یک گونی پر از زغال کیهانی

در این تصویر بخش کوچکی از یک سحابی تاریک به نام گونی زغال را می بینید. ذرات غبار درون این ابر، نور ستارگان پس زمینه را درآشامیده و می پراکنند و آن ها را سرخ تر از چیزی که هستند نشان می دهند. تصویر بزرگ تر- تصویر بسیار بزرگ تر (۱۶.۸ مگ)- اندازه های دیگر را در این پیوند دریافت کنید.

در این تصویر تازه ی رصدخانه ی جنوبی اروپا (ESO) لکه های تیره ای را می بینیم که بخش های بزرگی از یک میدان دید پُرستاره را تاریک کرده اند. این مناطق تیره تنها بخش های کوچکی از یک سحابی تاریک غول پیکر به نام "گونی زغال" هستند، یکی از نمایان ترین اجرام از نوع خودش که با چشم نامسلح هم دیده می شود. تا چند میلیون سال دیگر، بخش هایی از این گونی زغال هم مانند سوخت سنگواره ای همنامش، از آتش چندین ستاره ی جوان روشن و پرتوافشان خواهد شد.

سحابی گونی زغال با فاصله ی حدود ۶۰۰ سال نوری از زمین، در صورت فلکی چلیپا (صلیب جنوبی) جای دارد. این جرم غبارآلود غول پیکر در برابر پس زمینه ی نوار پرستاره و درخشان کهکشان راه شیری به حالت ضدنور در آمده و سایه ی تیره و کاملا آشکاری ساخته است و به همین دلیل از دیرباز، از زمانی که گونه های انسانی پا به عرصه ی هستی گذاشته اند، مردمان نیمکره ی جنوبی با آن آشنا بوده اند.

نخستین بار این ویسنته یانیز پینزون، کاوشگر اسپانیایی بود که در سال ۱۴۹۹، اروپاییان را از وجود سحابی گونی زغال آگاه کرد. این سحابی بعدها نام دیگری نیز یافت: "ابر سیاه ماژلان" که برگرفته از نمای تیره اش در برابر نمای روشن ابرهای ماژلان بود. گرچه در واقع این ابر تاریک درون کهکشان راه شیریست و آن دو ابر روشن، کهکشان هایی جدا که به گرد راه شیری می چرخند.

دو کهکشان درخشان ماژلان به روشنی در آسمان نیمکره ی جنوبی دیده می شوند و در سده ی ۱۶ میلادی، به هنگام کاوش های فردیناند ماژلان توجه اروپاییان را به خود جلب کردند. ولی سحابی گونی زغال یک کهکشان نیست. در واقع این سحابی هم مانند دیگر سحابی های تاریک، ابری از غبار میان‌ستاره ای است و چگالی‌اش به اندازه ای بالاست که جلوی بیشتر نور ستارگان پشتش را گرفته و اجازه ی رسیدن نور آن ها به چشم ما را نمی دهد.

این چشم انداز بسیار پرستاره بخشی از صورت فلکی کوچک چلیپا (صلیب جنوبی) است. ستاره ی بسیار پرنور درون تصویر ستاره ی آلفا چلیپا نام دارد و یکی از چهار ستاره ایست که پیکره ی آشنای چلیپا را در آسمان ساخته اند. بیشتر بخش بالا، چپ چشم انداز را ابرهای غبار تیره ای پوشانده اند که خود بخشی از سحابی تیره و غول پیکر گونی زغال هستند. تصویر بزرگ تر- تصویر بسیار بزرگ تر (۱۱.۷ مگ)- اندازه های دیگر را در این پیوند دریافت کنید.

شمار چشمگیری از ذرات غبار درون سحابی های تاریک با لایه هایی از مولکول های یخ زده ی آب، نیتروژن، مونوکسید کربن، و برخی مولکول های آلی ساده پوشیده شده و دانه های بزرگ تری را ساخته اند. این دانه ها تا اندازه ی بسیاری جلوی گذشتن نور دیدنی (مریی) از درون ابر را می گیرند. برای این که واقعا بفهمید سحابی گونی زغال چقدر تاریک است، به سال ۱۹۷۰ بر می گردیم. در آن سال اخترشناس فنلاندی، کالِوی ماتیلا در پژوهشنامه ای برآورد کرد که گونی زغال تنها حدود ۱۰ درصد محیط پیرامونش در راه شیری روشنایی دارد. البته چنان چه در این عکس تازه ی ESO و عکس های دیگری که به کمک تلسکوپ های پیشرفته گرفته شده اند می بینید، این ابر به اندکی از نور ستارگان پس زمینه اجازه ی گذر می دهد.

همان اندک نوری هم که از درون این ابرها می گذرد دست نخورده از آن بیرون نمی آید. نقطه های نوری که اینجا در سحابی گونی زغال می بینیم سرخ تر از چیزیست که واقعا هست. دلیلش اینست که غبارهای درون سحابی نور آبی ستارگان را بیش از نور سرخ آن ها می درآشامند (جذب می کنند) و می پراکنند و با این روش، ستارگان پشت سحابی را بسیار سرخ تر از آن چه که هستند نشان می دهند.

چندین میلیون سال دیگر روزهای تاریک سحابی گونی زغال هم به پایان خواهد رسید. ابرهای میان‌ستاره ای چگال و فشرده ای مانند گونی زغال مقدار هنگفتی گاز و غبار که سوخت مورد نیاز برای ساخته شدن ستارگان تازه است را در بر دارند. این مواد زیر فشار گرانش خود فشرده تر و چگال تر می شوند تا سرانجام به ستارگانی روشن تبدیل شوند و در پایان، "تکه های" زغال درون این گونی را برافروزند، تقریبا مانند زغال هایی که "به آتش کشیده می شوند".

عکس نخست با بهره از دوربین تصویرگر میدان گسترده ی تلسکوپ ۲.۲ متری MPG/ESO در رصدخانه ی لاسیای شیلی که بخشی از رصدخانه ی جنوبی اروپا (ESO) است گرفته شده و عکس دوم نیز با بهره از داده های پیمایش دیجیتالی آسمان ۲ به دست آمده است.

در ویدیوی زیر، با بزرگنمایی کهکشان راه شیری به سحابی گونی زغال در صورت فلکی چلیپا می رسیم. برای دریافت ویدیو در اندازه های و نگارش های گوناگون به این پیوند بروید:

واژه نامه:

star - Wide Field Imager - MPG/ESO - ESO - La Silla Observatory - dark nebula - unaided eye - fossil - Coalsack Nebula - constellation of Crux - The Southern Cross -silhouette - Milky Way - nebula - Vicente Yáñez Pinzón - Black Magellanic Cloud - Magellanic Clouds - satellite galaxy - Ferdinand Magellan - galaxy - nitrogen - carbon monoxide - organic molecule - Kalevi Mattila - crimson - Digitized Sky Survey 2 -

منبع: رصدخانه ی جنوبی اروپا (ESO)

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان