همسایه بی‌ادعای کهکشان راه شیری

این تصویر با بهره از دوربین تصویرگر میدان گسترده (WFI) نصب شده بر تلسکوپ ۲.۲ متری MPG/ESO در رصدخانه ی لاسیای ESO گرفته شده.
دو اندازه ی دیگر: بزرگ تر- بسیار بزرگ تر (۱۵.۴ مگ)

در این تصویر تازه ی رصدخانه ی جنوبی اروپا، یکی از نزدیک ترین همسایه های کهکشان راه شیری با نام کهکشان کوتوله ی سنگتراش را می بینیم. این کهکشان با وجود نزدیکی به راه شیری، سرگذشت و ویژگی هایی کاملا متفاوت با آن دارد: بسیار کوچک تر و پیرتر از راه شیریست و همین آن را به هدفی ارزشمند برای بررسی چگونگی پیدایش ستارگان و کهکشان ها در روزگار آغازین کیهان تبدیل کرده است. هر چند بررسی آن به دلیل کم نور بودنش، کار چندان ساده ای نیست.

کهکشان کوتوله ی سنگتراش که با عنوان های "کهکشان کوتوله ی بیضیگون سنگتراش" یا "کهکشان کوتوله ی کروی سنگتراش" نیز شناخته می شود، یک کهکشان کوتوله ی کروی است و چهاردهمین ماهواره ایست که به گرد راه شیری می چرخد [۱]. این حواریون راه شیری ما همگی در نزدیکی هاله ی گسترده ی آن به سر می برند، منطقه ای کروی که بخش گسترده ای از فضای گرداگرد کهکشان ما، تا بسیار دورتر از بازوان مارپیچی آن را در بر گرفته است. فاصله ی کهکشان سنگتراش از زمین به ۲۸۰ هزار سال نوری می رسد و چنان چه از نامش بر می آید، در صورت فلکی جنوبی سنگتراش جای دارد. با وجود این فاصله ی کم، تنها در سال ۱۹۳۷ بود که به وجو این کهکشان پی برده شد، زیرا ستارگانش کم نورند و بسیار پراکنده.

و البته با وجود دشواریِ دیدن آن، کهکشان کوتوله ی سنگتراش یکی از نخستین کهکشان های کوتوله ی ماهواره ای راه شیری بود که یافته شد. در زمان یافته شدن آن پیکره ی کوچکش دانشمندان را شیفته ی خود کرد، ولی امروزه دیگر کهکشان های کوچک کروی نقشی بسیار مهم تر از پیش در کاوش ژرفای تاریخ کیهان بازی می کنند.

باور بر اینست که راه شیری، مانند همه ی کهکشان های بزرگ، از به هم پیوستن کهکشان های کوچک تر در نخستین روزهای تاریخ کیهان ساخته شده. اگر شماری از این کهکشان های کوچک هنوز هم وجود داشته باشند، می بایست اکنون ستارگان بی‌اندازه پیری داشته باشند. کهکشان سنگتراش با داشتن شمار فراوانی ستاره ی باستانی که در این تصویر دیده می شوند، شرایط و ویژگی های یک کهکشان بسیار کهن را دارد.

اخترشناسان به این دلیل این ستارگان را بسیار پیر و باستانی می دانند که در نور آن ها تنها شناسه های اندکی از عنصرهای شیمیایی سنگین وجود دارد. عنصرهای سنگین با پیدایش نسل های پی در پی ستارگان در کهکشان انباشته می شوند، بنابراین کم بودن سطح این عنصرها در کهکشان کوتوله ی سنگتراش نشان دهنده ی بالا بودن میانگین سن ستارگان آنست.

این تصویر که بخشی از اسمان پیرامون کهکشان کوتوله ی سنگتراش را نشان می دهد، با بهره از داده های پیمایش دیجیتالی آسمان ۲ به دست آمده. خود کهکشان مانند ابری کوچک در مرکز تصویر دیده می شود. دو اندازه ی دیگر: بزرگ تر- بسیار بزرگ تر (۷.۱ مگ)

این میزان ستاره ی پیر از کهکشان سنگتراش یک هدف اصلی برای بررسی نخستین دوره های ستاره زایی کیهان ساخته است. در پژوهشی که به تازگی انجام شده، اخترشناسان با ترکیب همه ی داده های موجود از این کهکشان، دقیق ترین تاریخچه ی ستاره زایی که تاکنون برای یک کهکشان کوتوله ی کروی به دست آمده را پدید آوردند. در این بررسی دو گروه ستاره ای با ویژگی های جداگانه در این کهکشان شناسایی شد. نخست، گروه غالب و پرشمارتر که سنشان بیشتر است و عنصرهای سنگین ندارند. دوم، گروه کم جمعیت تر که بر خلاف گروه نخست، عنصرهای سنگین بسیاری دارند. مانند افراد جوان که در مراکز شهری گرد می آیند، این ستارگان جوان تر هم بیشتر نزدیک هسته ی کهکشان گرد آمده اند.

ستارگان درون کهکشان های کوتوله ای مانند کهکشان سنگتراش می توانند تاریخچه های پیچیده ای از ستاره زایی را به نمایش بگذارند. ولی چون بیشتر ستارگان این کهکشان های کوتوله جدا از همند و تا میلیاردها سال هیچ برهم کنشی با هم نداشته اند، هر دسته ستاره روند فرگشتی ویژه ی خود را دارند. بررسی همانندی تاریخ کهکشان های کوتوله، و توضیح استثناهای گاه به گاهی در آن ها، به توضیح سیر دگرگونی و تکامل همه ی کهکشان ها کمک خواهد کرد، از ساده ترین کوتوله ها گرفته تا بزرگ ترین مارپیچی ها. هنوز چیزهای بسیاری هست که اخترشناسان می توانند از همسایگان بی ادعای راه شیری بیاموزند.

عکس نخست با بهره از دوربین تصویرگر میدان گسترده (WFI) نصب شده بر تلسکوپ ۲.۲ متری MPG/ESO در رصدخانه ی لاسیای ESO گرفته شده و عکس دوم با بهره از داده های پیمایش دیجیتالی آسمان ۲ درست شده است.

--------------------------------------------

یادداشت:

۱] این کهکشان کم نور را نباید با کهکشان سنگتراش (NGC ۲۵۳) که بسیار درخشان تر است و در همان صورت فلکی جای دارد اشتباه بگیرید.

واژه نامه:

Sculptor Dwarf Galaxy - Wide Field Imager - MPG/ESO - ESO - La Silla Observatory - galaxy - Milky Way - star - Sculptor Dwarf Elliptical - Sculptor Dwarf Spheroidal - dwarf spheroidal galaxy - halo - spiral arm - constellation of Sculptor - Earth - dwarf galaxy - chemical element - star formation - core - Sculptor Galaxy - NGC 253 - Digitized Sky Survey 2

منبع: رصدخانه ی جنوبی اروپا (ESO)

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان