یک کوه شگفت انگیز بر روی سرس

این تصویر در اندازه ی گسترده تر ولی وارونه
چه چیزی این کوه بزرگ را بر روی سیاره کوتوله ی سرس پدید آورده؟ هنوز هیچ کس نمی داند.
امروز ۳۰ ژوئن، سالگرد رویداد تانگوسکا است، رویدادی که به عنوان بزرگ ترین رخداد برخورد یک سیارک به زمین در روزگار نوین شناخته می شود و از همین رو این روز جهت آگاهی بخشی درباره ی خطرهای این اجرام برای سیاره ی زمین، به نام "روز سیارک" یا "Asteroid Day" نام گرفته.
فضاپیمای روباتیک داون (Dawn) هم که اکنون دارد به گرد سرس، بزرگ ترین جرم کمربند سیارک ها می چرخد، گویی برای امروز پیشدستی کرده و از دو هفته پیش، بهترین عکسی که تاکنون از یک کوه بلند و شگفت انگیز بر روی سرس گرفته شده را به زمین فرستاده است (هر چند که سرس به گونه ی رسمی به نام یک سیاره ی کوتوله شناخته می شود نه سیارک).
این کوه بسیار بلند که در بالای تصویر دیده می شود، بر روی بخشی از سطح سرس جای دارد که بدون آن بسیار هموار می بود و از آن جا تا حدود پنج کیلومتر سر به آسمان برافراشته. داون این عکس را حدود دو هفته پیش از فاصله ی ۴۴۰۰ کیلومتری سرس گرفته بود.
چند انگاره برای پیدایش این کوه ارایه شده، از جمله فعالیت آتشفشانی، برخورد، و زمین‌ساخت صفحه ای. ولی هنوز شواهد آشکاری برای هیچ یک از این انگاره ها به دست نیامده است.
همچنین در جای جای سطح سرس بخش های روشن رازگونه ای نیز وجود دارد: لکه های روشنی که ریشه و همنهش آن ها نیز همچنان به شدت در دست بررسی و پژوهش است.
اگرچه فضاپیمای داون که اکنون در مدار سرس است، جای دیگری نخواهد رفت و تا میلیون ها سال به گرد آن خواهد چرخید، ولی انتظار می رود سوخت هیدرازین آن که برای چرخاندن و تنظیم آنتن فضاپیما رو به زمین جهت پیام رسانی و ارتباط نیازست در سال آینده به پایان برسد؛ از آن پس، داون به ماهواره ای همیشگی ولی بدون کاربرد برای سرس تبدیل خواهد شد.


واژه نامه:
mountain - asteroid - Ceres - Asteroid Day - Earth - Dawn - Asteroid Belt - volcanism - impact - plate tectonic - bright spot - dwarf planet - hydrazine - antenna

منبع: apod.nasa.gov

"Oh Pluto"، آهنگی به مناسبت نخستین دیدار با یک دنیای دوردست


یکی از فضاپیماهای ناسا تا دو هفته ی دیگر از کنار سیاره ی کوتوله ی پلوتو خواهد گذشت، گذری تاریخی و آن چنان حماسی که اکنون آهنگی نیز ویژه ی آن ساخته شده.

خواننده و ترانه‌سرا، کریگ وِرث، برای بزرگداشت و نشان دادن ارزش ماموریت فضاپیمای نیوهورایزنز ناسا ترانه ای به نام "اوه پلوتو" (Oh Pluto) سروده. گذر تاریخی این فضاپیما از کنار سیاره ی کوتوله ی پلوتو که در روز ۱۴ ژوییه رخ خواهد داد، نخستین نماهای نزدیک از این دنیای سرد و دوردست را بر مردمان زمین آشکار خواهد کرد.

ورث در این ترانه پلوتو را همچون دوستی آشنا و ارزشمند پنداشته که بسیار از همه ی ما دور است و اکنون می خواهیم [برای نخستین بار] با او دیدار کنیم.

وی می گوید: «ما از پیش برای آشنایی با پلوتو تلاش می کردیم، و اکنون می خواهیم خودمان را به او معرفی کنیم. من در این آهنگ می خواهم نور درونمان، بهترین بخش های انسان بودنمان، و همچنین انگیزه ای که برای آموختن، شناختن و همکاری مثبت در بسیار از ما وجود دارد را به او نشان دهم.»

ورث با همکاری خواننده و ترانه سرای دیگری به نام کریستین لوین (که به گفته ی ورث، اندیشه ی این آهنگ از او بود) این ویدیوی پنج دقیقه ای که اینجا می بینید را هم برای "اوه پلوتو" درست کرده اند که در آن، آدم های گوناگون بسیاری پیام های درود و شادباش خود را به این سیاره ی کوتوله می فرستند.

در همین زمینه: * ترانه ای برای ناسا و کنجکاوی  

واژه نامه:
NASA - Pluto - soundtrack - Craig Werth - Oh Pluto - New Horizons - dwarf planet - singer - songwriter - Christine Lavin - song

منبع: Space.com

آیا خورشید ما یک راهزن است؟

* خورشید ما یک راهزن است. او بیش از چهار میلیارد سال پیش، صدها ریزسیاره ی یخی را از ستاره ای که داشت از اینجا می گذشت ربود- و ریزسیاره ی شگفت انگیز سدنا یکی از آن هاست.

سدنا یا سدنا ۹۰۳۷۷ با مدار بسیار کشیده اش که باعث می شود در هر ۱۱۴۰۰ سال، فاصله ی آن از خورشید به اندازه ی ۲۰۰ بار دورتر از نپتون شود، از زمان یافته شدنش در سال ۲۰۰۳ تاکنون یک راز بوده است. نزدیک ترین همسایگان آن، هزار و اندی "کوتوله ی یخی" هستند که کمربند کویپر در ورای نپتون را انباشته اند و به باور دانشمندان، تکه های یخ زده ی به جا مانده از شکل گیری سامانه ی خورشیدی‌اند.
برداشت هنری از سدنا در دوردست سامانه ی خورشیدی- تصویر بزرگ تر
ولی برای سدنا و ده-دوارده جرم دیگر که چنین مدارهای کشیده و سستی دارند به سختی می توان توضیحی یافت. لگد گرانشی از سوی یکی از سیاره های سامانه ی خورشیدی نمی توانسته آن ها را به درون چنین مدارهایی انداخته باشد.

یک پنداشت این بوده که سدنا شاید توسط یک ستاره ی گذرنده، از جا کنده شده و چنین مداری پیدا کرده ولی شواهد چندانی برای پشتیبانی از این پنداشت وجود ندارد.

اکنون لوسی ژیلکووا از رصدخانه ی لیدن هلند به همراه همکارانش ادعا می کنند که در این مورد واقعا یک ستاره ی گذری دخالت داشته، ولی او دردسر درست نکرده بوده بلکه خودش یک قربانی بوده است: سدنا و همزادانش در واقع از این ستاره که گستاخی کرده و بیش از اندازه به خورشید نزدیک شده بوده، ربوده شده اند.

این گروه به کمک یک ابررایانه ی کم-هزینه ی سفارشی، بیش از ۱۰ هزار رویارویی ممکن را شبیه سازی کردند تا دریابند چه ترکیبی از جرم، فاصله ی گذر، و سرعت ستاره می توانسته به این بیانجامد که کشاکش های گرانشی، این کوتوله های یخی را گرفتار مدارهای سدنا-گونه‌شان کند.

آنان به این نتیجه رسیدند که ستاره ی گذرنده به اندازه ی ۸۰ درصد پرجرم تر از خورشید بوده و تا فاصله ی ۳۴ میلیارد کیلومتری خورشید آمده بوده (۵۱ برابر فاصله ی نپتون). این رویارویی شاید زمانی رخ داده بوده که خورشید بسیار جوان بوده و هنوز عضو یک خوشه ی ستاره ای نوزاد به شمار می رفته است.

تو از من بدزد، من هم از تو می دزدم
البته خود این ستاره ی گذرنده هم صدها کوتوله ی یخی را از کمربند کویپر خورشید کش رفته و صدها کوتوله ی یخی دیگر را به درون فضای میان‌ستاره ای پرت کرده بوده.
مدار سدنا به رنگ سرخ در برابر مدارهای مشتری
(نارنجی)، کیوان (زرد)، اورانوس (سبز)، نپتون
(آبی) و پلوتو (بنفش). تصویر بزرگ تر

اسکات کنیون از مرکز اخترفیزیک هاروارد-اسمیتیونین در کمبریج ماساچوست که به همراه بن براملی از دانشگاه یوتا در سالت لیک سیتی، از نخستین کسانی بودند که این اندیشه را مطرح کردند، این شبیه سازی ها را «بسیار قانع کننده» می داند.

ولی به گفته ی براملی، مدارهای اجرام سدنا-گونه نشانگر یک هم‌ترازی ماندگار است که به سختی می شود آن را بدون اثر "چوپانی" یک سیاره ی بزرگ تر و پنهان در بخش بیرونی سامانه ی خورشیدی توضیح داد. [و مشکل اینجاست که] به نظر نمی رسد یک چنین سیاره ای را به سادگی بتوان در سناریوی "ستاره ی گذرنده" گنجاند.

وی می گوید: «تنها چیزی که مانده اینست که نشان دهیم این چوپان بزرگ - یا تکه هایش- می توانسته از گذر آن ستاره جان به در برده باشد. [پس] یک تکه ی بزرگ از این پازل هنوز پیدا نشده.»

اگر می توانستیم نشان دهیم که ساختار شیمیایی اجرام سدنا-گونه متفاوت با دیگر اجرام کمربند کویپر است، گواه قانع کننده ای بر این بود که آن ها از یک ستاره ی دیگر دزدیده شده اند. ولی از آن جایی که نخستین فضاپیمایی که می خواهد با کمربند کویپر دیدار کند (نیوهورایزنزتازه دارد پس از یک سفر نه ساله به پلوتو می رسد، پس شاید به این زودی ها نتوانیم گره از راز سدنا بگشاییم.

بازبرد این پژوهش در نشریه: arxiv.org/abs/1506.03105

sun - mini-planet - star - planetoid - Sedna - Neptune - ice dwarf - Kuiper belt - solar system - planet - Lucie Jílková - Leiden Observatory - supercomputer - star cluster - interstellar space - Scott Kenyon - Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics - Ben Bromley - University of Utah - simulations - shepherd - Pluto

منبع: newscientist

دگرگونی یک دسته لکه خورشیدی را در ۱۲ روز ببینید

لکه های خورشیدی چگونه تغییر و دگرگونی می یابند؟
لکه های بزرگ تیره -و مناطق فعالی که آن ها را در بر دارند- شاید تا هفته ها دوام آورند، ولی در همه ی این مدت به گونه ای پیوسته در حال دگرگونی‌اند.
به ویژه یک چنین دگرگونی هایی را چند هفته پیش می شد آشکارا در منطقه ی فعال ۲۳۳۹ (یا AR ۲۳۳۹) دید. این منطقه ی فعال در همان حال که داشت از روی چهره ی خورشید می گذشت، به مدت ۱۲ روز توسط رصدخانه ی دینامیک خورشیدی ناسا (SDO) دنبال شد و به تصویر در آمد که دستاوردش، این ویدیوی دور تند (گذر زمانی) است.

در این ویدیو می بینیم که برخی از لکه ها از هم جدا می شوند، در حالی که برخی دیگر به هم می پیوندند. در سراسر ویدیو، بخش های تیره ی مرکز لکه ها (بخش های سایه) جابجا شده و بخش های روشن تر پیرامونشان (نیم‌سایه) در همان حال که همپای بخش های مرکزی جابجا می شوند، می لرزند و موج بر می دارند.
سطح خود خورشید نیز که با فرشی از دانه های زردفام پوشیده شده، با جنبش و رفت و برگشت این دانه ها در بازه های زمانی چندساعته، می لرزد و چشمک می زند.
به طور کلی، لکه های خورشیدی بخش هایی خنک تر از جاهای دیگر خورشیدند که خطوط میدان مغناطیسی منطقه ای خورشید از آن ها به درون سطح وارد شده و از آن بیرون زده اند، و بدین ترتیب گرمای آن بخش را مهار کرده اند.
در چند هفته ی گذشته، یک منطقه که از این هم فعال تر است (AR ۲۳۷۱) پدیدار شده و دارد از روی سطح خورشید می گذرد. این منطقه تاکنون شراره های نیرومندی هم فوران کرده که به شفق های قطبی چشمگیر  و زیبا روی زمین انجامیده اند.

واژه نامه:
sunspot - active region - AR 2339 - Sun - NASA - Solar Dynamic Observatory - time lapse - umbral region - penumbra - granule - magnetic field - AR 2371 - flare - aurora - Earth

منبع: apod.nasa.gov

همه‌ رنگ‌های خورشید

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر
هنوز کسی نمی‌داند چرا بعضی رنگ‌ها در نور خورشید وجود ندارد.
در این تصویر، همه‌ی رنگ‌های دیدنی (مریی) خورشید که در اثر گذر نور آن از ابزاری منشور-مانند به دست آمده دیده می‌شود. این طیف در رصدخانه ی خورشیدی مک مث-پیرس  (McMath-Pierce) به دست آمده و پیش از هر چیز نشان می‌دهد که گرچه خورشید سپیدروی ما به ظاهر نوری را می تاباند که تقریبا آمیخته از همه‌ی رنگ‌هاست، ولی واقعیت اینست که نور زرد-سبز آن درخشان‌تر از هر نور دیگریست.
بخش‌های تاریک این طیف، ناشی از گازهای رو و بالای سطح خورشید است که نور تابیده شده از زیرشان را می درآشامند (جذب می‌کنند). از آن‌جایی که گازهای گوناگون، رنگ‌های گوناگون نور را می درآشامند، می‌توان از این راه گازهای سازنده ی خورشید را شناسایی کرد.
برای نمونه هلیوم، نخستین بار در سال ۱۸۷۰ در یک طیف نور خورشید شناسایی شد و تنها پس از آن بود که بر روی زمین نیز یافته شد. امروزه بیشتر خطوط جذبی طیف نور خورشید، هرچند هنوز هم نه همه‌ی آن، شناسایی شده‌اند.

در همین زمینه: * رنگین کمانی که در خورشید پنهان شده * دانشمندان خورشید را رنگارنگ می بینند * یک دور چرخ خورشید را در هفت رنگ ببینید * چرا ناسا خورشید را در طیف فرابنفش رصد می کند؟ 
و: * طیفی از خورشید که در حالت عادی دیده نمی شود 

واژه نامه:
Sun - prism - spectrum - McMath-Pierce - Solar Observatory - Helium - Earth - absorption line

منبع: apod.nasa.gov

۱۴۰ میلیون خورشید! چگونه دانشمندان یک سیاهچاله را "وزن کردند"؟

* اخترشناسان با بهره از ترفندی تازه و به کمک یک تلسکوپ در سطح جهانی، جرم یک سیاهچاله ی ابَرپُرجرم در مرکز کهکشان مارپیچی میله ای NGC ۱۰۹۷ را اندازه گرفتند.
این تصویر همنهاده، گستره ای به پهنای حدود ۵۵۰۰ سال نوری از بخش درونی کهکشان مارپیچی میله ای NGC ۱۰۹۷ را نشان می دهد و در آن، داده های آلما از HCO+ به رنگ سرخ و از HCN به رنگ سبز/نارنجی، بر روی یک تصویر از این کهکشان که توسط تلسکوپ فضایی هابل در طیف نور دیدنی (مریی)گرفته شده افکنده شده است. این کهکشان با ۴۵ میلیون سال نوری از زمین، در راستای صورت فلکی کوره جای دارد. تصویر بزرگ تر
معمولا هر گاه که پای وزن سیاهچاله های ابرپرجرم (ابرسیاهچاله ها) به میان می آید، اخترشناسان از یک میلیون تا یک میلیارد برابر جرم خورشید می گویند. ولی وزن کردن این اجرام غول پیکر به آن اندازه که فکر می کنید هم ساده نیست. هیولای مرکز راه شیری (سیاهچاله ی کمان آ*) را در نظر بگیرید که با گرانش خود باعث شده ستارگان با سرعت هایی باورنکردنی به گِردَش بچرخند. 

تصویر طیف دیدنی (مریی) تلسکوپ هابل
از بخش درونی کهکشان مارپیچی میله‌ای
NGC ۱۰۹۷ که در این پژوهش بررسی
شد. تصویر بزرگ تر 
ولی حتی با وجود چنین چیزی هم اخترشناسان ناچارند ۱۷ سال صبر کنند تا یک تک ستاره، یک دور کامل به گرد کمان آ* بزند و پس از آن، دیگر تنها کاری که نیازست همان محاسبه هایی است که یوهان کپلر در سده ی ۱۷ برای اندازه گیری دقیق جرم انجام می داد، و بدین ترتیب، پاسخ برای ابرسیاهچاله ی مرکز کهکشان راه شیری می شود ۴.۱ میلیون برابر جرم خورشید.

ولی در بیرون از کهکشان راه شیری، اندازه گیری جرم با چنین روش سرراستی امکان پذیر نیست و اخترشناسان به جای آن، به ردگیری گازهای یونیده، مگامِیزرها (۱)، و یا جنبش های توده ای ستارگان تکیه می کنند. اکنون آرایه ی بزرگ آلما (ALMA) سنجه ی اندازه گیری تازه ای برای اخترشناسان فراهم کرده: گازهای سرد مولکولی.

در مشاهده ای که برای اثبات مفهوم انجام شد، کیوکو اونیشی (از دانشگاه تحصیلات تکمیلی پژوهش های پیشرفته ی ژاپن، و رصدخانه ی ملی اخترشناسی ژاپن) با بهره از آرایه ی بزرگ میلیمتری/زیرمیلیمتری آتاکاما (آلما،ALMA)، حرکت های گاز سرد در فاصله های کمتر از ۴۴۰ سال نوریِ سیاهچاله ی مرکزی کهکشان مارپیچی NGC ۱۰۹۷ را زیر نظر گرفت.

نمای کامل کهکشان NGC ۱۰۹۷ از چشم
تلسکوپ هابل. تصویر بزرگ تر
این مشاهدات در سال ۲۰۱۲ انجام شد، در آغاز کار آرایه ی آلما و زمانی که تنها ۱۶ آنتن آن بر پا شده بود، از همین رو بیشینه ی وضوح تصاویر آن از بخش های نزدیک هسته ی کهکشان، تنها تا ۱.۳ ثانیه ی قوس را آشکار می کرند. (این برای اخترشناسی در طول موج های میلیمتری شاهکاری حیرت آور بود ولی اکنون که همه ی ۶۶ آنتن آلما بر پا شده، وضوح این آرایه از این هم بهتر شده.)

ولی وضوح یک تک تصویر همه چیز نیست: آلما در یک زمان می تواند بیش از یک تصویر را ببیند. اونیشی و همکارانش با تنظیم آلما برای ردیابی مولکول های سیانید هیدروژن (HCN) و رادیکال های آزاد فرمیل (HCO+)، وارد حیطه ی سرعت ها شدند: آن ها نخست به تصویربرداری از گازهای کم-سرعت پرداختند و پس از آن، گازهای پرسرعت. این دانشمندان با همسنجی (مقایسه ی) این نتایج با مدل های نظری، توانستند جرم نهفته در هسته ی کهکشان NGC ۱۰۹۷ را اندازه بگیرند: ۱۴۰ میلیون برابر جرم خورشید.

این سیاهچاله با وجود چنین جرمی، تنها می تواند بر گازهای مولکولیِ بسیار نزدیک به هسته ی کهکشان اثر بگذارد؛ در واقع، حلقه ی زیبایی از گاز که در این نماها می بینید فاصله ای میان ۲۶۰۰ تا ۳۳۰۰ سال نوری از سیاهچاله دارد (گستره ای به پهنای تقریبی ۵۵۰۰ سال نوری)، و کشش گرانشی سیاهچاله را به طور مستقیم حس نمی کند.
در این تصویر همنهاده، سرعت گازهای سیانید هیدروژن (HCN) در گستره ای به پهنای حدود ۵۵۰۰ سال نوری از بخش درونی کهکشان مارپیچی میله ای NGC ۱۰۹۷ نشان داده شده. رنگ سرخ نشانگر گازهاییست که از ما دور می شوند و رنگ آبی گازهایی که به ما نزدیک می شوند. با ردگیری همین جابجایی ها بود که پژوهشگران توانستند جرم ابرسیاهچاله ی مرکز این کهکشان را اندازه بگیرند. تصویر بزرگ تر
با این حال به نظر می رسد نفوذ سیاهچاله به گونه ای، تا ورای چنگال گرانشی آن گسترده شده. NGC ۱۰۹۷ همچنین یکی از کهکشان هاییست که از رابطه ای به نام ام-سیگما (M-sigma) پیروی می کند، چیزی که نشان می دهد سیاهچاله ی مرکزی این کهکشان و کوژی بسیار بزرگ تر آن که انباشته از ستاره است، فرگشتی همپا داشته اند، بدین معنا که پا به پای هم رشد کرده و تکامل یافته اند.

در چند سال گذشته، اخترشناسان دریافته اند که این وابستگی فرگشتی شاید برای کهکشان های بیضیگون که پیکره ای توده‌وار و همانند توپ فوتبال آمریکایی دارند، به روشی متفاوت از کهکشان های مارپیچی کار کند. آن چه از NGC ۱۰۹۷ دیده شده به خوبی با چیزی که برای مارپیچی ها انتظار می رود همخوانی دارد ولی با پیش بینی هایی که برای بیضیگون ها شده سازگار نیست. کارتیک شث از رصدخانه ی ملی رادیویی آمریکا (NARO) در یک گفتگوی رسانه ای گفت: «اندیشیدن به این که اکنون می توانیم همین ترفند را برای دیگر کهکشان های مارپیچی هم به کار ببریم و به شناخت بهتری از چگونگی تاثیر این اجرامِ بی‌اندازه پرجرم (ابرسیاهچاله ها) بر کهکشان های میزبانشان برسیم هیجان انگیز است.»

جزییات این پژوهش در شماره ی ۱۰ ژوئن ۲۰۱۵ نشریه ی آستروفیزیکال جورنال انتشار یافته است. در این جا هم ویدیویی را ببینید که رصدخانه ی ملی رادیواخترشناسی (NARO) درین باره منتشر کرده:

-------------------------
۱) چشمه ی بسیار پرانرژی، باریک-باند، و همدوس از تابش ریزموج انگیخته (تحریک شده)؛ چیزی مانند لیزر.

واژه نامه:
supermassive black hole - barred spiral galaxy - NGC 1097 - Milky Way - Sgr A* - star - Johannes Kepler - Suns - black hole - ionized gas - megamaser - bulk - ALMA - cold molecular gas - proof-of-concept - Kyoko Onishi - Graduate University of Advanced Studies - Japan - National Astronomical Observatory of Japan - Atacama Large Millimeter/submillimeter Array - antenna - core - wavelength - molecule - HCN - formylium - HCO+ - M-sigma relation - - football - elliptical galaxy - Kartik Sheth - NRAO - Hubble Space Telescope - hydrogen cyanide

منبع: sky&telescope

سه ستاره "مثلث تابستانی"

این تصویر در دو اندازه ی دیگر: بزرگ- بزرگ تر
این سه ستاره ی پرنور که در شب های آغاز تابستان در بالای آسمان دیده می شوند، با هم یک اخترگان یا صورتواره ی آشنا به شکل یک سه گوش بزرگ را می سازند که به نام "مثلث تابستانی" شناخته می شود.
این سه که کرکس نشسته (نسرواقع، وَنَند)، دِنِب، و کرکس پرنده (نسر طایر) نام دارند، همگی ستاره های آلفای صورت های فلکی خود هستند، به ترتیب: شلیاق، ماکیان، و عقاب.
درخشش دیداری هر سه ستاره تقریبا به یک اندازه است و چنان چه اینجا در نماهای تلسکوپی آن ها می بینیم، چهره ای همانند یکدیگر نیز دارند، هرچند داستانشان متفاوت با هم است.
این همانندی ظاهری این واقعیت را پنهان کرده که ستارگان مثلث تابستانی در حقیقت از دید فاصله از زمین و نیز درخشندگی ذاتی بسیار با هم تفاوت دارند.
کرکس پرنده یک ستاره ی کوتوله ی رشته ی اصلی و با درخشندگی ۱۰ برابر خورشید است که ۱۷ سال نوری از زمین فاصله دارد. کرکس نشسته هم یک کوتوله ی هیدروژن-سوز با درخشندگی حدود ۳۰ برابر خورشید است و در فاصله ی ۲۵ سال نوری زمین جای دارد. ولی ابرغول دنب با درخشندگی حدود ۵۴۰۰۰ برابر خورشید، تقریبا ۱۴۰۰ سال نوری از زمین دور است.
گفتن ندارد که این سه ستاره ی آبی فام مثلث تابستانی، همچنین همگی از خورشید ما داغ تر هستند.

این سه گوش را اینجا دیده بودید: * مثلث های تابستانی آسمان و زمین در ژاپن

واژه نامه:
asterism - Summer Triangle - Altair - Deneb - Vega - alpha star - constellation - Aquila - Cygnus - Lyra - star - main sequence - dwarf star - Sun - hydrogen - Supergiant - luminosity

منبع: apod.nasa.gov

زمین از پشت پرده شفقی

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر
چه سیاره ی شگفت انگیزی! آیا این همان سیاره ی آرورا (شفق) است که آیزاک آسیموف درباره اش داستان‌سرایی کرده بود؟
نه! بی‌گفتگو، این سیاره ی زمین خودمانست که از درون ایستگاه فضایی بین المللی، و از پشت لایه ی شفق های تابناک دیده می شود.
این ایستگاه که در فراز حدود ۴۰۰ کیلومتری به گرد زمین می چرخد، خودش در لایه ی بالایی شفق هایی جای دارد که در روز ۲۳ ژوئن، از روی زمین هم دیده می شدند.
رنگ شفق ها نشانگر مولکول ها و اتم های برانگیخته در بخش های کم-چگالی لایه های بالای جو زمینند. برای نمونه در این تصویر، بیشترین رنگ، رنگ سبز است که مولکول های اکسیژن آن را پدید آورده اند. ولی بالاتر از آن، درست بالای افق ایستگاه، نوار شفق کمیاب تر سرخ فام را می بینیم که از "اتم های" اکسیژن تابیده است.
توفان زمین-مغناطیسی (ژئومغناطیسی) که این روزها جریان دارد در پی یک فوران تاجی روی خورشید و سپس برخورد توده های پلاسمای فوران شده به مغناطکره ی زمین آغاز شده است.

در همین زمینه: * شفق قطبی چیست؟ 

واژه نامه:
planet - planet - Earth - aurora - International Space Station - molecule - atom - oxygen - geomagnetic storm - coronal mass ejection - magnetosphere

منبع: apod.nasa.gov

خوشه ای از ستارگان یک میلیون ساله

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر
در این تصویرِ تلسکوپ فضایی هابل، منطقه ی ستاره زایی NGC ۳۶۰۳ را می بینید، یکی از چشمگیرترین خوشه های ستاره ای پرجرم در کهکشان راه شیری.
این خوشه ی غرق در گاز و غبار در یک فرآیند پرآشوب و سهمگین ستاره فشانی که پنداشته می شود حدود یک میلیون سال پیش رخ داد پدید آمده.
حفره ی غارمانند بزرگی که در گاز و غبارِ سمت راست مرکز خوشه می بینید توسط بادها و پرتوهای پرانرژی ستارگانِ داغ و آبی فام مرکز خوشه شکل گرفته.
خوشه ی باز NGC ۳۶۰۳ با ۲۰ هزار سال نوری فاصله از زمین، در راستای صورت فلکی جنوبی شاه‌تخته دیده می شود.

واژه نامه:
star-forming region - NGC 3603 - Hubble Space Telescope - star cluster - Milky Way - star formation - star

منبع: spacetelescope

رد ستارگان بر فراز شهر کیپ تاون

این تصویر در دو اندازه ی دیگر: بزرگ- بزرگ تر
در این تصویر که یکی از شب های مهتابی سیاره ی زمین را نشان می دهد، رد دایره ای ستارگان را در بالا و چراغ های پرنور شهر کیپ تاون آفریقای جنوبی را در پایین می بینیم.
پیکره ی بزرگ کوه تیبل (یا تافلبرگ) چنانست که گویی در همان حال که ستارگان به گرد قطب جنوب آسمانی می چرخند، او چراغ های زمینی را در کنار خلیج تیبل نگه داشته است.
این چشم انداز نوین از آسمان شب زمین در ژوئن ۲۰۱۴ گرفته شده و از همگذاری بیش از نهصد نما با نوردهی ۳۰ ثانیه ای پدید آمده است.
دستاورد خیره کننده ی این همگذاری که برای شرکت در بخش "در برابر چراغ ها"ی* رقابت های بین المللی عکاسی زمین و آسمانِ "جهان در شب" ۲۰۱۵ پذیرفته شده بود، از میان بیش از ۸۰۰ شرکت کننده به عنوان برنده برگزیده شد.

--------------------
 * Against the Lights یا در برابر آلودگی نوری

واژه نامه:
Table Mountain - Stars trail - moonlit - Cape Town - South Africa - planet - Earth - star - South Celestial Pole - Against the Lights - The World at Night - International Earth and Sky Photo Contest

منبع: apod.nasa.gov

کشف یک سیاره بیگانه که جو خود را مانند دُم یک دنباله دار پشت سرش کشیده

* اخترشناسان سیاره ای به اندازه ی نپتون را یافته اند که رفتاری مانند یک دنباله‌دار از خود بروز می دهد چرا که با پس زدن یک جریان گازی غول آسا، ساختاری همانند دُم یک دنباله دار پشت سر خود پدید آورده.
برداشت یک هنرمند از سیاره ی فراخورشیدی یا فراسیاره ی GJ 436b با ابری غول آسا از گاز پیرامونش که مانند دم یک دنباله دار، تا میلیون ها کیلومتر پشت سرش کشیده شده است. تصویر بزرگ تر
این یافته ی شگرف نخستین مورد از این گونه است که تاکنون توسط اخترشناسان شناسایی شده. این سیاره ی شگفت انگیز دنباله‌دار-مانند که گلیزه ۴۳۶بی یا GJ 436b نام گرفته، حدود ۲۲ برابر زمین جرم دارد و به گرد یک ستاره ی کوتوله ی سرخ به نام گلیزه ۴۳۶ که نصف قطر خورشید را دارد می چرخد. اخترشناسان ابر گازی غول پیکرِ پیرامون GJ 436b را با بهره از تلسکوپ فضایی هابل و تلسکوپ فضایی پرتو X چاندرا یافتند.

نویسنده ی اصلی این پژوهش، دیوید ارنرایک که اخترشناسی در رصدخانه ی دانشگاه ژنو سوییس است می گوید: «من از بزرگی ابر گازی که دارد از این سیاره می گریزد بهت زده شده ام.»

GJ 436b که با حدود ۳۳ سال نوری فاصله از زمین، در صورت فلکی شیر (اسد) جای دارد، گونه ای از سیاره های فراخورشیدی است که به نام نپتون های گرم شناخته می شوند. این گونه سیاره ها تقریبا ۱۰ تا ۲۰ برابر زمین جرم دارند و می شود گفت هم‌جرم "نپتون های سرد"ی مانند اورانوس - و طبیعتا، نپتون- هستند، ولی فاصله ی آنها تا ستاره ی میزبانشان به اندازه ی فاصله ی تیر تا خورشید و یا کمتر است. به گفته ی ارنرایک، GJ 436b با فاصله ی مداری تنها ۴.۸ میلیون کیلومتر، ۳۳ بار به ستاره اش نزدیک تر از زمین به خورشید، و ۱۳ بار نزدیک تر از تیر به خورشید است. یک سال این فراسیاره تنها ۲.۶ روز زمینی به درازا می کشد یعنی در هر ۲.۶ روز یک بار ستاره اش را دور می زند.

بیشتر ابر گازی پیرامون GJ 436b از هیدروژن ساخته شده و سری گِرد دارد که GJ 436b را در بر گرفته، با دُمی که با گردش سیاره در مدارش، پشت سر آن کشیده شده است. قطر سر این ابر حدود ۳ میلیون کیلومتر است، یعنی پنج برابر قطر ستاره ی میزبان. بلندی این دُم نامشخص است، زیرا رصدها و تصاویر گروه پژوهشگران همه ی آن را به طور کامل نپوشانده، ولی مدل های رایانه ای نشان می دهد که بلندی آن می تواند به ۱۵ میلیون کیلومتر برسد.
در اینجا نمایی قطبی [از بالا] از سیاره ی گلیزه ۴۳۶بی را به گرد ستاره اش می بینید. دم بلند و دنباله‌دار-مانندی که از پف کردن و جدا شدن جو آن پدید آمده در اینجا به خوبی دیده می شود. این فراسیاره ۴.۸ میلیون کیلومتر از ستاره اش فاصله دارد و در تنها ۲.۶ روز زمینی آن را دور می زند.. تصویر بزرگ تر
اگرچه پژوهش های گذشته پیش بینی کرده بودند که غول های گازی بسته به میزان داغی‌ آن ها در اثر نزدیکی به ستارگانشان، می توانند دُم هایی دنباله دار-مانند پدید آورند، ولی به گفته ی ارنرایک، GJ 436b نخستین سیاره ایست که دم دنباله دار-مانندش با اطمینان دیده و شناسایی شده. (در یکی از پژوهش های گذشته شواهد نامستقیمی از یک سیاره ی سنگی یافته شده بود که گویا در حال فروپاشی پیرامون ستاره ی میزبانش است و دارد مانند یک دنباله دار، دُمی از مواد پشت سرش پدید می آورد. در آن پژوهش از داده های تلسکوپ فضایی کپلر ناسا بهره گرفته شده بود که پراکندگی نور ستاره ی میزبان این سیاره را مشاهده کرده بود.)

به برآورد دانشمندان، GJ 436b اکنون دارد در هر ثانیه حدود ۱۰۰۰ تُن گاز پس می زند. این بدان معناست که GJ 436b دارد در هر یک میلیارد سال، حدود ۰.۱ درصد جو خود را به باد می دهد. این نرخ دسترفت بسیار کُندتر از آنست که GJ 436b بتواند جو خود را در درازنای زندگی ستاره اش که یک کوتوله ی سرخ است از دست بدهد [کوتوله های سرخ عمر بسیار بسیار درازی دارند-م]. هر چند دانشمندان برآورد می کنند در روزگار جوانی این ستاره، زمانی که بسیار فعال تر بوده، GJ 436b می توانسته ۱۰ درصد یا بیشتر از جو خود را در یک میلیارد سال نخست زندگی‌اش از دست داده باشد [یعنی در زمان جوانی ستاره، سیاره هم با سرعت بیشتری جو خود را از دست می داده- م].

به تازگی، گروه دیگری از پژوهشگران نشان دادند که GJ 436b شاید دارای آسمانی پر از هلیوم و کم-هیدروژن باشد. ارنرایک می گوید: «با این حال، جو GJ 436b برای آن که به راستی پُر-هلیوم و کم-هیدروژن باشد، می بایست درصد بسیار کوچکی از جرم آغازین سیاره را می داشته، چیزی نزدیک به یک هزارم. در این صورت، کل جو سیاره باید امروز از دست رفته باشد، که بر پایه ی سنجش های ما چنین نشده.»

در این ویدیوی پویانمایی، برداشتی هنری از گذر سیاره ی گلیزه ۴۳۶بی از برابر ستاره ی میزبانش را می بینید. خود سیاره با یک هاله ی گازی غول پیکر در بر گرفته شده و دمی بلند هم مانند یک دنباله دار پشت سرش جریان دارد. نمودار پایینی، اندازه ی درخشش ستاره را به هنگام گذر سیاره و ابر هیدروژنی‌اش از میان ستاره و بیننده ی زمینی را نشان می دهد:

ارنرایک یادآوری می کند که فضاپیمای کپلر، و همچنین فضاپیمای آینده ی ناسا به نام TESS، و فضاپیماهای آینده ی سازمان فضایی اروپا به نام های PLATO و CHEOPS «دارند برای یافتن هزاران سامانه ی دیگر مانند GJ 436 در سال های آینده آماده می شوند.». این بدان معناست که به زودی می توانیم سیاره های بسیاری با دم هایی دنباله دار-مانند را بیابیم.

دانشمندان اکنون بر آنند تا سیاره های کم جرم تر مانند "ابَرزمین ها" و "ریز-نپتون ها" را بررسی کنند تا ببینند آیا آن ها هم می توانند جوهایی پف کرده و دم هایی دنباله دار-مانند داشته باشند یا نه.

ارنرایک می گوید: «ما می خواهیم در سال آینده یکی از چنین اجرامی رابه کمک هابل بررسی کنیم، و برای رصد چندین مورد دیگر نیز پیشنهاد داده ایم.»

این دانشمندان جزییات یافته های خود را روز ۲۴ ژوئن در شماره ی برخط نشریه ی نیچر منتشر کردند.

واژه نامه:
Neptune - planet - comet - tail - Gliese 436b - GJ 436b - Earth - NASA - Hubble Space Telescope - Chandra X-ray Observatory - David Ehrenreich - constellation Leo - cold Neptune - Uranus - Mercury - sun - hydrogen - star - cometlike - Kepler space telescope - red dwarf - GJ 436b - helium - TESS space mission - European Space Agency - CHEOPS - PLATO - super-Earth - mini-Neptune - journal Nature - transit

منبع: Space.com، عکس ها و ویدیو از spacetelescope 

همایش پرنورترین شبچراغ های آسمان

این سه جرم درخشان بر فراز افق چیستند؟ دو سیاره، و ماه.
نخست از افق درون تصویر بیاغازیم که خط ساحلی اقیانوس اطلس در پارک ملی گالیزیا در شمال اسپانیاست.
دورتر از افق، در سمت چپ، کره ی ماه را می بینیم. ماه که به سادگی درخشان ترین جرم آسمان شبانه ی زمین است، اینجا در گام هلال بود ولی باز هم این چنین می درخشید.
جرم دورتر بعدی، در سمت راست، سیاره ی ناهید است و پس از آن، سیاره ی مشتری در بالا، که نوک بالایی این سه گوش را ساخته.
این تصویر با نوردهی بلند گرفته شده و در مدت نوردهی، چرخش سریع زمین باعث شده همه ی اجرام آسمانی درون چشم انداز، از جمله ستارگان بسیار دوردست، همچون خط های اندکی خمیده دیده شوند.
این عکس در یکشنبه شب گذشته گرفته شده. گرچه ماه با جابجایی در مدارش اکنون از این بخش آسمان دور شده، ولی سیاره های ناهید و مشتری را همچنان تا نیمه های ماه اوت می توان پس از غروب آفتاب در افق باختری دید.
ناهید و مشتری یک هفته ی دیگر (روز ۱ ژوییه)  به نزدیک ترین فاصله ی دیداری از هم در آسمان زمین می رسند و یک همیستانی یا مقارنه را پدید خواهند آورد. در آن هنگام، جدایی این دو سیاره از هم کمتر از قطر زاویه ای ماه کامل خواهد بود.

واژه نامه:
Conjunction - Moon - Atlantic Ocean - Galicia National Park - Spain - crescent phase - planet Venus - Jupiter - triangle - Earth - angular diameter

منبع: apod.nasa.gov

در تازه ترین ویدیوی نیوهورایزنز، اندازه ی پلوتو دو برابر می شود!

* گرچه برای رسیدن فضاپیمای نیوهورایزنز ناسا به پلوتو باید تا روز ۱۴ ژوئیه صبر کنیم، ولی با نزدیک تر شدن آن به پلوتو، گروه دانشمندان از هم اکنون در حال دستیابی به یافته های تازه و تازه تری درباره ی سامانه ی این سیاره ی کوتوله هستند.

در این ویدیو که روز ۲۲ ژوئن ۲۰۱۵ منتشر شده، پلوتو و شارون را از چشم فضاپیمای نیوهورایزنز یا افق های نوی ناسا می بینیم. نیوهورایزنز در روز ۱۴ ژوییه به نزدیک ترین فاصله از پلوتو خواهد رسید.

در یک رشته ی بلند از تصاویری که نیوهورایزنز یا افق های نو از ۲۹ می تا ۱۹ ژوئن با دوربین تلسکوپی شناسایی برد بلند خود (لوری، LORRI) گرفته، اندازه ی پلوتو و بزرگ ترین ماهش، شارون بیش از دو برابر می شود. اکنون دانشمندان گروه نیوهورایزنز با کمک افزایش سریعی که در کیفیت تصاویر پدید می آید دریافته اند که "نیمکره ای از پلوتو" که نیوهورایزنز به هنگام گذشتن از کنار آن، رو به فضاپیما خواهد بود، بیشترین گونه‌گونی در ویژگی های سطحی که تاکنون روی این سیاره ی کوتوله دیده شده را دارد. آن ها همچنین پی برده اند که شارون یک "قطب تیره" دارد: یک ناحیه ی تیره ی رازآمیز که گونه ای "کلاهک پاد-قطبی" را پدید آورده است [کلاهک های قطبی معمولا پوشیده از یخ، و سفیدرنگند].

آلن استرن، سربازرس نیوهورایزنز از بنیاد پژوهشی جنوب باختر در بولدر کلرادو می گوید: «این سامانه به راستی شگفت انگیز است. گروه علمی ما از آن چه روی نیمه ی نزدیکش می بیند به وجد آمده. هر ویژگی سطحی که روی این سیاره ی کوتوله می بینیم -از جمله تیره ترین و روشن ترین مناطق سطح- به ما می گویند که آن جا سرزمین شگفتی ها است!»

وی می افزاید: «و درباره ی شارون، وای! فکر نمی کنم کسی انتظار این را داشت که شارون رازی مانند یک سطح تیره روی قطبش داشته باشد. چه کسی چنین آرایشی به آن داده؟»
در این عکس‌ها که توسط دوربین شناسایی برد بلند فضاپیمای نیوهورایزنز (لوری، LORRI) گرفته شده، چندین ویژگی بزرگ روی سطح پلوتو دیده می شود. هنگامی که مناطق گسترده‌ی تاریک و روشن نزدیک لبه‌های پلوتو پدیدار می‌شوند، نمای نا-کروی آشکار ولی دروغینی به پلوتو می‌دهند؛ داده های پپیشین نشان داده که پیکره‌ی پلوتو تقریبا یک کره‌ی کامل است. این تصویر در اندازه‌ی چهار برابر عکس‌های اصلی LORRI نمایش داده شده و با بهره از ترفندی به نام واپیچش تصویر پردازش شده‌اند که با وارونه کردن اثر پیچیدگی ها، تصاویر خام و پردازش نشده را واضح و روشن و ویژگی‌های سطح پلوتو را نمایان‌تر می‌کند.

دانشمندان نیوهورایزنز برای آشکارتر کردن عکس های خام و پردازش نشده ای که فضاپیما به زمین فرستاده از ترفندی به نام واپیچش تصویر (deconvolution) بهره می برند. در این تصاویر تازه همچنین پادسانی (کنتراست) را نیز افزایش داده اند تا جزییات بیشتری نمایان شود. واپیچش گاهی می تواند جزییاتی "دروغین" هم به تصویر بیافزاید، از همین رو دانشمندان برای تایید این جزییات، این عکس ها را با کمک عکس های تازه ای که در روزهای آینده از فاصله های نزدیک تر گرفته خواهد به دقت بازبینی خواهند کرد تا ببینند آیا این جزییات وسوسه انگیز در آن ها هم دیده خواهد شد یا نه. نمای پلوتو در این تصاویر چندان کروی به نظر نمی رسد که واقعی نیست؛ این یک خطای دید است که در اثر ترکیب فرایند پردازش تصویر و تغییرات گسترده در درخشش سطح پلوتو پدید آمده.

جف مور، بازرس همکار و رهبر تصویربرداری گروه علمی نیوهورایزنز در مرکز پژوهشی ایمز ناسا در مانتین ویوی کالیفرنیا می گوید: «شناساییِ بی‌ابهامِ بخش های تیره و روشن سطحی هم روی پلوتو و هم روی شارون نشانگر طیف گسترده ای از چشم اندازهای گوناگون روی هر دوی آن ها است. برای نمونه، لبه ی روشنی که روی پلوتو می بینیم شاید ته‌نشست های یخی باشند که دارند از یک کلاهک قطبیِ در حال تبخیر به جا می مانند، کلاهکی که اکنون در تابستان به سر می برد.»
این تازه ترین تصاویر، جزییاتی چشمگیر را روی سطح شارون، بزرگ ترین ماه پلوتو آشکار کرده اند. این عکس ها را فضاپیمای نیوهورایزنز در روز ۱۸ ژوئن ۲۰۱۵ به کمک دوربین شناسایی برد بلند خود (لوری، LORRI) گرفته. تصویر سمت چپ تصویر اصلی است که چهار برابر بزرگ تر از اندازه های اصلی تصاویر LORRI نشان داده شده. این عکس هم با بهره از ترفند واپیچش تصویر، واضح تر شده و جزییاتی روی سطح شارون را اشکار کرده اند، از جمله تیرگی نمایان قطب آن. واپیچش گاهی می تواند جزییاتی "دروغین" هم به تصویر بیافزاید، از همین رو دانشمندان برای تایید این جزییات، این عکس ها را با کمک عکس های تازه ای که در روزهای آینده از فاصله های نزدیک تر گرفته خواهد به دقت بازبینی خواهند کرد.

فضاپیمای نیوهورایزنز که به اندازه ی یک پیانو است اکنون حدود ۴.۷ میلیارد کیلومتر از خورشید و تنها ۲۵ میلیون کیلومتر از پلوتو فاصله دارد. این فضاپیما و دستگاه های همراهش همگی در وضعیت خوبی هستند و معمولی و درست کار می کنند.

واژه نامه:
NASA - New Horizons - Pluto - piano - Long Range Reconnaissance Imager - LORRI - moon - Charon - hemispher - planet - dark pole - anti-polar cap - Alan Stern - Southwest Research Institute - wonderland - deconvolution - Earth - artifact - Jeff Moore - Ames Research Center - frost - polar cap - sun -

منبع: nasa

حباب غول پیکر در فضا

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر
این حباب کیهانی که توسط بادهای پرسرعتِ یک ستاره ی داغ و پرجرم باد شده، ابعادی غول آسا دارد.
عنوان رده بندی شده ی آن شارپلس ۳۰۸-۲ است و با فاصله ای در حدود ۵۲۰۰ سال نوری از زمین، در راستای صورت فلکی سگ بزرگ جای دارد. این حباب، پهنه ای کمی بیش از یک ماه کامل را در آسمان سیاره ی زمین می پوشاند که در فاصله‌ی برآوردی آن، نمایانگر قطری به اندازه ی ۶۰ سال نوریست.
ستاره ی بزرگ و سنگینی که شارپلس ۳۰۸-۲ را پدید آورده یک ستاره ی ولف-رایه است و همان نقطه ی روشنیست که نزدیک مرکز سحابی دیده می شود. ستارگان ولف-رایه بیش از ۲۰ برابر خورشید جرم دارند و گمان می‌رود نماینده ی یک مرحله ی کوتاه پیش-ابرنواختری در روند زندگی ستارگان بزرگند.
بادهای پرسرعتی که از این ستاره ی ولف-رایه می وزند، مواد کم سرعت تری را که در مرحله های پیشین زندگی ستاره از آن پس زده شده بودند روفته اند (جاروب کرده اند) و در نتیجه این سحابی حباب-مانند را پدید آورده اند که دارد همچنان با سرعت ۶۰ کیلومتر بر ثانیه باد می شود.
سن این سحابیِ باد شده چیزی در حدود ۷۰ هزار سال است؛ یعنی زمانی آغاز به شکل گیری کرده بوده که سیاره ی زمین، در دوران پارینه‌سنگی میانی به سر می برد!
تابش نسبتا کم‌سویی که در این تصویر گسترده ثبت شده، بیشتر ناشی از گسیلش اتم های یونیده ی اکسیژن است و بر پایه ی نقشه ی رنگی، به فام های آبی نمایانده شده [زیرا بدون این رنگ ها برای چشم انسان نادیدنی است- م].

واژه نامه:
Sharpless 308 - star - bubble - Sharpless 2-308 - constellation of the Big Dog - Canis Major - Full Moon - Wolf-Rayet star - nebula - Sun - pre-supernova - star evolution - ionized - oxygen

منبع: apod.nasa.gov

هاله غباری اسرارآمیز ماه

* مشاهدات تازه نشان می دهد ابری همیشگی از غبار که کره ی ماه را در بر گرفته، به احتمال بسیار از برخورد ذرات دنباله دارها به سطح ماه پدید آمده است.

داده های به دست آمده از کاوشگر جو و محیط غباری ماه ناسا (لَدی، LADEE)، فضاپیمایی که یکی از کارهایش دیدبانی غبارهای ماه است، وجود ابری از غبار را نشان می دهد که با آنچه احتمالا توسط فضانوردان آپولو ۱۵ و ۱۷ دیده شده بود تفاوت دارد. آن فضانوردان "تابشی" را روی ماه دیده بودند که به باور برخی، توسط ذرات غبار شناور بر فراز سطح ماه پدید آمده بود.
برداشت هنری از غبارهای درون اگزوسفر یا برون‌سپهر ماه (لایه ی نازک جو). رنگ ها نشانگر مقدار موادی هستند که از روی سطح به بالا پرتاب شده اند؛ رنگ سرخ بیشترین مقدار را می نمایاند. مدارها جاهایی را نشان می دهد که برخودهای کتره ای رخ می دهند و کمان بلند خط خاکستری هم مسیر فضاپیمای LADEE است
رهبر پژوهشگران، میهالی هورانی که یک استاد فیزیک در آزمایشگاه فیزیک هوا و فضا در دانشگاه بولدر کلرادو است، در ایمیلی به اسپیس دات کام گفت: «LADEE نخستین فضاپیمایی بود که یک دستگاه ویژه ی غبار را به مدار پایین ماه برد. همه ی ماموریت های دیگر به اندازه ای دور بودند که برای تصویربرداری مشکل خط دید داشتند.»

«ابری که ما شناسایی کردیم از ذرات بزرگ تری درست شده و چگالی‌اش به اندازه ای کم است که فضانوردان نمی توانستند متوجه آن شوند.»

دانشمندان دریافته اند یک ابر همیشگی از غبار که بر
فراز ماه شناور است، از برخورد ذرات ریز فضایی
به سطح ماه پدید آمده. در این نمای داده نگاری، فرآیند
پیدایش این ابر را می بینید. تصویر بزرگ تر
افزون بر آن، گروه هورانی می گویند که همه ی اجرام "بی هوا" ی سامانه ی خورشیدی -مانند ماه های بهرام- با چنین ابرهای غباری در بر گرفته شده اند. دلیلش اینست که همه ی این اجرام مورد برخورد ذراتی هستند که از کمربند کویپر در لبه ی سامانه ی خورشیدی می آیند [اجرام دیگری که هوا دارند، این ذرات را پیش از رسیدن به سطح، در جو خود می سوزانند-م].

دنباله دارها و ماه ها
هورانی نخستین بار چند دهه پیش به این پرسش علاقمند شد. وی در دهه ی ۱۹۹۰ بازرس همکارِ یک سامانه ی آشکارساز غبار (DDS) بود که فضاپیمای گالیله ی ناسا در ماموریتی که به گرد مشتری و ماه هایش داشت با خود برد. DDS ابرهای غباری را یافت که ماه های یخ زده ی مشتری -گانیمد، کالیستو، و اروپا- را در بر گرفته بودند.

وی می گوید: «این پرسش به طور طبیعی پیش آمد که آیا ماه خودمان هم ابر غباری دارد که در اثر برخورد ذرات و خاک میان‌سیاره ای پدید آمده باشد یا نه.»

هورانی همچنین در مشاهده ی دنباله دار هالی به کمک فضاپیمای وگا ونوس در دهه ی ۱۹۸۰ نیز شرکت داشت.

او می گوید: «دنباله دارها شاید بهترین نمونه هایی باشند که در آنان ها، ذرات غبار با پلاسما (الکترون ها و یون ها) همزیستی دارند به گونه ای که فیزیک پلاسمای نامعمولی می تواند در آن ها انجام پذیرد. سطح ماه به عنوان جای بیگانه ی دیگری که بارداری الکتریکی ذرات غبار، و جنبش الکتروستاتیکی غبار می تواند در آن رخ دهد پیشنهاد شده؛ بنابراین من به زودی علاقمند شدم تا در صورت امکان، این سنجش ها را انجام دهم.»

فضاپیمای لَدی که کارش را در اکتبر ۲۰۱۳ آغاز کرد، در مدت ۸۰ روز دیدبانی ماه، ۱۴۰ هزار برخورد غباری را شناسایی کرد. پژوهشگران متوجه شدند که ابر پدید آمده در اثر این برخوردها شکل نامنظمی دارد، که نشان می داد این برخوردها مربوط به ذرات خاک دنباله دارها بوده اند (زیرا دنباله دارها بر خلاف سیارک ها، مدارهای کشیده ای دارند و ذراتشان با زاویه ی بسته و مایل به سطح می خورد).

در آن زمان، لَدی تقریبا هفته ای یک بار افزایشی ناگهانی از ۱۰ تا ۵۰ ذره را شناسایی می کرد که در کمتر از یک دقیقه رخ می داد. این نشان می داد که این خیزش های کوتاه مدت غبار همگی از یک برخورد که دقایقی پیش روی داده بوده سرچشمه گرفته بودند.

بارش های شهابی
فضانورد آپولو ۱۷، یوجین سرنان هم پدیده ی غبار های
پیرامون ماه را دیده بود. طرحی که اینجا می بینید را وی
از چیزی که دیده کشیده، و تابش غبارها به هنگام طلوع
خورشید از پشت ماه در سال ۱۹۷۲ را نشان می دهد.
افزون بر یافتن این ابر، چیزی که پژوهشگران را به شگفتی انداخت دیدن افزایش ناگهانی برخوردها به هنگام بارش شهابی دوپیکری (جوزایی) در ماه دسامبر بود. نرخ این برخوردها به مدت حدود ۱.۵روز در نیمه های ماه اوج گرفت.

هورانی می نویسد: «هنگامی که ما روی زمین از تماشای "تیرهای شهاب" در بارش های شهابی لذت می بریم، همین بارش ذرات میان‌سیاره ای ماه را بمباران می کنند، زیرا در ماه که هوایی وجود ندارد، این ذران هم یکراست به سطح کوبیده می شوند و ذرات غبار را از روی ماه بلند می کنند.»

همچنین، چگالی این ابر پیرامون خط پایانگر یا سایه‌مرز بامدادی ماه، جایی که روشنی روز جایش را به تاریکی می دهد، بیشینه است [دلیلش را اینجا خواندید: * جست و خیز شن های ماه]. این ابر غبار روی ماه های مشتری نظم کمتری دارد که به نوشته ی پژوهشگران، به علت نفوذ گرانش نیرومند این غول گازی است.

البته این ذرات برخاسته از سطح، با مدل های غبار میان‎سیاره ای نزدیک زمین و نیز پدیده هایی مانند نور برجگاهی (منطقه البروجی) که از روی زمین می بینیم همخوانی دارد.

هورانی پیشنهاد کرده که یکی از دستگاه های فضاپیمای تازه ی ناسا که به بررسی اروپا، ماه مشتری خواهد پرداخت می تواند به پژوهشگران در شناخت بهتر آن چه روی ماه های مشتری رخ می دهد کمک کند. بازرس این دستگاه که یک "تحلیلگر غبار سطح" است، ساشا کمف، استادیار دانشگاه بولدر کلرادو خواهد بود.

جزییات این پژوهش روز ۱۷ می در نگارش برخطِ نشریه ی نیچر منتشر شد.

در همین زمینه: * توفان های خورشید می تواند شن های ماه را بلند کند

واژه نامه:
Moon - comet - NASA - Lunar Atmosphere and Dust Environment Explorer - LADEE - astronaut - Apollo 15 - Mihaly Horanyi - University of Colorado - airless - solar system - moon - Mars - Kuiper belt - dust detector system - DDS - Galileo mission - Jupiter - Ganymede - Callisto - Europa - Comet Halley - Vega Venus spacecraft - plasma - electron - ion - electrostatic dust mobilization - Geminid - meteor shower - Earth - shooting star - terminator - gas giant - interplanetary dust - planet - zodiacal light - Jovian moon - Sascha Kempf - Nature - exosphere - Apollo 17 - Eugene Cernan

منبع: Space.com

افق تازه ای که بر نسل بشر نمایان خواهد شد


فضاپیمای نیوهورایزنز یا افق های نو کمتر از سه هفته ی دیگر به پلوتو می رسد.
چنان چه در این ویدیو به روشنی نشان داده شده، بشریت در نیم سده ی گذشته روزگاری تاریخی و بی سابقه از کاوش روباتیک سیاره های سامانه ی خورشیدی را گذرانده است. 
در این ویدیو، پرواز و گذشتن فضاپیماهای گوناگون از کنار سیاره ها به گونه ای هنرمندانه به نمایش در آمده است: پرواز فضاپیمای مارینر ۲ از کنار ناهید در ۱۹۶۲، مارینر ۴ از کنار بهرام در ۱۹۶۵، پایونیر ۱۰ از کنار مشتری در ۱۹۷۳، مارینر ۱۰ از کنار تیر در ۱۹۷۴، پایونیر ۱۱ از کنار کیوان در ۱۹۷۹، وویجر ۲ از کنار اورانوس در ۱۹۸۶ و سپس نپتون در ۱۹۸۹.
در پی همه ی این ها، صحنه ای انگاشتی (فرضی) را می بینید که گذشتن فضاپیمای نیوهورایزنز از کنار پلوتو در ماه آینده را نمایش می دهد. اگر همه چیز از روی برنامه پیش برود، در آن زمان، سیاره ی کوتوله ی پلوتو دورترین دنیایی خواهد شد که تاکنون توسط انسان ها کاوش شده.
گفتن ندارد که نماهای پلوتو در این ویدیو تنها حدس و گمانند. کسی چه می داند؟ چهره ی واقعی پلوتو و ماه هایش می تواند آمیزه ای از چیزهای آشنا مانند دهانه ها باشد، و یا شاید چیزهایی ناآشنا مانند ... [؟!]

واژه نامه:
New Horizons - Pluto - Solar System - planet - Mariner 2 - Venus - Mariner 4 - Mars - Pioneer 10 - Jupiter - Mariner 10 - Mercury - Pioneer 11 - Saturn - Voyager 2 - Uranus - Neptune - dwarf planet - human - moon - crater

منبع: apod.nasa.gov

نماهای کیوان از انقلاب تا انقلاب

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر
بر روی سیاره ی کیوان (زحل)، این حلقه ها هستند که فصل را به ما نشان می دهند.
برای ما که روی زمینیم، امروز انقلاب فصلی رخ داد، زمانی که راستای محور چرخش زمین درست رو به خورشید می شود.
در نیمکره ی شمالی زمین، امروز انقلاب تابستانی بود و این نیمکره با گذراندن بلندترین روز، بیشترین نور را از خورشید دریافت کرد.
از آن جایی که حلقه های شکوهمند کیوان در صفحه ی استوایی این سیاره جای دارند، هنگامی که راستای محور چرخش کیوان رو به خورشید می شود، این حلقه ها هم -از سمت خورشید- با بیشترین گستردگی دیده می شوند.
و برعکس، هنگامی که راستای محور چرخش کیوان رو به پهلو می شود، برابران یا اعتدال فصلی رخ می دهد. در این هنگام حلقه های کیوان از سمت خورشید، از لبه دیده می شوند و به سختی می توان آن ها را بازشناخت.
در این تصویر همنهاده، نماهای کیوان در ۱۱ سال گذشته را در یک ردیف می بینیم. این نماهای پی در پی نشان می دهند که چگونه این غول گازی دارد با گذر از تابستان نیمکره ی جنوبی‌اش، به سوی تابستان نیمکره ی شمالی‌اش می رود.
گرچه انقلاب تابستانی نیمکره ی شمالی کیوان در ماه می ۲۰۱۷ رخ خواهد داد، ولی می توان گفت پایینی ترین نمای کیوان در این ردیف، بیشترین همسانی را با انقلاب فصلی امروز زمین دارد.

در همین زمینه: * بزرگ ترین ساعت آفتابی که می شناسیم  

واژه نامه:
Saturn - Earth - solstice - spin axis - Sun - Summer Solstice - rings - planet - equator - equinox

منبع: apod.nasa.gov

Blogger template 'Browniac' by Ourblogtemplates.com 2008

بالای صفحه