حباب سبز در دل فضا

* در این تصویر فریبنده و زیبا که با تلسکوپ بسیار بزرگ (VLT) گرفته شده، سحابی سیاره ای سبزفام IC ۱۲۹۵ را می بینیم که یک ستاره ی کم نور و رو به مرگ را در بر گرفته. فاصله ی IC ۱۲۹۵ از زمین ۳۳۰۰ سال نوریست و این پرجزییات ترین عکسی است که تاکنون از آن گرفته شده.

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر- اندازه های دیگر را در این پیوند ببینید 

ستارگانِ هم‌جرم خورشید در پایان زندگی کوتوله های سفید کم نوری از خود به جا می گذارند. ولی تا پیش از رسیدن به این مرحله، لایه های بیرونی خود را به درون فضا پس می زنند و تا مدتی، به اندازه ی چند ده هزار سال، ابر برافروخته ی زیبا و رنگینی از گازهای یونیده آن ها را در بر خواهد گرفت؛ این ابر به نام سحابی سیاره ای یا سیاره‌نما شناخته می شود.

در این تصویر تلسکوپ وی‌ال‌تی (VLT) سحابی سیاره ای IC ۱۲۹۵ در صورت فلکی سپر را می بینید. پوسته ی چند لایه و نامعمول این سحابی به آن سیمایی همانند یک میکروب در زیر میکروسکوپ داده، با لایه هایی که نمایانگر غشاهای آنند.

این حباب ها انباشته از گازی‌اند که روزگاری جو ستاره را ساخته بود. این گاز در اثر واکنش های همجوشی ناپایدار درون هسته ی ستاره پس زده شده که مانند "آروغ" های بزرگ گرماهسته ای، به آزاد شدن ناگهانی انرژی می انجامیدند. برافروختگی این گاز هم در اثر تابش پرتوهای شدید فرابنفشی است که از ستاره ی مرکزی گسیلیده می شود. عنصرهای شیمیایی گوناگون در رنگ های گوناگون می درخشند و پرتوی سبزفام شبحگونی که چنین رنگی را به IC ۱۲۹۵ داده نیز از اکسیژن یونیده گسیلیده شده است.

پسمانده ی هسته ی ستاره همان نقطه ی روشن آبی-سفیدی است که در مرکز تصویر، در قلب سحابی دیده می شود. این ستاره دارد به یک کوتوله ی سفید کم نور تبدیل می شود که آرام آرام سرد شده و پس از چند میلیارد سال هم به کلی خاموش خواهد شد.

ستارگانی که جرمی برابر خورشید تا هشت برابر آن دارند، در پایان زندگی، سحابی های سیاره ای به گرد خود می سازند. خورشید اکنون ۴.۶ میلیارد سال سن دارد و شاید بتواند تا چهار میلیارد سال دیگر هم زنده بماند.

در این ویدیو، بخشی از آسمان در صورت فلکی سپر بزرگنمایی شده و به این سحابی می رسد. برای دریافت ویدیو به این پیوند بروید.

سحابی های سیاره ای (یا سیاره نما) با وجود نامشان، هیچ ارتباطی به سیاره ها ندارند. این واژه ی توصیفی از همان آغاز یافته شدن این اجرام به کار می رفت زیرا از پشت تلسکوپ های آن روزگار بسیار همانند سیاره های اورانوس و نپتون دیده می شدند، و البته این نام به اندازه ی کافی گیرا بوده که تا امروز هم دوام بیاورد. (۱) هر چند که دانشمندان در همان نخستین رصدهای طیفی سده ی نوزدهم پی بردند که این اجرام گازهایی برافروخته اند.

این عکس توسط تلسکوپ بسیار بزرگ (وی‌ال‌تی، VLT) در رصدخانه ی جنوبی اروپا (ESO) در بیابان آتاکامای شمال شیلی، و با بهره از دستگاه FORS (طیف نگار کاهنده ی کانون) گرفته شده و یک همگذاری از سه نوردهی با فیلترهای گوناگونی است که نور آبی (به رنگ آبی)، نور دیدنی یا مریی (به رنگ سبز) و نور سرخ (به رنگ سرخ) را از خود می گذراندند.

-------------------------------------------------

یادداشت:

۱) حتی رصدگران گذشته مانند ویلیام هرشل که خود چندین سحابی سیاره ای را یافته و ریشه و ساختارشان را بررسی کرده بود نیز می دانستند که این ها به راستی سیاره هایی نیستند که به گرد خورشید بچرخند زیرا نسبت به ستارگان پیرامون هیچ حرکتی نمی کردند.

واژه نامه:

ESO - Very Large Telescope - planetary nebula - IC 1295 - star - constellation of Scutum - The Shield - Sun - dwarf star - ionised gas - VLT - micro-organism - microscope - membrane - cel - fusion reaction - thermonuclear - belche - ultraviolet - element - oxygen - core - nebula - planet - Uranus - Neptune - spectroscopic observation - ESO - Atacama Desert - FORS - FOcal Reducer Spectrograph - William Herschel

منبع: رصدخانه ی جنوبی اروپا (ESO)

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان