دیدار دوباره از صحنه برخورد کیهانی

در این تصویر تازه ی تلسکوپ بسیار بزرگ (وی‌ال‌تی، VLT) می توانید پیامدهای تماشایی یک برخورد کیهانی ۳۶۰ میلیون ساله را با جزییاتی عالی ببینید. تصویر بزرگ تر (2 مگ)

پیامدهای تماشایی یک برخورد کیهانی ۳۶۰ میلیون ساله با جزییاتی عالی در این تصویر تازه ی تلسکوپ بسیار بزرگ (وی‌ال‌تی، VLT) در رصدخانه ی پارانال ESO آشکار شده است. از میان پدیده های به جا مانده از این برخورد ویرانگر، یک کهکشان کوتوله ی جوان کمیاب و اسرارآمیز است. این کهکشان به اخترشناسان فرصتی بیمانند برای بررسی این گونه کهکشان ها که گمان می رود در کیهان آغازین فراوان بودند، ولی دورتر و کم نورتر از آنند که بشود با تلسکوپ های امروزی رصدشان کرد می دهد.

NGC ۵۲۹۱ که به شکل یک بیضی طلایی و مه‌آلود در مرکز تصویر دیده می شود، یک کهکشان بیضیگون به فاصله ی ۲۰۰ میلیون سال نوری زمین است که در راستای صورت فلکی قنطورس جای دارد. بیش از ۳۶۰ میلیون سال پیش، یک کهکشان دیگر با سرعتی سرسام آور خود را به قلب NGC ۵۲۹۱ کوباند و آن را درگیر برخوردی هولناک و خشونت بار کرد. این برخورد هولناک باعث بیرون زدن جریان های غول آسایی از گاز به فضای پیرامون شد، همان گازهایی که سپس به یکدیگر پیوستند و ساختاری حلقه ای گرداگرد NGC ۵۲۹۱ درست کردند. احتمال می رود کهکشان ویرگول-مانندی که زیر پای NGC ۵۲۹۱ دیده می شود و کهکشان صدف نام دارد همان کهکشان مزاحم باشد. [۱]

با گذشت زمان، مواد درون این حلقه هم فشرده شده، در خود رُمبیدند و ده ها منطقه ی ستاره‌زا به همراه چند کهکشان کوتوله پدید آوردند که در این تصویر تازه ی دستگاه FORS تلسکوپ وی‌ال‌تی، به رنگ های آبی روشن و سفید در گوشه و کنار پیرامون NGC ۵۲۹۱ به چشم می خورند. پرجرم ترین و درخشان ترین توده ی مواد که در سمت راست NGC ۵۲۹۱ دیده می شود، یکی از همین کهکشان های کوتوله است و به نام NGC ۵۲۹۱N شناخته می شود. در تصویر دوم همه ی این ساختارها با نام مشخص شده اند. 

به باور دانشمندان، کهکشان راه شیری هم مانند همه ی کهکشان های بزرگ از به هم پیوستن کهکشان های کوتوله در سال های آغازین کیهان به وجود آمده. این کهکشان های کوچک، اگر به کهکشان دیگری نمی پیوستند و به تنهایی در درازنای تاریخ دوام می آوردند، به طور معمول اکنون پر از ستارگان بی‌اندازه پیر بودند.

این تصویر در اندازه ی بزرگ تر (2 مگ)

با این حال به نظر می رسد NGC ۵۲۹۱N هیچ ستاره ی پیری ندارد. رصدهای انجام شده به کمک طیف نگار MUSE هم نشان داده [۲] که بخش های بیرونی این کهکشان دارای ویژگی های مربوط به ساخته شدن ستارگان تازه است، ولی این چیزیست که با پیش بینی مدل های نظری همخوانی ندارد. از هیم رو اخترشناسان بر این گمانند که ای جنبه های نامعمول شاید دستاورد برخوردهای سهمگین گاز در این منطقه باشند، یعنی به احتمال بسیار در فضای میان کهکشانی و از بازیافت آوارهای غنی شده ای پدید آمده اند که از خود کهکشان NGC ۵۲۹۱ بیرون ریخته شده.

NGC ۵۲۹۱N مانند یک کهکشان کوتوله ی معمولی به نظر نمی رسد، بلکه در عوض همانندی های خیره کننده ای با ساختارهای توده-مانندی دارد که در بسیاری از کهکشان های ستاره زای دوردست های کیهان دیده می شوند. از این نظر این جرم یک سامانه ی یگانه و تک در کیهان نزدیک به ماست و آزمایشگاهی ارزشمند برای بررسی کهکشان های پر از گاز آغازین در اختیار دانشمندان می گذارد؛ کهکشان هایی که به طور معمول بسیار دورتر از آنند که بشود با تلسکوپ های امروزی جزییاتشان را مشاهده کرد.

این سامانه ی شگفت انگیز به کمک طیف گسترده ای از دستگاه های روی زمین بررسی شده بود، از جمله تلسکوپ ۳.۶ متری ESO در رصدخانه ی لاسیا [۳]. هرچند که اخترشناسان تنها با بهره از توانایی های MUSE و FORS و تلسکوپ وی‌ال‌تی توانسته اند تاریخچه و برخی از ویژگی های NGC ۵۲۹۱N را تعیین کنند.

رصدهای آینده، از جمله رصدهایی که با کمک تلسکوپ بی‌اندازه بزرگ اروپا (E-ELT) در رصدخانه ی جنوبی اروپا انجام خواهد شد شاید به اخترشناسان اجازه دهد تا دیگر رازهای این کهکشان کوتوله را نیز آشکار کنند.

در ویدیوی زیر، با بزرگنمایی کهکشان راه شیری به سامانه ی کهکشان برخوردی NGC ۵۲۹۱ در صورت فلکی قنطورس می رسیم. برای دریافت ویدیو در اندازه های و نگارش های گوناگون به این پیوند بروید:

--------------------------------------------

یادداشت ها:

۱] کهکشان NGC ۵۲۹۱ هم اکنون دارد به آرامی با کهکشان صدف (MCG-05-33-005) برهم کنش انجام می دهد، همان کهکشان ویرگول-مانندی که نزدیک هسته ی درخشان NGC ۵۲۹۱ بدیده می شود.

۲] کهکشان NGC ۵۲۹۱N با بهره از طیف نگاری یکپارچه-میدان به هنگام نخستین دور تایید علمی گرفتنِ MUSE مشاهده شد. طیف نگاری یکپارچه-میدان یک طیف را در همه ی نقاط آسمان گردآوری می کند و نمای سه بعدی نیرومندی از هدف پدید می آورد. مشاهدات MUSE خطوط گسیلشی (نشری) نامنتظره ای از هیدروژن و اکسیژن را در لبه های NGC ۵۲۹۱N آشکار کرده.

۳] کهکشان NGC ۵۲۹۱ در سال ۱۹۷۸ با بهره از تلسکوپ ۳.۶ متری در رصدخانه ی لاسیا بررسی شد. این رصدها وجود مقدار فراوانی از مواد را رد فضای میان کهکشانی پیرامون این کهکشان آشکار کرد، که اکنون می دانیم مناطق ستاره زایی و چندین کهکشان کوتوله هستند که از رمبش گازهای درون حلقه ی گازی این کهکشان پدید آمده اند.

واژه نامه:

VLT - ESO - Very Large Telescope - dwarf galaxy - NGC 5291 - elliptical galaxy - constellation of Centaurus - The Centaur - galaxy - core - ring - star-forming region - FORS - NGC 5291N - Milky Way - star - MUSE - spectrograph - La Silla Observatory - European Extremely Large Telescope - E-ELT - MCG-05-33-005 - Seashell Galaxy - comma - Science Verification - spectrum - oxygen - intergalactic space

منبع: رصدخانه ی جنوبی اروپا (ESO)

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان