زندگی دوباره یک سحابی سیاره ای

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر

رنگ های روشن و زنده ی این ابرِ چشم-مانند که آبل ۷۸ نام دارد، داستانی از مرگ و زندگی ستاره ای را برای ما می گویند. در مرکز سحابی، یک ستاره ی خورشیدسان رو به مرگ که لایه های بیرونی‌اش را به فضا پس زده، برای مدتی کوتاه دوباره زنده شده تا شکوه گذشته اش را پژواک دهد.

پس زدن لایه های بیرونی، سرنوشت معمول همه ی ستارگانیست که جرمی میان ۰.۸ تا ۸ برابر خورشید دارند. این ستارگان پس از چند میلیارد سال، سرانجام سوخت همجوشی هسته ای در مرکزشان به پایان می رسد و زیر فشار گرانش خود می رُمبند و به کوتوله های سفید داغ و چگالی تبدیل می گردند. موادی که از آن ها پس زده شده و پیرامون آن ها را در بر گرفته هم ابرهایی زیبا می سازند که به نام "سحابی سیاره ای" یا سیاره نما شناخته می شود. این نام غلط انداز را ستاره شناسان سده ی ۱۸ میلادی که این ستارگان "پف کننده" را یافتند بر روی این سحابی ها گذاشتند زیرا ساختار گِرد آن ها از پشت تلسکوپ هایشان مانند سیاره ها دیده می شد.

ولی ما در این تصویر بیننده ی زندگی دوباره ای هستیم که برای یک سحابی سیاره ای یک رویداد استثنایی به شمار می آید. تاکنون تنها تعداد انگشت شماری از چنین ستارگان باز-زاییده شده ای یافته شده و در این مورد، پیچیدگی مواد برافروخته ی این ابر تاریخچه ی پرآشوب آن را می نمایاند.

اگرچه همجوشیدن هیدروژن و هلیوم در هسته ی این ستاره ی رو به مرگ متوقف شده بود، ولی برخی از مواد لایه ی پس زده شده ی بیرونی‌اش به اندازه ای فشرده شدند که همجوشی هلیوم دوباره در آن ها به راه افتاد.

این فعالیت تازه ی هسته ای باعث به راه افتادن بادی بسیار پرسرعت تر شد که به پس زده شدن مواد بیشتری انجامید. کنش و واکنش میان برون ریزی های کهنه و نو ساختار پیچیده ای به این ابر بخشید که از جمله ی این پیچیدگی ها می توان از رشته های شعاعی نام برد که چنان چه می بینید، از ستاره ی رُمبَنده ی مرکزی به بیرون کشیده شده اند.

برخورد بادهای کُند و تندی که در محیط آبل ۷۸ می وزند گازها را گرم کرده و دمایشان را به بیش از یک میلیون درجه رسانده، به گونه ای که باعث شده به شدت در طیف پرتوهای X بدرخشند. اخترشناسان این گاز داغ را با کمک رصدخانه ی فضایی XMM-نیوتونِ سازمان فضایی اروپا (ESA) شناسایی کردند و همانندی های خیره کننده ای میان آن با یک سحابی باز-زاییده شده ی دیگر به نام آبل ۳۰ یافتند.

این تصویر سه رنگ از همگذاری داده های پرتو ایکسی که تلسکوپ XMM-نیوتون در سال ۲۰۱۳ گرد آورده بود (آبی) با داده های طیف دیدنی (مریی) که با بهره از فیلترهای ویژه به دست آمده درست شده است. این فیلترهای ویژه تابش اکسیژن (سبز) و هلیوم (سرخ) را آشکار کرده اند و داده هایشان در سال ۲۰۱۴ با بهره از طیف نگار و دوربین اجرام کم نور اندلسی در تلسکوپ نوری نوردیک در لاپالمای جزایر قناری گردآوری شده. پژوهشنامه ای درباره ی تابش پرتو X از آبل ۸۷ در سال ۲۰۱۵ توسط جی.ای. توالا و همکاران ارایه شده.

واژه نامه:

Abell 78 - nebula - star - Sun - nuclear fuel - white dwarf - planetary nebula - planet - hydrogen - helium - core - fusion - radial filament - X-ray - ESA - XMM-Newton - Abell 30 - optical observation - oxygen - Andalusian Faint Object Spectrograph and Camera - Nordic Optical Telescope - Canary Islands - J.A. Toalá

منبع: ESA

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان