لکه سرخ بزرگ مشتری یک چشمه بزرگ گرمایی است

* بر پایه‌ی پزوهش تازه‌ای که با سرمایه‌گذاری ناسا انجام شده، لکه‌ی سرخ بزرگ مشتری شاید همان چشمه‌ی گرمایی باشد که دمای لایه‌های بالایی جو این سیاره را به گونه‌ی شگفت‌آوری بالا برده.

بر روی زمین، لایه‌های جو در فرازهایی بسیار بالاتر از سطح -برای نمونه، در ۴۰۰ کیلومتری بالای سطح، جایی که مدار ایستگاه فضایی بین‌المللی در آنست- توسط نور خورشید گرم می‌شوند. چیزی که دانشمندان را سردرگم کرده اینست که لایه‌های بالایی جو مشتری هم دماهایی نزدیک به دمای بالای جو زمین دارند، حال آن که مشتری بیش از پنج برابر از خورشید دورتر است، پس این گرما نمی‌تواند زیر سر خورشید باشد. پرسش دانشمندان این بود: اگر خورشید سرچشمه‌ی این گرما نیست، پس چیست؟

لکه‌ی سرخ بزرگ (GRS) از زمان کشفش در سده‌ی ۱۷ تاکنون همه را فریفته‌ی خود و راز و رمزش کرده. این لکه با چرخه‌ی سرخ‌فامش ۲ تا ۳ برابر بزرگ‌تر از زمین است و به باور بسیاری یک "توفند همیشگی" است که سرعت بادهایش به ۶۴۰ کیلومتر بر ساعت می‌رسد. تصویر بزرگ‌تر

پژوهشگران مرکز فیزیک فضای دانشگاه بوستون تلاش کردند به کمک مشاهداتی که از روی زمین انجام شد، نقشه‌ای از دماها بر فراز قله‌ی ابرهای مشتری تهیه کنند. آنان داده‌های طیف‌سنج SpeX در تاسیسات تلسکوپی فروسرخ ناسا (IRTF) در موناکی هاوایی را بررسی کردند. IRTF یک تلسکوپ ۳ متری است که توسط دانشگاه هاوایی برای ناسا اداره می‌شود. دانشمندان با مشاهده‌ی پرتوی فروسرخ که از صدها کیلومتر بالاتر از این غول گازی می‌آمد پی بردند که دما در عرض‌ها و طول‌های جغرافیایی ویژه‌ای در نیمکره‌ی جنوبی مشتری که لکه‌ی سرخ در آنهاست، بسیار بیشتر از جاهای دیگراست.

جیمز اُداناهیو، نویسنده‌ی اصلی پژوهش از دانشگاه بوستون می‌گوید: «چیزی که تقریبا بی‌درنگ درمی‌یابیم اینست که آن بخش‌هایی از جو بالایی سیاره که دماهای بیشینه داشتند، روی لکه‌ی سرخ بزرگ بودند که به فاصله‌ی بسیاری زیر پایشان بود. این یک هم‌رویدادی شگفت‌انگیز بود یا یک سرنخ؟»

این پژوهش که در شماره‌ی ۲۷ ژوییه‌ی نشریه‌ی نیچر منتشر شد نتیجه می‌گیرد که توفان درون لکه‌ی سرخ بزرگ دو گونه امواج انرژی پرآشوب تولید می‌کند که با برخورد به لایه‌ی بالایی جو، آن را گرم می‌کنند. امواج گرانشِ جَوی بیشتر مانند لرزش سیم‌ گیتار در اثر کشیدن و رها کردن آن هستند، ولی امواج صدا (acoustic waves) فشردگی‌های هوا هستند. گمان می‌رود لایه‌ی بالایی جو، ۸۰۰ کیلومتر بالاتر از لکه‌ی سرخ، در اثر آمیزه‌ای از "برخورد" این دو گونه موج گرم می‌شوند، مانند امواج اقیانوس در یک ساحل.

اُداناهیو می‌گوید: «به نظر می‌رسد دماهای بی‌اندازه بالایی که بر فراز این توفان (لکه‌ی سرخ) دیده شده دستاورد همین انتقال انرژی است. این به ما می‌گوید که گرمایش سرتاسری مشتری یک توضیح پذیرفتنی برای "بحران انرژی" در آنست، مشکلی که در آن، دماهای بالای جو صدها درجه بیشتر از آنست که بتواند تنها دستاورد نور خورشید باشد.»

این اثر بر فراز کوه‌های آند زمین هم دیده می‌شود و شاید در هر جایی از بخش بیرونی سامانه‌ی خورشیدی هم روی بدهد ولی ما تاکنون نتوانسته‌ایم به طور مستقیم آن را ببینیم. دانشمندان بر این باورند که این پدیده در غول‌های گازی بیگانه پیرامون ستارگان دیگر هم رخ می‌دهد.

--------------------------------------------

کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

NASA - Jupiter - Great Red Spot - Earth - altitude - International Space Station - sun - Boston University - Center for Space Physics - SpeX - spectrometer - Infrared Telescope Facility - IRTF - Mauna Kea - Hawaii - infrared - University of Hawaii - gas giant - latitude - longitude - James O’Donoghue - Nature - Gravity wave - guitar - acoustic wave - sound wave - Andes Mountains - solar system - exoplanet - star - GRS) - hurricane

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان