نزدیک ترین آتشبازی کیهانی پشت کهکشان راه شیری یافته شد

* دانشمندان یک کهکشان برخوردی تماشایی را یافته اند که تاکنون پشت کهکشان راه شیری پنهان شده بوده.

کشف این سامانه ی برخوردی که نزدیک ترین موردِ یافته شده از این دست است، دیروز توسط یک گروه از اخترشناسان به رهبری پرفسور کوئنتین پارکر از دانشگاه هنگ کنگ و پرفسور آلبرت زیلسترا از دانشگاه منچستر اعلام شد. دستاوردهای این دانشمندان در ماهنامه ی انجمن سلطنتی اخترشناسی منتشر شده.

تصویر رنگی از این برخورد. این تصویر از همگذاری عکس دوربین هیدروژن-آلفای CTIO با عکس های سرخ و آبی درست شده.
ستاره ی به شدت پرنور پیش زمینه در پایین تصویر جای داشت که برای نمایش بهتر، اینجا حذف شده.  تصویر بزرگ تر

فاصله ی این سامانه از ما ۳۰ میلیون سال نوریست که به نسبت نزدیک است. نام آن را "چرخ کاترین" گذاشته اند، هم به خاطر همانندی آن با آتش‌بازی آشنایی که به دلیل شکلش، چرخ کاترین نام دارد، و هم به این دلیل که نام همسر نویسنده ی دوم پژوهشنامه "کاترین" است [!].

چنین اجرامی از رده ی "کهکشان های حلقه ای" بوده و سامانه هایی بسیار کمیابند که از فرو رفتن یک کهکشان در قلب یک کهکشان هم-جرم خودش پدید می آیند. امواج شوک ناشی از برخورد، توده های گاز درون دو کهکشان را فشرده می کند و امواجی از ستاره زایی های تازه در آن ها به راه می اندازد. این به پیدایش یک حلقه ی تماشایی با تابش های شدید می انجامد که سامانه را مانند یک آتش‌بازی چرخ کاترین در شب جشن روشن می کند.

شمار سامانه های برخوردی کهکشانی کم است ولی از آن ها هم کمیاب تر، سامانه های برخوردی رو در رو است. تاکنون کمتر از ۲۰ سامانه با چنین حلقه های کاملی شناخته شده اند. [یک نمونه ی بسیار نمایان: * حلقه ای به مناسبت بیست و پنجمین سالگرد پرتاب تلسکوپ هابل به فضا]

سامانه ی چرخ کاترین در یک پیمایش میدان گسترده ی ویژه از بخش جنوبی کهکشان راه شیری به کمک تلسکوپ یو.کی. اشمیت در استرالیا یافته شده. در این پیمایش، از یک بخش باریک طیف نور دیدنی (مریی) بهره گرفته شد که مرکزش، خط گسیلشی "هیدروژن-آلفا"ی گاز هیدروژن بود. 

این گوهر کمیاب زمانی یافته شد که دانشمندان در جستجوی پَسمان های ستارگان رو به مرگِ کهکشان راه شیری، به بررسی تصاویر پیمایش پرداختند. آن ها از یافتن این حلقه ی دیدنی کیهانی که پشت گاز و غبار کهکشان راه شیری، در صورت فلکی آتشدان جای داشت بسیار شگفت زده شدند.

تصویری که با حذف نور سرخ -که به طور عمده از ستارگان معمولی
می تابد- از تصویر هیدروژن-آلفای CTIO به دست آمده و بدین ترتیب،
تنها مناطق فعال ستاره زایی در تصویر به جا مانده است. در اینجا هم
ستاره ی پرنور پیش زمینه از تصویر زدوده شده. تصویر بزرگ تر

این کهکشان حلقه ای نویافته هفت بار از موارد همانندی که تاکنون یافته شده، و چهل بار نیز از کهکشان پرآوازه ی "چرخ ارابه" نزدیک تر است. این حلقه پشت یک میدان ستاره ای شلوغ کهکشان راه شیری، و نزدیک به یک ستاره ی بسیار پرنور در پیش زمینه جای دارد، و دلیل این که تاکنون به چشم نیامده بود نیز همینست. کهکشان های بسیار کمی در همسایگی آن وجود دارد و احتمال رخ دادن یک برخورد در چنین بخش تهی‌ای از فضا بسیار پایین است.

پرفسور پارکر می گوید: «این سامانه نه تنها نمای خیره کننده ای دارد، بلکه به اندازه ی کافی نزدیک است که یک هدف آرمانی برای بررسی های دقیق باشد. این حلقه همچنین جرم بسیار کمی دارد -چند هزار میلیون برابر خورشید، یا کمتر از ۱% راه شیری-، پس این یافته ی ما نشان می دهد که حلقه های برخوردی می توانند به گرد کهکشان هایی بسیار کوچک تر از آنچه می پنداشتیم پدید بیایند.»

پرفسور زیلسترا هم می افزاید: «کم پیش می آید که نام ویژه ای روی اجرام آسمانی گذاشته شود. ولی من فکر می کنم چرخ کاترین مناسبت و همانندی ویژه ای دارد زیرا هم دارد یک آتش بازی انجام می دهد و هم ادامه ی سنت نامگذاری اجرام به نام عزیزانمان است.»

شمار کهکشان های کوچک تر بیش از کهکشان های بزرگ است، این یعنی که حلقه های برخوردی می توانند ده برابر رایج تر از چیزی که تاکنون پنداشته می شد باشند. این دانشمندان بر آنند تا بررسی های دقیق بیشتری با کمک تلسکوپ های بزرگ تر روی چرخ کاترین انجام دهند زیرا این کهکشان هم اکنون تنها نمونه از این گونه اجرام است که به اندازه ی کافی نزدیک هست که بشود آن را با چنین جزییات دقیق و ظریفی بررسی کرد.

باز در همین زمینه: * حلقه ای دور کمر یک کهکشان! * کهکشان حلقوی قطبی * کهکشانی با یک حلقه   

واژه نامه:

galaxy - Milky Way - Quentin Parker - Albert Zijlstra - Monthly Notices of the Royal Astronomical Society - Kathryn’s Wheel - firework - bulls-eye - Shockwave - Catherine wheel - UK Schmidt Telescope - wavelength - H-alpha - hydrogen - star - constellation of Ara - the Altar - Cartwheel galaxy - Sun - CTIO - star formation

منبع: sciencedaily

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان