کشف ورقه یخی بسیار گسترده درست زیر سطح بهرام

* یک ورقه یخی غول آسا که گستردگی‌اش به مجموع ایالت های کالیفرنیا و تگزاس می رسد، درست زیر سطح سیاره ی بهرام، میان استوا و قطب شمال آن پنهان شده.

* به گفته ی دانشمندان، این یخ می تواند یادگار بارش برف در ده ها میلیون سال پیش روی بهرام باشد.

بهرام (مریخ) اکنون سیاره ای سرد و خشک است ولی شواهد بسیاری وجود دارد که نشان می دهد روزگاری سطح آن را رودها، دریاچه ها و دریاها پوشانده بودند. دانشمندان بر روی زمین، عملا هر جایی که آب مایع بوده زندگی یافته اند، و همین برخی از پژوهشگران را به این باور رسانده که زندگی می توانسته در روزگار آبناکی بهرام پدید آمده باشد، و شاید حتی هنوز هم وجود داشته و خود در آبخوان های زیرسطحی پنهان کرده باشد.

دهانه ای که توسط الی برامسون از دانشگاه آریزونا بررسی شد. این عکس یک مدل دیجیتالی است که از روی عکس واقعی مدارگرد شناسایی بهرام درست شده. تصویر بزرگ تر

مقدار آب روی بهرام در مدت میلیون ها سال به گونه ی چشمگیری تغییر کرده که دلیلش ناپایداری "گِرای محور" آنست. گِرا یا انحراف محور یک سیاره، درجه ی میان محور چرخش آن نسبت به خط عمود بر صفحه ی مدارش است. بر خلاف زمین، بهرام یک ماه (قمر) بزرگ ندارد که جلوی لنگش محور آن را بگیرد، از همین رو راستای محورش به شیوه ای آشفته و پیش بینی ناپذیر تغییر می کرده و پی در پی به عصرهای یخبندان می انجامیده. [درباره ی نقش ماه بر پایداری زمین بخوانید: * چرا ماه دارد از زمین دور می شود؟]

اگرچه پژوهشگران مدت هاست به این پی برده اند که مقادیر فراوانی یخ در عرض های جغرافیایی بالای بهرام، پیرامون قطب های آن به دام افتاده، ولی به تازگی در عرض های میانی سیاره هم یخ های پنهانی دارد یافته می شود، و چه بسا در عرض های پایین، نزدیک استوای بهرام هم چنین چیزی وجود داشته باشد.

به گفته ی اَلی برامسون، یک دانشمند سیاره ای در دانشگاه توسان آریزونا، یادگیری بیشتر درباره ی آب و هوای گذشته ی بهرام و این که آب هایش کجاها بوده اند «می تواند به ما کمک کند تا بفهمیم آیا جاهایی از بهرام روزگاری زیست‌پذیر بوده یا نه.»

برامسون و همکارانش برای بررسی یخ پنهان زیر سطح بهرام، به سراغ دهانه های شگفت انگیز ناحیه ای به نام هامونه ی آرکادیا (Arcadia Planitia) رفتند. این ناحیه در عرض های میانی بهرام واقع شده، در جایی که هم ارز عرض های زمینی میان مرز آمریکا-کانادا و کانزاس است.

این دهانه های شگفت آور و نامعمول قطری نزدیک به ۳۲۸ تا ۴۳۰ متر دارند. بر خلاف بیشتر دهانه هایی با همین اندازه که ساختاری کاسه-مانند دارند، دهانه های هامونه ی آرکادیا دیواره هایی پلکانی دارند. این ساختار پلکانی یا "پادگانه ای" زمانی پدید می آید که در زیر سطح سیاره، لایه هایی از مواد گوناگون، مانند خاک، یخ یا سنگ وجود داشته باشد.

هنگامی که یک دهانه در اثر برخوردی کیهانی شکل می گیرد، موج شوک ناشی از برخورد، مواد سُست تر را آسان تر کنار می زند تا مواد سفت تر.

برامسون می گوید: «دستاورد این تفاوت، پلکانی شدن مرز میان مواد سست تر و مواد سفت تر است.»

به گفته ی برامسون، دهانه های پلکانی به بزرگی دهانه هایی که در این پژوهش بررسی شد، عملا بیرون از این منطقه ی بهرام پدیده هایی ناشناخته اند. ولی همه ی ۱۸۷ دهانه ای که آنان [در این منطقه] بررسی کردند دارای پلکان بودند که به گفته ی شین بایرن از دانشگاه آریزونا: «نشان می دهد در زیر سطح این منطقه چیزی نامعمول وجود دارد.»

در این پژوهش، دانشمندان از داده های دوربین آزمایشگاه علمی تصویربرداری با وضوح بالا (هایرایز، HiRISE) که بر روی فضاپیمای مدارگرد شناسایی بهرام ناسا (MRO) نصب شده بهره گرفتند تا مدل هایی سه بُعدی از دهانه های این منطقه پدید آورند، و به این روش توانستند ژرفای پلکان ها را اندازه بگیرند. آن ها سپس به کمک رادار زیرسطحی کم ژرفای این مدارگرد (شاراد، SHARAD)، تپ های راداری را به بهرام فرستادند و با این کار توانستند همنهش (ترکیب) لایه های سازنده ی پلکان ها را تعیین کنند.

کلفتی یخی که این دانشمندان یافتند ۴۰ متر بود و درست زیر لایه ی خاک، یا همان "سنگ‌پوشه"ی بهرام جای داشت.

رامسون می گوید: «این یخ تا عرض های ۳۸ درجه هم ادامه داشت. انگار که کسی در کانزاس زمین حیاط خانه اش را بکَند و لایه ی یخی به کلفتی یک ساختمان ۱۳ طبقه بیابد که با آن بشود گستره ای به اندازه ی مجموع تگزاس و کالیفرنیا را پوشاند.»

به گفته ی اعضای گروه پژوهشی، یک چنین ورقه ی یخی گسترده ای تاکنون هرگز در این عرض جغرافیایی دیده نشده بود.

افزون بر آن، این لایه ی یخی احتمالا ده ها میلیون سال سن دارد. برامسون می گوید: «به باور ما، این یخ یادگار آب و هوای گذشته ی بهرام است، روزگاری که بارش برف در این عرض های جغرافیایی هم می توانست رخ دهد.»

به گفته ی برامسون، این پژوهشگران اکنون به مدل سازی از رفتار یخ در هامونه ی آرکادیا خواهند پرداخت تا دریابند که این یخ چگونه توانسته در چنین زمان درازی حفظ شود. برامسون و همکارانش جزییات یافته های خود را در شماره ی برخطِ ۲۶ اوتِ نشریه ی Geophysical Research Letters منتشر کردند.

واژه نامه:

Ice Slab - Mars - California - Texas - equator - north pole - snowfall - planet - liquid water - Earth - aquifer - Red Planet - obliquity - axis - latitude - habitable - Ali Bramson - University of Arizona - crater - Arcadia Planitia - Kansas - shock wave - interface - Shane Byrne - High Resolution Imaging Science Experiment - HiRISE - NASA - Mars Reconnaissance Orbiter - Shallow Radar - SHARAD - radar - regolith - Geophysical Research Letters - digital terrain model

منبع: Space.com

برگردان : یک ستاره در هفت آسمان