چرا ماه دارد از زمین دور می شود؟

* سرعت دور شدن ماه از زمین می تواند بر زندگی زمینی اثر بگذارد، ولی این می تواند میلیاردها سال زمان ببرد.
* با کاهش سرعت چرخش زمین، کل سیاره ممکن است به آرامی به لنگش بیفتد (وول بخورد) و این چیزیست که می تواند تاثیر ویرانگری روی فصل های زمین داشته باشد.

برای ما نادیده گرفتن ماه، حتی در شب هایی که با نورش آسمان صاف را روشن کرده کار آسانیست و واقعا احساس می کنیم این گوی سیمین و تابناک همیشه ی خدا به همین شکل در آسمان بوده و هست و خواهد بود. ولی به هیچ روی چنین نیست.

ماه تنها زیبا نیست، بلکه وجودش برای بوم سازگان و زندگی جانوری حیاتیست.

به باور دانشمندان، کره ی ماه ۴.۵ میلیارد سال پیش، هنگامی پدید آمد که یک پیش-سیاره به بزرگی بهرام به زمین آغازین برخورد کرد. خرده موادی که در اثر این برخورد به فضا پرتاب شدند، به یکدیگر پیوستند و ماه را ساختند. شبیه سازی های رایانه ای از چنین برخوردی، با چیزی که اکنون در سده ی ۲۱ از سامانه ی ماه و زمین می بینیم همخوانی دارد.

از شبیه سازی ها نیز چنین بر می آید که ماه در زمان شکل گیری‌اش بسیار به زمین نزدیک تر بوده- با فاصله ی تنها ۲۲۵۰۰ کیلومتر. در حالی که امروزه ۴۰۲۳۳۶ کیلومتر میان زمین و ماه جدایی افتاده.

ماه دارد با نرخ پیوسته ی ۳.۷۸ سانتیمتر در سال از زمین دور می شود، تقریبا به اندازه ی سرعت رشد ناخن های ما.

به باور دانشمندان، ماه در پی برخورد زمین با یک سیارک بزرگ پدید آمد.
بخوانید: * نگاهی نو به تولد خشونت بار ماه

اگر ماه زمین را ترک کند، زمین آنقدر از سرعتش کم می شود تا به حالت ناپایداری برسد، هر چنداین روند میلیاردها سال زمان می برد و شاید اصلا رخ ندهد.

دلیل اصلی دور شدن ماه از زمین فعالیت کِشندهای (جزر و مدهای) زمین است. ماه با نیروی گرانشی که زمین بر آن وارد می کند در مدارش نگه داشته شده، ولی خود ماه هم نیروی گرانشی بر سیاره ی ما وارد می کند که باعث بالا آمدن اقیانوس های زمین و پیدایش یک کوژی کِشندی (برآمدگی کِشندی) می شود. 

با گردش زمین به گرد محور خود، این کوژی کشندی هم در عمل کمی جلوتر از ماه جای می گیرد. دلیلش اینست که بخشی از انرژی چرخش (اسپین) زمین از راه اصطکاک به این کوژی منتقل شده و باعث رانده شدن آن به جلو می شود به گونه ای که همواره جلوتر از ماه جای می گیرد. این کوژی کشندی مقدار اندکی انرژی به ماه می دهد و آن را به مداری بالاتر هل می دهد، مانند خط های سریع تر و بیرونی یک مسیر آزمایشی.

این پدیده همانند تجربه ی کسی است که سوار یک چرخ و فلک افقی شده؛ هر چه چرخ و فلک سریع تر بچرخد، آن شخص نیروی بیشتری رو به بیرون احساس می کند. ولی انرژ‌ی‌ای که ماه به هنگام هل داده شدن دریافت می کند با کاهش انرژی جنبشی آن جبران می شود، بنابراین شتابی که از کشندهای زمین پدید آمده در عمل سرعت ماه را کم می کند.

با آن که ممکن است ۳.۷۸ سانتی متر چندان زیاد به نظر نیاید، ولی همین تفاوت کوچک در یک بازه ی زمانیِ به اندازه ی کافی بلند می تواند با کاهش سرعت زمین، بر زندگی روی آن تاثیر بگذارد.

در روزگار جوانی زمین، هنگامی که ماه تازه شکل گرفته بود، بلندی روزهای زمین تنها ۵ ساعت بود. ولی با تاثیر ترمزی ماه بر زمین در درازنای ۴.۵ میلیارد سال، سرعت زمین کاهش یافته و بلندی روزهای آن به ۲۴ ساعتی که امروزه برای ما آشناست رسیده، و البته در آینده از این هم بلندتر خواهند شد.

ما می توانیم شواهدی از این کاهش سرعت را بر روی سنگواره های (فسیل های) برخی از جانداران ببینیم. با نگاه کردن به نوار رشد روزانه ی مرجان های دریایی می توان شمار روزهای هر سال در دوره های گذشته ی زمین را برآورد کرد، و از این راه می توانیم ببینیم که روزها دارند با نرخ ۱۹ ساعت در هر ۴.۵ میلیارد سال بلندتر می شوند.

ماه در روزگار جوانی‌اش بسیار به زمین نزدیک تر بوده.

بلندی یک روز، یا به بیان دیگر، سرعت چرخش یک سیاره، نقش بزرگی در پایداری آن سیاره دارد.

بشقابی که روی یک میله می چرخد را در نظر بگیرید، کلید کار اینست که بشقاب سریع بچرخد زیرا اگر کند شود، می لنگد و سرانجام بر روی زمین می افتد. درست به همین گونه، زمین هم با کاهش سرعتش آغاز به لنگش (وول خوردن) می کند و این چیزیست که می تواند تاثیر ویرانگری بر روی فصل ها بگذارد.

دلیل این که ما امروزه این فصل ها را داریم، کجی ۲۳ درجه ای زمین نسبت به محورش است. در تابستان نیمکره ی شمالی، این نیمکره رو به خورشید کج می شود، از همین رو شمالی ها روزهای بلندتر و هوای گرم تری خواهند داشت. ولی در زمستان، نیمکره ی شمالی از خورشید رو می گرداند و روزهای کوتاه تر و گرمای کمتری دریافت می کند (در آن زمان، نیمکره ی جنوبی رو به خورشید قرار می گیرد).

اگر این روند تغییر کند و زمین ناپایدار شود، افت و خیز دمایی در بخش هایی از زمین می تواند بسیار بیشتر از چیزی شود که اکنون در طول یک سال رخ می دهد، به گونه ای که دمای زمستان به پای دمای قطبی برسد و در پی آن هم تابستانی گُدازان بیاید.

ما انسان ها توانایی سازگار شدن با محیط پیرامون برای رفع نیازمان را داریم. اگر در روزگاری که چنین چیزی برای زمین رخ می دهد، هنوز انسانی روی آن باشد، به احتمال بسیار می تواند این دگرگونی های هولناک را با کمک دستگاه های گرمایشی و سرمایشی تاب بیاورد.

ولی شوربختانه بیشتر جانداران این گونه سازگارپذیر نیستند و فرگشت (تکامل) آن ها به اندازه ی کافی سریع انجام نمی شود که اگر چنین تغییراتی به دلیل وول خوردن زمینِ ناپایدار، به سرعت رخ دهد، بتوانند به خواب زمستانی بروند یا خود را از منطقه ی خطر دور کنند.

نژاد انسان در شرایط کنونی دلیل چندانی برای نگرانی ندارد. در زمانی که چنین چیزی رخ دهد، شاید فناوری انسانی به جایی رسیده باشد که بتواند چرخش زمین را سریع کند و یا این که ما را به یکی دیگر از سیاره های زیست پذیر کهکشان ببرد.

در همین زمینه: * ماه به شکل یک لیمو است؛ ولی چرا؟  

واژه نامه:

Moon - Earth - planet - Dr Maggie Aderin-Pocock - proto-planet - Mars - fingernail - gravitational force - tidal bulge - friction - test track - roundabout - fossil - growth band - coral - axis - Sun - adaptable - hibernate - galaxy - ecosystem - wildlife - asteroid

منبع: BBC

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان