عکس پرتو ایکس از قلب کهکشان

هنگامی که یک پزشک به کمک دستگاه پرتو X از درون بدن ما عکس می گیرد، ساختارهای چگال، مانند استخوان هایمان را می بیند زیرا این ساختارها تا اندازه ای جلوی پرتوهای ایکس را می گیرند. هنگامی که اخترشناسان با بهره از توانایی های پرتو ایکسِ رصدخانه ی فضایی XMM-نیوتنِ سازمان فضایی اروپا از آسمان عکس می گیرند نیز ساختارهای درون قلب کهکشان راه شیری آشکار می شوند، ولی نه به خاطر این که جلوی پرتوهای ایکس را می گیرند بلکه به این دلیل که خودشان با این نور می درخشند.

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر

در تصویر بالا چیزی را می بینیم که رصدخانه ی XMM-نیوتنِ در طیف پرتوهای X می بیند. این پرتوها از مناطق بی‌اندازه فعال و داغی مانند قرص های برافزایشی پیرامون سیاهچاله های کوچک و بزرگ کهکشان می تابد، قرص هایی از مواد که به گرد سیاهچاله ها می چرخند و آن ها را تغذیه می کنند، و یا از سامانه های دوتایی که یک ستاره ی نوترونی در آن ها مواد همدمش را به سوی خود می کشد و در این روند این مواد را به اندازه ای داغ می کند که پرتو ایکس می گسیلند. از آنجایی که هم سیاهچاله ها و اجرامی مانند ستارگان نوترونی بازمانده های ستارگان مُرده اند، پس در واقع بیشتر این پرتوهای ایکس از گورستان های ستاره ای می تابد.

و درست در مرکز قلب کهکشان راه شیری، به فاصله ی ۲۶۰۰۰ سال نوری از زمین، پدربزرگ همه ی سیاهچاله های کهکشان لانه کرده: کمان آ* (بخوانید: "کمان آ-ستاره")، یک سیاهچاله ی ابرپرجرم که بیش از ۴.۵ میلیون برابر خورشید جرم دارد.

کمان آ* نه تنها با همه ی بزرگی‌اش در برابر بزرگ ترین ابرسیاهچاله های کیهان که جرم برخی از آن ها به ده ها میلیارد برابر خورشید می رسد حرفی برای گفتن ندارد، بلکه در این تصویر تلسکوپ XMM-نیوتن هم درخشان ترین جرم نیست. دلیل این کم نوری شاید این باشد که این ابرسیاهچاله در خوردن رفتاری شلخته وار دارد: بیشتر مواد انباشته شده را پیش از آن که به اندازه ی کافی به افق رویدادش نزدیک شوند تا وارد قرص برافزایشی شده، داغ شده و شروع به تابش پرتو X کنند، پس می زند.

چیزی که XMM-نیوتن نشان داده "لَپ" هایی از گاز درخشان در پرتو X پیرامون منطقه ی کمان آ* است. به باور اخترشناسان، این دو برآمدگی که به بالا و پایین سیاهچاله کشیده شده اند یا از خود آن سرچشمه گرفته اند که بیشتر وعده های خوراکی‌اش را پس می زند، یا در اثر انبوه بادهای ستاره ای و انفجارهای ابرنواختری که در محیط آشفته و چگال پیرامونش رخ می دهد پدید آمده اند.

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر

در پایین، سمت راست مرکز کهکشان یک منطقه ی درخشان، در واقع بسیار درخشان تر از کمان آ* دیده می شود. این تابش از چیزیست که اکنون تایید شده که یک خوشه ی واقعی از ابرنواخترهاست [عجب جای داغییست!].

در تصویر دوم که آن هم توسط تلسکوپ XMM-نیوتن گرفته شده، نور تابیده از عنصرهای سنگینی مانند سیلیسیوم، گوگرد، و آرگون را می بینیم که به طور عمده در انفجارهای ابرنواختری ساخته شده اند و در واقع پرتوهایی را نمایان کرده که از پسمانده های ستارگان مُرده می تابند.

این تصاویر دستاورد یک ماه و نیم رصد با تلسکوپ XMM-نیوتن‌اند. این تلسکوپ در فاصله هایی میان ۷۰۰۰ کیلومتری و ۱۱۴۰۰۰ کیلومتری به گرد زمین می چرخد.

واژه نامه:

x-ray - ESA - XMM-Newton - space observatory - Milky Way galaxy - black hole - Earth - Sagittarius A* - supermassive black hole - Sgr A* - solar mass - active galactic nuclei - event horizon - stellar emission - galactic center - supernova - silicon -  sulphur - argon

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان