آخرین عکسی که کاوسگر روزتا از دنباله‌دار ۶۷پی پیش از برخورد به سطح آن گرفت. فاصله‌ی فضاپیما از دنباله‌دار در لحظه‌ی گرفتن این عکس، حدود ۵۱ متر بود
تصویر تازهای از دنباله‌دار۶۷پی/چوریموف-گراسیمنکو به دست دانشمندان سازمان فضایی اروپا (ESA) رسیده که فضاپیمای روزتا کمی پیش از برخورد مهارشده‌اش به سطح این دنباله‌دار در ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۶ گرفته. با ناپدید شدن سیگنال‌های دریافتی از فضاپیما به دلیل برخورد در ساعت ۴:۱۹ بامداد به وقت اقیانوس آرام، پایان این ماموریت نیز اعلام شد.
این فرود پایانی به روزتا شانس این را داد تا محیط گاز، خاک، و پلاسمای دنباله‌دار را از نزدیک‌ترین فاصله به سطح آن بررسی کرده، و همچنین عکس‌هایی با وضوح بسیار بالا نیز از آن بگیرد.
این عکس از فاصله‌ی ۵۱ متری بالای سطح دنباله‌دار توسط دوربین زاویه-گسترده‌ی اوزیریس فضاپیما (OSIRIS) در روز ۳۰ سپتامبر گرفته شد و هر پیکسل آن حدود ۵ میلیمتر را می‌پوشاند. پهنای عکس حدود ۲.۴ متر است.
تصمیم برای پایان دادن به ماموریت روزتا به دلیل زمان بازگشت دوباره‌ی روزتا و دنباله‌دار به آن سوی مدار مشتری گرفته شد. روزتا با دورتر شدن از خورشید نسبت به همیشه، توان خورشیدی کمتری برای اجرای عملیات داشت. همچنین به دلیل نزدیک شدن به دوره‌ی یک ماههای که در آن، خورشید میان روزتا و زمین جای می‌گرفت، دانشمندان ماموریت با دشواری فزاینده‌ای برای ارتباط با فضاپیما روبرو بودند.
در دل سحابی تیره‌ی لیندز ۱۲۵۱ یا LDN 1251، ستارگانی تازه دارد ساخته می شود.
این ابر مولکولی و پرغبار که حدود ۱۰۰۰ سال نوری از زمین فاصله دارد، بخشی از یک مجموعه سحابی تاریک در منطقه‌ی مشعل قیفاووسصورت فلکی قیفاووس است که بر فراز صفحه‌ی کهکشان راه شیری شناورند.
اگر از پشت فیلترهای طیفی اخترشناسی به این غبارهای کدر میان‌ستاره‌ای نگاه کنیم، شوک‌های پرانرژی و برون‌ریزی‌هایی که از ستارگان نوزاد سرچشمه گرفته‌اند را در آنها خواهیم دید، از جمله تابش سرخ‌فامی که از اجرام هربیگ-هارو در جای جای این تصویر باکیفیت گسیلیده می‌شود.
کهکشان‌های دوردست پس‌زمینه هم در گوشه و کنار تصویر کمین کرده‌اند که در طیف نور دیدنی (مریی)، خود را در پشت این لایههای غبار پنهان کرده‌اند.
این میدان تلسکوپی ژرف در فاصله‌ی برآوردی لیندز ۱۲۵۱ حدود ۱۷ سال نوری، یا به اندازه‌ی ۲ برابر قرص کامل ماه را می‌پوشاند.
"تلسکوپ کروی با دیافراگم ۵۰۰ متری" (FAST) در دل یک گودال طبیعی در استان دوردست و کوهستانی گوئیژو در جنوب باختر کشور چین ساخته شده. این رادیوتلسکوپ تازه که تیان‌یان به معنای چشم آسمان نام گرفته را می‌توانید در این عکس ببینید که روز ۲۵ سپتامبر، نزدیک به آغاز گام عملیات آزمایشی تلسکوپ گرفته شده است.
آنتن بشقابی غول‌آسای این تلسکوپ یک سطح کنشگر (فعال) برای هدفگیری و کانونی شدن دارد که از پیوند ۴۴۵۰ تک پنل جابجاشونده‌ی سه‌گوشه درست شده است. بشقاب تلسکوپ FAST با پهنای فیزیکی ۵۰۰ متر باعث شده این تلسکوپ بزرگترین رادیوتلسکوپ تک بشقابی کنونی بر روی سیاره‌ی زمین باشد.
رادیوتلسکوپ FAST با کاوش کیهان در بسامدهای رادیویی، پرتوهایی که از گاز هیدروژن در کهکشان راه شیری و کهکشان‌های دوردست می‌تابد را دریافت کرده، تپ‌اخترهای کم‌نور کهکشانی و فراکهشانی را شناسایی کرده، و به جستجوی سیگنال‌های رادیویی احتمالی که از سوی بیگانگان فرازمینی گسیل می‌شود خواهد پرداخت.
Five-hundred-meter Aperture Spherical Telescope - FAST - China - Guizhou - Tianyan, - Eye of Heaven - radio telescope - dish antenna - planet - Earth - radio frequency - hydrogen - Milky Way - galaxy - extragalactic - pulsar - radio signal - extraterrestrial
این سحابی پیچیده در یک منطقه‌ی ستاره‌زا به نام RCW 57 جای دارد و در این تصویر از آن، گره‌های چگالی از غبار تیره‌ی میان‌ستاره‌ای، ستارگان درخشانی که در همین چند میلیون سال گذشته به دنیا آمده‌اند، میدان‌هایی از گاز برافروخته‌ی هیدروژن که توسط همین ستارگان یونیده شده، و حلقه‌های بزرگی از گاز که از ستارگانِ رو به مرگ پس زده شده را با هم می‌بینیم.
نام رده‌بندی سحابی مجسمه‌ی آزادی NGC 3576 است ولی به نام‌های NGC 3582 و NGC 3584 هم شناخته می‌شود، و در بررسی دقیقی که روی آن انجام شده دستکم ۳۳ ستاره‌ی بزرگ در واپسین گام‌های پیدایش، و همچنین نشانه‌های آشکاری از وجود مولکول‌های پیچیده‌ای از کربن به نام هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای (PAHها) در آن یافته شده.
NGC 3576 - Statue of Liberty Nebula - Statue of Liberty - star - molecule - star forming region - RCW 57 - hydrogen - ionized - NGC 3582 - NGC 3584 - carbon - polycyclic aromatic hydrocarbons - PAH - Sun - nebula - Earth - Cerro Tololo Inter-American Observatory - Chile
این تصویر که به کمک تلسکوپ فضایی هابل ناسا گرفته شده، آخرین نفس‌های رنگین ستاره‌ای مانند خورشید را نشان می‌دهد که سوخت همجوشی هسته‌اش به پایان رسیده و دارد با پس زدن گازهای لایههای بیرونی‌اش زندگی خود را به پایان می‌برد. گازهای پس‌زده شده یک پیله ساخته‌اند که هسته‌ی به جا مانده از ستاره را در میان گرفته و در اثر تابش نور فرابنفش این ستاره‌ی رو به مرگ، برافروخته و درخشان شده‌اند. این هسته اکنون یک کوتوله‌ی سفید به نام HD62166 است و آن را مانند نقطه‌ای سفید در مرکز تصویر می‌بینیم. خورشید ما هم سرانجام سوخت هسته‌ایش به پایان می‌رسد و پیله‌ای از مواد بدنش به گرد خود می‌سازد، البته ۵ میلیارد سال دیگر.
کهکشان راه شیری پر از این پسماندهای ستاره است که گرچه هیچ ربطی به سیاره‌ها ندارند، ولی به نام سحابی‌های سیاره‌نما (یا سیاره‌ای) شناخته می‌شوند. این نام توسط ستاره‌شناسان سده‌های ۱۸ و ۱۹ میلادی به آنها داده شده و دلیلش هم این بوده که از پشت تلسکوپ‌های کوچک آن روزگار، به شکل قرص سیاره‌های دوردستِ نپتون و اورانوس دیده می‌شدند.
بخش مرکزی سحابی به پهنای یک سال نوری.
تصویر در اندازه‌ی بزرگتر
سحابی سیاره‌نمای درون این عکس NGC ۲۴۴۰ نام دارد. کوتوله‌ی سفید مرکز NGC ۲۴۴۰ با دمای سطحیِ بیش از ۲۰۰ هزار درجه‌ی سانتیگراد یکی از داغ‌ترین کوتوله‌های سفیدیست که تاکنون شناخته شده. ساختار پرآشوب سحابی نشان می‌دهد که این ستاره لایههای خود را دوره‌ای و گام به گام پس زده و راستای برون‌ریزی در هر گام هم با دیگری متفاوت بوده. پیکره‌ی پاپیون-مانند آن نمایانگر همین است.
این سحابی همچنین سرشار از ابرهای غبار است که برخی از آنها به شکل رگه‌های بلند و تیره‌ای که از مرکز بیرون زده‌اند دیده می‌شوند. فاصله‌ی NGC ۲۴۴۰ از زمین حدود ۴۰۰۰ سال نوری است و در راستای صورت فلکی کشتی‌دُم دیده می‌شود. موادی که از ستاره پس زده شده، با رنگ‌های گوناگونی می‌درخشند که بستگی به همنش شیمیایی، چگالی و فاصله از ستاره‌ی داغ مرکزی دارد. آبی نشانگر هلیم است، آبی-سبز نشانگر اکسیژن، و سرخ نشانگر نیتروژن و هیدروژن.
یک عکس قدیمی از اروپا که به داده‌های طیفی هابل افزوده شده، داده‌های هابل به روشنی توده‌های آب را در جایگاه ساعت ۷ این ماه نشان می‌دهند. تصویر بزرگتر
با نگاه کردن به این گوی بلورین چه رازی آشکار می‌شود؟
این گوی در حقیقت اروپا، ماه سیاره‌ی مشتری است، بلورهای روی آن یخ هستند، و خود ماه نه تنها خاکی است، بلکه به گونه‌ی ترمیم‌ناپذیری ترک خورده. با این وجود حدس و گمان‌هایی درباره‌ی وجود اقیانوس‌هایی زیر دشت‌های یخ‌زده و ترک خورده‌ی اروپا زده می‌شود که می‌توانند پشتیبان زندگی دریایی باشند.
در این هفته با انتشار عکس‌های تازهای از تلسکوپ فضایی هابل ناسا که بار دیگر نشان می‌دادند هر از گاهی فواره‌هایی از بخار آب از سطح این ماه بیرون می‌زند، احتمال زیست‌پذیری اقیانوس‌های زیر آن بار دیگر قوت یافت- فواره‌هایی که می‌توانند جانداران ذره‌بینی درون این اقیانوس‌ها را -در صورت وجود- به سطح بیاورند.
اروپا قطری نزدیک به قطر ماه خودمان دارد. تصویری که از آن در اینجا می‌بینید با بهره از داده‌های تصویری فضاپیماهای گالیله و وویجر درست شده و به داده‌های طیفی هابل افزوده شده است. چنان چه می‌بینید، داده‌های هابل به روشنی توده‌های آب را در جایگاه ساعت ۷ این ماه نشان می‌دهند.
Jupiter - Europa - Galileo - moon - Hubble Space Telescope - plume - water vapor - microscopic sea life - Earth - Moon - Hubble - James Webb Space Telescope - Solar System
برگشتن به زمین از فضای بیرون کهکشان و رسیدن به زمین چه حسی دارد؟
با این که فضاپیمای اروپایی گایا (Gaia) در اصل برای پاسخ به پرسش‌های بزرگتر ساخته شده، ولی داده‌های تازهای که از آن به دست آمده چشم‌اندازی ویژه و نوین از جایگاه انسان در کیهان برای ما فراهم کرده است.
گایا در مداری نزدیک به زمین به گرد خورشیدمیچرخد و جایگاه‌های ستارگان را با چنان دقتی می‌سنجد که می‌تواند یک تغییر اندک در جایگاه‌های هر یک از آنها نسبت به دیدگاه همیشه متغیر خودش در مدت یک سال را اندازه بگیرد (هر چه ستاره‌ای دورتر باشد، جابجایی ظاهری‌اش هم برای فضاپیما کوچک‌تر است)، و از این راه می‌تواند فاصله‌ی ستارگان از زمین را هم تعیین کند.
با ادامه‌ی ویدیو، سرانجام به ستاره‌ی مادری خودمان -خورشید (Sol)- می‌رسیم و پس از آن هم نور بازتابیده از سومین سیاره‌اش -زمین- پیش چشممان نمایان می‌شود.
این ویدیو بر پایه‌ی پیمایش گایا از بیش از ۶۰۰ هزار ستاره درست شده، ولی این فضاپیما به سنجش فاصله‌های دیدگشت (اختلاف منظر) ستارگان ادامه خواهد داد تا در مدت ماموریتش که برای ۵ سال برنامه‌ریزی شده، شمار آنها را به بیش از یک میلیارد برساند.
چنین عکسی را هرگز نمی‌توان از روی زمین از سیاره‌ی کیوان (زحل) گرفت. هیچگاه از روی زمین نمی‌شود سمت شبکیوان، و سایه‌ای که در آن سمت بر حلقه‌هایش می‌افتد را دید. از آنجایی که زمین بسیار نزدیک‌تر از کیوان به خورشید است، از روی زمین تنها سمت روز و آفتاب‌گرفته‌ی این سیاره‌ی حلقه‌دار دیده می‌شود.
در حقیقت این عکس هم اوایل امسال توسط فضاپیمای روباتیک کاسینی که در مدار کیوان است گرفته شده، درست پیش از آنکه فیلمبرداری ۴۴ ساعته از چرخش این سیاره را آغاز کند. این فیلم کمی بیش از ۴ شبانه‌روز سیاره را در بر می‌گرفت.
در این تصویر حلقه‌های زیبای کیوان با پهنای کاملشان دیده می‌شوند و جزییات ابرهایش، از جمله شش‌گوش قطبی آن که قطب شمالش را در بر گرفته نیز نمایان است.
کاسینی اکنون در آخرین سال ماموریتش به سر می‌برد و بر پایه‌ی برنامه، در سپتامبر آینده به درون جو این غول گازی شیرجه خواهد زد.
* پرده از راز یک تغییر کمیاب در رفتار ابرسیاهچاله‌ی مرکزی یک کهکشان دوردست به کمک تلسکوپ بسیار بزرگ (وی‌ال‌تی، VLT) در رصدخانه‌ی جنوبی اروپا و تلسکوپ فضایی هابل ناسا و همچنین رصدخانه‌ی پرتو X چاندرای ناسا برداشته شد. به نظر می‌رسد این سیاهچاله وارد دوران سختی شده و دیگر سوخت کافی برای روشن کردن محیط پیرامونش به آن نمی‌رسد.
کهکشان‌های بسیاری با هسته‌ی درخشان یافته شده که از یک سیاهچاله‌ی ابرپرجرم انرژی می‌گیرند. این هسته‌ها که از درخشان‌ترین اجرام کیهانند، میزبان‌های خود را به یک "کهکشان فعال" تبدیل کرده‌اند. دلیل درخشش بی‌اندازه‌ی آنها مواد داغیست که با فرو کشیده شدن به درون سیاهچاله در فرآیندی به نام برافزایش، پرتوهایی بسیار پرانرژی می‌گسیلند. این نور شدید در هر کهکشان با کهکشان دیگر تفاوت بسیاری دارد و بنابراین اخترشناسان آنها را بر پایه‌ی ویژگی‌های نوری که می‌گسیلند به چندین دسته بخش کرده‌اند. [۱]
از میان این کهکشان‌ها مواردی دیده شده که تنها در مدت ۱۰ سال به شدت تغییر کرده‌اند، یک چشم بر هم زدن در مقیاس کیهانی. ولی کهکشان فعالی که در این پژوهشِ تازه بررسی شد با نام "مارکاریان ۱۰۱۸" از این نظر با بقیه تفاوت دارد که دو بار تغییر گونه داد و در مدت پنج سال به رده‌بندی آغازین خود بازگشت. تغییر با چرخه‌ی کامل تاکنون در چند کهکشان دیده شده بود، ولی هیچ یک از آنها با چنین جزییاتی بررسی نشده.
کشف سرشت دمدمی و بی‌ثبات ماکاریان ۱۰۱۸ دستاورد جنبی و شانسی پروژه‌ی Close AGN Reference Survey یا CARS بود، یک برنامه‌ی مشترک میان رصدخانه‌ی جنوبی اروپا (ESO) و سازمان‌های دیگر برای گردآوری اطلاعات از ۴۰ کهکشان نزدیک که دارای هسته‌ی فعال هستند. مشاهدات روزمره‌ی مارکاریان ۱۰۱۸ با کاوشگر طیف‌سنجی چند-یگانی (MUSE) که رو تلسکوپ وی‌ال‌تی در ESO نصب شده، تغییر شگفت‌آوری را در بروندهی نوری این کهکشان نمایان کرد.
ربکا مکلروی، نویسنده‌ی اصلی پژوهشنامهی این کشف و دانشجوی دکترا در دانشگاه سیدنی و مرکز CAASTRO می‌گوید: «ما از دیدن چنین تغییر کمیاب و چشمگیری در مارکاریان ۱۰۱۸ بهت‌زده شدیم.»
رصد شانسی این کهکشان به این سرعت پس از آغاز روند کم‌نور شدنش یک فرصت نامنتظره برای یادگیری درباره‌ی چیزی بود که باعث این تیک‌های کهکشانی می‌شود؛ چنان چه برند هوزمان، رهبر پروژه‌ی CARS و نویسنده‌ی اصلی یکی از دو پژوهشنامهی مربوط به این کشف می‌گوید: «ما خوش‌شانس بودیم که این رویداد را تنها ۴-۳ سال پس از آغاز افول آن دیدیم، برای همین توانستیم چالش دیدبانی برای بررسی جزییات فیزیکی برافزایش کهکشان‌های فعال را آغاز کنیم؛ کاری که بدون این شانس نمی‌توانستیم انجام دهیم.»
افضای پیرامون کهکشان مارکاریان ۱۰۱۸. خود کهکشان کمی پایین‌تر از ستاره‌ی سفید مرکزی جای دارد ولی برای دیدن آن باید اندازه‌های بزرگ‌ترِ این عکس را ببینید: ۳.۸ مگابایت- ۳۳.۳ مگابایت
این دانشمندان بهترین بهره را از شانسی که
به آنها رو شده بود بردند، و آن را به اولویت نخست برای دیدن فرآیندی که
باعث تغییر سریع و شدید در نور مارکاریان ۱۰۱۸ شده بود تبدیل کردند. این پدیده
می‌توانست در اثر هر یک از چندین رویداد اخترفیزیکی ممکن رخ داده باشد، ولی
نمی‌شد انگاره‌ی بلعیده شدن یک تک ستاره توسط سیاهچاله را کنار گذاشت [۲] و
احتمال کاهش نور به دلیل گازهای میان ما و سیاهچاله را از نظر دور داشت
[۳]. ولی سازوکار واقعی فرآیندی که پشت تغییر شگفت‌انگیز مارکاریان ۱۰۱۸
بود تا پایان دور نخست رصدها هم نامعلوم ماند.
با
این حال، این گروه پژوهشی پس از گرفتن وقت رصدی بیشتر از تلسکوپ فضایی هابل و رصدخانه‌ی پرتو X چاندرا، توانستند داده‌های افزوده‌ای نیز به دست
آورند و به کمک همین داده‌های توانستند پی به این راز ببرند: سیاهچاله داشت به آرامی
کم‌نور می‌شد زیرا مواد برافزایشی در دسترسش رو به پایان بود.
ربکا
مکلروی می‌گوید: «احتمال دارد گرسنه ماندن این سیاهچاله به دلیل از هم
گسیختگی جریان مواد به سوی آن باشد. یک احتمال فریبنده‌ی دیگر هم
برهمکنش‌هایی میان آن و یک ابرسیاهچاله‌ی دیگر است.» یک سامانه‌ی
سیاهچاله‌ای دوتایی می‌تواند برای مارکاریان ۱۰۱۸ احتمال بزرگی باشد زیرا
خود کهکشان دستاورد ادغام بزرگ دو کهکشان است، دو کهکشانی که هر یک
می‌توانسته یک ابرسیاهچاله در مرکزش بوده باشد.
پژوهش‌ها
درباره‌ی سازوکارهای درون کهکشان‌های فعالی مانند مارکاریان ۱۰۱۸ که به
تغییر چهره‌ی آنها می‌انجامد ادامه خواهد داشت. برند هوزمان می‌گوید: «این
گروه می‌خواهد به سرعت تعیین کند که چه چیزی باعث شده مارکاریان ۱۰۱۸
دوباره تاریک شود. دیدبانی‌هایی که هم اکنون توسط تلسکوپ‌های ESO و دیگر
تجهیزات انجام می‌شود به ما امکان خواهند داد تا دنیای هیجان‌انگیز
سیاهچاله‌های قحطی‌زده و دگرگونی کهکشان‌های فعال را به طور دقیق‌تر بررسی
کنیم.»
کهکشان مارکاریان ۱۰۱۸ با فاصله‌ی ۶۰۰ میلیون سال نوری از زمین، در راستای
صورت فلکی نهنگ دیده می‌شود. در این ویدیو، با بزرگنمایی بخشی از آسمان در
صورت فلکی نهنگ، به این کهکشان می‌رسیم.
---------------------------------------------
یادداشت‌ها:
۱] درخشان‌ترین کهکشان‌های فعال اختروش‌ها هستند، کهکشان‌هایی که درخشش هسته‌ی آنها از کل کهکشان بیشتر است. رده‌ی ضعیف‌تر به نام کهکشان‌های سیفرت شناخته می‌شوند. سیفرت‌ها در آغاز بر پایه‌ی درخشش و طیف گسیلشی (یا طیف نشری- نقشه‌ی شدت پرتوهای گسیلیده در طول‌موج‌های گوناگون) به دو گونه بخش شده بودند: گونه‌ی ۱ و گونه‌ی ۲، ولی امروزه رده‌های دیگری مانند گونه‌ی سیفرت ۱.۹ نیز معرفی شده است.
۲] یک چنین رویدادِ آشفتگی کشندی‌ای زمانی رخ می‌دهد که یک ستاره بیش از اندازه به یک ابرسیاهچاله نزدیک شده و در اثر کشش گرانشی سهمگین آن پاره پاره شود. در نتیجه‌ی این فرآیند، درخشش ناحیه‌ی مرکزی ناگهان و به شدت افزایش می‌یابد و در مدت چند سال کم کم کاهش می‌یابد. نمودار درخشش دیده شده در مارکاریان ۱۰۱۸ با نمودار چنین رویدادی همخوانی نداشت.
۳] گذشتن این گازها از میان ما و هسته‌ی کهکشان می‌تواند جلوی دید ما از نور آن را بگیرد و بر رده‌بندی یک کهکشان فعال تاثیر بگذارد، مانند مِهی برابر چراغ‌های جلوی یک خودرو که نور آن را کم می‌کند. چنین چیزی حتی می‌تواند بر طیف کهکشان هم اثر بگذارد و این هم می‌تواند رده‌بندی کهکشان را تغییر دهد.
supermassive black hole - galaxy - ESO - Very Large Telescope - NASA - ESA - Hubble Space Telescope - Chandra X-ray Observatory - black hole - core - active galaxy - accretion - Markarian 1018 - Close AGN Reference Survey - CARS - Multi-Unit Spectroscopic Explorer - MUSE - Rebecca McElroy - PhD - University of Sydney - ARC Centre of Excellence for All Sky Astrophysics - CAASTRO - Bernd Husemann - star - nucleus - Seyfert galaxy - emission spectrum - wavelength - Type 1 - Type 2 - Type 1.9 - gravitational tidal force -
این میدان پرستاره بخشی از آسمان به پهنای حدود ۱۰ درجه را در صورت‌های فلکی شمالی برساوش و ذات‌الکرسی (خداوند اورنگ) می‌پوشاند.
در سمت چپ چشم‌انداز، ابر کیهانی قلبی-شکل IC ۱۸۰۵ و ابر IC ۱۸۴۸ که به نام سحابی‌های قلب و روح نیز شناخته می‌شوند را می‌بینیم. در سمت راست هم دو خوشه‌ی ستاره‌ای باز با عنوان NGC ۸۶۹ و NGC ۸۸۴ دیده می‌شود. نام دیگر این دو خوشه، اچ و خی برساوش (h and Chi Perseii) است ولی به سادگی، به نام "خوشه‌ی دوتایی" هم شناخته می‌شوند.
خود قلب و روح هم میزبان خوشه‌هایی از ستارگان جوان چند میلیون ساله هستند. پهنای هر یک از این دو سحابی بیش از ۲۰۰ سال نوری است و ۶ تا ۷ هزار سال نوری هم از زمین فاصله دارند. در حقیقت این دو سحابی بخشی از یک مجموعه‌ی پیچیده، بزرگ، و فعال ستاره‌زایی در بازوی مارپیچی برساوشِ کهکشان راه شیری هستند.
خوشه‌ی دوتایی هم تقریبا به همان اندازه‌ی سحابی‌های قلب و روح از زمین دور است. این دو خوشه تنها به اندازه‌ی چند صد سال نوری از یکدیگر فاصله دارند و از دید فیزیکی به هم نزدیکند. سن هر دوی آنها نیز حدود ۱۳ میلیون سال برآورد شده.
نزدیکی خوشه‌های اچ و خی برساوش به هم، و نیز همسن بودن ستارگانشان نشان می‌دهد که به احتمال بسیار، هر دوی آنها در یک منطقه‌ی ستاره‌زایی به دنیا آمده‌اند.
star - constellations Cassiopeia - Perseus - IC 1805 - IC 1848 - Heart nebula - Soul nebula - star cluster - NGC 869 - NGC 884 - h Perseii - Chi Perseii - Double Cluster - star forming complex - Perseus spiral arm - Milky Way Galaxy.
در این تصویر زیبا که از پیوند رشته نماهای پشت سر هم با زمینه‌ی ثابت به دست آمده، زیبا ماه کامل چند شب پیش را می‌بینیم که در آسمانِ دژ سسیمبرا در جنوب لیسبون، پایتخت پرتغال بالا می‌آید. این ماه نزدیک‌ترین ماه کامل به برابران یا اعتدال پاییزی امسال در نیمکره‌ی شمالی بود؛ چنین ماهی به طور سنتی در فرهنگ باخترزمین به نام Harvest Moon (ماه خرمن، ماه درو، ماه برداشت محصول) شناخته می‌شود.
در آن شب، گوی طلایی رنگ ماه همچنان که بالا می‌آمد، از درون سایه‌ی بیرونی کمرنگ زمین هم گذشت و یک ماه‌گرفتگی نیمسایه‌ای رخ داد. این ماه‌گرفتگی در مقایسه با ماه‌گرفتگی‌های کامل ناچیز بود ولی همین نیمسایه هم توانست لبه‌ی بالایی ماه را تیره کند. با بالاتر رفتن ماه در آسمان شامگاهی پرتغال، این سایه هم کم کم ناپدید شد.
این نماهای پی در پیِ که در مدت ۲۵ دقیقه ثبت شده‌اند، تاثیر نور خورشید و سایه‌ی زمین بر روی ماه را به خوبی نمایان کرده‌اند، مانند اثر نور و سایه‌ها بر روی دیوارهای دژ.
در روز دوشنبه، ۲۶ سپتامبر، ناسا میزبان یک تله‌کنفرانس خواهد بود در این باره: «یافته‌های تازهای از اروپا، ماه یخ‌زده‌ی سیاره‌ی مشتری که به کمک عکس‌های تلسکوپ فضایی هابل به دست آمده.»
شاید شما هم مانند ما امیدوار بودید که خبرهای مربوط به یافته شدن زندگی فرازمینی هم بخشی از خبرهای این نشست خواهند بود، ولی ناسا به سرعت پیشدستی کرده و به هر گونه شایعه‌ای در این باره پایان داد. این سازمان در توییتر خود نوشت: «ما دوشنبه یافته‌های تازه را درباره‌ی اروپا، ماه مشتری اعلام خواهیم کرد. هشدار! خطر لو رفتن ماجرا: درباره‌ی بیگانگان نیست!»
بی‌شک آشکارسازی بیگانگان فرضی بر روی اروپا [اکنون] از روی عکس‌های تلسکوپ هابل کاری ناشدنی است؛ و ما هم اکنون هیچ فضاپیمایی نداریم که برای یافتن نشانه‌های زندگی فرازمینی به اندازه‌ی کافی به این ماه نزدیک شود. ولی چنانچه ناسا گفته بود، این خبرها درباره‌ی "وجود یک اقیانوس زیر سطح اروپا" است که می‌تواند عامل کلیدی برای زیست‌پذیری احتمالی آن باشد.
پایگاه‌های رصدی گوناگونِ رصدخانه‌ی جنوبی اروپا (ESO) در شیلی -پارانال، لاسیا، چاخناتور- با داشتن محیطی با آلودگی نوری بسیار کم مایه‌ی رشک و حسادت هر رصدخانه‌ی دیگری بر روی زمین هستند. ولی حتی همین مناطق هم بسیار کم پیش می‌آید که آسمان بالای سرشان سیاه قیرگون باشد.
چنان چه در این تصویر رصدخانه‌ی پارانال می‌بینید، آسمانِ این رصدخانه رنگ‌های گوناگون و پدیده‌های فضایی پرشماری را به نمایش گذاشته، از صفحه‌ی کهکشان راه شیری که به روشنی در بالای آسمان می‌درخشد تا سیاره‌ی نارنجی‌فام بهرام در سمت چپ، صورت‌های فلکی پرستاره‌ی شکارچی و کژدم، و لکه‌ی ارغوانی رنگ سحابی شاه‌تخته (کارینا) در بالای مرکز.
این منطقه جای دورافتاده‌ای است ولی اندک نشانه‌هایی از آدمیزاد هم در آن پیدا می‌شود، برای نمونه ردیف چراغ‌هایی که در مرکز چشم‌انداز دیده می‌شوند. این چراغ‌های کم‌نور جاده‌ی میان تلسکوپ بسیار بزرگ (وی‌ال‌تی، VLT) تا "تلسکوپ پیمایشی نور دیدنی و فروسرخ برای اخترشناسی" (ویستا، VISTA) که این عکس در آن گرفته شده را روشن کرده‌اند.
این عکس با دوربینی بسیار حسمَند (sensitive) گرفته شده و به همین دلیل پدیده‌ی مسحورکننده‌ای به نام هواتاب را هم ثبت کرده. آسمان با نور سرخ و سبزی که از خود هوا سرچشمه گرفته روشن شده. وجود پدیده‌ای مانند هواتاب باعث می‌شود آسمان هیچ رصدخانه‌ای روی سطح زمین تاریک مطلق نباشد.
زخم‌های دنباله‌دار شومیکر-لوی ۹ بر چهره
مشتری. تصویر بزرگتر
در این تصویر تازه و فریبنده‌ی تلسکوپ فضایی اسا/ناسای هابل تکه‌های پوشیده در گرد و خاک یک دنباله‌دار را می‌بینیم. این دنباله‌دار که ۳۳۲پی/ایکیا-موراکامی (332P/Ikeya-Murakami) نام داشت در ماههای پایانی سال ۲۰۱۵ از هم پاشید و خوشه‌ای از تکه‌های آواری از خود به جا گذاشت.
دنباله‌دارهای فروپاشنده‌ای مانند ۳۲۲پی/ایکیا-موراکامی از دیرباز اجرامی فریبنده برای ستاره‌شناسان سراسر دنیا بوده‌اند. از همه‌ی آنها شناخته شده‌تر، دنباله‌دار شومیکر/لوی ۹ بود که در سال ۱۹۹۲ با نزدیک شدن به سیاره‌ی مشتری و فرو رفتن در جو آن با سرعتی نزدیک به ۲۰۰ هزار کیلومتر بر ساعت، از هم پاشید و زخم‌هایی تقریبا به بزرگی زمین بر چهره‌ی این غول گازی پدید آورد.
گرچه این اجرام بسیار بررسی شده‌اند، ولی هنوز برای دانشمندان یک پرسش بزرگند؛ هیچ نظریه‌ای تاکنون نتوانسته به طور کامل توضیح دهد که چرا یک دنباله‌دار در سفر دور و درازش به گرد خورشید فرو می‌پاشد. هابل همچنان به رصد ۳۳۲پی/ایکیا-موراکامی و دیگر دنباله‌های مانند آن ادامه می‌دهد تا پرده از راز این اجرام افسونگر بردارد.
در روز ۱۸ سپتامبر، خورشید به هنگام غروب هر دو سمتِ خیابان جاسپر در مرکز شهر ادمونتون، آلبرتای کانادا را روشن کرد. تصویر جسورانه‌ای که اینجا می‌بینید این همترازی استون‌هنج-مانند را از درون خود خیابان نشان می‌دهد.
خیابان‌های ادمونتون روی شبکه‌ای جای دارند که درست در راستای چهار جهت اصلی است، از همین رو طلوع و غروب آفتاب در دو زمان از سال، یعنی روزهای نزدیک به برابران‌های (اعتدال‌های) پاییزی و بهاری، رو به خیابان‌هایی که راستای خاوری-باختری دارند رخ می‌دهد.
در واقع امروز هم یک روز برابران است و خورشید در ساعت ۱۴:۲۱ به وقت جهانی از استوای آسمانی می‌گذرد. در این روز، خورشید درست از خاور طلوع کرده و در باختر غروب می‌کند و ساعت‌های روز و شب در سرتاسر سیاره‌ی زمین تقریبا با هم برابر می‌شوند.
این ویدیو با بزرگنمایی (زوم) بخشی از آسمان در صورت فلکی کمان، چیزی را نشان می‌دهد که مانند سفری از زمین به خوشه‌ی کروی Terzan 5 (ترزان ۵) در فاصله‌ی بیش از ۱۸۰۰۰ سال نوری است. نمای پایانی ویدیو تصویریست که تلسکوپ فضایی هابل چند هفته پیش از این خوشه گرفته.
اخترشناسان به تازگیپی برده‌اند که این خوشه‌ی ستاره‌ای نه تنها ستارگانی همسن کهکشان [و بنابراین همسن کیهان] را در بر دارد، بلکه، با شگفتی تمام، ستارگانی در آن وجود دارد که در یک روند ستاره‌فشانی که حدود ۷ میلیارد سال پس از پیدایش کهکشان رخ داده بود پدید آمده‌اند.
هنگامی که فضاپیمای نیوهورایزنز ناسا به سوی پلوتو می‌رفت تا از کنار آن بگذرد، تلسکوپ چاندرا بارها رو به این سیاره‌ی کوتوله و ماه‌هایش تنظیم شد و داده‌هایی درباره‌ی پلوتو گرد آورد که پس از گذر، با داده‌های فضاپیما همسنجیده (مقایسه) شدند. هر بار چاندرا رو به پلوتو گرفته می‌شد -کلا چهار بار، از فوریه‌ی ۲۰۱۴ تا اوت ۲۰۱۵- پرتوهای X کم‌انرژی از این سیاره‌ی کوتوله دریافت می‌کرد.
نخستین آشکارسازی پرتوهای X در پلوتو به کمک رصدخانه‌ی پرتو X چاندرای ناسا و هماهنگ با مشاهدات نیوهورایزنز انجام شده. در این تصویر، نمای اصلی پلوتو را در نور دیدنی (مریی) نشان می‌دهد و چارچوب پیوست، نمای پلوتو در طیف پرتوهای X را. مقیاس در این دو تصویر رعایت نشده. تصویر در اندازه‌ی بسیار بزرگتر (۹.۳ مگابایت)
پلوتو بزرگترین جرم در کمربند کویپر است، حلقه یا کمربندی با انبوه بزرگی از اجرام کوچک که در مدارهای دورتر از نپتون به گرد خورشید می‌چرخند. این کمربند از مدار نپتون در فاصله‌ی ۳۰ یکای کیهانی (AU) از خورشید آغاز می‌شود و تا فاصله‌ی ۵۰ یکای کیهانی ادامه می‌یابد. مدار پلوتو درون این کمربند جای دارد.
کری لیس، یک اخترفیزیکدان در آزمایشگاه فیزیک کاربردی دانشگاه جانز هاپکینز (APL) در لورل مریلند می‌گوید: «ما برای نخستین بار پرتوهای X را از یکی از اجرام کمربند کویپر دریافت کرده و پی برده‌ایم که پلوتو دارد به شیوه‌ای نامنتظره و پرانرژی با باد خورشیدی برهمکنش انجام می‌دهد.» لیس که به همراه همکارش در APL، رالف مک‌نات که پژوهشگر دستیار نیوهورایزنز هم هست رصدهای چاندرا را رهبری کرد می‌افزاید: «می‌توانیم انتظار داشته باشیم که دیگر اجرام بزرگ کمربند کویپر هم چنین رفتاری داشته باشند.»
این گروه به تازگی یافته‌های خود را در نگارش برخط نشریه‌ی ایکاروس منتشر کرده‌اند. لیس در این گزارش گفته که آنچه این ردیابی پرتو X را ناباورانه کرده اینست که پلوتو -یک جرم سنگی سرد و بدون میدان مغناطیسی- هیچ سازوکار طبیعی برای گسیلش پرتو X ندارد. ولی لیس که دو دهه پیش، با گروه خود برای نخستین بار پرتوهای X را در یک دنباله‌دار ردیابی کرده بود، می‌دانست که برهمکنش میان گازهای پیرامون این اجرام سیاره‌ای و باد خورشیدی می‌تواند پرتوهای X تولید کند. باد خورشیدی جریانی پیوسته از ذرات باردار از سطح خورشید است که به سرعت در فضای سامانه‌ی خورشیدی پخش می‌شود.
دانشمندان نیوهورایزنز به ویژه علاقمند به یادگیری بیشتر درباره‌ی برهمکنش میان گازهای درون جو پلوتو و باد خورشیدی هستند. خود این فضاپیما دستگاهی با خود دارد که برای سنجش این فعالیت از نزدیک ساخته شده و نام مناسبی هم دارد: دستگاه "بادهای خورشیدی پیرامون پلوتو" (SWAP)، و دانشمندان دارند با بهره از داده‌های آن تصویری از پلوتو می‌ساند که در آن، یک شوک کمانی (bowshock) بسیار ملایم و نزدیک به پلوتو، در جایی که باد خورشیدی نخستین"برخورد" را با پلوتو انجام می‌دهد درست می‌شود (چیزی مانند موج شوک جلوی یک هواپیمای فراصوت)، و یک دنباله یا دُم هم پشت سیاره پدید می‌آید [تصویر دوم را ببینید].
دنباله‌ی گازی گسترده و کشیده‌ای که در اثر برخورد باد خورشیدی پشت پلوتو تشکیل می‌شود. درباره‌ی این تصویر در این پیوند بیشتر بخوانید.
راز اصلی اینست که خوانش چاندرا از درخشش این پرتوهای X بسیار بالاتر از چیزیست که از برهمکنش باد خورشیدی با جو پلوتو انتظار می‌رود.
اسکات ووک، از مرکز اخترفیزیک هاروارد-اسمیتسونین در ماساچوست می‌گوید: «تا پیش از مشاهدات ما، دانشمندان دریافت پرتوهای X از پلوتو را بسیار بعید می‌دانستند، و بحث و گفتگوهای بزرگی بر سر این درگرفته بود که آیا چاندرا باید اصولا چنین چیزی را ببیند یا نه. پیش از پلوتو، دورترین جرم سامانه‌ی خورشیدی که تابش پرتوهای X از آن دیده شده بود حلقه‌ها و قرص سیاره‌ی کیوان بود.»
مشاهدات چاندرا به ویژه از این روی غافلگیرکننده هستند که نیوهورایزنز کشف کرده بود جو پلوتو بسیار پایدارتر از جوِ "دنباله‌دارگونه"ی به سرعت گریزانیست که بسیاری از دانشمندان تا پیش از گذر فضاپیما از کنار آن در ژوییه‌ی ۲۰۱۵ انتظار داشتند. نیوهورایزنز دریافت که برهمکنش پلوتو با باد خورشیدی بیشتر همانند برهمکنش باد خورشیدی با هوای بهرام است تا برهمکنش با یک دنباله‌دار. با این حال، اگرچه پلوتو به اندازه‌ی کافی گاز آزاد می‌کند که باعث پرتوهای ایکسِ دیده شده باشند، ولی مدل‌های ساده از شدت باد خورشیدی در فاصله‌ی پلوتو نشان می‌دهند که در آن فاصله، شدت و چگالی جریان مستقیم باد خورشیدی آنقدر نیست که پلوتو بتواند به این اندازه پرتوی X تولید کند. ویدیوی زیر را ببینید.
لیس و همکارانش -که دیوید مک‌کوماس، دستیار پژوهشگر SWAP از دانشگاه پرینستون و هِثر الیوت از بنیاد پژوهشی جنوب باختر هم جزو آنان بودند- چندین احتمال را برای این همه پرتوهای X پلوتو در نظر گرفته‌اند. یکی از این احتمال‌ها اینست که شاید دنباله‌ی گازی پشت پلوتو بسیار گسترده‌تر و کشیده‌تر از چیزیست که نیوهورایزنز با دستگاه SWAP خود دیده. از جمله‌ی احتمال‌های دیگر اینست که میدان‌های مغناطیسی میان‌سیاره‌ای باعث شده ذرات باد خورشیدی بیش از چشمداشت‌ها در منطقه‌ی پیرامون پلوتو انباشته شوند، و یا این که چگالی کمِ باد خورشیدی در بخش بیرونی سامانه‌ی خورشیدی در فاصله‌ی پلوتو می‌تواند به پیدایش یک چنبره از گاز خنثا به گرد مدار پلوتو کمک کند.
دنبال کردن جریان های ذرات از خورشید تا پلوتو-ویدیوی شبیه سازی. رنگ سبز: چگالی ذرات- سرخ: دمای ذرات- آبی فشار ذرات درباره‌اش در این پیوند کامل بخوانید.
این که سنجش‌های چاندرا به طور کامل با چیزهایی که نیوهورایزنز از نزدیک دیده سازگار نیست، سودمندی -و زیبایی- فرصتی را نشان می‌دهد که ماموریت‌هایی مانند گذر نیوهورازنز از کنار پلوتو برای دانشمندان فراهم می‌کنند. مک‌نات می‌گوید: «وقتی فرصت کم‌نظیری مانند گذر نیوهورایزنز از کنار پلوتو به دست می‌آورید دلتان می‌خواهد هر دستگاهی- هر تلسکوپی روی زمین و در فضا را رو به هدف بگیرید. سنجش‌های همه‌ی این دستگاه‌ها بر روی هم دیدگاهی بسیار کامل‌تر به شما می‌دهند که در هیچ زمانی، و از هیچ جای دیگری نمی‌توانید آن را به دست آورید.»
نیوهورایزنز به تازگی ماموریتش برای کاوش کمربند کویپر و دیدار با یکی دیگر از اجرام کمربند کویپر به نام ۲۰۱۴ MU69 در ۱ ژانویه‌ی ۲۰۱۹ تمدید شده، و بنابراین شانس این را دارد که یافته‌هایش درباره‌ی پلوتو را بیازماید و بینشی روشن‌تر از این منطقه‌ی دوردست -میلیاردها کیلومتر دورتر از زمین- به دانشمندان بدهد. شاید دریافت پرتوهای X از MU69 امکان‌پذیر نباشد ولی چاندرا باید بتواند پرتوهای X را از دیگر اجرام بزرگتر و نزدیک‌تری که نیوهورایزنز در راهش به سوی MU69 در کمربند کویپر خواهد دید دریافت کند.
در این تصویر بخشی از دره‌وار فراموشی (Lethe Vallis) روی سیاره‌ی بهرام را می‌بینیم، یک کانال برون‌ریز که گدازه‌ها هم در آن روان می‌شدند. این عکس در روز ۶ می ۲۰۱۵، ساعت ۱۵:۱۶ به وقت محلی بهرام توسط دوربین علمی تصویربرداری با وضوح بالای فضاپیمای مدارگرد شناسایی بهرام ناسا (هایرایز، HiRISE) گرفته شده. در سال ۲۰۱۱ هم پژوهشی روی این منطقه انجام شده بود که به کشف یک الگوی تکراری از ساختارهای تلماسه-مانند در کانال انجامید و به عنوان تپه‌های رودخانه‌ای (یا موج‌نقش‌های جریانیِ غول‌پیکر) تعبیر شدند -تلماسه‌هایی که توسط آب روان پدید آمده‌اند.
این یکی از کم‌شمار جاهایی روی سیاره‌ی سرخ است که چنین زمین‌چهرهای تقریبا دست‌نخورده‌ای رویشان شناسایی شده. این کانال توسط جریان سیل‌های سهمگینی پدید آمده که جزیره‌ی اشک-مانندی که اینجا می‌بینید را پیرامون یک دهانه‌ی برخوردی پدید آورده‌اند. سر گِرد این جزیره رو به بالادست جریان است و دُم بلندش رو به پایین‌دست جریان.
هم جزیره و هم تلماسه‌های رودخانه‌ای توسط این سیل‌های سهمگین پدید آمدند و اندازه‌شان نشانگر تخلیه‌های غول‌آسایی است که برای پدید آوردنشان نیاز بوده. کناره‌های کانال هم جبهه‌ی پایانی یک جریان گدازه‌ی تازه‌تر را نشان می‌دهند که کانال را از سمت جنوب پر کرده، و تلماسه‌ها هم نشانگر یک جریان گدازه‌ی کهن‌تر هستند. بالای جزیره بافت سطح با ساختارهایی چندضلعی شکل داده شده که از ویژگی‌های فرآیندهای پیرایخچالی (کنار-یخچالی، periglacial) در زمینه‌ای سرشار از یخ است.
مواد تیره‌ای که در کانال و دیواره‌های جزیره دیده می‌شود احتمالا ماسه‌ی تیره‌ی فرسایش یافته از لایه‌ی افقی بازالتی (گدازه‌ای) در زیر سطح هستند. درون دهانه‌ی بالای جزیره تلماسه‌های دراز و کشیده و پشته‌های خاکی لانه زنبوری وجود دارد. بنابراین ساختارهایی گوناگون، از جمله پیرایخچالی، آتشفشانی، رودخانه‌ای، برخوردی، و فرآیندهای بادی و جابجایی دامنه‌ای (توده‌ای) را می‌توان یکجا در همین تک عکس مشاهده کرد.
سحابی هلیکس با داشتن پوششی از گاز و غبار به قطر بیش از ۲ سال نوری و یک ستاره‌ی کوتوله‌ی سفید در مرکز، مدت‌هاست که به عنوان نمونه‌ای عالی از یک سحابی سیاره‌نما یا سیاره‌ای که نمایانگر گام‌های پایانی زندگی یک ستاره‌ی خورشیدسان است شناخته شده.
ولی داده‌های اسپیتزر نشان می‌دهند که خود ستاره‌ی مرکز این سحابی هم در هاله‌ی بیش از اندازه درخشانی از نور فروسرخ می‌درخشد. بر پایه‌ی مدل‌ها، این تابش توسط قرصی درونی از آوارهای غباری پدید آمده.
با این که مواد این سحابی هزاران سال پیش از ستاره پس زده شده‌اند ولی شاید غبارهای درونی پیرامون ستاره دستاورد برخورد میان اجرام درون قرصی همسان با کمربند کویپر و یا ابری از دنباله‌دارها همسان با ابر اورت در سامانه‌ی خورشیدی باشند.
اگر به راستی اجرام دنباله‌دارگونه در این سامانه‌ی دوردست شکل گرفته بوده‌اند، امکان داشته که حتی از رویدادهای چشمگیر پایان عمر ستاره [پف کردن ستاره] هم جان به در برده باشند.
Spitzer Space Telescope - infrared - Helix Nebula - NGC 7293 - constellation - Water Carrier Aquarius - white dwarf - planetary nebula - Sun - star - nebula - solar system - Kuiper Belt - Oort cloud - comet - planetary system
