دو کهکشان متفاوت در طیف پرتو X

بخش مهمی از روند بررسی اجرام کیهانی، شناخت و زدودن امواج پس‌زمینه است. تصویری که اینجا می‌بینید برای نشان دادن توانایی ابزارهای نرم‌افزاری در بررسی عکس‌های ماهواره‌ی اروپایی XMM-نیوتن از اجرام بزرگی مانند کهکشان‌ها، خوشه‌های کهکشانی، و پَسمان‌های ابرنواختر درست شده.

این ابزار سیگنال‌های پس‌زمینه را شناسایی کرده و از تصویر می‌زداید (کاری که برای اجرام بزرگ و افشانی مانند اجرام این تصویر بسیار سخت است) تا عکس‌هایی ویراسته و بی‌نقص از آنها پدید آورد. این ابزار همچنین عکس‌هایی که XMM-نیوتن با سه دوربین پرتو X در دستگاه EPIC خود از یک جرم گرفته را با هم ادغام کرده و هموار و ساده می‌کند و نیز به دانشمندان امکان می‌دهد که چهل تکه‌ای از چندین تصویر درست کنند.

کهکشان مارپیچی و زیبای ام ۸۱ در کنار کهکشان
کوتوله‌ی هولمبرگ ۹. تصویر بزرگ‌تر را در این
پست ببینید: * کهکشان باشکوه ام۸۱ و حلقه آرپ

شاید چندان به نظر نیاید، ولی جرم ستاره-مانند سمت راست نوریست که از کهکشان مارپیچی ام۸۱ دریافت شده؛ ستاره‌ی سمت چپ هم در حقیقت مربوط به کهکشان کوتوله‌ی "هولمبرگ ۹" است.

با بررسی عکس‌هایی مانند این، به همراه عکس‌های تکمیلی که در طول موج‌های دیگر گرفته شده، دانشمندان می‌توانند نگاهی به ساختار یک جرم و گونه‌گونی‌های طیفی درون چشم‌انداز بیاندازند. ساختار الگوهای درخشان دربردارنده‌ی اطلاعاتی درباره‌ی سرچشمه‌ی تابش‌هاست، از جمله این که آیا تابش‌ها از "هاله‌ی" پیرامون کهکشان می‌آیند یا محدود به قرص و بازوهای آنند.

برای نمونه، تصویری که اینجاست نشان می‌دهد که یک چشمه‌ی درخشان در مرکز ام۸۱ وجود دارد که مربوط به هسته‌ی فعال آنست. همچنین با دور شدن از چشمه‌ی اصلی، درخشش کاهش می‌یابد و هاله‌ی گسترده‌ای با روشنی کمتر گرداگرد آن پدید می‌آورد. کهکشان‌هلی دیگر ممکن است بازوهای مارپیچی درخشان‌تری داشته باشند.

در کهکشان کوتوله هم یک چشمه‌ی پرتو X آشکار دیده می‌شود.

تیغه‌های شعاعی که از این دو چشمه‌ی نور بیرون زده از خود این اجرام نیستند بلکه مربوط به ساختار دوربینند و هنگامی پدید می‌آیند که چشمه‌ی نور بسیار درخشانی در میدان دید باشد. گاهی همین‌ها هم می‌توانند بر زیبایی چشم‌انداز بیافزایند.

-------------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

https://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

software - ESA - XMM-Newton - clusters of galaxies - supernova remnant - X-ray - European Photon Imaging Camera - star - spiral galaxy - M81 - Holmberg IX - dwarf galaxy - wavelength - spectral - halo - disc - arm - active core - spiral arm - artefact

منبع: esa

خلاصه برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

سحابی سه تکه در طیف فروسرخ

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

سحابی سه تکه یا ام۲۰ (مسیه ۲۰) جرم بسیار شناخته شده‌ای در صورت فلکیِ پر از سحابی کمان (قوس) است و یافتنش با یک تلسکوپ کوچک کاری ندارد.

این سحابی در تصاویر نور دیدنی (مریی) به شکل ابری دیده می‌شود که رگه‌های تیره و مات غبار آن را به سه بخش تقسیم کرده، ولی در این نمای فروسرخ که ژرفای درون این سه بخش را هم آشکار کرده، رشته‌هایی از غبارهای برافروخته به همراه ستارگان نوزاد نیز در آن نمایان شده است.

این تصویر رنگ زیف (رنگ کاذب، false-color) زیبا را تلسکوپ فضایی اسپیتزر ناسا گرفته. اخترشناسان از داده‌های تصویری فروسرخ اسپیتزر برای شمردن ستارگان نوزاد و جنین ستارگانِ این پروشگاه فریبنده‌ی ستاره‌ای بهره می‌گیرند. این اجرام که هنوز در پیله‌های ابر گاز و غبار زاینده‌ی خود پنهانند، در نور دیدنی (مریی) دیده نمی‌شوند ولی با طیف فروسرخ می‌توان پیله‌هایشان را شکافت و درونشان را دید.

سحابی سه تکه با پهنای نزدیک به ۳۰ سال نوری، تنها ۵۵۰۰ سال نوری از زمین دورتر است.

-------------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

https://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Trifid Nebula - Messier 20 - nebula - constellation Sagittarius - dust lane - infrared - false-colo - Spitzer Space Telescope - embryonic star - stellar nursery

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

تصویر باکیفیت از سمت همیشه پنهان ماه

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

کره‌ی ماه در اثر نیروی کِشَندی یا جزر و مدی زمین، در یک "چرخش همگام" (هماهنگ) با آن قفل شده و از همین رو ساکنان زمین همواره یک سمت آن را می‌بینند. ولی با گردش در مداری به گرد ماه، می‌توان با سمت پنهانش نیز دیدار کرد. در واقع این عکس پُروضوح یک تصویر موزاییکی است که توسط دوربین زاویه باز مدارگرد شناسایی ماه از سمت پنهان ماه گرفته شده.

این عکس بخشی از یک تصویر موزاییکی سراسریِ تشکیل شده از بیش از ۱۵۰۰۰ عکسی است که میان نوامبر ۲۰۰۹ تا فوریه‌ی ۲۰۱۱ گرفته شده بودند و در باکیفیت‌ترین نگارش (ورژن) خود، هر پیکسلش هم‌ارز ۱۰۰ متر است [آن را در این پیوند ببینید].

شگفت این که، سطح ناهموار و در هم کوبیده‌ی آن سوی ماه بسیار با سمت پیدای آن که پوشیده از دریاوارهای هموار و تیره است تفاوت دارد. دلیل احتمالی این تفاوت هم اینست که سمت پنهان ماه، پوسته‌ای کلفت‌تر دارد و همین باعث شده بیرون زدن گدازه‌ها از درون ماه و روان شدن بر روی سطح، و در نتیجه شکل‌گیری دریاواره‌های صاف در آن سمت دشوارتر شود.

-------------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

https://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

 Lunar Farside - synchronous rotation - Moon - Lunar Reconnaissance Orbiter - crust - maria

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

نقاشی کیهانی به سبک نقطه‌چینی

این تصویر در دو اندازه‌ی دیگر: بزرگ- بسیار بزرگ (۴ مگابایت)

در یکی از شب‌های صاف و بی‌ابر آوریل ۱۷۸۹، ستاره‌شناس نامدار، ویلیام هرشل کاوش‌های بی‌امان و هر شب خود از آسمان شب، و شکار اجرام کیهانی تازه را آغاز کرد و این بار هم دلیلی برای شادی یافت! وی با یافتن این کهکشان مارپیچی درخشان در صورت فلکی تازی‌ها، سیاهه‌ی یافته‌های کیهانی خود را باز هم بلندتر کرد. این کهکشان امروزه به نام ان‌جی‌سی ۴۷۰۷ شناخته شده و حدود ۲۲ میلیون سال نوری از زمین فاصله دارد.

اکنون با گذشت بیش از دو سده، تلسکوپ فضایی هابل ناسا می‌تواند همین کهکشان را با جزییاتی بسیار بیشتر از هرشل ببیند و به ما امکان دهد تا از ویژگی‌ها و ظرافت‌های پیچیده‌اش بیش از همیشه لذت ببریم. این تصویر خیره‌کننده از همگذاری داده‌هایی درست شده که هابل به کمک دوربین پیمایشی پیشرفته‌ی خود (ACS) گرد آورده. ACS یکی از چند دستگاه پُروضوحی است که اکنون روی این تلسکوپ فضایی نصب است.

گویا خود ویلیام هرشل ان‌جی‌سی ۴۷۰۷ را به عنوان یک جرم "کوچک، ستاره‌ای" (small, stellar) توصیف کرده بود، ولی امروزه می‌دانیم که این جرم یک کهکشان مارپیچی از رده‌ی Sm است که پیکره‌ی کلی، مرکز، و بازوان مارپیچی‌اش بسیار شل و آزاد و ناواضحند، و کوژی مرکزی‌اش هم یا بسیار کوچک است یا اصلا وجود ندارد. این کهکشان بیشتر مانند نقطه‌های درخشان کوچک و لکه‌های روشن آبی‌رنگی به نظر می‌رسد که یک نقاش سبک نقطه‌چینی (pointillism) بر بوم سیاه کیهان کشیده.

لکه‌های آبی‌فامی که در تصویر دیده می‌شوند مناطقی هستند که به تازگی فرآیند ستاره‌زایی در آنها رخ داده یا دارد رخ می‌دهد؛ چنین مناطقی پر از ستارگان نوزادی هستند که به شدت در رنگ‌های آبی دریایی و فیروزه‌ای می‌درخشند.

--------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

William Herschel - spiral galaxy - NGC 4707 - constellation of Canes Venatici - The Hunting Dog - Earth - NASA - ESA - Hubble Space Telescope - Advanced Camera for Surveys - ACS - small, stellar - type Sm - spiral arm - bulge - star - canvas - pointillist - star formation - cyan - turquoise

منبع: spacetelescope

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

رشد عنکبوت‌ها در سیاره بهرام

روند شکل‌گیری عنکبوت‌های بهرام به ترتیب زمان و گستردگی میدان دید دوربین که از بالا-چپ آغاز می‌شود و به پایین-راست می‌رسد. تصویر بزرگ‌تر

این پنج تصویر که با بهره از دوربین هایراز (HiRISE) مدارگرد شناسایی بهرام ناسا (MRO) گرفته شده‌اند، ویژگی‌هایی سطحی را روی بهرام نشان می‌دهند که با گذشت زمان بزرگ‌تر شده و ساختارشان هم پیچیده‌تر می‌شود. به باور دانشمندان، این ویژگی‌ها همگی دستاورد گرم شدن یخ‌های فصلی دی‌اکسید کربنی هستند که در زمستان، بخش گسترده‌ای از سطح بهرام نزدیک قطب جنوب آن را می‌پوشانند.

به گفته‌ی پژوهشگران، این عکس‌های پیاپی فرآیند رشد و گسترش گونه‌ای از ویژگی‌های سطح بهرام که به نام ویژگی‌های "عنکبوت-مانند" (araneiform) شناخته می‌شوند را "از آغاز" نشان می‌دهند. این رشته نماها به ترتیبِ زمان و گستردگیِ میدان دید دوربین از بالا-چپ و به شکل یک شیار با یک گودی آغاز می‌شوند [نوزاد عنکبوت] و در ادامه دسته‌ای از عنکبوت‌ها را پدید می‌آورند (پایین-راست). هر تصویر دارای یک خط مقیاس به یکای متر است. [در حقیقت نمای بالا-چپ، بخش کوچک‌تری از سطح، با تنها یک عنکبوت را نشان می‌دهد و پایین-سمت راست، بیشترین سطح را با چندین عنکبوت در بر دارد.]

در این عکس‌ها همچنین "بادبزن‌های" تیره‌ای دیده می‌شود که از همان فرآیند گرم شدن یخ‌های دی‌اکسید کربن ریشه می‌گیرند. یخ دی‌اکسید کربن که به نام یخ خشک هم شناخته می‌شود به طور طبیعی روی زمین پدید نمی‌آید. ولی در زمستان‌های بهرام ورقه‌هایی از آن سطح مناطقی نزدیک هر دو قطب را می‌پوشاند، از جمله مناطق جنوبگان که در این تصاویر می‌بینیم.

این بادبزن‌های تیره به هنگام هر بهار در این مناطق پدیدار می شوند.

در بهار، آفتاب به درون ورقه‌ی یخی نفوذ کرده و با گرم کردن سطح زیرین، باعث می‌شود بخشی از دی‌اکسید کربن‌های زیر ورقه‌ها به گاز تبدیل شود (فرازش یا تصعید). این گاز که زیر ورقه‌ی یخ به دام افتاده، آنقدر فشارش بالا می‌رود که سرانجام تَرَکی در ورقه‌ درست می‌کند. با شکل‌گیری ترک، گاز با فشار آزاد می‌شود و با خود ذرات خاک و شن را هم بیرون می‌راند. این نه تنها باعث فرسایش سطح می‌شود، بلکه با رها شدن ذرات در هوا و سپس فرود آمدن بر سطح در مسیر باد، این بادبزن‌های تیره‌ی بهاری را می‌سازد.

این ویدیو از پیوند سه عکس درست شده و روند رشد یکی از "عنکبوت‌های" بهرام را در درازنای سه سال نشان می‌دهد. این شیارها توسط گاز دی اکسید کربن پدید می‌آیند. اگر ویدیو را نتوانستید ببینید، می‌توانید آن را در کانال تلگرام ما تماشا کنید؛ یا شاید هم بخواهید تصویر پویای (gif) آن را در سایت ناسا ببینید.

-------------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

https://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

High Resolution Imaging Science Experiment - HiRISE - NASA - Mars Reconnaissance Orbiter - trough - Mars - carbon-dioxide - araneiform - spider - dry ice - Earth - geyser - fan -

منبع: nasa

خلاصه برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

صدف‌های ابر بزرگ ماژلان

این تصویر در دو اندازه‌ی دیگر: بزرگ- بزرگ‌تر (۲ مگابایت)

یکی از چشم‌اندازهای دلفریب آسمان نیمکره‌ی جنوبی ابر بزرگ ماژلان (LMC) است که اینجا از پشت فیلتر باند-باریک به تصویر کشیده شده.

فیلترهای باند باریک تنها نوری را از خود می‌گذرانند که از اتم‌های یونیده‌ی گوگرد، هیدروژن، و اکسیژن گسیل شده باشد. این اتم‌ها که از تابش پرانرژی نور ستارگان یونیده شده‌اند، با بازپس‌گیری الکترونِ از دست رفته و رفتن به تراز انرژی پایین‌تر، نوری که نماد ویژگی‌های خودشان است را می‌گسیلند.

در نتیجه این عکس که با بهره از چنین فیلتری گرفته شده و برای نمایان کردن این طیف‌ها، به رنگ‌های نمایشی رنگ‌آمیزی شده، LMC را پر از ابرهای صدف-مانندی از گاز یونیده نشان می‌دهد که هر یک ستارگان جوان و بزرگی را در میان گرفته‌اند.

این ابرهای برافروخته که در اثر وزش بادهای نیرومند و تابش‌های فرابنفش ستارگانِ درونشان روشن شده‌اند، بیش از همه طیف هیدروژن یونیده را می‌گسیلند و به نام مناطق H II (اچ ۲) نشاخته می‌شوند.

سحابی غول‌پیکر رتیل که خود از چندین ابر صدفیِ روی هم افتاده تشکیل شده، یک منطقه‌ی بزرگ‌ ستاره‌زایی است و در مرکز چشم‌انداز دیده می‌شود.

ابر بزرگ ماژلان یکی از ماهواره‌های کهکشان راه شیری است. پهنای این کهکشان به ۱۵۰۰۰ سال نوری می‌رسد و با فاصله‌ی ۱۸۰ هزار سال نوری از زمین، در راستای صورت فلکی زرین‌ماهی دیده می‌شود.

-------------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

https://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Shell Game - Large Magellanic Cloud - LMC - narrowband filter - ionized - sulfur - hydrogen - oxygen - atom - electron - star - stellar wind - ultraviolet - hydrogen - H II - Tarantula Nebula - Milky Way Galaxy - constellation Dorado

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

در مسیر برخورد

در این عکس که توسط فضاپیمای کاسینی ناسا گرفته شده به نظر می‌رسد میماس، ماه سیاره‌ی کیوان‌ (به عربی: زحل) دارد به حلقه‌های این سیاره کوبیده می‌شود، ولی در واقع ۴۵۰۰۰ کیلومتر با آنها فاصله دارد. با وجود این فاصله، پیوند تنگاتنگی میان حلقه‌های کیوان و این ماه یخی وجود دارد. نیروی گرانش دوسویه‌ی آنها مسیر گذر هر دویشان را شکل داده.

میماس ۳۹۶ کیلومتری با کشش گرانشی خود موج‌هایی در حلقه‌های کیوان پدید می‌آورد که در برخی از عکس‌های کاسینی به خوبی آشکارند. گرانش میماس همچنین باعث پیدایش "گسیختگی کاسینی" (یا شکاف کاسینی) میان حلقه‌های اِی و بی شده‌- البته این شکاف در این تصویر دیده نمی‌شود.

میماس با سیاره‌ی کیوان در قفل گرانشی است و همیشه یک نیمکره‌اش رو به آنست. دیدگاه این تصویر رو به نیمکره‌ی پاد-کیوانِ میماس است. شمال میماس بالاست و ۱۵ درجه به سمت راست کج شده. این عکس در نور سبز با دوربین زاویه-باریک فضاپیمای کاسینی در روز ۲۳ اکتبر ۲۰۱۶ گرفته شده.

در زمان گرفته شدن عکس، فاصله‌ی فضاپیما از میماس حدود ۱۸۳۰۰۰ کیلومتر، و زاویه‌ی خورشید-میماس-فضاپیما (زاویه‌ی گام) هم برابر با ۲۹ درجه بود. هر پیکسل تصویر هم‌ارز ۱ کیلومتر است.

--------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Saturn - moon - Mimas - NASA - Cassini spacecraft - rings - Cassini Division - A ring - B ring - narrow-angle camera - phase angle

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

یک مگامیزر کیهانی

* به ظاهر آشنای این کهکشان نگاه نکنید، این جرم در یک رده‌بندی بسیار هیجان‌انگیزتر و پیشرفته‌تر از دیگر کهکشان‌ها جای دارد- این یک "مگامیزر" است.

مگامیزرها میزرهایی به شدت درخشان، حدود ۱۰۰ میلیون بار درخشان‌تر از میزرهایی هستند که در کهکشان‌هایی مانند راه شیری پیدا می‌شود. این کهکشان به طور یکپارچه رفتار یک چشمه‌ی "لیزر" کیهانی را دارد که به جای پرتوهای نور دیدنی، پرتوهای ریزموج (مایکروویو) می‌گسیلد (به همین دلیل حرف "m" جانشین حرف "l" در واژه‌ی laser شده).

نام این مگامیزر IRAS 16399-0937 است و بیش از ۳۷۰ میلیون سال نوری از زمین فاصله دارد. عکسی که در اینجا از آن می‌بینید توسط تلسکوپ فضایی هابل گرفته شده. و به جای نشان دادن سرشت خشن و پرانرژی آن، با رنگ‌آمیزی‌اش نمایی زیبا و دلپذیر مانند یک غنچه‌ی گل کیهانی به آن داده. این عکس از همگذاری داده‌های تصویری در طول موج‌هایی گوناگون درست شده که به کمک دو دستگاه تلسکوپ هابل گردآوری شدند: "دوربین پیمایشی پیشرفته" (ACS)، و "دوربین فروسرخ-نزدیک و طیف‌سنج چندجرمی" (NICMOS).

حسمندی و وضوح بسیار بالا و میدان دید گسترده‌ی NICMOS به اخترشناسان امکان داد تا شانسی بی‌مانند برای مشاهده‌ی دقیق ساختار IRAS 16399-0937 بیابند. آنها دریافتند که IRAS 16399-0937 دارای یک هسته‌ی دوگانه است- هسته‌ی کهکشان از دو هسته‌ی جداگانه تشکیل شده که دارند با هم یکی می‌شوند. این دو هسته‌ی شمالی و جنوبی که به ترتیب IRAS 16399N و IRAS 16399S نام دارند، بیش از ۱۱۰۰۰ سال نوری از یکدیگر فاصله‌ دارند. ولی هر دوی آنها با هم در ژرفای دل گردابی از گاز و غبار کیهانی پنهان شده‌ و با برهمکنش با یکدیگر، چنین ساختار شگرفی را برای این کهکشان آفریده‌اند.

این هسته‌ها بسیار با هم متفاوتند. هسته‌ی جنوبی به نظر می‌رسد یک منطقه‌ی ستاره‌فشانی است که دارد با نرخی باورنکردنی ستارگان تازه می‌سازد. ولی هسته‌ی شمالی از گونه‌ای به نام هسته‌های LINER است (منطقه‌ی گسیلش هسته‌ای با یونش کم)، و در واقع منطقه‌ایست که گسیلش‌هایش به طور عمده از هسته‌های اتمی خنثا یا کم-یونیده‌ی گازهایی ویژه سرچشمه می‌گیرد. هسته‌ی شمالی همچنین میزبان یک ابَرسیاهچاله به جرم ۱۰۰ میلیون برابر خورشید نیز هست.

--------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

galaxy - megamaser - maser - Milky Way - laser - microwave - visible - IRAS 16399-0937 - Earth - NASA - ESA - Hubble Space Telescope - rosebud. - wavelength - Advanced Camera for Surveys - ACS - Near Infrared Camera and Multi-Object Spectrometer - NICMOS - nucleus - IRAS 16399N - IRAS 16399S - starburst - star - LINER - Low Ionization Nuclear Emission Region - ionised - neutral - atom - black hole - Sun

منبع: spacetelescope

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

غولی در همین نزدیکی

این تصویر در اندازه‌‌ی بزرگ‌تر

کهکشان آندرومدا یا "زن بر زنجیر"، نزدیک‌ترین کهکشان بزرگ به کهکشان راه شیری ماست.

باور بر اینست که نمای آندرومدا و راه شیری بسیار همانند یکدیگر است و هر دو با هم بر گروه محلی کهکشان‌ها فرمان می‌رانند.

روشنی پراکنده و افشانِ آندرومدا از نوریست که از صدها میلیارد ستاره‌ی درونش می‌تابد. ولی تک ستارگانی که در جای جای این تصویر پراکنده‌اند در واقع ستارگان کهکشان خودمانند که درست در راستای خط دید اجرام پس‌زمینه، و در جلوی آنها جای گرفته‌اند.

آندرومدا را اغلب با نام ام۳۱ نیز می‌شناسیم زیرا سی و یکمین جرمی بود که شارل مسیه در سیاهه‌ای که از اجرام آسمانی با نور پراکنده و نامتمرکز تهیه کرده بود وارد کرد. فاصله‌ی ام۳۱ از زمین به اندازه‌ایست که نورش باید دو میلیون سال در راه باشد تا به چشم ما برسد.

کهکشان آندرومدا با چشم نامسلح هم دیده می‌شود، ولی این تصویر یک چهل‌تکه (موزاییک) دیجیتالی است و از همگذاری چندین نما که از پشت یک تلسکوپ کوچک گرفته شده‌اند درست شده.

هنوز ناشناخته‌های بسیاری درباره‌ی ام۳۱ وجود دارد، از جمله این که دقیقا چقدر زمان می‌برد تا این کهکشان به راه شیری ما رسیده و به آن برخورد کند. 

[خواندید: * نبرد خدایان در آسمان سیاره زمین * انیمیشنی از سرنوشت کهکشان راه شیری]

-------------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

https://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

M31 - Andromeda Galaxy - galaxy - Milky Way Galaxy - Local Group - star - Messier

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

کشف رودی از آهن مذاب در هسته زمین

ما به طور معمول رودبادها (جریان‌های‌ جتی) را در ارتباط با آب و هوا می‌شناسیم ولی اکنون دانشمندان به کمک یکی از ماهواره‌های سازمان فضایی اروپا (ESA) یک رودباد را در ژرفای زیر سطح زمین یافته‌اند- رودبادی رو به باختر که سرعتش هم رو به افزایش است (شتاب دارد)!

نمایی از بالای قطب شمال که مسیر رودباد درون هسته‌ را
نشان می‌دهد (پیکان های سیاه). تصویر بزرگ‌تر

ماهواره‌های سه‌گانه‌ی Swarm که در سال ۲۰۱۳ به فضا پرتاب شدند، میدان‌های مغناطیسی گوناگونی که از هسته‌، گوشته، پوسته، اقیانوس‌ها، یونکُره، و مغناطکره‌ی زمین بیرون می‌زنند را اندازه‌ گرفته و موشکافی می‌کنند.

این سیگنال‌ها با هم میدان مغناطیسی‌ سرتاسری زمین را می‌سازند که مانند یک سپر از ما در برابر پرتوهای کیهانی و ذرات باردار درون باد خورشیدی نگاهبانی می‌کند.

سنجش میدان‌های مغناطیسی یکی از چند راهیست که با آن می‌توانیم درون سیاره‌مان را ببینیم. کریس فینلی از دانشگاه صنعتی دانمارک می‌گوید: «آگاهی ما از خورشید بیشتر از هسته‌ی زمین است زیرا خورشید پشت ۳۰۰۰ کیلومتر سنگ پنهان نشده.»

دلیل وجود میدان مغناطیسی زمین، اقیانوسی از آهن مایع فرا-داغ و چرخانست که هسته‌ی بیرونی را ساخته. این آهن مایع مانند یک رسانای چرخان در دینام دوچرخه، جریان‌های الکتریکی پدید می‌آورد که آنها هم به نوبه‌ی خود این میدان مغناطیسیِ پیوسته در تغییر را تولید می‌کنند.

بنابراین پژوهشگران با ردیابی تغییرات این میدان مغناطیسی می‌توانند از چگونگی حرکت آهن در هسته آگاه شوند.

سنجش‌های دقیق با ناوگان ماهواره‌های Swarm به دانشمندان اجازه می‌دهد تا چشمه‌های گوناگون مغناطیس را از هم جدا کرده و سهم هسته [در پیدایش این میدان] را بسیار روشن‌تر کنند.

نویسندگان پژوهشنامه‌ای در این باره که در نشریه‌ی نیچر جئوساینس منتشر شده توضیح داده‌اند که چگونه سنجش‌های Swarm به کشف یک رودباد ( jet stream) در هسته انجامیده است.

فیل لیوِرمور از دانشگاه لیدز بریتانیا و نویسنده‌ی اصلی پژوهشنامه می‌گوید: «ما به لطف این سه ماهواره‌ به بینش‌های تازه‌ای درباره ی پویایی هسته‌ی زمین دست یافته و توانسته‌ایم برای نخستین بار این رودباد را ببینیم، و تنها این نیست، ما حتی به چرایی وجودش هم پی برده‌ایم.»

کشف این رودباد با ردگیری دو منطقه‌ی بزرگ ولی نامعمول از شار مغناطیسی انجام شد که از مرز هسته-گوشته ریشه گرفته و زیر آلاسکا و سیبری جای داشتند (الگوی لکه‌های شاری). دکتر لیورمور می‌گوید: «این لکه‌های شاریِ عرض بالا مانند لکه‌های درخشانی در میدان مغناطیسی هستند و دیدن تغییرات آن را برای ما آسان می‌کنند.»

این دو منطقه با حرکت جریان آهن مایع حرکت می‌کردند. از آنجایی که جابجایی آنها تنها می‌توانست از جابجایی فیزیکی آهن مایع سرچشمه گرفته باشد، پس  مانند یک نشانگر، به دانشمندان امکان دنبال کردن جریان آهن را دادند.

ناوگان Swarm نشان داده‌اند که این جابجایی‌ها در واقع یک رودباد هستند که دارد با سرعت بیش از ۴۰ کیلومتر در سال حرکت می‌کند- سه برابر سریع‌تر از سرعت‌های معمول خود هسته و صدها هزار برابر سریع‌تر از جابجایی صفحه‌های زمین‌ساختی زمین. این سرعت از ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۶ سه برابر شده.

لیورمور می‌گوید: «ما می‌توانیم آن را به عنوان شتاب در نواری از مایع هسته که دور قطب‌ها حلقه زده توصیف کنیم، مانند رودبادهای جَوی.»

خوب چه چیزی این رودباد را پدید آورده و چرا دارد سرعت می‌گیرد؟

شیوه‌ی شکل‌گیری رودی از آهن مایع در هسته‌ی بیرونی زمین. دیدگاه این تصویر در راستای قطبی است

لیورمور و همکارانش می‌گویند این جریان در اثر حرکت آهن مایع پیرامون هسته‌ی درونی که از آهن جامد است پدید آمده‌. در هسته‌ی بیرونی و کنار هسته‌ی درونی، دو استوانه‌ی همراستا (موازی) از آهن مایع چرخان وجود دارد که محورشان در راستای شمال-جنوب زمین است. جایی که این استوانه‌های چرخان با هسته‌ی جامد در تماسند و به آنها فشار وارد می‌شود، مانند یک جفت غلتک رفتار کرده و با فشار، آهن مایع اضافی را به بیرون می‌رانند که همین باعث پدید آمدن یک جریان می‌شود.

این به شکل‌گیری و حرکتِ دو میدان مغناطیسی لوب-مانند که به شکل لکه‌هایی از شار توسط ماهواره ها دیده شده‌اند انجامیده. [تصویر دوم را ببینید]

پرفسور راینر هولرباخ از دانشگاه لیدز هم می‌گوید: «بی‌شک باید نیرویی در کار باشد که این مایع را به سوی مرز می‌راند. این نیرو می‌تواند توسط پدیده‌ی "شناوری" (buoyancy) فراهم شود، یا به احتمال بیشتر، از تغییرات در میدان مغناطیسی درون هسته.»

چنانچه در پژوهشنامه آمده، شتاب کنونی می‌تواند گامی از یک نوسان بلندمدت‌تر در این رودباد باشد که باعث حرکتِ هم باختری و هم خاوریِ ساختارهای مغناطیسی در دوره‌های تاریخ زمین می‌شده.

گروه دانشمندان Swarm همچنان بیننده و تماشاگر رویدادهای آینده‌اند. رون فلوبرگهاگن، مدیر ماموریت Swarm از اِسا می‌افزاید: «به احتمال بسیار شگفتی‌های بیشتری خواهیم یافت. میدان مغناطیسی زمین همیشه در تغییر خواهد بود، و این می‌تواند حتی جهت رودباد را هم تغییر دهد.»

وی می‌گوید: «این ویژگی یکی از نخستین یافته‌ها از ژرفای زمین است که توسط Swarm به دست آمده. با واگشود (تفکیک‌پذیری) بی‌سابقه‌ای که امکان‌پذیر شده، دوره‌ای بسیار هیجان‌انگیز فرارسیده- واقعا نمی‌دانیم چه کشف دیگری درباره‌ی سیاره‌مان در انتظار ماست.»

--------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

jet stream - ESA - magnetic field - Earth - Swarm - core - mantle - crust - ocean - ionosphere - magnetosphere - cosmic radiation - solar wind - planet - Chris Finlay - Technical University of Denmark - Sun - iron - outer core - conductor - bicycle - dynamo - electrical current - Nature Geoscience - Phil Livermore - University of Leeds - UK - Alaska - Siberia - latitude - tectonic plate - acceleration - Rainer Hollerbach - buoyancy - Rune Floberghagen -

منبع: ESA

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

سرزمین عجایب کیهانی

این تصویر در دو اندازه‌ی دیگر: بزرگ- بسیار بزرگ‌ (۲.۲ مگابایت)

به دلایلی ناشناخته، منطقه‌ای از فضا به نام ان‌جی‌سی ۶۳۵۷ برخی از پرجرم‌ترین ستارگانی که تاکنون یافته شده‌اند را در دل خود پرورش می‌دهد.
این گستره‌ی پیچیده و بارور ستاره‌زایی از بی‌شمار رشته‌های گاز و غبار گسیلشی (نشری) تشکیل شده که حفره‌های غول‌پیکرِ سه خوشه‌ از ستارگان بزرگ را در میان گرفته‌اند. همه‌ی این ساختارهای پیچیده دستاورد برهمکنش‌هایی هستند که میان بادهای میان‌ستاره‌ای، فشارهای تابشی، میدان‌های مغناطیسی، و گرانش.
این تصویر از همگذاری داده‌های تصویری که در چندین طول موج و با تلسکوپ‌های گوناگون گرد آمده و هم کدام به رنگی نمایانده شده‌اند درست شده:
طیف دیدنی (مریی) از تلسکوپ UKIRT در هاوایی که در برنامه‌ای به نام پیمایش آسمان سوپرکاسموس دریافت شده (رنگ آبی)، طیف فروسرخ از تلسکوپ فضایی اسپیتزر ناسا، (رنگ نارنجی)، و طیف پرتو X از رصدخانه‌ی فضایی پرتو X چاندرای ناسا (رنگ صورتی).

ان‌جی‌سی ۶۳۵۷ در سه طیف. از چپ به راست: پرتو X، نور دیدنی، فروسرخ

پهنای ان‌جی‌سی ۶۳۵۷ حدود ۱۰۰ سال نوری است و با فاصله‌ی ۵۵۰۰ سال نوری از زمین، در راستای صورت فلکی کژدم (عقرب) جای دارد.
بیشتر ستارگان بزرگی که اکنون در ان‌جی‌سی ۶۳۵۷ دیده می‌شوند تا ۱۰ میلیون سال دیگر منفجر خواهند شد.

-------------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

https://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

NGC 6357 - star - wonderland - star formation - star cluster - interstellar wind - magnetic field - visible - UKIRT Telescope - Hawaii - SuperCosmos Sky Surveys - infrared - NASA - Spitzer Space Telescope - X-ray - Chandra X-ray Observatory - constellation of the Scorpion

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

سه رنگین‌کمان همزمان

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

در روز بارانی ۳۰ نوامبر، کریس اریکسون از کنار رود کلمبیا با خودرو به محل کارش می‌راند که چیز شگفت‌انگیزی دید: دو رنگین‌کمان زیبا در دل آسمان خودنمایی می‌کردند ولی پس از چند لحظه، ناگهان یک رنگین‌کمان دیگر در آسمان پدید آمد که دو کمان نخست را قطع می‌کرد. وی که تاکنون چنین چیزی ندیده بود این عکس را از آن گرفت.

از سه رنگین‌کمانی که اینجا می‌بینیم دوتای آنها همراستا (دایره‌های هم‌مرکز) هستند و یکی دیگر هم آنها را قطع کرده. دو کمان هم‌مرکز در واقع با هم یک رنگین‌کمان دوتایی را ساخته‌اند [ که دومی از بازتاب دوباره‌ی نور خورشید در قطره‌های باران پدید آمده-م]، ولی سومی، یک "رنگین‌کمان بازتابی" است.

شکل‌گیری یک رنگین‌کمان معمولی به دلیل رفتار منشور-مانند قطره‌های آب در برابر نور خورشید است که باعث می‌شود نور خورشید با برخورد به قطره‌های باران در هوا، به رنگ‌های تشکیل دهنده‌اش تجزیه شود.

رنگین‌کمان‌های بازتابی هم درست به همین شیوه پدید می‌آیند ولی سرچشمه‌ی نوری که آنها را درست می‌کند خود خورشید نیست، بلکه بازتاب خورشید در یک پهنه‌ی آبی (مانند یک دریاچه) است. نور خورشید از روی پهنه‌ی آبی به سوی بالا باز می‌تابد و قطره‌های باران به همان شیوه، از آن رنگین‌کمانی می‌سازند که زاویه‌اش با رنگین‌کمان اصلی تفاوت دارد. به نظر می‌رسد نوری که رنگین‌کمان سوم در این چشم‌انداز را ساخته از سطح رود کلمبیا که تنها ۲۰۰ پا از سمت چپ عکاس فاصله داشت بازتابیده شده.

رنگین‌کمان‌ها شکل‌های گوناگونی دارند. رنگین کمان بازتابی درون این عکس تنها یکی از بسیاریست که اگر با پدیده‌های نامعمول آشنا باشید می‌توانید به سادگی آنها را شناسایی کنید.

یک نمونه‌ی دیگر را اینجا دیده بودید: * رنگین‌کمان‌های در هم پیچیده

--------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Chris Erikson - Columbia River Gorge - double rainbow - rainbow - reflection rainbow - prism - sun - Columbia River

منبع: spaceweather

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

اسب سیاه یک شکارچی

بادها و پرتوهای ستارگان با برخورد به ابرهای بزرگ غبار میان ‌ستاره ای آنها را تراشیده و به گونه‌ای شانسی چنین پیکره‌ی آشنایی را از آنها پدید آورده‌اند.

این ابر تیره که نام برازنده‌ی "سحابی کله اسبی" بر آن نهاده شده، حدود ۱۵۰۰ سال نوری از زمین فاصله دارد و در دل مجموعه‌ی گسترده‌ی ابرهای شکارچی (جبار) جای گرفته. بلندی آن ۵ سال نوریست و به نام بارنارد ۳۳ هم رده بندی شده.

این سر اسب یک ابر تاریک است که تنها به این علت دیده می شود که غبارهای مات آن جلوی سحابی گسیلشی (نشری) آی‌سی ۴۳۴ را گرفته و در برابر پرتوی سرخ فام آن، به حالت ضدنور و تیره در آمده‌اند.

در دل خود این ابر تاریک ستارگانی تازه دارند ساخته می‌شوند.

پایین، سمت چپ تصویر هم یک سحابی بازتابی با رنگ متضاد آبی به نام ان‌جی‌سی ۲۰۲۳ را می‌بینیم که یک ستاره‌ی داغ و جوان را در بر گرفته.

این نمای شکوهمند و رنگین از همگذاری داده‌های تصویری باریک‌باند و پهن‌باند که از سه تلسکوپ گوناگون به دست‌ آمده بودند درست شده است.

--------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

interstellar dust - Horsehead Nebula - Orion cloud complex - dark cloud - Barnard 33 - silhouetted - emission nebula - IC 434 - reflection nebula - NGC 2023 - star - narrowband - broadband

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

ابرهای اسرارآمیز تیتان

* اینجا یک همسنجی (مقایسه) میان دو عکس از فضاپیمای کاسینی ناسا را می‌بینیم که از نظر زمانی بسیار نزدیک به هم گرفته شده‌اند و یک راز شگفت‌انگیز را نشان می‌دهند: چرا ابرهای تیتان، ماه سیاره‌ی کیوان در برخی از عکس‌ها دیده می‌شوند و در برخی دیگر نه؟

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

در تصویر بالایی که در طیف فروسرخ-نزدیک گرفته شده، آسمان تیتان به نسبت بی‌ابر دیده می‌شود. ولی در تصویر پایینی که در طول موج‌های فروسرخِ بلندتر گرفته شده، پهنه‌ی گسترده‌ای از ابرهای روشن به چشم می‌خورد. اگرچه هر دوی این عکس‌ها در طول موج‌های متفاوت گرفته شده‌اند، ولی چشمداشت پژوهشگران این بود که دستکم نشانه‌ای از ابر در تصویر بالایی هم ببینند [که ندیدند]. از همین رو در تلاش برآمده‌اند تا به آنچه که باعث این تفاوت شده پی ببرند.

با نزدیک شدن به تابستان نیمکره‌ی شمالی تیتان، مدل‌های هواشناسی تشکیل ابرهای بیشتری را در عرض‌های بالایی پیش‌بینی کرده‌اند، مانند همان چیزی که کاسینی در اواخر تابستان نیمکره‌ی جنوبی در سال ۲۰۰۴ دیده بود [کاسینی در آن زمان تازه به کیوان رسیده بود-م]. گروه دانشمندان با طیف‌سنج نقشه‌برداری نور دیدنی و فروسرخ کاسینی (VIMS) و زیرسامانه‌ی تصویربرداری علمی آن (ISS) تیتان را زیر نظر داشته‌اند تا دگرگونی‌هایی که با تغییر فصل در الگوهای آب و هوایی آن رخ می‌دهد را ثبت کنند، به ویژه آغاز پیدایش ابرها در مناطق قطبی شمال، جایی که دریاچه‌ها و دریاهای تیتان در آن متمرکز شده‌اند.

دو گذر پی در پی کاسینی از کنار تیتان (گذرهای T120 و T121) که به ترتیب در ۷ ژوئن و ۲۵ ژوییه‌ی ۲۰۱۶ انجام شد، دیدگاهی از عرض‌های شمالی بالا در دوره‌های زمانی گسترده (بیش از ۲۴ ساعت در هر گذر) به دانشمندان داد. شگفت این که عکس‌های ISS و VIMS در این گذرها تفاوت خیره‌کننده‌ای با یکدیگر داشتند. در عکس‌های ISS (عکس سیاه و سفید بالایی)، ساختارهای سطحی را به سادگی می‌شود شناسایی کرد و تنها چند تکه ابر کوچک و جدا از هم در آن دیده می‌شود. برخلاف آن، عکس‌های VIMS (عکس رنگی پایین) نشانگر وجود پوشش ابری گسترده در هر دو گذر است. 

هر دو دستگاه عکس‌هایشان را در یک دوره‌ی زمانی گرفته‌اند، بنابراین بعید است تفاوت در زاویه‌ی روشنایی یا تغییرات در خود ابرها دلیل این تفاوت آشکار باشند: VIMS ویژگی‌های جَوی پایدار را در سرتاسر دوره‌ی تصویربرداری مشاهده کرده و ISS هم در تمام مدت، ویژگی‌های سطح را با تنها چند ابر کوچک در آسمان دیده.

به نظر می‌رسد دلیل این تفاوت را باید در جو مه‌آلود تیتان جستجو کرد. مشاهده‌ی درون این ابرها در طول موج‌های فروسرخِ بلندتری که VIMS به آنها حسمند است (تا ۵ میکرون) آسان‌تر است تا مشاهده در طول موج‌های کوتاه‌ترِ فروسرخ-نزدیک که توسط ISS برای تصویربرداری از سطح تیتان و لایه‌های پایین جو به کار می‌رود (۰.۹۴ میکرون).

ابرهای فراز-بلند و نازک پَرسا (سیروس) از دید نورشناسی در طول موج‌های بلندتر (VIMS)، مات‌تر از ریزگردهای جوی، ولی در طول موج‌های کوتاه‌تر (ISS) شفاف‌تر از ریزگردها هستند، به همین دلیل در عکس‌های VIMS دیده می‌شوند، و همزمان در عکس‌های ISS ناپیدا هستند- مانند این که بخواهیم یک لایه‌ی نازک ابر را در یک روز گردوخاکی روی زمین ببینیم.

این پدیده از ژوییه‌ی ۲۰۱۶ دیگر دیده نشده، ولی کاسینی که ماموریتش در سال ۲۰۱۷ پایان خواهد یافت، تا آن زمان چند شانس دیگر برای دیدار با تیتان دارد و در آن زمان‌ها دانشمندان می‌توانند آن را تماشا کرده و چگونگی تغییرات جوی‌اش را بررسی کنند.

این دو عکس در جریانِ گذرِ T120 در ۷ ژوئن (VIMS) و ۸ ژوئن (ISS) گرفته شده. فاصله‌ی کاسینی از تیتان در عکس VIMS حدود ۴۵ هزار کیلومتر و در عکس ISS حدود ۶۴۰ هزار کیلومتر بود. عکس VIMS پردازش شده تا ابرها بهتر نمایان شوند؛ در این تصویر که با رنگ‌های نمایشی رنگ‌آمیزی شده، ابرها تقریبا به رنگ سفید دیده می‌شوند، ریزگردهای جوی به رنگ صورتی، و سطح هم به رنگ سبز نمایش داده شده.

--------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

NASA - Cassini spacecraft - Saturn - moon - Titan - infrared - wavelength - latitude - Imaging Science Subsystem - ISS - Visual and Infrared Mapping Spectrometer - VIMS - T120 - T121 - monochrome - haze - Earth

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

پوست روباه، تکشاخ، و درخت کریسمس

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

ابرهایی از گاز برافروخته‌ی هیدروژن این چشم‌انداز رنگین کیهانی در صورت فلکی کم‌نور ولی خیال‌انگیز تک‌شاخ را پر کرده‌اند.

این آشفته‌بازار پرآشوب گاز و غبار در واقع یک منطقه‌ی ستاره‌زایی به نام NGC ۲۲۶۴ در فاصله‌ی حدود ۲۷۰۰ سال نوری زمین است و در آن، سحابی‌های گسیلشی (نشری) سرخ‌فامی که از نور پرانرژی ستارگان نوزاد برافروخته شده‌اند با ابرهای تیره‌ی غبار میان‌ستاره‌ای در هم آمیخته‌اند.

این ابرهای غبار اگر میان ما و ستارگان باشند، جلوی رسیدن نور آنها به چشم ما را می‌گیرند و چون از پشت روشن شده‌اند، خودشان به حالت ضدنور و تمام تیره دیده می‌شوند، ولی اگر از چشم ما، کنار ستارگان داغ و جوان باشند، نور آنها را بازتابانده و برای ما به یک سحابی بازتابی آبی‌فام تبدیل می‌شوند.

این تصویر تلسکوپی چندتکه از بالا به پایین حدود ۳/۴ درجه از آسمان، یعنی تقریبا ۱.۵ برابر قرص ماه را می‌پوشاند که در فاصله‌ی برآورد شده‌ی NGC ۲۲۶۴ هم‌ارز ۴۰ سال نوریست.

در این نمایش چند شخصیت کیهانی خودنمایی می‌کنند از جمله سحابی پوست روباه، که خزهای در هم پیچیده‌اش درست سمت چپ مرکز دیده می‌شود، ستاره‌ی متغیر و درخشان اس-تکشاخ که غرق در غبارهای آبی‌فام پوست روباه شده، و سحابی مخروط که نوکش رو به پایین چشم‌انداز است.

گفتنی است که ستارگان NGC ۲۲۶۴ به نام خوشه‌ی ستاره‌ای درخت کریسمس هم شناخته می‌شوند. ستارگان این خوشه با هم یک مثلث را ساخته‌اند که نوکش در نوک سحابی مخروط است و ستاره‌ای اس-تکشاخ هم نزدیک مرکز پایه‌اش (قاعده‌اش) جای دارد.

--------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

hydrogen - constellation Monoceros, - Unicorn - star forming region - NGC 2264 - emission nebula - reflection nebula - full moon - Fox Fur Nebula - S Monocerotis - Cone Nebula - Christmas Tree star cluster - ape

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

ابرهای خوشرنگ در همسایه کوچک کهکشان راه شیری

داده‌های این تصویر توسط دوربین پیشرفته‌ی پیمایشی تلسکوپ فضایی هابل گردآوری شده. اندازه‌ی بزرگ‌تر

تلسکوپ فضایی هابل ناسا دو سحابی خوش رنگ و لعاب را به تصویر کشیده که با هم مانند یک سحابی به نظر می‌رسند. این دو سحابی در ابر کوچک ماژلان جای دارند، کهکشان کوتوله‌ای که ماهواره‌ی کهکشان راه شیری است. تابش‌های پرانرژی ستارگان درخشان مرکز این دو سحابی، هیدروژنِ درونشان را گرم کرده و به تابشی سرخ‌فام واداشته [پس سحابی گسیلشی هستند- م].

این دو سحابی که با هم به نام ان‌جی‌سی ۲۴۸ خوانده می‌شوند، در سال ۱۸۳۴ توسط سر جان هرشل یافته شدند. ان‌جی‌سی ۲۴۸ حدود ۶۰ سال نوری درازا و ۲۰ سال نوری هم پهنا دارد. این جرم یکی از کم‌شمار سحابی‌های هیدروژنی سرخ‌فام در ابر کوچک ماژلان است که تقریبا ۲۰۰ هزار سال نوری از ما فاصله داشته و در صورت فلکی جنوبی توکان دیده می‌شود.

این عکس بخشی از یک پژوهش به نام "بررسی فرگشت گاز و غبار ابر کوچک ماژلان" (SMIDGE) است. هدف اخترشناسان از بررسی ابر کوچک ماژلان با بهره از هابل، پی بردن به تفاوت میان غبارهای کهکشان راه شیری با غبارهای درون کهکشان‌هایی مانند ابر کوچک ماژلان است که فراوانی عنصرهای سنگینشان بسیار کمتر از اندازه‌ی موردنیاز برای پدید آوردن غبار است. ذرات غبار در یک کهکشان از اجزای کلیدی موردنیاز برای ستاره‌زایی در آن هستند.

فراوانیِ عنصرهای سنگین در ابر کوچک ماژلان میان یک پنجم تا یک دهم فراوانی آنها در کهکشان راه شیری است. از آنجایی که این کهکشان کوچک به ما نزدیک است، دانشمندان می‌توانند غبارهای آن را با جزییات دقیق بررسی کرده و درباره‌ی غبارهای آغاز تاریخ کیهان بیشتر بیاموزند. دانشمند اصلی این پژوهش، دکتر کرین سنداستورم از دانشگاه کالیفرنیا در سن دیگو می‌گوید: «این برای شناخت تاریخ کهکشان خودمان هم مهم است... غبار یک بخش کلیدی از چگونگی کارکرد کهکشان‌ها و چگونگی زایش ستارگان در آنهاست.»

بیشتر فرآیندهای ستاره‌زایی در آغاز تاریخ کیهان رخ دادند، زمانی که درصد عنصرهای سنگین بسیار کمتر از امروز بود [مانند محیط ابر کوچک ماژلان] و همین باعث شده این کهکشان کوچک به یک آزمایشگاه خوب برای بررسی شرایط آغاز کیهان تبدیل شود.

--------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

NASA - Hubble Space Telescope - nebula - Small Magellanic Cloud - dwarf galaxy - Milky Way galaxy - star - hydrogen - NGC 248 - Sir John Herschel - satellite - constellation Tucana - Small Magellanic Cloud Investigation of Dust and Gas Evolution - SMIDGE - element - Karin Sandstrom - University of California - San Diego - star formation - galaxy - Advanced Camera for Surveys

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

شب یلدا در سیاره شازده کوچولو

در این عکس، شازده‌ کوچولو را می‌بینیم که در یکی از شب‌های سرد انقلاب زمستانی (شب یلدا)، نگاهش را بر لبه‌ی یک کهکشان بزرگ در آسمان سیاره‌ی کوچکش دوخته.

این عکس در حقیقت گونه‌ای ویژه از نگاشت استریوگرافیک به نام "little planet" است که از پیوند و پردازش دیجیتالی چندین عکس از سیاره‌ی خودمان درست شده. این عکس‌ها در ساحل دریاچه ی سد Seč در جمهوری چک گرفته شده و با هم از افق تا افق و از سرسو تا پاسوی آسمان را می‌پوشاندند. [به عربی: سمت‌الراس تا سمت‌القدم]

پس این کهکشان بزرگ هم باید همان راه شیری خودمان باشد، و پرنورترین شبچراغ آسمان هم ناهید خودمان، که این شب‌ها به عنوان ستاره‌ی شامگاهی در افق باختری سرتاسر جهان دیده می‌شود.

از جمله گنج‌های آسمانی که در در دل این آسمان تاریک دیده می‌شوند می‌توان از خوشه‌ی ستارگان پروین، و سحابی آمریکای شمالی در شکاف پرغبار و تیره‌ی کهکشان نام برد.
نوار محو و افشان نور برجگاهی (منطقه‌البروجی) ناهید را در آغوش خود گرفته، ولی ستون‌های رنگارنگی از نور هم در تصویر دیده می‌شود که بر فراز چراغ‌های خیابان‌هایی در همان نزدیکی پدید آمده‌اند.

--------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

solstice eve - little planet - galaxy - planet - Earth - nadir - zenith - projection - Sec reservoir - Czech Republic - Milky Way - Venus - evening star - Pleiades star cluster - North America nebula - galactic rift - Zodiacal light - pillar

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

یکی از بهترین عکس‌های پاندورا، ماه سیاره کیوان

این تصویرِ فضاپیمای کاسینی ناسا یکی از پُروضوح‌ترین عکس‌هاییست که تاکنون از پاندورا، ماه سیاره‌ی کیوان (زحل) گرفته. پاندورا که پهنایی برابر با ۸۴ کیلومتر دارد، درست بیرون از حلقه‌ی باریک F به گرد کیوان می‌چرخد.

کاسینی این عکس را به هنگام گذشتن از نزدیک‌ترین فاصله‌ی پاندورا در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۶، زمانی که داشت سومین مدار از ۲۰ مدار حلقه‌خراش خود را با گذشتن از لبه‌ی بیرونی حلقه‌های اصلی سیاره می‌پیمود گرفت.

این عکس در نور سبز، با دوربین زاویه-باریک فضاپیما و از فاصله‌ی حدود ۴۰۵۰۰ کیلومتری پاندورا گرفته شده. هر پیکسل تصویر در اندازه‌ی اصلی هم‌ارز ۲۴۰ متر است.

--------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

NASA - Cassini spacecraft - Saturn - moon - Pandora - F ring - main rings - color - narrow-angle camera

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

آیا ابرغول نامدار آسمان همدم خود را بلعیده بوده؟

* شواهد نشان می‌دهند ستاره‌ی غول‌پیکر و سرخ‌فام ابط‌الجوزا که بر شانه‌ی شکارچی در این صورت فلکی نشسته، در گذشته‌ای نه چندان دور ستاره‌ی همدمش را بلعیده بوده.

ستاره‌ی ابط‌الجوزا یا شبان‌شانه (آلفای شکارچی) یک "ابرغول سرخ" است که به زودی در انفجاری ابرنواختری جان خود را از دست خواهد داد. چنان چه از عنوان رده‌بندی ابط‌الجوزا بر می‌آید، ستاره‌ای است که با نزدیک شدن پایان زندگی‌اش بسیار پف کرده و بی‌اندازه بزرگ شده است. اگرچه جرم این ستاره تنها ۱۵ تا ۲۵ برابر خورشید است، ولی در این گام زندگی‌اش قطری حدود ۱.۴ میلیارد کیلومتر پیدا کرده، یعنی ۱۰۰۰ برابر قطر ستاره‌ی مادری ما. (اگر ابط‌الجوزا را در جای خورشید قرار دهیم، سطحش از مدار سیاره‌ی بهرام هم گذشته و به کمربند سیارک‌ها خواهد رسید.)

عکسی از ابرغول سرخ شبان‌شانه که توسط تلسکوپ فضایی هرشل و در طول موج‌‌های ۷۰، ۱۰۰، و ۱۶۰ میکرون گرفته شده
درباره‌ی این عکس بخوانید: * برخورد یک ستاره ابرغول به یک دیوار کیهانی

چنین ستاره‌ی هیولایی باید چرخش کُندی داشته باشد، زیرا نرخ چرخش با افزایش حجم کاهش می‌یابد (همان گونه که اسکیت‌بازهای روی یخ با جمع کردن دست‌هایشان، سرعت چرخش خود افزایش می‌دهند). ولی در مورد ابط‌الجوزا چنین نیست زیرا به گفته‌ی اخترشناسان، با سرعت ۵۳۹۰۰ کیلومتر بر ساعت به گرد محورش می‌چرخد.

جی. کریگ ویلر،اخترشناس دانشگاه آستین تگزاس و نویسنده‌ی اصلی این پژوهش می‌گوید: «سرعت چرخش ابط‌الجوزا را نمی‌توان [به این سادگی] توضیح داد. این ستاره دارد ۱۵۰ برابر یک ستاره‌ با همین شرایط می‌چرخد.»

ولی به نظر می‌رسد اکنون ویلر و همکارانش پاسخ این معما را یافته‌اند. مدل‌های رایانه‌ای آنها نشان می‌دهد که چرخش شگفت‌انگیز ابط‌الجوزا را می‌توان با این فرض توضیح داد که حدود ۱۰۰ هزار سال پیش، یک همدم ستاره‌ای هم‌جرم خورشید داشته و آن را بلعیده باشد. (تکانه‌ی زاویه‌ای مدار ستاره‌ی همدم به ابط‌الجوزا منتقل شده و نرخ چرخش این غول را افزایش داده و به چیزی که اکنون هست رسانده.)

این همنوع‌خواری به احتمال بسیار یک "آروغ" کیهانی را در پی آورد که باعث شد ابط‌الجوزا ابری از مواد را با سرعت حدود ۳۶۰۰۰ کیلومتر بر ساعت به فضا بفرستد. جالب این که اخترشناسان پوسته‌ای از مواد را تقریبا در همان فاصله‌ای از ابط‌الجوزا که این سناریو پیش‌بینی کرده ‌یافته‌اند.

اگرچه توضیح‌های احتمالی دیگری هم برای این ابر مواد وجود دارد، ولی به گفته ی ویلر: «واقعیت اینست که شواهد نشان می‌دهند ابط‌الجوزا تقریبا در همین بازه‌ی زمانی دچار گونه‌ای آشوب شده بوده.»

ابط‌الجوزا حدود ۶۴۰ سال نوری از خورشید فاصله دارد. این ستاره هم مانند دیگر ابرغول‌ها در جوانی می‌میرد زیرا تنها حدود ۱۰ میلیون سال سن دارد. برخلاف آن، خورشید حدود ۴.۶ میلیارد سال از عمرش می‌گذرد و تازه به نیمه‌ی راه زندگیش رسیده است.

این پژوهش تازه در شماره‌ی ۱۹ دسامبر ماهنامه‌ی انجمن سلطنتی اخترشناسی منتشر شده.

--------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

star - Betelgeuse - hunter - constellation Orion - red supergiant - supernova - sun - Earth - Mars - asteroid belt - ice-skater - J. Craig Wheeler - University of Texas - Austin - angular momentum - cannibalism - Monthly Notices of the Royal Astronomical Society

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

شکوه یک هواپیما در آسمان

اگر شانس بیاورید ممکن است با نگاه کردن به بیرون از پنجره‌ی هواپیما یک پدیده به نام "شکوه" یا "هاله‌ی نور" (glory) را درست در سمت مخالف خورشید ببینید.

این پدیده که به نام "شبح بروکن" یا "هایلیگن‌شاین" (heiligenschein) هم شناخته می‌شود، تا پیش از اختراع هواپیما گاهی از بالای کوه‌ها دیده می‌شد. اگر شرایط در چنین جاهایی مناسب باشد [یعنی در برابر بیننده ابر یا مه باشد-م]، کسی که پشت به خورشید ایستاده می‌تواند چیزی را ببیند که مانند سایه‌ی یک غول است که با هاله‌ای از نور در میان گرفته شده [ببینید: * شبحی بر فراز شهر وسپریم مجارستان].

اکنون می‌دانیم که این غول، سایه‌ی خود بیننده -یا سایه‌ی خود هواپیما- است که بر روی ابر یا مِه افتاده و در مرکز هاله‌ی نور جای گرفته.

این هاله‌ی نور زیبا دو هفته پیش بر فراز میشیگان و از درون هواپیمایی که داشت به فرودگاه بین‌المللی اوهر نزدیک می‌شد به تصویر کشیده شد.

دلیل پیدایش این شکوه‌ها هنوز در دست بررسیست و به نسبت پیچیده است. چیزی که مطمئنیم اینست که قطره‌های ریز آب با بازتاب‌های پیچیده‌ی درونی (بازتاب، شکست و پراش) نور را به سوی خود خورشید می‌پراکنند (پدیده‌ی پس-پراکنش).

این پدیده یک همسان نیز در شاخه‌های دیگر دانش، از جمله در اخترشناسی دارد که بینندگانِ بادقت در آسمان شبانه می‌توانند آن را در فاصله‌ی ۱۸۰ درجه ای خورشید ببینند:

یک روشنایی در صفحه‌ی برجگاهی آسمان (دایره‌البروجی) به نام "پادتاب" یا نور مخالف که در اثر پس-پراکنش نور خورشید توسط ذرات کوچک غبارِ میان‌سیاره‌ای به وجود می‌آید و به نام گگن‌شاین (gegenschein، واژه ی آلمانی به معنای "پادخورشید" یا ضدخورشید") نیز شناخته می‌شود.

--------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

airplane - glory - Sun - heiligenschein - Specter of the Brocken - halo - silhouette - Michigan - O'Hare International Airport - reflect - refract - diffract - Earth - gegenschein

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان