ستارگانی که در غربت مرده اند

* پژوهشگران تایید کرده اند که سه ستاره ی دورافتاده و تنها، در دل فضای میان-کهکشانی به ابرنواختر تبدیل شده و مرده اند.

فضای میان کهکشان های یک خوشه ی کهکشانی کاملا تهی نیست- گاهی تک ستارگانی هم در آن پیدا می شود. این ستارگان درون-خوشه ای (intracluster) از کهکشان های میزبانشان بیرون افتاده و به امان خدا در فضای میان کهکشانی رها شده اند. آن ها اگرچه تنهایند ولی همچنان برای شناخت و سنجش مقدار جرم درون کیهان و جایگاه های این جرم ارزش و اهمیت دارند.

برداشت هنری از یک ابرنواختر گونه ی Ia در فضای میان کهکشان های یک خوشه ی بزرگ کهکشانی. یکی از این کهکشان ها هم در سمت چپ نمایش داده شده.

ولی اینجا مشکلی هست. اگرچه دیدن و بررسی یک ستاره در کهکشانی به نسبت نزدیک مانند آندرومدا (زن برزنجیر) امکان پذیر است، ولی دیدن تک ستارگان دورتر از فضای محلی کار دشواریست. از همین رو اخترشناسان برای نقشه برداری از ماده ی معمولی موجود میان کهکشان های دورتر به سراغ ابرنواخترها رفته اند، چون بسیار درخشان‌ترند و دیدنشان آسان تر است.

چند سال پیش، پژوهشگران با بهره از تلسکوپ کانادا-فرانسه-هاوایی (CFHT) پیمایشی از ابرنواخترهای گونه ی Ia درون و نزدیک خوشه های کهکشانی دوردست انجام دادند*. آن ها در این پیمایش دریافتند که چهار تا از این کوتوله های سفیدِ منفجر شده، در فضای عمدتا تهی میان کهکشان ها شناور بوده اند ولی در آن زمان نتوانستند عکس هایی به اندازه ی کافی روشن و واضح بگیرند که تنها بودنِ این انفجارها را تایید کند. اکنون ملیسا گراهام از دانشگاه برکلی کالیفرنیا به همراه همکارانش، با بهره از تصاویر تلسکوپ فضایی هابل شواهد چنین چیزی را یافته اند.

نویسندگان این پژوهش، تنها بودن سه ابرنواختر از ابرنواخترهایی که CFHT دیده را تایید می کنند (ابرنواختر چهارمی گویا در یک کهکشان کوتوله ی کم نور رخ داده بوده). گراهام و همکارانش برآورد کردند که ۱۱% از ابرنواخترهایی که یافته اند در فضای میان-کهکشانی رخ داده بوده. و از آن جایی که ابرنواخترها رد ماده ی معمولی که ما نمی توانیم ببینیم، از جمله گاز، غبار، و ستارگان را نشان می دهند، پس این بدان معناست که به طور تقریبی ۱۱% از ماده ی معمولی کیهان هم در فضای میان-کهکشانی شناور است.

این پویانمایی (gif) از دو عکس درست شده: عکسی که در
سال ۲۰۰۹ توسط تلسکوپ CFHT گرفته شده بود و عکس
واضح تری که در سال ۲۰۱۳، تلسکوپ هابل گرفته بود.

پژوهشگران امیدوارند با بهره جستن از ستاره های درون-خوشه ای بتوانند به شناخت بهتری از پیدایش خوشه های کهکشانی دست یابند. [زیرا] اگرچه فاصله ی یکی از این ستارگان از نزدیک ترین همسایه اش شاید بیش از ۳۰۰ سال نوری باشد (حدود ۷۰ برابر فاصله ی خورشید از نزدیک ترین همسایه اش، پروکسیما قنطورس)، ولی باز هم این ستاره ی درون-خوشه ای از نظر گرانشی در بند کل خوشه ی کهکشانی باقی مانده است.

می توان این ستاره را مانند یک راهب گوشه نشین انگاشت که در غاری بیرون از یک شهر بزرگ زندگی می کند؛ این راهب شاید برخوردی با ساکنان شهر نداشته باشد ولی باز هم بخشی از یک جامعه ی بزرگ تر به شمار می آید. ستارگان درون-خوشه ای هم مانند این تارکان دنیا، می توانند ارایه گرِ بینشی از تاریخ کهکشان هایی باشند که روزی ترکشان کرده اند.

برای آگاهی بیشتر در این باره، می توانید به گزارش خبری دانشگاه برکلی سری بزنید و یا پژوهشنامه ی آن در شماره ی ۱۳ می ۲۰۱۵ نشریه ی آستروفیزیکال جورنال را بخوانید.

-----------------------------------------
*) ابرنواختر گونه ی Ia از انفجار افسارگسیخته ی گرما-هسته ای یک کوتوله ی سفید رخ می دهد.

در همین زمینه: * راز تنهاترین ابرنواخترهای کیهان * یک خوشه ستاره ای که درسته از کهکشانش بیرون انداخته شده * کشف یک ستاره گریزان
و: * سرگذشت شگفت انگیز سریع ترین ستاره کهکشان راه شیری * برای بیرون رفتن از کهکشان چه سرعتی باید داشته باشیم؟   

واژه نامه:

star - intracluster star - intergalactic space - Andromeda Galaxy - supernova - normal matter - Canada France Hawaii Telescope - CFHT - Type Ia - galaxy cluster - white dwarf - galaxy - Hubble Space Telescope - Melissa Graham - dwarf galaxy - Proxima Centauri - hermit - UC Berkeley

منبع: sky&telescope

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان