ماه های پلوتو کودکان چموش منظومه خورشیدی‌اند!

* یافته های تازه به دست آمده از فضاپیمای نیوهورایزنز نشان می دهد که مدارهای چهار ماهِ کوچک پلوتو از آنچه دانشمندان انتظار داشتند هم آشفته تر است.

مارک شوالتر، پژوهشگر همکار گروه نیوهورایزنز در یک نشست خبری در ۴۷مین همایش بخش دانش سیاره ای انجمن اخترشناسی آمریکا گفت: «من این سامانه را تنها به عنوان یک سامانه ی پرهرج و مرج توصیف نمی کنم، بلکه آن را سامانه ای با آشفتگی شیطانی می دانم. صادقانه بگویم تاکنون چنین چیزی ندیده بودیم و هنوز نمی دانیم چه چیزی آن را به این روز انداخته.»

در این پویانمایی از سامانه ی پلوتو می بینیم که چگونه چهار ماه کوچک ترِ این سیاره ی کوتوله برخلاف بیشترِ ماه های کوچک سامانه ی خورشیدی، درگیر قفل گرانشی با جر مادر خود "نیستند".

یافته های تازه نشان می دهند که این چهار ماه در مدارشان به گرد پلوتو و شارون، برخی به گونه ای باورنکردنی سریع دور خود می چرخند، یکی نسبت به مدارش رو به عقب می چرخد، و برخی هم به پهلو کج شده اند. این در تضادی آشکار با تقریبا همه ی ماه های سامانه ی خورشیدیست که برخی از آن ها در مدارهایی ثابت و سفت تر به گرد اجرام مادری خود قفل شده اند. از این نظر، ماه های پلوتو کودکان وحشی و چموش سامانه ی خورشیدی‌اند.

پلوتو پنج ماه (قمر) دارد. بزرگ ترین آن ها، شارون، قطرش تنها کمی کمتر از نصف قطر خود پلوتو است. این دو کوتوله ی یخ زده با هم درگیر یک قفل گرانشی یا چرخشی همگام شده اند؛ یعنی یک سمت شارون همیشه رو به یک سمت پلوتو است، حتی با وجود این که هر دو به گرد یک گرانیگاه مشترک می چرخند. این پیوند تنگاتنگ باعث شناخته شدن آن ها به نام یک "سیاره ی دوتایی" شده است.

و چهار ماه کوچک تر که از ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۳ یافته شدند نیز به گرد این "سیاره ی دوتایی" می چرخند. دانشمندان در اوایل امسال با بهره از داده های تلسکوپ فضایی هابل نشان دادند که این چهار ماه نه تنها در قفل گرانشی با شارون و پلوتو نیستند، بلکه سامانه‌شان احتمالا به گونه ای آشفته است [خواندید: * ماه های پلوتو درگیر رقصی آشفته اند]. 

ولی اکنون که داده های بیشتری از نیوهورایزنز به دست آمده، دانشمندان به این نتیجه رسیده اند که چیزهای درون این سامانه فراتر از آشفته است و وضعیتی توضیح ناپذیر دارد. 

شوالتر در نشست خبری گفت که دانشمندان انتظار داشتند "لنگش های کوچکی" در مدار این چهار ماه ببینند ولی به جایش دارند چرخش های بی‌اندازه سریعی را می بینند.

این نماهای نزدیک از چهار ماه کوچک پلوتو توسط فضاپیمای نیوهورایزنز به هنگام گذر ژوییه ی ۲۰۱۵ گرفته شد. داده های نیوهورایزنز نشان می دهند که دستکم دو تا از ( و شاید هر چهارتای) این ماه ها از به هم چسبیدن ماه های کوچک تر درست شده اند.

استیکس در مدت ۳.۲۳۹ روز، نیکس در ۱.۸۲۹ روز، کربروس در ۵.۳۳ روز، و هیدرا در تنها ۱۰.۳۱ ساعت به گرد محور خود می چرخند. همه ی این چرخش ها بسیار سریع تر از دوره ی مداری آن هاست- در واقع، هیدرا در هر دور مدار ۳۸ روزه اش حدود ۸۹ بار به گرد خود می چرخد. افزون بر آن، یک بررسی که توسط سیمون پورتر از بنیاد پژوهشی جنوب باختر انجام شد نشان داد که نیکس، دومین ماه نزدیک به پلوتو دارای کجی محور ۱۳۲ درجه است و چرخشی پس-رونده دارد. همچنین محورهای چرخش سه تای دیگر هم به پهلو کج شده.

شوالتر می گوید: «اگر هیدرا از این سریع تر می چرخید، مواد سطحش به دلیل نیروی گریز از مرکز از سطحش کَنده می شد.» وی می افزاید: «این بی سابقه است. ما هرگز سامانه ای از ماه ها با چنین رفتاری ندیده بودیم.»

به گفته ی شوالتر، دور از ذهن نیست که تصور کنیم این ماه ها در پی برخورد با جرم دیگری دچار چنین چرخش سریعی شده اند. چیزی که رازگونه است اینست که هر چهار تای آن ها دارند سریع می چرخند (سخت است برخوردی را تصور کنیم که بر روی هر چهار تا اثر گذاشته باشد)، و این که به نظر نمی رسد کشش گرانشی پلوتو چرخش آن ها را کُند کرده باشد.

به طور معمول، گرانش یک جرم مادر می تواند به هدررفت جنبش چرخشی سیاره (در اینجا: ماه) بیانجامد. شوالتر می گوید: «و ما چنین چیزی را اینجا نمی بینیم، پس این واقعا یک راز است.»«پرسش اینجاست که چرا این ماه ها کند نمی شوند؟»

شوالتر در این نشست گفت: «آشکارا چیزی بنیادین درباره ی پویایی (دینامیک) این سامانه وجود دارد که ما سر در نمی آوریم.»

به گفته ی دانشمندان ماموریت نیوهورایزنز، چهار ماه کوچک تر پلوتو رفتاری بس شگفت آور دارند

واژه نامه:

Pluto - moon - New Horizons - pandemonium - Mark Showalter - Division for Planetary Sciences - American Astronomical Society - Charon - Earth - solar system - ice dwarf - tidal lock - synchronous - binary planet - Hubble Space Telescope - Hydra - Styx - Kerberos - Simon Porter - Southwest Research Institute - Nix - retrograde - spin axe - centrifugal force - NASA - gravitational pull - merger - dwarf planet -

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان