کنجکاوی دریاچه باستانی بهرام را تایید کرد

* خودروی کنجکاوی خوش شانس بوده که در این زمان به سیاره ی سرخ رفته. اگر سه میلیارد سال پیش به آن جا رفته بود، ناچار بود شناکنان خود را به ساحلی برساند!

هفته ی گذشته خبرهایی درباره ی روان شدن آب از سراشیبی های بهرام امروزی خواندیم. ولی در دهانه ی گیل، جایی که خودروی کنجکاوی در آن فرود آمد و اکنون سرگرم گشت و گذار است، روزگاری دریاچه ای بوده که صدها یا هزاران سال پرآب می مانده.

 نمایی از سازند "کیمبرلی" روی سیاره ی بهرام از چشم دوربین خودروی کنجکاوی. چینه هایی که در پیش زمینه دیده می شود رو به پایه ی کوه شارپ هستند که  نشان می دهد آب به سوی گودالی جریان داشته که پیش از شکل گیری توده ی کوه در آن جا بوده. عکس از ناسا

پژوهشگران مدت ها بود که احتمال می دادند دهانه ی گیل در گذشته میزبان یک دریاچه بوده [خوانده بودید: * خودروی کنجکاوی بر بستر یک دریاچه باستانی فرود آمده]، ولی بررسی های تازه ی خودروی کنجکاوی این احتمال را به اندازه ی چشمگیری نیرو بخشیده است.

جان گراتزینگر، عضو گروه پژوهشگران از بنیاد فناوری کالیفرنیا می گوید: «ما چیز زیادی از این دریاچه نمی دانستیم ولی اکنون آگاهی های فراوانی از آن داریم.» این دریاچه که تا میلیون ها سال از زیر با یک سطح ایستابی پشتیبانی می شده، با توجه به دمدمی و ناپایدار بودن آب و هوای بهرام، در گذر زمان بزرگ و کوچک می شده است.

در پژوهشنامه ی تازه ای که درین باره منتشر شده، گروه کنجکاوی ویژگی های تازه ای را شناسایی کرده اند که از نظریه ی دریاچه پشتیبانی می کند. یکی از این ویژگی ها، ته‌نشست های (رسوب های) S-مانندی است که گویا زمانی دلتاهایی بوده اند. این بخش ها احتمالا جاهایی بوده اند که آب های روان، گل و لای آبرفتی را از بالای تپه به پایین می آوردند و با رسیدن به دریاچه و کُند شدن سرعتشان، آن ها را بر سطح می نشاندند. بلندی این ته‌نشست ها میان ۱ تا ۴ متر است و نشان می دهد که ژرفای آب ساکن که در جاهایی میان ۱۰۰ سال تا ۱۰ هزار سال دوام می آورده، دستکم به این اندازه بوده. ویژگی دیگری که پژوهشگران یافته اند، لایه های ته‌نشستی بسیار نازک و نرمی است که تنها در آب های آرام شکل می گیرد.

این دریاچه احتمالا با یخ های لبه ی شمالی دهانه ی گیل که ۲ تا ۳ کیلومتر بالاتر از سطح آب آن بوده تغذیه می شده. آن یخ هم به نوبه ی خود احتمالا از بارش برف هایی تغذیه می شده که چرخه های آب و هوایی از یک اقیانوس فرضی در شمال به آن جا می آوردند.

عکس هایی که کنجکاوی از سازند کیمبرلی روی سیاره ی سرخ گرفته. A) نمایی از جنوب. شیب چینه های پیش زمینه رو به پایه ی کوه شارپ است، که نشان می دهد پیش از پیدایش توده ی کوه، یک گودال باستانی آن جا بوده.B) نمایی از باختر همان سازندهای گِلسنگی. C) نمای نزدیکی از ناحیه ای که در تصویر A با چارگوش نشان داده شده، و ساختار دانه درشت ماسه سنگی را نشان می دهد. D) نمای نزدیکی از دانه هایی در سنگ های شمال ناحیه ای که در عکس A با واژه ی "Rock" نشان داده شده. 

گراتزینگر می گوید: «چیزی که ما از سنگ ها فهمیده ایم اینست که این ها رویدادهایی فاجعه بار و پدیده هایی در اندازه ی سیل های اساطیری نبوده اند. بلکه به نظر می رسد جریان هایی مداوم با سرعت نسبتا کم بوده اند که ژرفایشان به مچ پا تا کمر می رسید، چیزی مانند آب هایی که برای قایق رانی های پرهیجان مناسبند.»

این نظریه درباره ی آب در گودال گیل برای مدل‌سازان آب و هوا، مانند روبین وردزورث از دانشگاه هاروارد مشکل درست کرده اند.

وی می گوید: «مساله ی ی کلیدی که همه ی ما را درگیر کرده اینست که چگونه روی سیاره ای به این سردی، این همه آب مایع می توانسته باشد. ما [در مدل‌سازی] باید این را با ادعای وجود یک دریاچه هماهنگ کنیم.»

آن جریان های مداوم آب -حتی اگر اقیانوسی هم پشتشان بوده- را به سختی می توان توضیح داد. سیاره ی بهرام نه تنها بیش از زمین از خورشید دور است، بلکه خود خورشید هم سه میلیارد سال پیش کم نورتر از امروز بوده. این، تصور یک سیاره ی گرم و آبناک در روزگار باستان را -حتی با کمک گازهای گلخانه ای- دشوار می کند. سیاره ی بهرام همچنین برای آن که زمانی اقیانوس مورد نظر گراتزینگر که سرچشمه ی آبناکی گودال گیل بوده را داشته باشد، نیاز به آبی فراوان -بیش از چیزی که نظریه های کنونی می گویند- داشته است.

ولی گراتزینگر و وردزورث هر دو بر این باورند که شرایط آن روزگار به گونه ای بوده که عوامل آب و هوایی دست به دست هم می دادند تا دستکم برای بازه های زمانی کوتاهی دریاچه هایی پدید بیایند- چیزی که پرسش های هیجان انگیزی درباره ی این به دنبال می آورد که آیا میکروب ها به اندازه ی کافی باهوش بوده اند که در همین بازه های کوتاه، از این زیستگاه ها بهره بگیرند یا نه.

عکسی که خودروی کنجکاوی در راهش به سوی کوه شارپ، از جایگاهی به نام "دره ی پنهان" گرفته.  وجود انواع چینه های گِلسنگی در این ناحیه نشان دهنده ی ته‌نشست های بستر یک دریاچه، با رود -و ته‌نشست های مربوط به آن در همان نزدیکی است. عکس از ناسا

ناتالی کبرال از بنیاد SETI در کالیفرنیا می گوید: «من گودال هایی را در بیابان آتاکاما دیده ام که ۲۴ ساعت پس از سیل به زیستگاه تبدیل شده اند. پرسش این نیست که اگر یک دریاچه -چه ۱۰۰ ساله باشد چه ۱۰ هزار ساله- جای خوبی برای زندگی هست یا نه. پرسش اینجاست که آیا در زمان شکل گیری دریاچه، زندگی وجود داشته یا نه و آن دریاچه چه نوع شرایط محیطی برای آن موجود زنده فراهم می کرده.»

گزارش کامل این پژوهش در نشریه ی ساینس منتشر شده است.

در همین زمینه ببینید: * ویدیوی ناسا از محیط سیاره بهرام در چند میلیارد سال پیش

واژه نامه:

Curiosity rover - Mars - backstroke - Gale Crater - lake - John Grotzinger - California Institute of Technology - water table - deposit - delta - sediment - crater - canoe ride - Robin Wordsworth - planet - liquid water - sun - greenhouse gas - microbe - Atacama - Nathalie Cabrol - SETI Institute - Science

منبع: newscientist

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان