آنچه تلسکوپ پلانک از ابرهای ماژلان می بیند

* این چیزیست که ماهواره ی پلانک سازمان فضایی اروپا (ESA) از ابرهای بزرگ و کوچک ماژلان دیده، نزدیک ترین همدم های کهکشان راه شیری.

ابر بزرگ ماژلان که حدود ۱۶۰ هزار سال نوری از زمین فاصله دارد، همان لکه ی سرخ و نارنجی بزرگ مرکز چارچوب است و ابر کوچک ماژلان در فاصله ی ۲۰۰ هزار سال نوری هم به شکل لکه ی سه گوش کوچکی در پایین، سمت چپ دیده می شود.

این دو کهکشان ماهواره ای راه شیری که به ترتیب ۱۰ میلیارد و هفت میلیارد برابر خورشید جرم دارند، از رده ی کهکشان های کوتوله شناخته شده اند. برای مقایسه، کهکشان راه شیری و همسایه ی دیگرش، آندرومدا، جرمی هم ارز صدها میلیارد خورشید را در بر دارند. [تصویر پلانک از کهکشان خودمان را اینجا ببینید: * آرایشی که میدان مغناطیسی کهکشان به گاز و غبار آن داده]

این تصویر در اندازه ی بسیار بزرگ تر (۴.۰۴ مگ)

ابرهای ماژلانی در آسمان عرض های بالای نیمکره ی شمالی دیده نمی شوند و تنها از سده ی ۱۶ میلادی بود که اروپاییان با آن ها آشنایی یافتند. ولی این دو کهکشان دیرزمانی پیش از این تاریخ در بسیاری از تمدن های نیمکره ی جنوبی، و همچنین نزد ستاره شناسان خاورمیانه ای [بیشتر ایرانی-م] شناخته شده بودند.

تلسکوپ فضایی پلانک به هنگام پیمایش آسمان برای بررسی تابش زمینه ی ریزموج کیهانی (CMB) -کهن ترین نور کیهان- نقشه ی غبارهای میان ستارگان ابرهای ماژلان را نیز با جزییاتی بی سابقه تهیه کرد. در واقع می شود گفت پلانک تقریبا نور هر چیزی که میان خودش و زمینه ی کیهان جای داشت و در بسامدهای حسگرش می درخشید را دریافت کرده.

این پرتوهای پیش زمینه از چشمه هایی مانند کهکشان های بیشمار دور و نزدیک، و همچنین ماده ی میان‌ستاره ای درون کهکشان راه شیری می تابند. اخترشناسان برای دستیابی به گنجینه ی اطلاعات کیهانی که در آن تابش ریزموج باستانی نهفته شده، باید این پرتوهای پیش زمینه را از تصاویر پلانک حذف کنند. ولی این داده های پیش زمینه سودمندی‌هایی نیز دارند زیرا می توانند آگاهی هایی درباره ی چگونگی ستاره زایی در کهکشان ها، از جمله کهکشان راه شیری به دانشمندان بدهند.

در بخش بالای این چارچوب، [بخشی از] غبارهای میان‌ستاره ای در کهکشان خودمان را به شکل آمیزه ای از ابرهای سرخ، نارنجی و زرد می بینیم که متعلق به یک مجموعه ی بزرگ ستاره زایی در صورت فلکی جنوبی آفتاب‌پرست است.

همچنین یک رشته را هم می توانیم ببینیم که از ابرهای چگال آفتاب پرست -در بالا سمت چپ- رو به گوشه ی مخالف چارچوب کشیده شده.

این رشته ی غبار که از چشم انداز پلانک، در میان ابرهای ماژلان جای گرفته، در واقع بسیار به ما نزدیک است و تنها ۳۰۰ سال نوری با زمین فاصله دارد. این تصویر نشان می دهد که این ساختار چقدر خوب با میدان مغناطیسی کهکشان، که بافت تصویر را تشکیل داده و به کمک سنجش ها و اندازه گیری های پلانک برآورد شده همتراز است.

دانشمندان با همسنجی (مقیسه) ساختار میدان مغناطیسی و پراکندگی غبارهای میان‌ستاره ای در کهکشان راه شیری می توانند پراکندگی نسبی ابرهای میان‎ستاره ای و میدان مغناطیسی محیطی را بررسی کنند. ساختار رشته ی غباری که میان ابرهای ماژلان دیده می شود همتراز با جهت میدان مغناطیسی میان‌ستاره ای است ولی در ابرهای چگال تر که ستارگان در آن ها شکل می گیرند، ساختار رشته ها بیشتر عمود بر میدان مغناطیسی میان‌ستاره ای است.

در بخش پایین، سمت راست تصویر، یکی از کم نورترین مناطق آسمان در بسامدهای پلانک را می بینیم. این منطقه به رنگ های آبی دیده می شود که نشانه ی غلظت بسیار کمی از غبارهای کیهانی است. ساختارهای پیچ دار و گردابه-مانندی که در بافت تصویر دیده می شود بیشتر به خاطر نوفه های (نویزهای) دستگاه پدید آمده اند تا این که ویژگی هایی واقعی در میدان مغناطیسی باشند.

پرتوهای غبار از روی تصاویر پلانک در بسامدهای ۳۵۳، ۵۴۵، و ۸۵۷ گیگاهرتز به دست آمده اند ولی راستای میدان مغناطیسی بر پایه ی داده های قطبشی پلانک در ۳۵۳ گیگاهرتز برآورد شده است. این تصویر گستره ای به اندازه ی ۴۰ درجه را می پوشاند.

واژه نامه:

ESA - Planck satellite - Milky Way galaxy - Large Magellanic Cloud - Small Magellanic Cloud - Sun - dwarf galaxy Way - Andromeda galaxy - solar mass - Middle East - cosmic microwave background - frequenc - star - galax - constellation - Chameleon - magnetic field - polarisation

منبع: esa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان