داشتند با سرعتی بیش از سرعت همتایانشان در خوشه ها حرکت می کردند.

چیلینگریان می گوید: «ما از خودمان پرسیدیم، چه چیزی دیگری می تواند وجود آن ها را توضیح دهد؟ پاسخ یک برهم کنش معمولی میان سه جرم بود.»

یک ستاره ی فراسریع (hypervelocity star یا HVS) می تواند زمانی دچار این وضع شود که یک سامانه ی ستاره ای دوتایی معمولی و سرگردان به سیاهچاله ی مرکزی کهکشان نزدیک شود. در این هنگام، یکی از دو ستاره به دام سیاهچاله می افتد ولی دیگری با سرعتی هراس انگیز به دوردست پرتاب می شود.

به همین شیوه، یک کهکشان بیضیگون فشرده هم می تواند همدم همان کهکشان بزرگی باشد که ستارگانش را از او گرفته. سپس یک کهکشان سوم از راه می رسد و با ورود به این رقص، کهکشان بیضیگون فشرده را بیرون می اندازد. البته سزای این کارش را هم می بیند زیرا سرانجام توسط کهکشان بزرگی که بر جا مانده بلعیده خواهد شد.

این یافته نشانگر یک پیروزی چشمگیر برای رصدخانه ی مجازی (Virtual Observatory) است، پروژه ای برای جستجو در داده های پیمایش های بزرگ اخترشناسی که پژوهشگران آزادانه به آن دسترسی دارند. این به اصطلاح "داده کاوی" می تواند به یافته هایی بیانجامد که در زمان گردآوری داده های آغازین هرگز پیش بینی نشده بودند.

چیلینگریان می گوید: «ما تشخیص داریم که شاید بتوانیم برای یافتن چیزهای جالب احتمالی از توان این بایگانی بهره ببریم، و همین گونه هم شد.»

نشانی این پژوهشنامه در نشریه ی ساینس:

dx.doi.org/10.1126/science.aaa3344

واژه نامه:

runaway star - star cluster - galaxy - runaway galaxy - void - intergalactic space - Igor Chilingarian - Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics - Science - escape velocity - Ivan Zolotukhin - L'Institut de Recherche en Astrophysique et Planetologie - compact elliptical - Milky Way - Sloan Digital Sky Survey - GALEX - hypervelocity star - binary star system - black hole - Virtual Observatory - cE - elliptical galaxy - gravitational kick

منبع: مرکز اخترفیزیک هاروارد-اسمیتسونین (CfA)

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

پدیده رازآلود "آذرخش آتشفشانی"

آتشفشان کالبوکو در جنوب شیلی برای نخستین بار در ۴۲ سال گذشته فوران کرده. دو انفجاری که در ۲۴ ساعت در ۲۲ آوریل رخ داد، توده های گاز و خاکستر آتشفشانی را دستکم تا بلندای ۳۳ هزار پایی به هوا و به بلندای معمول پرواز هواپیماها فرستاد. یکی از این فوران ها به هنگام شب روی داد و نمایشی چشمگیر و تماشایی از آذرخش های آتشفشانی به پا کرد.

پژوهشگران مدت هاست که از پدید آمدن آذرخش های نیرومند در فوران های آتشفشانی آگاهند. یافته های منتشر شده در نشریه ی Eos در سال ۲۰۱۲ نشان می داد که بزرگ ترین آذرخش های آتشفشانی می توانند با توفان های آذرخش ابَریاخته (supercell) که در باختر میانه ی آمریکا رخ می دهد برابری کنند. ولی چرا؟ راستش پدیده ی آذرخش آتشفشانی هنوز به آن خوبی شناخته نشده.

آذرخش روش طبیعت برای اصلاح یک ناترازی (بی تعادلی) بار الکتریکی است. در آذرخش های معمولی، یک بخش ابر توفانی دارای بار مثبت می شود و بخش دیگر دارای بار منفی. این بار در اثر برخوردهایی که میان ذرات رخ می دهند تولید می شود. برای نمونه، قطره های آب و بلورهای یخ به یکدیگر مالیده شده و الکتریسیته ی ساکن پدید می آورند، بسیار همانند تولید الکتریسیته ی ساکن در اثر مالش جوراب پشمی بر روی فرش. در این هنگام، کمان آذرخش میان دو منطقه ی باردارِ جدا از هم پدید می آید و بار ابر را تخلیه می کند.

چیزی همانند این نیز می بایست درون توده های آتشفشانی رخ دهد. یک پنداشت (فرضیه) اینست که حباب های تفتالی که به بیرون پرتاب می شوند یا خاکسترهای آتشفشان، خودشان دارای بار الکتریکی هستند، و حرکتشان با عث می شود مناطق باردار جدا از هم در آن ها درست شود. یک پنداشت دیگر هم می گوید که ذرات خاکستر آتشفشان با برخورد به یکدیگر، در اثر پدیده ای به نام "برق مالشی" یا triboelectric باردار می شوند. کوتاه سخن آن که هیچ کس درست نمی داند. آذرخش آتشفشانی پدیده ای زیبا، ترسناک، و پرراز و رمز است.

این ها را هم ببینید: * خاکستر و آذرخش بر فراز یک آتشفشان * ژاپن: برق آذرخش درون آتشفشان

واژه نامه:

Calbuco - volcano - plane - volcanic lightning - Eos - supercell - thunderstorm - charged - static electricity - triboelectric - magma -

منبع: spaceweather

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

تک و تنها در کوهستان بیگانه

رنگ آبی نمایشی است. این تصویر در اندازه ی بزرگ تر

فضاپیمای مدارگرد شناسایی بهرام (MRO) در روز ۸ آوریل ۲۰۱۵ از درون مدارش، عکسی از خودروی کنجکاوی ناسا در حال گذشتن از یک دره به نام "آرتیستز درایو" (Artist's Drive) در دامنه های پایینی کوه شارپ در سیاره ی بهرام (مریخ) گرفت.

این عکس که با دوربین آزمایشگاه علمی تصویربرداری با وضوح بالای فضاپیما (هایرایز، HiRISE) گرفته شده [و یک همگذاری از تصاویر رنگ واقعی و رنگ نمایشی است]، خودرو را پس از انجام حدود ۲۳ متر رانندگی در ۹۴۹مین روز بهرامی یا سول از آغاز به کارش در بهرام نشان می دهد.

برای راهنمایی شما، خودرو در یک چارچوب نمایانده شده. چنان چه می بینید، سایه ی خودرو بر سمت راستش روی سطح سیاره افتاده. شمال در بالای نما است. این تصویر پهنه ای به اندازه ی حدود ۵۰۰ متر را می پوشاند. نمای بدون چارچوب کوچک را اینجا ببینید.

کنجکاوی پس از بررسی برونزَدهای بازالتی در ایستگاه پیشین خود به نام "پارامپ هیلز"، اکنون دارد با گذر از مسیر آرتیستز درایو به سوی لایه های بالاتر کوه شارپ می رود. اکنون مقصد علمی این خودرو ایستگاهی به نام "لوگان پَس" (Logan Pass) است که در پایین سمت چپ تصویر جای دارد. نقشه ی گسترده تر منطقه را اینجا ببینید:

جایگاه کنجکاوی با ستاره ی سبز نشان داده شده- تصویر بزرگ تر

این تصویر از میان عکس هایی که دوربین هایراز در آن روز گرفت برگزیده شده.

کیلومترشمار کنجکاوی به تازگی پیمودن ۱۰ کیلومتر روی سیاره ی سرخ را ثبت کرد. ولی کنجکاوی قهرمان رانندگی در بهرام نیست؛ این عنوان به خودروی فرصت (آپورچونیتی) می رسد که در ژانویه ی ۲۰۰۴ بر سطح بهرام فرود آمد و تا اواخر مارس امسال ۴۲.۱۹۵ کیلومتر را پیمود.

فرصت رکورد مسافت رانندگی در بیرون از سیاره ی زمین را در دست دارد. جایگاه دوم از آنِ خودروی لوناخود ۲ی شوروی (Lunokhod 2) است که ۳۹ کیلومتر را در سال ۱۹۷۳ بر روی ماه پیمود.

واژه نامه:

NASA - Mars Reconnaissance Orbiter - MRO - Curiosity Mars rover - valley - Artist's Drive - Mount Sharp - High Resolution Imaging Science Experiment - HiRISE - Martian day - sol - Mars - basal geological unit - Pahrump Hills - Logan Pass - Red Planet - Opportunity rover - Lunokhod 2 rover - moon

منبع: آزمایشگاه پیشرانش جت ناسا (JPL) و Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

اشک های آبی و کهکشان راه شیری

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر

در این چشم انداز دریا و آسمان شب، دریایی را می بینیم که موج هایش همچنان که به آرامی به سنگ های ساحل جزیره ی نانگان تایوان، همین جا روی سیاره ی زمین می خورند، با پرتوی آبی فام ملایمی نیز روشن شده اند.

این تصویر که در روز ۱۶ آوریل گرفته شده، از پیوند یک رشته نما با نوردهی های بلند درست شده تا تابش کم سوی Noctiluca scintillanها را هم نمایان سازد. این پدیده که به نام اخگر دریایی (sea sparkle) یا اشک آبی هم شناخته می شود، در پی کُنش های زیست‌تابی پلانکتون هایی که در اثر جنبش موج های دریا برانگیخته شده اند رخ می دهد. [این پدیده در ایران به نام کشند نیز خوانده می شود-م]

در زیر ابرهای کم ارتفاع باختر، روشنایی شهرهای ساحلی در سرزمین اصلی چین را می بینیم در حالی که آسمان بالاتر از ابرها را ستارگان و کهکشان راه شیری پر کرده است. 

در بالای افق، کوژی مرکزی کهکشان و شکاف های تیره ی آن را می بینیم که گویی دارند پژواکی از سنگ ها و موج های تابناک دریا را می نمایانند.

در همین زمینه: * آسمان و دریای درخشان شبانه

واژه نامه:

Nangan - Taiwan - planet - Earth - Noctiluca scintillans - sea sparkle - blue tear - plankton - bioluminescence - mainland China - Milky Way - galaxy - bulge - wave

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

آتش بازی کیهانی به مناسبت ۲۵ سالگی تلسکوپ هابل

ناسا به مناسبت بیست و پنج سالگی تلسکوپ فضایی هابل، یکی از تازه ترین تصاویر خود این تلسکوپ را منتشر کرده. در این تصویر، چشم اندازی درخشان و رنگارنگ از ستارگان جوانی که در آغاز زندگی آتشین خود به سر می برند همچون یک نمایش پرزرق و برق آتش بازی، ربع سده تلاش این تلسکوپ در کاوش سامانه ی خورشیدی و فراسوی آن را از زمان پرتابش در ۲۴ آوریل ۱۹۹۰ تاکنون گرامی می دارد.

این تصویر در اندازه های دیگر: بزرگ- بزرگ تر

هابل برای گرفتن این عکس، با بهره از دوربین میدان گسترده ی فروسرخ-نزدیک شماره ۳ی خود به درون پرده ی گرد و غباری که پرورشگاه این ستارگان را پوشانده نفوذ کرده تا بتواند نمایی روشن و آشکار از این سحابی و توده ی پرجمعیت ستارگان مرکز خوشه ی درون پرورشگاه به دانشمندان ارایه کند. پهنای این خوشه چیزی میان ۶ تا ۱۳ سال نوریست.

این خوشه ی ستاره ای غول پیکر با نام "وسترلاند ۲"، حدود ۲ میلیون سال سن دارد و شماری از داغ ترین، درخشان ترین و سنگین ترین ستارگان کهکشان راه شیری را در خود جای داده است. برخی از بزرگ ترین ستارگان آن با پرتوهای نیرومند فرابنفش و تندبادهای سهمگین انباشته از ذرات باردار خود در حال تراشیدن ابری از گاز هیدروژن و غبارند که آن ها را در بر گرفته.

این سحابی نمایی خیال انگیز از ستون ها، کوه ها و دره ها دارد. ستون های آن که از گاز چگال تشکیل شده و مانند دستگاه های جوجه کشی، ستارگانی تازه را در دل خود می پرورانند، بلندیشان به چند سال نوری می رسد و رو به مرکز خوشه برافراشته شده اند. مناطق چگال دیگری هم پیرامون این ستون ها دیده می شوند از جمله رشته های قهوه ای-سرخی از گاز و غبار.

ستارگان درخشان پیکره ی گازیِ سحابی را پس زده و می تراشند و به آفرینش نسل تازه ای از ستارگان کمک می کنند. هنگامی که بادهای ستارگان به دیواره های چگال گازی برخورد می کنند، می توانند با موج شوکی که پدید می آورند دیواره ها را فشرده تر کرده و موجی از ستاره زایی در راستای آن ها به راه بیاندازند. نقطه های سرخ پراکنده در چشم انداز در حقیقت ستارگان نوزاد پرشماری هستند که هنوز در دل پیله های گاز و غبار خود غنوده اند. این ستارگان کوچک و کم نور با سنی میان ۱ تا ۲ میلیون سال، ستارگانی به نسبت جوانند و هنوز کوره ی همجوشی هیدروژن در دلشان برافروخته نشده. بیشتر ستارگان درخشان آبی فامی که در جای جای تصویر دیده می شوند از ستارگان پیش زمینه هستند [میان ما و سحابی جای دارند].

از آنجایی که این خوشه -در استانداردهای ستاره شناسی- بسیار جوانست، هنوز ستارگانش کنار هم هستند و به درون فضای میان‌ستاره ای پراکنده نشده اند. این به اخترشناسان شانس این را می دهد که با بررسی خوشه درون همان محیطی که ستارگانش را به دنیا آورده، درباره ی روند پیدایش آن آگاهی به دست آورند.

نمای منطقه ی مرکزی تصویر که خوشه را در بر دارد از همگذاری داده های نور دیدنی (مریی) دوربین پیمایشی پیشرفته ی هابل با نماهای فروسرخ-نزدیک دوربین میدان گسترده ی شماره ۳ درست شده است. ناحیه های پیرامون هم آمیزه ایست از نماهای نور دیدنی گرفته شده با دوربین پیمایشی پیشرفته. فام های سرخ نشانگر هیدروژنند و فام های آبی-سبز هم بیشتر اکسیژن را می نمایانند.

واژه نامه:

star - NASA - Hubble Space Telescope - solar system - near-infrared - Wide Field Camera 3 - stellar nursery - nebula - galaxy - ultraviolet - hurricane - hydrogen - incubator - star cluster - filament - stellar wind - shockwave - cocoon - core - Hubble’s Advanced Camera for Surveys - oxygen

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

مشاهده نور مریی یک سیاره بیگانه برای نخستین بار

* اخترشناسان برای نخستین بار توانسته اند نور بازتابیده از روی یک سیاره ی فراخورشیدی را در طیف دیدنی (مریی) ببینند، دستاوردی که می تواند راهگشای دیدن آشکارتر بسیاری از جهان های بیگانه باشد.

برداشت هنری از سیاره ی مشتری داغ ۵۱-اسب بالدار-بی که به در مداری نزدیک گرد ستاره ی خورشیدسانِ ۵۱-اسب بالدار می گردد. تصویر بزرگ تر

دانشمندان با بهره از دستگاه HARPS روی تلسکوپ ۳.۶ متری رصدخانه ی لاسیلای در رصدخانه ی جنوبی اروپا در شیلی، طیف نور دیدنی (مریی) بازتابیده از روی یک فراسیاره به نام "۵۱-اسب بالدار-بی" را که ۵۰ سال نوری دورتر از زمین، در صورت فلکی اسب بالدار جای دارد دریافت و بررسی کرده اند. در ویدیوی پایانی، آسمان در صورت فلکی اسب بالدار بزرگنمایی شده و به ستاره ی ۵۱-اسب بالدار می رسد.

آسمان پیرامون ستاره ی خورشیدسان ۵۱-اسب بالدار در
صورت فلکی شمالی اسب بالدار. این تصویر از داده های
تصویری پیمایش دیجیتالی آسمان اسلون ۲ درست شده.
تصویر بزرگ تر

۵۱-اسب بالدار-بی یک غول گازی از گونه ی "مشتری داغ" است که در مداری نزدیک به گرد ستاره ی مادرش می چرخد. این سیاره در سال ۱۹۹۵ یافته شده بود و نخستین سیاره ی بیگانه ای که به گرد یک ستاره ی خورشیدسان یافته می شد نام گرفت. (نخستین فراسیاره از هر گونه ای در سال ۱۹۹۲ یافته شد. آن سیاره به گرد یک پسماند ستاره ای ابَرچگال که به نام تپ اختر یا پولسار شناخته می شود می چرخید.)

پژوهشگران بیشتر وقت ها جو فراسیاره ها را با واکاوی نور ستاره که به هنگام گذر سیاره از برابر آن [از دید زمین] از درون جو آن ها می گذرد بررسی می کنند. این روش که به نام "طیف سنجی گذر" شناخته می شود، تنها برای سامانه هایی کاربرد دارد که در آن ها، سیاره ها و ستاره از دید زمین هم‌تراز باشند.

ولی به گفته ی پژوهشگران، ترفند نوینی که برای ۵۱-اسب بالدار-بی به کار رفت بستگی به گذرهای سیاره ندارد و از همین رو می تواند کاربردهای گسترده تری داشته باشد.

این تکنیک دارای برتری های علمی دیگری نیز هست.

نویسنده ی اصلی پژوهش، ژرژه مارتینز از بنیاد اخترفیزیک و دانش فضایی (IA) و دانشگاه پرتوی پرتغال در بیانیه ای گفت: «این ترفند آشکارسازی دارای اهمیت بسیاریست زیرا به ما اجازه می دهد جرم واقعی سیاره و کجی مداری آن که برای شناخت کامل سامانه یک امر بنیادی است را هم اندازه بگیریم.»

این نمودار صورت فلکی شمالی بزرگ اسب بالدار را نشان
می دهد. ستاره ی کم نور ۵۱-اسب بالدار که درون دایره ی
سرخ نمایانده شده و به سختی با چشم نامسلح دیده می شود،
دارای سیاره ای به نام ۵۱-اسب بالدار-بی است. این سیاره
به عنوان نخستین سیاره ی یافته شده به گرد یک ستاره ی
خورشیدسان شناخته شده است.

وی افزود: «همچنین به ما اجازه می دهد تا بازتابندگی یا سپیدایی (آلبیدو) سیاره را برآورد کنیم. سپیدایی می تواند برای پی بردن به همنهش و ترکیب هم جو و هم سطح سیاره به کار رود.»

به گفته ی پژوهشگران، داده های تازه نشان می دهند که ۵۱-اسب بالدار-بی به شدت بازتابنده است، قطرش کمی بیش از مشتری است و جرمش به نصف آن می رسد.

مشاهدات تازه انجام شده به کمک دستگاه HARPS (کوتاه شده ی "جستجوگر بسیار دقیق سرعت شعاعی سیاره") یک اثبات حیاتی مفهوم برای ترفند تازه به ما می دهد، که اگر با دستگاه هایی روی تلسکوپ های بزرگ تر مانند تلسکوپ بسیار بزرگ (VLT) رصدخانه ی جنوبی اروپا به کار رود، می تواند به خوبی خود را نشان دهد.

نویسنده ی همکار، نونو سانتوس، باز هم از IA و دانشگاه پورتو گفت: «ما اکنون مشتاقانه در انتظار دریافت نخستین نور از طیف نگار ESPRESSO در وی‌ال‌تی (VLT) هستیم که به ما امکان خواهد داد بررسی های دقیق تری روی این سامانه و دیگر سامانه های سیاره ای بیگانه انجام دهیم.»

پژوهش تازه در شماره ی ۲۲ آوریل نشریه ی اخترشناسی و اخترفیزیک منتشر شده است.

در این ویدیو، آسمان در صورت فلکی اسب بالدار بزرگنمایی شده و به ستاره ی ۵۱-اسب بالدار می رسد.

واژه نامه:

exoplanet - visible-light - spectrum - HARPS - European Southern Observatory - La Silla Observatory - Chile - 51 Pegasi b - Earth - constellation Pegasus - hot Jupiter - gas giant - pulsar - transit spectroscopy - 51 Pegasi - transit - planet - Jorge Martins - Instituto de Astrofísica e Ciências do Espaço - IA - Universidade do Porto - reflectivity - albedo - Jupiter - solar system - High Accuracy Radial velocity Planet Searcher - Very Large Telescope - VLT - ESPRESSO - spectrograph - planetary system - Nuno Santos - journal - Astronomy & Astrophysics - star - Digitized Sky Survey 2

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان