یک ستاره در هفت آسمان: درخشان ترین کهکشان کیهان دارد خودش را از هم می درد

* تلسکوپ آلما رازهای درخشان ترین کهکشان شناخته شده ی کیهان را فاش می کند.

درخشان ترین کهکشان شناخته شده ی کیهان، اختروش W2246-0526 که ما آن را در زمانی می بینیم که جهان هستی کمتر از ۱۰ درصد سن کنونی را داشت، آن چنان پرآشوب است که دارد کل ذخیره ی گازهای ستاره زایی خود را به بیرون می پاشد. این دستاورد مشاهدات تازه ایست که با بهره از آرایه ی بزرگ میلیمتری/زیرمیلیمتری آتاکاما (آلما، ALMA) انجام شده.

خود این کهکشان بیشتر از چند ماه نیست که یافته شده. خبرش را اینجا خوانده بودید: * کشف درخشان ترین کهکشان کیهان

برداشت هنری (نقاشی) از درخشان ترین کهکشان شناخته شده ی کیهان به نام W2246-0526. پژوهش تازه نشان می دهد که سرتاسر این کهکشان را گازهای آشفته پر کرده. این نخستین مورد از دیده شدن چنین چیزی است. این عکس در اندازه ی بسیار بزرگ تر (۸.۳ مگ)

اختروَش ها یا کوازارها کهکشان هایی دوردست با سیاهچاله های ابرپرجرمی بسیار فعال در مرکزشان هستند که فواره هایی نیرومند از ذرات و پرتوهای الکترومغناطیسی به بیرون می گسیلند. بیشتر اختروش ها بسیار درخشانند ولی درصد کمی [۱] از این اجرام پرانرژی از یک گونه ی نامعمول به نام "هات داگ"ها (Hot DOGs) -کوتاه شده ی "کهکشان های داغ پوشیده در غبار"- هستند، از جمله همین کهکشان WISE J224607.57-052635.0 که درخشان ترین کهکشان شناخته شده ی کیهان است [۲].

برای نخستین بار، یک گروه از پژوهشگران به رهبری تانیو دیاز-سانتوس از دانشگاه دیگو پورتالس در سانتیاگوی شیلی با بهره از توانایی های بیمانند آرایه ی آلما [۳] درون W2246-0526 را کاویده و جابجایی اتم های یونیده ی کربن در میان ستارگان این کهکشان را دنبال کردند.

دیاز-سانتوس که نویسنده ی اصلی این پژوهش نیز هست می گوید: «ما مقادیر فراوانی از ماده ی میان ستاره ای در حالتی بی‌اندازه آشفته و پویا پیدا کردیم که با سرعتی نزدیک به دو میلیون کیلومتر بر ساعت در فضای کهکشان جابجا می شوند.» پژوهشنامه ی این گروه در Astrophysical Journal Letters منتشر شده است.

به باور اخترشناسان این رفتار آشفته می تواند با درخشش بی‌اندازه ی کهکشان در ارتباط باشد. درخشندگی W2246-0526 نزدیک به درخشندگی ۳۵۰ تریلیون خورشید است. این روشنایی شگفت آور از قرصی از گاز سرچشمه می گیرد که دارد مارپیچ وار به کام ابرسیاهچاله ی مرکز کهکشان فرو می رود و در این فرآیند به شدت داغ شده است. نور قرص برافزایشیِ به شدت درخشان مرکز این هات داگ نمی تواند به طور مستقیم آزاد شود زیرا لایه ی کلفتی از غبار آن را در بر گرفته. این لایه ی غبار پرتوی قرص برافزایشی را می آشامد (جذب می کند) و سپس آن را با طول موج بلندتر، به شکل نور فروسرخ بازمی گسیلد [۴].

این پرتوی نیرومند فروسرخ تاثیر سرراست و خشنی بر کل کهکشان می گذارد. ناحیه ی پیرامون سیاهچاله دستکم ۱۰۰ برابر درخشان تر از بقیه ی کهکشان است، از همین رو تابش شدید قرص برافزایشی W2246-0526 گرچه منطقه ای است ولی فشاری سهمگین بر کل کهکشان وارد می کند [۵].

پیتر آیزنهارت، یکی دیگر از نویسندگان پژوهش و دانشمند پروژه ی وایز در آزمایشگاه پیشرانش جت ناسا در پاسادنای کالیفرنیا می گوید: «ما به دلیل میزان هنگفت انرژی فروسرخ این کهکشان گمان کردیم در مرحله ی ترادیسی زندگیش به سر می برد.»

روبرتو اسف، رهبر مشاهدات آلما از دانشگاه دیگو پورتالس به گفته های آیزنهارت می افزاید: «اکنون آلما به ما نشان داده که دیگ جوشان این کهکشان دارد سر می رود.»

اگر این شرایط پرآشوب ادامه یابد، تابش شدید فروسرخ همه ی گازهای میان‌ستاره ای این کهکشان را بیرون خواهد ریخت. مدل های فرگشت کهکشانی بر پایه ی داده های تازه ی آلما نشان می دهند که گازهای میان‎ستاره ای همین اکنون هم در همه ی جهت ها از کهکشان بیرون زده.

مانوئل آراونا از دانشگاه دیگو پورالس هم در پایان می گوید: «اگر این الگو ادامه پیدا کند، امکانش هست که W2246 سرانجام به یک اختروش سنتی تر تکامل یابد.»«تنها آلما است که با وضوح بی‌همتایش می تواند به ما اجازه دهد این جرم را با کیفیت بالا ببینیم و چنین دوره ی مهمی از زندگی این کهکشان را بشناسیم.»

-----------------------------------------------------

یادداشت ها:

۱] تنها یکی از هر ۳۰۰۰ اختروشِ دیده شده در رده ی هات داگ ها جای گرفته اند.

۲] نام کامل این جرم چشمگیر WISE J224607.57-052635.0 است. "WISE" نام کاوشگر پیمایشی میدان-گسترده ی فروسرخ ناسا (وایز، WISE) است که این جرم را یافته بود. دیگر بخش های نام آن هم جایگاه دقیق این اختروش را در آسمان نشان می دهد

۳] آلما این توانایی یگانه را دارد که نور کم‌سو با طول موج میلیمتری که به طور طبیعی از کربن اتمی می تابد را آشکار سازد.

۴] تابش فروسرخی که از W2246-0526 گسیلیده می شود به دلیل گسترش کیهان دچار سرخگرایی شده و تا به زمین برسد، طول موجش بلندتر و میلیمتری می شود، یعنی همان طول موجی که آلما در آن بسیار حس‌مند است.

۵] در بیشتر اختروش های دیگر این نسبت بسیار ملایم تر است. اخترشناسان این فرآیند برهمکنش دوسویه میان سیاهچاله ی مرکزی و بقیه ی مواد کهکشان را به عنوان "بازخورد" یا "پس‌خوراند" (feedback) می شناسند. [نمونه ای دیگر را اینجا دیدید: * سیاهچاله مرکز کهکشان گرداب "آروغ" هم می زند]

-------------------------------------------------

تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

https://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

galaxy - quasar - W2246-0526 - star - Atacama Large Millimeter/submillimeter Array - ALMA - supermassive black hole - jet - Hot DOG - Hot, Dust-Obscured Galaxies - WISE J224607.57-052635.0 - Tanio Díaz-Santos - Universidad Diego Portales - ionised - carbon - atom - Sun - core - accretion disc - infrared - transformative stage - Peter Eisenhardt - WISE - NASA - Jet Propulsion Laboratory - Roberto Assef - interstellar ga - Manuel Aravena - Wide-field Infrared Survey Explorer - wavelength - redshift - Earth - feedback

منبع: رصدخانه ی جنوبی اروپا (ESO)

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان