سه سیاره زیست‌پذیر در فاصله تنها ۴۰ سال نوری یافته شد
* سه سیاره با توان زیست پذیری پیرامون یک ستاره ی کوتوله ی فراسرد و نزدیک یافته شد.
* این سه سیاره هم اکنون بهترین گزینه ها برای جستجوی زندگی بیرون از سامانه ی خورشیدی هستند.
 |
| برداشت هنری (نقاشی) از ستاره ی نراپیست-1 و سیاره هایش. برای دیدن دو ویدیوی پویانمایی از این سامانه خواهشمندیم از کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بازدید کنید. |
ستاره شناسان با بهره از تلسکوپ TRAPPIST در رصدخانه ی لاسیای ESO سه سیاره را یافته اند که به گرد یک ستاره ی کوتوله ی فراسرد در فاصله ی تنها ۴۰ سال نوری از زمین می چرخند. این سیاره ها از نظر اندازه و دما همانند ناهید و زمینند و بهترین هدف هایی هستند که تا امروز برای جستجوی زندگی در ورای سامانه ی خورشیدی یافته شده اند. این سه همچنین نخستین سیاره هایی هستند که تاکنون به گرد چنین ستاره ی کوچک و کم نوری دیده شده اند. این یافته های تازه در شماره ی ۲ می ۲۰۱۶ نشریه نیچر منتشر شده اند.
گروهی از ستاره شناسان به رهبری میکایل ژیلون از بنیاد اخترفیزیک و ژئوفیزیک دانشگاه لیژ بلژیک، به کمک تلسکوپ بلژیکی تراپیست، ستاره ی 2MASS J23062928-0502285 که اکنون به نام TRAPPIST-1 هم شناخته می شود [۱] را بررسی کرده اند و دریافته اند که این ستاره ی کم نور و خنک در بازه های زمانی منظم کم نورتر می شود، چیزی که نشان می دهد چند جرم از میان این ستاره و زمین می گذرند [۲]. بررسی های دقیق نشانگر وجود سه سیاره ی هم اندازه ی زمین در آنجا بود.
تراپیست-۱ یک ستاره ی کوتوله ی فراسَرد، بسیار خنک تر و سرخ تر از خورشید و تنها اندکی بزرگ تر از مشتری است. چنین ستارگانی هم در کهکشان راه شیری فراوانند و هم عمر بسیار بلندی دارند [شاید تریلیون ها سال-م]، ولی این نخستین بار است که سیاره هایی به گرد یکی از آن ها یافته می شود. این ستاره که در صورت فلکی دَلو (آبریز) جای دارد، با وجود نزدیک بودن به زمین بسیار کم نورتر و سرخ تر از آنست که با چشم نامسلح و حتی تلسکوپ های آماتوری بزرگ دیده شود.
امانویل ژین، یکی از نویسندگان این پژوهش با هبجان می گوید: «این واقعا یک دگرگونی انگاره (paradigm shift) برای شمار سیاره ها و مسیر جستجوی زندگی در کیهان است. تاکنون وجود چنین "دنیاهای سرخی" پیرامون ستارگان کوتوله ی فراسرد کاملا نظری بود، ولی اکنون ما نه یک تک سیاره، بلکه سامانه ی کاملی از سه سیاره پیرامون چنین ستاره ی سرخ و کم نوری یافته ایم!»
 |
| برداشت هنری از سطح یکی ازسه سیاره ی پیرامون ستاره ی کوتوله ی فراسرد تراپیست-۱. این تصویر در سه اندازه ی بزرگ- بزرگ تر- بسیار بزرگ تر |
ژیلون که نویسنده ی اصلی گزارش این پژوهش هم هست، اهمیت یافته های تازه را چنین توضیح می دهد: «چرا ما می کوشیم سیاره های زمین-سان را پیرامون کوچک ترین و سردترین ستارگان همسایه ی خورشید بیابیم؟ پاسخ ساده است: سامانه های پیرامون این ستارگان کوچک تنها جاهایی هستند که می توانیم زندگی روی فراسیاره های هم-اندازه ی زمین را با فناوری امروزی شناسایی کنیم. پس اگر می خواهیم به دنبال زندگی در کیهان باشیم، اینجا جاییست که باید جستجویمان را آغاز کنیم.»
هنگامی که سیاره ای از چشم انداز زمین از جلوی ستاره اش می گذرد، نور ستاره برای رسیدن به چشم ما می بایست از درون جو سیاره بگذرد و اخترشناسان با بررسی اثری که جو سیاره بر نور ستاره می گذارد می توانند نشانه های زندگی را جستجو کنند. برای سیاره های هم-اندازه ی زمین پیرامون بیشتر ستارگان، این اثرِ کوچک در تابش خیره کننده ی ستاره گم می شود و نادیده می ماند. تنها در موارد ستارگان کم نور سرخ فراسردی مانند تراپیست-۱، این اثر به اندازه ی کافی بزرگ هست که دیده شود.
رصدهای بعدی که با تلسکوپ های بزرگ تر -از جمله دستگاه HAWK-I روی تلسکوپ بسیار بزرگ ۸ متری ESO در شیلی- انجام شد نشان داده سیاره هایی که به گرد ستاره ی تراپیست-۱ می چرخند از نظر بزرگی بسیار هم-اندازه ی زمینند. دوره ی مداری دو تا از این سیاره ها ۱.۵ روز و ۲.۴ روز است، و دوره ی مداری سیاره ی سوم که با دقت کمتری سنجیده شده، چیزی میان ۴.۵ تا ۷۳ روز است.
ژیلون می گوید: «با چنین دوره های مداری کوتاهی، فاصله ی این سیاره ها از ستاره‌شان چیزی میان ۲۰ و ۱۰۰ برابر کمتر از فاصله ی زمین تا خورشید است. ساختار این سامانه ی سیاره ای بیشتر همانند پیکره‌بندی سامانه ی ماه های مشتری است تا سامانه ی خورشیدی.»
اگرچه فاصله ی مداری آن ها از ستاره ی کوتوله ی میزبانشان بسیار کم است، ولی دو ستاره ی نزدیک تر به ترتیب، تنها چهار و دو برابر تابشی که زمین از خورشید دریافت می کند به دست می آورند، دلیلش هم اینست که ستاره ی آن ها بسیار کم نورتر از خورشید ماست. این باعث می شود سیاره ها در مناطقی نزدیک تر از منطقه ی زیست‌پذیر (دامنه ی زندگی) نسبت به ستاره باشند، هرچند باز هم امکان دارد که بخش هایی زیست‌پذیر روی سطحشان داشته باشند. سیاره ی سوم که نسبت به آن دو از ستاره دورتر است هنوز مدارش به خوبی شناخته نشده، ولی احتمال می رود پرتویی کمتر از زمین دریافت کند، گرچه شاید همین میزان پرتو هم برای آن که سیاره را در منطقه‌ی زیست پذیر جای دهد بسنده کند.
ژولین د ویت، یکی از نویسندگان پژوهش از بنیاد فناوری ماساچوست (MIT) در آمریکا می گوید: «ما با کمک چندین تلسکوپ غول پیکری که هم اکنون در دست ساختند، از جمله E-ELT در رصدخانه ی جنوبی اروپا (ESO) و تلسکوپ فضایی جیمز وب ناسا/اِسا/سازمان فضایی کانادا که برای پرتاب در سال ۲۰۱۸ برنامه ریزی شده، به زودی خواهیم توانست همنهش جَوی این سیاره ها را بررسی کنیم و نخست آب، و سپس نشانه های فعالیت زیستی را در آن ها جستجو کنیم.»
از آن جایی که جدود ۱۵% از ستارگان نزدیک خورشید از کوتوله های فراسرد هستند، این پژوهش راهی نو در شکار فراسیاره ها می گشاید، و همچنین می تواند این را هم نشان دهد که جستجوی فراسیاره ها دیگر وارد قلمروی پسرعموهای احتمالا زیست پذیر زمین شده است. پیمایش TRAPPIST یک پیش‌نمونه برای پروژه ی بلندپروازانه‌تری به نام SPECULOOS است که در رصدخانه ی پارانال ESO به راه خواهد افتاد. [۳]
 |
| برداشت هنری از ستاره ی تراپیست-۱ از نزدیک یکی از سه سیاره اش- این تصویر در سه اندازه ی" بزرگ- بزرگ تر- بسیار بزرگ تر |
---------------------------------------------
یادداشت ها:
۱] تلسکوپ تراپیست (TRAPPIST) که نامش کوتاه شده ی "تلسکوپ کوچک سیاره ها و خرده‌سیاره های گذرنده (TRAnsiting Planets and PlanetesImals Small Telescope) است، یک تلسکوپ روباتیک ۰.۶ متری بلژیکی است که از سوی دانشگاه لیژ بلژیک در رصدخانه ی لاسیای ESO راه انداخته شده. این تلسکوپ بیشتر وقتش را به دیدبانی نورِ حدود ۶۰ تا از نزدیک ترین ستارگان کوتوله ی فراسرد و کوتوله های قهوه ای ("ستارگانی" که جرم کافی ندارند تا کوره ی همجوشی هسته ای را در مرکز خود به راه بیاندازند)، در جستجوی نشانه های گذرهای سیاره ای می پردازد. مورد درون این پژوهش (ستاره ی TRAPPIST-1) یک کوتوله ی فراسرد، با درخششی نزدیک به ۰.۰۵% و جرمی حدود ۸% جرم خورشید است.
۲] این یکی از ترفندهای اصلی است که اخترشناسان برای پی بردن به وجود یک سیاره پیرامون یک ستاره به کار می برند. آن ها به نور ستاره نگاه می کنند تا ببینند آیا در اثر گذر یک سیاره میان زمین و آن ستاره، اُفتی در نورش رخ می دهد یا نه- چیزی که اخترشناسان به آن پدیده ی "گذر" یا ترانزیت می گویند. اگر این اُفت نور به طور منظم تکرار شود، نشانه ی آنست که در اثر گذر یک سیاره رخ می دهد.
۳] پروژه ی SPECULOOS هم زیر نظر دانشگاه لیژ اداره شده وسرمایه ی آن به طور عمده از سوی شورای پژوهشی اروپا فراهم شده است. در این پروژه برای جستجوی سیاره های زیست پذیر پیرامون ۵۰۰ ستاره ی فرا-سرد، در ۵ سال آینده چهار تلسکوپ روباتیک ۱ متری در رصدخانه ی پارانال بر پا خواهد شد.
-----------------------------------------
* از دوستان خواهشمندم اگر در تلفظ نام این پژوهشگران اشتباهی رخ داده، مهربانی کرده و به ما یادآوری کنند.
-------------------------------------------------
کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:
واژه نامه:
TRAPPIST - ESO - La Silla Observatory - ultracool dwarf - star - Earth - Venus - Earth - Solar System - planet - Nature - Michaël Gillon - Institut d’Astrophysique et Géophysique - University of Liège - 2MASS J23062928-0502285 - TRAPPIST-1 - Jupiter - Milky Way - naked eye - constellation of Aquarius - The Water Carrier - Emmanuël Jehin - paradigm shift - red star - HAWK-I - Very Large Telescope - orbital period - planetary system - moon - habitable zone - E-ELT - NASA - ESA - CSA - James Webb Space Telescope - biological activity - Julien de Wit - Massachusetts Institute of Technology - MIT - USA - exoplanet - SPECULOOS - Paranal Observatory - TRAnsiting Planets and PlanetesImals Small Telescope - La Silla Observatory - brown dwarf - nuclear fusion - planetary transit - European Research Council
برگردان: یک ستاره در هفت آسمان
0 دیدگاه شما:
ارسال یک نظر