دورترین سیاره کوتوله منظومه خورشیدی یک همدم نیز دارد

* گویا سیاره ی کوتوله ی "ماکی‌ماکی" که در ژرفای سرد و تاریک دوردست های سامانه ی خورشیدی به سر می برد، همدمی نیز دارد. 

ستاره شناسان به کمک تلسکوپ فضایی هابل ناسا یک ماه (قمر) را در مداری به گرد ماکی‌ماکی که پس از پلوتو، دومین جرم روشن کمربند کویپر در آن سوی نپتون است یافته اند. گفتنی است چهار ماه از پنج ماه پلوتو را نیز تلسکوپ هابل پیدا کرده بود.

این عکس که توسط تلسکوپ فضایی هابل ناسا گرفته شده نخستین ماهی که به گرد سیاره ی کوتوله ی ماکی‌ماکی یافته شده را نشان می دهد. این ماه ۱۶۰ کیلومتری اینجا به سختی بالای ماکی‌ماکی دیده می شود و تقریبا در نور خیره کننده ی این سیاره ی کوتوله گم شده است.

به گفته ی پژوهشگران این ماه نویافته -که نخستین ماهیست که برای ماکی‌ماکی یافته شده- ۱۳۰۰ بار کم نورتر از خود این سیاره ی کوتوله است و گمان می رود حدود ۱۶۰ کیلومتر قطر داشته باشد. خود ماکی‌ماکی ۱۴۰۰ کیلومتر پهنا دارد و این ماه در فاصله ی ۲۰۹۰۰ کیلومتری سطح آن دیده شده.

الکس پارکر از بنیاد پژوهشی جنوب باختر (SwRI) در بولدر کلرادو که بررسی عکس های هابل زیر نظر او انجام شد در بیانیه ای گفت: «ماکی‌ماکی از رده ی اجرام کمیاب پلوتوییان (پلوتوییدها) است، پس یافته شدن یک همدم برای آن خبر بسیار مهمی است.»

پارکر افزود: «یافتن این ماه فرصتی برای بررسی ماکی‌ماکی با جزییاتی بسیار بیش از آنچه می شد بدون این همدم به دست آوریم به ما داده.»

برای نمونه، با رصدهای بیشترِ این جرم -که به طور موقت نام S/2015 (136472) 1 و لقب MK 2 را گرفته- می تواند به ستاره شناسان اجازه دهد چگالی ماکی‌ماکی را برآورد کنند، و این می تواند به آن ها بگوید که آیا ماکی‌ماکی و پلوتو از یک جنس هستند یا نه.

مارک بویی، رهبر گروه از SwRI می گوید: «این یافته ی تازه فصل نویی را در سیاره شناسی هم‌سنجشی (مقایسه ای) در بخش بیرونی سامانه ی خورشیدی می گشاید.»

همچنین با رصدهای بیشتر هابل، شکل مدار MK 2 به گرد ماکی‌ماکی هم روشن خواهد شد. به گفته ی پژوهشگران اگر مدارش دایره ای باشد، به احتمال بسیار این ماه در اثر یک برخود سهمگین در مدت ها پیش پدید آمده، درست مانند پنج ماه در سامانه ی پلوتو. از سوی دیگر، اگر مدارش بیضی باشد نشان می دهد که MK 2 زمانی یک جرم آزاد در کمربند کویپر بوده که به دام ماکی‌ماکی افتاده.

برداشت هنری (نقاشی) از سیاره ی کوتوله ی ماکی‌ماکی و ماه نویافته اش که لقب MK 2 را گرفته. تصویر بزرگ تر

تصاویر هابل که به این کشف انجامیدند نشان می دهند که MK 2 به تیرگی زغال است که با توجه به درخشندگیِ بسیارِ ماکی‌ماکی مایه ی شگفتی است. بر پایه ی یک احتمال، گرانش این ماه کمتر از آنست که یخ های بازتابنده را نگه دارد و آن ها در پی والایش (تصعید) از سطح MK 2 گریخته اند.

ماکی‌ماکی با فاصله ی میانگین ۴۵.۷ یکای کیهانی (AU) به گرد خورشید می چرخد و هر دور مدارش را در ۳۰۹ سال زمینی کامل می کند. (یک AU برابر با فاصله ی زمین تا خورشید، هم ارز ۱۵۰ میلیون کیلومتر است.) این سیاره ی کوتوله از پلوتو که ۳۹.۵ یکای کیهانی از خورشید فاصله دارد و هر ۲۴۸ سال زمینی یک دور به گرد خورشید می چرخد نیز دورتر است.

ماکی‌ماکی یکی از پنج جرمیست که به طور رسمی از سوی انجمن بین المللی اخترشناسی (IAU) به نام سیاره ی کوتوله (dwarf planet) شناخته شده اند. چهار جرم دیگر عبارتند از پلوتو، اِریس و هائومیا در کمربند کویپر و سرس در کمربند اصلی سیارک ها میان بهرام و مشتری.

و از میان این پنج سیاره ی کوتوله، تنها سرس است که حتی یک ماه نیز ندارد.

انجمن بین المللی اخترشناسان یک سیاره ی کوتوله را به عنوان جرمی می شناسد که به گرد خورشید می چرخد و به اندازه ی کافی جرم داشته که در اثر گرانش خود پیکره ای کروی پیدا کند، ولی نتوانسته "همسایگی خود را از دیگر اجرامی که به گرد خورشید می چرخند پاک کند." چیزی که باعث شد پلوتو در سال ۲۰۰۶ از جایگاه سیاره ی نهم بودن به سیاره ی کوتوله برسد، همین ویژگی آخر بود.

جرم MK 2 پس از چندین بار تلاش نافرجام برای یافتن هر گونه ماهی برای ماکی‌ماکی، در عکس هایی که روز ۳ آوریل ۲۰۱۵ توسط دوربین میدان گسترده ی شماره ۳ی هابل (WFC3) گرفته شده بود و شناسایی شد.

پارکر می گوید: «بر پایه ی برآوردهای آغازین ما، مدار این ماه از پهلو دیده می شود و این بدان معنیست که اغلب زمان ها اگر به این سامانه نگاه کنیم این ماه را نخواهیم دید زیرا در نور شدید خود ماکی‌ماکی گم می شود.»

این ویدیو که از سوی ناسا منتشر شده، توضیحاتی درباره ی این یافته می دهد: 

--------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

dwarf planet - Makemake - solar system - NASA - Hubble Space Telescope - moon - Makemake - Kuiper Belt - Neptune - Pluto - Alex Parker - Southwest Research Institute - SwRI - S/2015 (136472) 1 - MK 2 - comparative planetology - Marc Buie - charcoal - reflective ice - astronomical unit - AU - Earth - sun - International Astronomical Union - IAU - Eris - Haumea - Ceres - asteroid belt - Mars - Jupiter - planet - Wide Field Camera 3 - edge-on

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان