دنیایی با تاریکی ابدی

این تصویر در اندازه‌ی بسیار بزرگ‌تر (۲.۸۵ مگابایت)

آیا از تاریکی می‌ترسید؟ با خاموش شدن چراغ‌ها مو بر تنتان راست می‌شود و در انتظار نوازش انگشتان طیفی نور می‌مانید؟ اگر پاسختان آری است، پس توصیه می‌کنیم هرگز پا به سیاره‌ی غول گازی TrEs-2b در فاصله‌ی ۷۵۰ سال نوری زمین نگذارید، چرا که به دنیایی با تاریکی بی‌پایان وارد خواهید شد.

این فراسیاره که یکی دیگر از یافته‌های تلسکوپ فضایی کپلر ناسا است، تیره‌ترین سیاره‌‌ای است که تاکنون یافته شده، زیرا بازتابندگی سطحش از زغال هم کمتر است و در آن باید "کورمال کورمال" سفر کنید.

ولی زیاد نترسید- شاید TrEs-2b چندان هم سیاه قیرگون نباشد. برخی از دانشمندان بر این باورند که پرتوی سرخ‌فام تیره و وهم‌آوری از جو بسیار داغ آن که همدمای داغ‌ترین گدازه‌هاست گسیل می‌شود که شاید بتواند با نور دوزخین خود اندکی راهتان را روشن کند.

-------------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

https://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

spectral - TrEs-2b - planet - NASA - Kepler space telescope - reflective - coal - lava

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

باران وحشت در یک سیاره آبی‌رنگ

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

به مناسبت هالووین، تارنمای کاوش‌های فراسیاره‌ای ناسا ما را به گردش در برخی از هراس‌انگیزترین و شگفت‌آورترین مقصدهای گردشگری در کهکشان راه شیری دعوت کرده است.

در این تصویر که در حقیقت یک نقاشی است، سیاره‌ی کابوس‌وار HD 189733 b را می‌بینیم، جایی مرگ‌آور که هرگز باور نمی‌کنید در آن چه بر سرتان خواهد آمد.

از چشم ما انسان‌ها، این فراسیاره‌ی دوردست که ۶۳ سال نوری از زمین فاصله دارد، به رنگ آبی روشن دیده می‌شود. ولی هر کسی از مسافران فضا که این رنگ آبی را با آسمان دوستانه‌ی زمین اشتباه بگیرد، خطایی جبران‌ناپذیر مرتکب شده.

این دنیای بیگانه‌ آب و هوایی سوزان و مرگبار دارد. بادهای آن که با سرعتی نزدیک به ۲ کیلومتر بر ثانیه (هفت برابر سرعت صوت) می‌وزند، می‌توانند هر مسافری را در مارپیچی تهوع‌آور دور تا دور سیاره بچرخانند. [خبر کشف این سیاره را اینجا خوانده بودید: * هابل یک سیاره آبی‌رنگ یافت؛ واقعا آبی!]

باران‌های این سیاره هم چیزی بیش از سختی و دردسرند و اگر انسان نگون‌بختی به دام آنها بیفتد، سرنوشتش مرگی دردناک در اثر هزاران زخم و بریدگی خواهد بود؛ زیرا در این سیاره به جای قطره‌های آب یا هر مایع دیگری، به احتمال بسیار شیشه از آسمان می‌بارد، خرده شیشه‌هایی که در اثر وزش بادهای هولناک آن در راستایی کج و از پهلو می‌بارند.

رنگ آبی لاجوردی HD 189733 b برخلاف زمین از بازتاب نور از روی اقیانوس‌ها نیست، بلکه به دلیل وجود جو چگال و آتشینی‌ست که در فرازهای بالایش ابرهایی آراسته به ذرات سیلیکات دارد.

--------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Halloween - NASA - Exoplanet Exploration - galaxy - HD 189733 b - Earth - planet - glass - cobalt blue - reflection - tropical ocean - silicate

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

الهه سبزپوش سپیده‌دم

به نظرتان این شفق قطبی مانند چیست؟

ائوس، ایزدبانوی سپیده‌دم در افسانه‌های یونان
باستان. منبع عکس: ویکیپدیا

در سال ۲۰۱۳، سحرخیزان شمال کانادا که جرات کرده و برای تماشای آسمان در هوای سرد بامدادی بیرون بروند، با شفقی شگفت‌آور روبرو شدند.

این شفق قطعا شبیه چیزی بود، ولی چه چیزی؟ 

به گفته‌ی عکاس این چشم‌انداز، برخی آن را مانند یک "جادوگر" و برخی هم مانند "ایزدبانوی سپیده‌دم" ["ائوس" در اسطوره‌های یونان باستان- عکس روبرو را ببینید] می‌دانستند. ولی شما هم می‌توانید آن را به هر پدیده‌ی هالووینی ترسناکی تشبیه کنید.

از تشبیه‌های پاریدولیایی که بگذریم، شفق سبزفام درون این عکس بی‌شک هیچ ربطی به هالووین ندارد و یک پدیده‌ی علمی ساده است که در اثر برهمکنش ذرات پرانرژی خورشید با اکسیژنِ درون لایه‌ی بالایی جو زمین رخ داده.

در پایین عکس، آبشار یخ‌زده‌ی الکساندرا دیده می‌شود و میانه‌ی چشم‌انداز هم با دسته‌های درختان همیشه‌سبز آراسته‌ شده.

--------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Ghost - Canada - aurora - astrophotographer - witch - goddess of dawn - Halloween - pareidolic - oxygen - Earth - Alexandra Fall - evergreen tree

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

آزمایشگاه غول‌پیکر برای دینامیک شاره‌ها

ابرهای سیاره‌ی کیوان (زحل) سرشار از زیبایی‌های ناب و بِکرند، ولی همچنین یک زمین بازی برای شاخه‌ای از فیزیک به نام دینامیک شاره‌ها (سیالات) نیز به دانشمندان داده‌اند، شاخه‌ای که در آن، به شناخت حرکت گازها و مایع‌ها پرداخته می‌شود.

کیوان بر خلاف سیاره‌هایی مانند زمین، بهرام، و ناهید، دارای یک سطح جامد نیست؛ به همین دلیل جو آن برای گردش دور سیاره آزاد است و اساسا هیچ مانعی بر سر راه ندارد. این یکی از عواملی است که به شکل‌گیری الگوی پی در پیِ کمربندها و منطقه‌هایش انجامیده- یکی از ویژگی‌های اصلی پویایی (دینامیک) جو آن. بادهای درون کمربندها با سرعت‌هایی متفاوت با بادهای منطقه‌های کنارشان، و در خلاف جهت آنها  می‌وزند که به پیدایش پیچاب‌ها و گردابه‌هایی در مرزهای میانشان می‌انجامد. هر از گاهی نیز همرفت شدید باعث پیدایش توفان‌ها و امواج می‌شود.

درونی‌ترین حلقه‌های کیوان درست پایین چارچوب و گوشه‌ی بالا، سمت چپ دیده می‌شوند.

دیدگاه این تصویر رو به ابرهای ۲۵ درجه‌ی عرض شمالی کیوان است. عکس در تاریخ ۲۰ ژوییه‌ی ۲۰۱۶، با دوربین زاویه-گسترده‌ی فضاپیمای کاسینی و با بهره از یک فیلتر طیفی که طول موج‌های نزدیک-فروسرخ پیرامون ۷۲۸ نانومتر را می‌گذراند گرفته شده.

در زمان گرفته شدن عکس، فاصله‌ی فضاپیما از کیوان حدود ۱.۲۱ میلیون کیلومتر، و زاویه‌ی خورشید-فضاپیما-کیوان (زاویه‌ی گام) هم برابر با ۶ درجه بوده. هر پیکسل تصویر در اندازه‌ی اصلی هم‌ارز ۷۲ کیلومتر است.

-------------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

https://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Saturn - fluid dynamics - planetary surface - Earth - Mars - Venus - planet - belt - zone - vortice - storm - wave - ring - Cassini spacecraft - wide-angle camera - spectral filter - wavelength - infrared - Sun - phase angle

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

رقص نور در قطب‌ها ادامه دارد

شش روز از ورود سیاره‌ی زمین به جریان پرسرعتی از باد خورشیدی گذشته... و هنوز درون آن هستیم.

در روز ۳۰ اکتبر، باد خورشیدی همچنان با سرعتی بیش از ۶۰۰ کیلومتر بر ثانیه می‌وزید. اگرچه این سرعت به اندازه‌ی سرعت آغارین آن به هنگام نخستین برخوردش با زمین در ۲۵ اکتبر نیست ولی فشار بی‌امان ذرات باردار باد خورشید بر میدان مغناطیسی زمین هنوز هم دارد قطب‌های زمین را با شفق‌هایی زیبا و پرتلالو روشن می‌کند.

مارکتا اس. موری این عکس‌ها را روز ۲۹ اکتبر از فیربنکس آلاسکا فرستاد:

وی می‌گوید: «وقتی بیرون باشی و آسمان بالای سرت را یکپارچه در رقص ببینی، آدرنالین و اندورفین خونت به شدت بالا می‌رود. این پدیده افسون‌کننده است و هیچگاه کهنه و تکراری نمی‌شود، حتی برای آلاسکایی‌ها.»

تا زمانی که سیاره‌ی ما به طور کامل از این جریان بیرون نرفته، شفق‌های قطبی هم دیده خواهند شد. یک راه برای دنبال کردن این نمایش، تنظیم یک وبکم زنده در منطقه است، مانند کاری که در پارک ملی آبیسکوی سوئد انجام شده. چاد بلیکلی از تارنمای "نورها بر فراز لاپلند" و گرداننده‌ی این دوربین می‌گوید: «ما تقریبا در همه‌ی شب‌های اکتبر بیننده‌ی شفق بوده‌ایم.»

در این پیوند، این نمایش زیبا را به کمک وبکم زنده ببینید.

--------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Earth - solar wind - sun - electrically charged - magnetic field - pole - aurora - Marketa S. Murray - Fairbanks - Alaska - adrenaline - endorphin - Alaskan - live webcam - Sweden - Abisko National Park - Chad Blakley - Lights over Lapland

منبع: spaceweather

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

هالووین و سر روح در آسمان

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

پردازنده‌ی عکس: محمد حیدری ملایری

آیین هالووین آیینی باستانی است و ریشه در اخترشناسی دارد. از سده‌ی پنجم پیش از میلاد، هالووین به عنوان روزِ میان "اعتدال پاییزی" (روز و شب برابر) و "انقلاب زمستانی" (کوتاه‌ترین روز-بلندترین شب) جشن گرفته می‌شد. 

اگرچه در گاهشمار نوین، این رویداد ستاره‌شناختی فردا رخ خواهد داد، ولی روز واقعی میان اعتدال پاییزی و انقلاب زمستانی هفته‌ی دیگر از راه خواهد رسید.

این روز (روزِ میان اعتدال و انقلاب) یک بار دیگر نیز در سال روی می‌دهد که در آمریکا و کانادا به عنوان روز گراندهاگ (Groundhog Day) در دوم فوریه جشن گرفته می‌شود [گراندهاگ گونه سنجاب زمینی به نام مارموت سوت‌زن است].

جشن هالووین امروزه ریشه‌های تاریخی‌اش را در قالب پوشیدن لباس‌های ترسناک برای ترساندن و فراری دادن ارواح مردگان حفظ کرده است. شاید نمایش تصویری که تلسکوپ فضایی هابل از سحابی "سر روح" گرفته، مناسب این روز باستانی باشد.

ان‌جی‌سی ۲۰۸۰ که شبیه به نماد یک روح داستانی (کاسپر) است، در واقع یک منطقه‌ی ستاره‌زا در ابر ماژلانی بزرگ است. چنان چه می‌دانید، این ابر یکی از کهکشان‌های ماهواره‌ای کهکشان راه شیریست.

سحابی سر روح نزدیک به ۵۰ سال نوری گستردگی دارد و اینجا آن را در رنگ‌های نمایشی می‌بینید.

--------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Halloween - Ghost Head - Nebula - cross-quarter day - equinox - Groundhog's Day - Hubble - NGC 2080 - star forming region - Magellanic Cloud - satellite galaxy - Milky Way

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

ستاره‌ مرده‌ای که قلبش هنوز می‌تپد

در این عکسِ تلسکوپ فضایی هابل ناسا از سحابی خرچنگ، تابش وهم‌انگیز یک ستاره‌ی مُرده را می‌بینیم که مدت‌ها پیش به شکل ابرنواختر منفجر شده بود. ولی گول نخورید، این جرم کوچک و بیچاره که زمانی در دل ستاره‌ی مرده جای داشته، هنوز هم جان دارد و با آهنگی منظم و دقیق می‌تپد.

قلب این توده ابر در تسخیر یک ستاره‌ی نوترونی است که در واقع هسته‌ی ستاره‌ایست که در سال ۱۰۵۴ میلادی به شکل ابرنواختر منفجر شده بود. این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

این "قلب" همان هسته‌ی رمبیده‌ی ستاره‌ی منفجر شده است. این جرم که به نام یک ستاره‌ی نوترونی [و البته یک تپ‌اختر] شناخته می‌شود، تقریبا هم‌جرم خورشید است ولی به اندازه‌ی رمبیده و فشرده شده که اکنون قطرش تنها چند کیلومتر است و ۱۰۰ میلیارد بار سخت‌تر از فولاد شده. این نیروگاه کیهانی همان جرم ستاره-مانندِ نزدیک مرکز تصویر است.

این پسمانده‌ی ستاره‌ای یک دینام شگرف است که ۳۰ بار در ثانیه دور خود می‌چرخد. با چنین سرعت چرخش سرسام‌آوری، یک میدان مغناطیسی مرگبار پدید آمده که ۱ تریلیون ولت برق تولید می‌کند. این فعالیت پرانرژی به آزاد شدن امواج حلقه‌مانندی انجامیده که یک حلقه‌ی رو به گسترش می‌سازند و بهتر از همه در بالا، سمت راست این تپ‌اختر دیده می‌شوند. [پویانمایی زیر را ببینید]

گازهای داغ سحابیِ به جا مانده از ابرنواختر در سرتاسر طیف الکترومغناطیسی می‌درخشد، از رادیویی گرفته تا پرتو X. هابل آن را در طیف نور دیدنی (مریی)، به شکل سیاه و سفید به تصویر کشیده. این تلسکوپ با دوربین پیشرفته‌ی پیمایشی خود، از ژانویه تا سپتامبر ۲۰۱۲ از آن عکس‌هایی گرفت. تابش سبزفامی که به این سحابی نمایی هالووینی داده، دستاورد فیلترهای رنگیِ به کار رفته است.

سحابی خرچنگ یکی از تاریخی‌ترین و شناخته شده‌ترین پَسمان‌دهای ابرنواختر است. پیشینه‌ی رصد این جرم به ۱۰۵۴ میلادی بر می‌گردد. در آن هنگام، ستاره‌شناسان چینی نخستین بار دیده شدنِ یک "ستاره‌ی مهمان" را گزارش کردند که تا ۲۳ روز در روشنی روز هم دیده می‌شد. روشنی این ستاره شش برابر نور سیاره‌ی ناهید بود. ستاره‌شناسان ژاپنی، خاورمیانه‌ای، و بومیان آمریکا نیز پدیدار شدن این ستاره‌ی رازگونه را در تاریخ ثبت کرده‌اند. 

این فیلم گذر-زمانی (دور تند) از سحابی خرچنگ که از پیوند عکس‌های تلسکوپ هابل درست شده، ساختارهای موج-مانندی را نشان می‌دهد که از ستار‌ه‌ی نوترونی رو به بیرون گسترده می‌شوند. این امواج مانند موج‌های روی سطح یک آبگیرند. برای ساخت این فیلم، ۱۰ تصویر هابل که میان سپتامبر تا نوامبر ۲۰۰۵ به کمک دوربین پیشرفته‌ی پیمایشی خود گرفته بود به کار رفته. در این پیوند، این پویانمایی را به شکل ویدیو هم می‌توانید ببینید. اندازه‌ی بزرگ‌تر

در سال ۱۷۵۸، ستاره‌شناس فرانسوی، شارل مسیه هنگامی که به دنبال دنباله‌دارها می‌گشت، یک سحابی مه‌آلود را نزدیک همان جایی که آن ستاره‌ی تاریخی دیده شده بود یافت. وی بعدها نام این سحابی را به عنوان نخستین مورد در فهرست کیهانی پرآوازه‌اش وارد کرد و "مسیه ۱" یا (ام۱) نامید؛ مسیه این سحابی را یک "دنباله‌دار دروغین" (fake comet) خواند. تقریبا یک سده بعد، ستاره‌شناس انگلیسی ویلیام پارسونز طرح این سحابی را کشید و چون مانند یک جانور سخت‌پوست دیده می‌شد، نام "سحابی خرچنگ" را به آن داد. در سال ۱۹۲۸، اخترشناس ادوین هابل برای نخستین بار سحابی خرچنگ را همان "ستاره‌ی مهمان" چینی‌ها در سال ۱۰۵۴ دانست.

[گفتنی است این سحابی به دلیل گسترش بسیار سریعی که دارد، اکنون به هر چیزی می‌ماند به جز خرچنگ- م] 

سحابی خرچنگ که به قدر کافی روشن هست که از پشت تلسکوپ‌های آماتوری هم دیده شود، با فاصله‌ی ۶۵۰۰ سال نوری از زمین، در صورت فلکی گاو جای دارد.

---------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

star - supernova - NASA - Hubble Space Telescope - Crab Nebula - core - neutron star - sun - steel - powerhouse - dynamo - magnetic field - pulsar - nebula - electromagnetic spectrum - radio - X-rays - visible - Advanced Camera for Surveys - Halloween - filter - supernova remnant - Chinese - guest star - Venus - Japanese - Arabic - Native American - comet - French - Charles Messier - Messier 1 - fake comet - British - William Parsons - crustacean - M1 - Edwin Hubble - constellation Taurus - Earth - time-lapse

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

ارواح سرگردان آسمان شب

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

به نظر می‌رسد ارواح سرگردان این پهنه‌ی آراسته و زیبای آسمان شب در صورت فلکی شاهانه‌ی قیفاووس را به تسخیر خود در آورده‌اند. البته این پیکره‌ها ابرهای غبار کیهانی‌اند که از بازتاب نور ستارگان اندکی روشن شده‌ و به سختی دیده می‌شوند.

گفتن ندارد که این ارواح دستشان به ما نمی‌رسد زیرا بسیار دور از زمین، در صفحه‌‌ی کهکشان و بر لبه‌ی مجموعه ابرهای مولکولی "مشعل قیفاووس" در فاصله‌ی ۱۲۰۰ سال نوری کمین کرده‌اند.

ابر vdB 141 یا Sh2-136 که به نام سحابی شبح (Ghost Nebula) هم شناخته می‌شود، با پهنای دو سال نوری، کمی روشن‌تر از بقیه است و در سمت راست این میدان دید پرستاره جای دارد. در این سحابی نشانه‌های آشکاری از هسته‌های چگال و رُمبنده به چشم می‌خورد که در گام‌های آغازین ستاره‌زایی به سر می‌برند و در آینده، هر یک ستاره‌ای درخشان خواهد شد.

--------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

constellation Cepheus - dust cloud - planet - Earth - plane - Milky Way - Cepheus Flare - molecular cloud - vdB 141 - Sh2-136 - Ghost Nebula - star - nebula - core - star formation

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

صومعه در مهتاب

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

در این چشم‌انداز وهم‌انگیز که یکی از شامگاهان ماه اکتبر را نشان می‌دهد، قرص کامل و روشن ماه را نزدیک افق می‌بینیم که دارد در آن سوی تاق‌های "دِیر ویتبای" (Whitby Abbey) غروب می‌کند.

مهتاب زمینه و دیواره‌های ویران این صومعه‌ی بِنِدیکتی که بر صخره‌ای رو به دریای شمال، در ساحل یورکشایر انگلستان بنا شده را اندکی روشن کرده است.

طرفداران رمان دراکولای برام استوکر که در سال ۱۸۹۷ نوشته شد، این دِیر و شهر ویتبای را به عنوان جایی که کشتی دراکولا به ساحل رسید و این نجیب‌زاده‌ی ترانسیلوانیایی نخستین بار پای به انگلستان گذاشت می‌شناسند. این خون‌آشام پر راز و رمز با تبدیل کردن خود به یک سگ غول‌پیکر، روی ساحل جست و با بالا رفتن از صخره، خود را به این دِیر ویرانه رساند.

این تصویر زیبا یک سراسرنمای ۳۶۰ درجه‌ی چشم‌ماهی است که از پیوند دیجیتالی ۲۳ نما درست شده.

--------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Hunters Moon - Whitby Abbey - Benedictine - abbey - North Sea - England - Yorkshire - Bram Stoker - novel - Dracula - Whitby - Transylvanian - count - fisheye

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

عکسی تازه از ایستگاه فضاپیمایی چین

این نمایی تازه از ایستگاه فضایی تیانگونگ ۲ی چین است که توسط یک ماهواره‌ی "سلفی‌گیر" تازه‌کار و با عدسی چشم ماهی گرفته شده.

ریزماهواره‌ی بانزینگ II (بانزدینگ ۲) که به اندازه‌ی یک دستگاه چاپگر رومیزی است، روز یکشنبه ۲۲ اکتبر از ایستگاه جدا شد و کارش را آغاز کرد. مقام‌های چینی این ریزماهواره را "Selfie Stick” نامیده‌اند و اکنون سرگرم گرفتن عکس‌هایی از ایستگاه و فضاپیمای شن‌ژو XI (شن‌ژو ۱۱) که کنار آن پهلو گرفته است.

فضانوردان چینی که هفته‌ی گذشته وارد ایستگاه شدند کاری به این سلفی گرفتن‌ها ندارند، زیرا وظیفه‌ی دوربین ۲۵ مگاپیکسلی زاویه-گسترده و فروسرخ این فضاپیما چیز دیگری است. این ریزماهواره‌ی همدم به طور پیوسته شرایط ایستگاه و فضاپیمای شن‌ژو XI را زیر نظر دارد و از آنها عکس می‌گیرد، روشی که برای شناساییِ بهنگامِ اشکالات بسیار سودمند است.

--------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Selfie - China - Tiangong II - space station - Banxing-2 - fisheye - printer - Selfie Stick - Microsatellite - Shenzhou XI - wide-angle - infrared

منبع: universetoday

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

ستارگان "تپش قلبی"

* مسایل مربوط به قلب می‌توانند پیچیده و گیج‌کننده باشند- این چیزیست که درباره‌ی اجرام کیهانی شگفت‌انگیزی به نام "ستارگان تپش‌قلبی" هم می‌توان گفت.

ستارگان تپش‌قلبی (heartbeat stars) که شمار فراوانی از آنها توسط فضاپیمای کپلر ناسا شناسایی شده، سامانه‌هایی دوتایی از ستارگانند که به گرد یکدیگر می‌چرخند. نام تپش‌قلب به این دلیل رویشان گذاشته شده که اگر نمودار درخشش آنها در گذر زمان را بکشیم، چیزی درست مانند نوار قلب (نمودار فعالیت الکتریکی قلب) پدید می‌آید. دانشمندان علاقمند به شناخت این اجرامند زیرا ستارگانی دوتایی با مدارهای بیضی بسیار کشیده هستند. این ویژگی از آنها آزمایشگاهی طبیعی برای بررسی اثرهای گرانشی ستارگان بر یکدیگر ساخته است.

در این نقاشی دو ستاره‌ی تپش‌قلبی را می‌بینیم که دارند به نزدیک‌ترین نقطه‌ی مدارشان از یکدیگر نزدیک می‌شوند. گرانش دوسویه‌، پیکر آنها را تغییر داده و کمی بیضیگون کرده.یک ستاره‌ی سوم و کمی دورتر هم در این سامانه نشان داده شده (بالا-چپ). اخترشناسان گمان می‌کنند یک چنین همدم سومی هم می‌تواند در برخی از سامانه‌های تپش‌قلبی وجود داشته باشد که احتمالا همان باعث شده مدار این دو در این حالت بسیار کشیده باقی مانده و دایره‌ای نشود.

نمودار درون تصویر، تغییرات چرخه‌ای در سرعت‌های درون یکی از این سامانه‌ها به نام KIC 9965691 را نشان می‌دهد که چیزی مانند نمودار یک نوار قلب است (دلیل نامگذاری آنها به ستارگان تپش‌قلبی هم همینست). نقطه‌های روی نمودار اندازه‌گیری‌های انجام شده توسط دستگاه HIRES در تلسکوپ ام.دبلیو. کک را نشان می‌دهند و خود منحنی هم بیشترین سازگاری را با جنبش‌های درون این سامانه دارد. این تصویر در اندازه‌ی بزرگ، و بدون نمودار

در یک سامانه‌ی ستاره‌ای تپش‌قلبی، فاصله‌ی دو ستاره با گردش آنها به گرد یکدیگر به شدت تغییر می‌کند. این ستارگان می‌توانند در هر دوره‌ی گردش، تا فاصله‌ای به اندازه‌ی چند برابر شعاع ستاره به هم نزدیک شده و به اندازه‌ی ۱۰ برابر این مقدار نیز از هم دور شوند.

این ستارگان هنگامی که به نزدیک‌ترین فاصله می‌رسند، کشش گرانشی دو سویه‌ی آنها باعث می‌شود از حالت کروی خارج شده و کمی بیضیگون شوند، چیزی که به تغییر نور آنها می‌انجامد. این پدیده از همان گونه‌ی "نیروی کشندی" (جزر و مدی) است که باعث شکل‌گیری کشندهای اقیانوس‌های زمین می‌شود. اخترشناسان با بررسی ستارگان تپش‌قلبی می‌توانند به شناخت بهتری از شیوه‌ی کار این پدیده در گونه‌های مختلف ستارگان دست بیابند.

نیروهای کشندی همچنین باعث می‌شوند ستاره‌ها به لرزه افتاده یا مانند یک ناقوس "زنگ بزنند"- به بیان دیگر، با جابجایی دو ستاره در مدارشان، قطرهای آنها هم به سرعت کم و زیاد می‌شود. این پدیده به ویژه در زمانی که دو ستاره به نزدیک‌ترین فاصله می‌رسند چشمگیر است.

اَوی اشپورر از آزمایشگاه پیشرانش جت ناسا در پاسادنای کالیفرنیا، و نویسنده‌ی اصلی یک پژوهشنامه‌ی تازه درباره‌ی ستارگان تپش‌قلبی می‌گوید: «می‌توانیم دو ستاره را مانند دو زنگ بدانیم. در هر دور مدار، زمانی که دو ستاره به نزدیک‌ترین فاصله از هم می‌رسند مانند اینست که با یک چکش به همدیگر ضربه می‌زنند. یکی یا هر دو ستاره در مدار خود می‌لرزد، و هنگامی که به هم نزدیک‌تر می‌شوند انگار دارند بلند "زنگ می‌زنند".»

کپلر که اکنون در ماموریت کی۲ به سر می‌برد در چند سال پایانی ماموریت اصلی خود شمار فراوانی از ستارگان تپش‌قلبی را یافت. در پژوهشی در سال ۲۰۱۱ از ستاره‌ای به نام KOI-54 گفته شد که هر ۴۱.۸ روز افزایشی در نورش رخ می‌دهد. در سال ۲۰۱۲، پژوهش دیگری ۱۷ جرم دیگر از اجرام درون داده‌های کپلر را بررسی کرد و آنها را "ستارگان تپش‌قلبی" نامید. برای پی بردن به ویژگی‌های این سامانه‌های بی‌مانند، داده‌ها و پژوهش‌های بیشتری نیاز است.

در پژوهشنامه‌ی اشپورر که در آستروفیزیکال جورنال منتشر شده، مدارهای ۱۹ سامانه‌ی ستاره‌ای تپش‌قلبی اندازه گرفته شده است- بزرگ‌ترین دسته‌ای که تنها در یک پژوهشنامه بررسی شده‌اند. نویسندگان، ستارگان تپش‌قلبیِ شناخته شده‌ای که در ماموریت گذشته‌ی کپلر یافته شده بودند را دوباره بررسی کردند. آنها برای این کار به ویژه از دستگاهی در تلسکوپ ام.دبلیو. کک در هاوایی بهره گرفتند. که "طیف‌سنج نرده‌ای وضوح بالا" (HIRES)* نام دارد و طول موج‌های نور دریافتی را اندازه می‌گیرد؛ این طول موج هنگامی که ستاره رو به زمین جابجا می‌شود کوچک‌تر شده و هنگامی که ستاره از زمین دور می‌شود کش می‌آید و بلندتر می‌شود. این داده‌ها به اخترشناسان اجازه داد تا سرعت این اجرام را در راستای خط دید محاسبه کرده و شکل مدار را شناسایی کنند.

اشپورر می‌گوید: «ما دریافتیم که ستارگان تپش‌قلبی در نمونه‌ای که در دست داشتیم داغ‌تر و بزرگ‌تر از خورشیدند. ولی امکان دارد [در داده‌های کپلر] ستارگان تپش‌قلبی دیگری با دماهای گوناگون وجود داشته باشد که هنوز بررسی نشده.»

نویسندگان این پژوهش همچنین احتمال می‌دهند برخی از سامانه‌های تپش‌قلب دوتایی یک ستاره‌ی سوم نیز دارند که هنوز شناسایی نشده است، و حتی شاید ستاره‌ی چهارمی هم در کار باشد.

سوزان مولالی، یکی از نویسندگان، و دانشمند بنیاد جستجوی هوش فرازمینی (SETI) که در مرکز پژوهشی ایمز ناسا در مافت فیلد کالیفرنیا برای ماموریت کپلر هم کار می‌کند می‌گوید: «صرف وجود ستارگان تپش‌قلبی کمی معماگونه است. همه‌ی نیروی کشندی که این ستارگان بر هم وارد میکنند می‌بایست به سرعت باعث شود مدارشان به دایره‌ای تغیییر کند. یک توضیح برای پدید آمدن مدارهای به شدت بیضی و کشیده‌ای که اکنون می‌بینیم اینست که یک ستاره‌ی سوم هم در این سامانه‌ها وجود داشته باشد.»

پژوهشگران اکنون پیگیر بررسی‌های بیشتری برای یافتن یک ستاره‌ی سوم در سامانه‌های تپش قلبی هستند.

اشپورر می‌گوید: «ما در انتظار همکاری میان رصدخانه‌های زمینی و فضایی برای بهتر شناختن سازوکار درونی پیچیده‌ی سامانه‌های تپش‌قلبی هستیم.»

--------------------------------------------

یادداشت:

* کوتاه شده‌ی High Resolution Echelle Spectrometer

--------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

heart - heartbeat star - NASA - Kepler space telescope - binary stars - star - electrocardiogram - electrical activity - ellipsoidal - tidal force - tide - Earth - bell - orbital revolution - hammer - Avi Shporer - Sagan postdoctoral fellow - Jet Propulsion Laboratory - Pasadena - California - K2 Mission - KOI-54 - Astrophysical Journal - W.M. Keck Observatory - Hawaii - High Resolution Echelle Spectrometer - HIRES - wavelength - sun - Susan Mullally - SETI Institute - Ames Research Center - Moffett Field - elliptical -  KIC 9965691

منبع: jpl.nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

ارواح سرگردان آسمان شب

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

به نظر می‌رسد ارواح سرگردان این پهنه‌ی آراسته و زیبای آسمان شب در صورت فلکی شاهانه‌ی قیفاووس را به تسخیر خود در آورده‌اند. البته این پیکره‌ها ابرهای غبار کیهانی‌اند که از بازتاب نور ستارگان اندکی روشن شده‌ و به سختی دیده می‌شوند.

گفتن ندارد که این ارواح دستشان به ما نمی‌رسد زیرا بسیار دور از زمین، در صفحه‌‌ی کهکشان و بر لبه‌ی مجموعه ابرهای مولکولی "مشعل قیفاووس" در فاصله‌ی ۱۲۰۰ سال نوری کمین کرده‌اند.

ابر vdB 141 یا Sh2-136 که به نام سحابی شبح (Ghost Nebula) هم شناخته می‌شود، با پهنای دو سال نوری، کمی روشن‌تر از بقیه است و در سمت راست این میدان دید پرستاره جای دارد. در این سحابی نشانه‌های آشکاری از هسته‌های چگال و رُمبنده به چشم می‌خورد که در گام‌های آغازین ستاره‌زایی به سر می‌برند و در آینده، هر یک ستاره‌ای درخشان خواهد شد.

--------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

constellation Cepheus - dust cloud - planet - Earth - plane - Milky Way - Cepheus Flare - molecular cloud - vdB 141 - Sh2-136 - Ghost Nebula - star - nebula - core - star formation

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

ماهی مرکب غول آسا در دل خفاش پرنده

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

 سحابی غول‌پیکر ماهی مرکب (سَرپاوَر) یا Ou4، جرمی بسیار کمنور ولی بسیار پهناور در آسمان سیارهی زمین است، و در این عکس که بخشی از آسمان در راستای صورت فلکی شاهانه‌ی قیفاووس را نشان میدهد، آن را به همراه Sh2-129 یا سحابی خفاش پرنده میبینیم.
این نمای تلسکوپی که از همگذاری داده‌های تصویریِ حدود ۱۷ ساعت نوردهی در محدوده‌ی باریک-باند طیف به دست آمده، حدود ۴ درجه یا به عبارتی ۸ برابر قرص کامل ماه را در آسمان می‌پوشاند.
سحابی ماهی مرکب که در سال ۲۰۱۱ توسط یک عکاس نجومی فرانسوی به نام نیکلا اوته یافته شد، ساختاری دوقطبی دارد و در اینجا می‌توانید آن را به کمک تابش آبی-سبزی که از اتم‌های دو بار یونیده‌ی اکسیژنش گسیلیده شده شناسایی‌ کنید.
با این که به نظر می‌رسد سحابی Sh2-129 با تابش‌های سرخ فام گسیلیده از هیدروژنش به طور کامل سحابی ماهی مرکب را در بر گرفته، ولی فاصله‌ی دقیق این جانور دریایی کیهانی از زمین و سرشتش هنوز کاملا شناخته نشده. هرچند یک پژوهش تازه نشان داده که Ou4 (سحابی ماهی مرکب) با فاصله‌ی حدود ۲۳۰۰ سال نوری از زمین، واقعا در دل Sh2-129 جای گرفته.
اگر نتیجه‌ی این بررسی درست باشد، پس این ماهی مرکب در اثر برون‌ریزی تماشایی موادی پدید آمده که خاستگاهشان یک سامانه‌ی سه‌تایی از ستارگانی داغ و پرجرم به نام HR8119 است. خود سامانه‌ی HR8119 نزدیک مرکز سحابی دیده می‌شود.
با این حساب، این جانور دریایی بسیار غول پیکر می‌بایست چیزی در حدود ۵۰ سال نوری گستردگی داشته باشد.

--------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

planet - Earth - Squid Nebula - Ou4 - Sh2-129 - Flying Bat Nebula - constellation Cepheus - broadband - narrowband - Full Moon - Nicolas Outters - bipolar - ionized - oxygen - atom - hydrogen - triple system - star - HR8119

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

عکس ماهواره‌ای از کاتماندو، پایتخت نپال

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر (۵.۹ مگابایت)

در این تصویر ماهواره‌ای بخشی از کشور نپال، ازجمله پایتخت آن کاتماندو، و دامنه‌ی کوه‌های هیمالیا را می‌بینیم. این یک تصویر رنگ زیف (کاذب) است و پوشش گیاهی در آن به رنگ سرخ نشان داده شده ولی آبراه‌ها و ساختمان‌ها به رنگ سبز روشن و آبی دیده می‌شوند.

در بالای تصویر دره‌ی کاتماندو را می‌بینیم که با چهار رشته کوه در بر گرفته شده و به دلیل داشتن پرستشگاه‌ها (معبدها) و بناهای تاریخی، از سوی یونسکو به عنوان یکی از میراث‌های جهانی شناخته شده. ولی برخی از این سازه‌های تاریخی در پی زمین‌لرزه‌ی آوریل ۲۰۱۵ در این منطقه ویران شدند، رویدادی که جان هزاران تن را گرفت و ویرانی‌های گسترده‌ای در این دره به بار آورد.

یکی از ویژگی‌هایی که در عکس‌های ماهواره‌ای از همه آسان‌تر شناسایی می‌شود فرودگاه‌ها هستند، و اینجا هم باندهای فرودگاه بین‌المللی تریبهوان را به روشنی می‌توان نزدیک مرکز دره مشاهده کرد.

یک "جاده‌ی کمربندی" دور تا دور شهر مرکزی کاتموندو و بخش‌هایی از شهرهای پیرامون کشیده شده. از یک سر جنوبی باندهای فرودگاه می‌توانیم جاده را دنبال کنیم که رو به جنوب رفته و سپس مسیرش رو به شمال باختر تغییر کرده و به گرد شهر ادامه می‌یابد.

این تصویر تنها برشی از سطح گونه‌گون کشور نپال را نشان می‌دهد: از کوهستان‌ها در شمال تا دشت‌ها در جنوب. در این عکس همچنین می‌توانیم مسیر آب‌های روان از کوه‌ها را ببینیم. این آب‌ها رودهایی بزرگ ساخته‌اند که وارد جلگه‌ها و دشت‌های جنگلی و زمین‌های کشاورزی شده‌. بخش پایینی تصویر مه‌آلودتر از مناطق کوهستانی به نظر می‌آید زیرا نمناکی (رطوبت) در دشت‌ها بیشتر از کوهستان‌هاست.

این عکس که در برنامه‌ی ویدیویی زمین از فضا هم نمایش داده شده، توسط ماهواره‌ی کوپرنیک سنتینل-۲آ در روز ۲۸ دسامبر ۲۰۱۵ گرفته شده است.

--------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Nepal - capital city - Kathmandu - Himalayan - foothill - false-colour - UNESCO World Heritage Site - temple - earthquake - airport - runway - Tribhuvan International Airport - ring road - Earth - Space video programme - Copernicus Sentinel-2A

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

واضح‌ترین عکسی که تاکنون از قلب پرآشوب سحابی آدمک گرفته شده

* تلسکوپ بسیار بزرگ اروپا (وی‌ال‌تی، VLT) نقطه‌ی برخوردِ بادهای توفنده‌ی یک سامانه‌ی دو-ستاره‌ایِ بسیار شناخته شده را به تصویر کشیده است.

یک گروه بین‌المللی از اخترشناسان به رهبری گرد وایلت از بنیاد ماکس پلانک برای اخترشناسی رادیویی (MPIfR) در بُن، با بهره از تداخل‌سنجِ تلسکوپ وی‌ال‌تی (VLTI) در رصدخانه‌ی پارانالِ ESO عکس‌هایی با بالاترین سطح جزییات تا به امروز را از سامانه‌ی ستاره‌ای اِتا-شاه‌تخته (اتا کارینا) در سحابی شاه‌تخته گرفته‌اند. آنها در این سامانه‌ی دوتایی ساختارهای تازه و نامنتظره‌ای یافته‌اند، از جمله در ناحیه‌ی میان دو ستاره، جایی که بادهای ستاره‌ای بی‌اندازه پرسرعتشان به هم برخورد می‌کنند. این نماهای تازه از این سامانه‌ی رازگونه می‌تواند به شناخت بهتری از روند زندگی ستارگان بسیار بزرگ بیانجامد.

تصویر زمینه با تلسکوپ ۲.۲ متری  MPG/ESO گرفته شده و سحابی شاه‌تخته را نشان می‌دهد. پیوست سمت چپ عکس سحابی آدمک که به گرد سامانه‌ی دوستاره‌ای اتا-شاه‌تخته درست را نشان می‌دهد و پیوست سمت راست هم واضح‌ترین تصویری که تاکنون از مرکز این سامانه گرفته شده را در بر دارد. این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

این سامانه‌ی دوتاییِ غول‌پیکر از دو ستاره‌ی بزرگ تشکیل شده که به گرد یکدیگر می‌چرخند. این دو بسیار فعالند و بادهایی تولید می‌کنند که با سرعت‌هایی نزدیک به ده میلیون کیلومتر بر ساعت به بیرون می‌وزد [۱]. منطقه‌ی میان این دو ستاره، یعنی جایی که بادهای آنها به هم برخورد می‌کند فضایی بسیار آشفته است، ولی تا امروز کسی نتوانسته بود آن را بررسی کند.

نیروی دو ستاره‌ی اتا-شاه‌تخته پدیده‌های شگفت‌انگیزی را به وجود آورده است. اخترشناسان در دهه‌ی ۱۸۳۰ یک "فوران غول‌آسا" (Great Eruption) در این سامانه دیده بودند. ما اکنون می‌دانیم که این فوران در اثر پس زده شدنِ انبوه بسیار بزرگی از گاز و غبار در یک زمان کوتاه توسط ستاره‌ی بزرگ‌تر رخ داده بود، که باعث شد لوب‌هایی جدا از هم و نمایان پدید آید، یعنی همان ساختاری که اکنون در این سامانه می‌بینیم و آن را به نام سحابی آدمک (Homunculus Nebula) می‌شناسیم. هنگامی که بادهای دو ستاره با سرعت‌هایی سرسام‌آور به یکدیگر کوبیده شدند، اثر ترکیبی آنها به گرمایی چند میلیون درجه‌ای و تابشی بسیار نیرومند از پرتوهای X انجامید. [درباره‌اش خواندید: * ستاره‌شناسان یک فوران نادر کیهانی را با "تاخیر" تماشا کردند، و همچنین بخوانید: * مدل سه بعدی از سحابی آدمک]

منطقه‌ی مرکزی که در آن بادها به هم کوبیده ‌می‌شوند هزاران بار از خود سحابی آدمک کوچک‌تر است، و تاکنون هیچ تلسکوپ زمینی و فضایی نتوانسته بود آن را با جزییات ببیند و به تصویر بکشد. اکنون به لطف توان واگشود (تفکیک‌پذیری) بالای دستگاه AMBER در VLTI، دانشمندان برای نخستین بار توانسته‌اند به این قلمروی پرخشونت‌ رخنه کنند. یک عملیات تداخل‌سنجی (آمیزه‌ی هوشمندانه‌ی سه تا از چهار تلسکوپ کمکی در VLT) نیروی واگشود را در مقایسه با تنها خود تلسکوپ VLT به ده برابر رساند. این به دانشمندان واضح‌ترین تصویری که تاکنون از این سامانه گرفته شده بود را داد و به یافته‌های نامنتظره‌ای درباره‌ی ساختارهای درونی آن انجامید.

بهترین تصویری که تاکنون از سامانه‌ی ستاره‌ای اتا-شاه‌تخته گرفته شده

تصویر تازه‌ی وی‌ال‌تی به روشنی ساختاری را نشان می‌دهد که میان دو ستاره‌ی اتا-شاه‌تخته جای دارد: ساختار بادبزن-مانندی که در نقطه‌ی برخورد بادهای ستاره‌ی کوچک‌تر (و داغ‌تر) به بادهای چگال‌ترِ ستاره‌ی بزرگ‌تر پدید آمده.

گرد وایلت می‌گوید: «رویاهای ما به حقیقت پیوسته، اکنون می‌توانیم عکس‌های بی‌اندازه پُروضوحی در طیف فروسرخ بگیریم. VLTI به ما شانسی بی‌مانند برای بهبود شناختمان از اتا-شاه‌تخته و بسیاری از دیگر اجرام مهم می‌دهد.»

افزون بر تصویربرداری، مشاهدات طیفی از منطقه‌ی برخورد هم به دانشمندان این امکان را داد که سرعت بادهای شدید دو ستاره را اندازه بگیرند [۲]. آنها به کمک این سرعت‌ها توانستند مدل‌های رایانه‌ای دقیق‌تری برای ساختار درونی این سامانه‌ی فریبنده پدید آورند، و این به پژوهشگران در افزایش شناختشان از چگونگی دست‌رفت جرم از این ستارگانِ بی‌اندازه پرجرم در درازنای زندگیشان خواهد داد.

عضو دیگر این گروه، دیتر شرتل از MPIfR نگاهی رو به جلو دارد: «"GRAVITY" و "MATISSE"، دو دستگاه تازه‌ی VLTI به ما امکان خواهند داد تا عکس‌های تداخل‌سنجی بسیار بادقت‌تر و در دامنه‌ی گسترده‌تری از طول موج‌ها بگیریم. این دامنه‌ی گسترده‌ طول موجی برای پی بردن به ویژگی‌های فیزیکی بسیاری از اجرام کیهانی مورد نیاز است.»

در این ویدیوی بسیار زیبا از بیرون سحابی آدمک (که بازمانده‌ی فوران غول‌آسای ستاره‌ی اتا-شاه‌تخته در دهه‌ی ۱۸۳۰ است) به درون آن نگاه می‌کنیم:

----------------------------------------------------

یادداشت‌ها:

۱] این دو ستاره چنان بزرگ و درخشانند که با پرتوهایشان مواد سطح خود را از جا کنده و به فضا می‌رانند. این پس زدن مواد ستاره‌ای به نام "باد" ستاره‌ای شناخته می‌شود و سرعتش می‌تواند به میلیون‌ها کیلومتر بر ساعت برسد.

۲] اندازه‌گیری‌ها از روش اثر دوپلر انجام شد. اخترشناسان از این پدیده برای برآورد دقیق سرعت ستارگان یا اجرام دیگری که به سوی ما می‌آیند یا از ما دور می‌شوند بهره می‌جویند. حرکت یک جرم رو به ما یا برعکس باعث اندکی جابجایی در خطوط طیفی آن می‌شود. با سنجش این جابجایی می‌توان سرعت آن را محاسبه کرد.

--------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

VLT - Interferometer - stellar system - Very Large Telescope - Eta Carinae - binary system - star - stellar winds - Gerd Weigelt - Max Planck Institute for Radio Astronomy - MPIfR - Bonn - VLTI - ESO - Paranal Observatory - Great Eruption - Homunculus Nebula - X-ray - AMBER - Auxiliary Telescope - spectral - Dieter Schertl - GRAVITY - MATISSE - wavelength - Doppler effect - Earth - spectral line

منبع: رصدخانه‌ی جنوبی اروپا (ESO)

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

تغییر رنگ شمال کیوان

این دو عکس رنگ طبیعی که از فضاپیمای کاسینی ناسا به دست آمده تغییر نمای منطقه‌ی قطب شمال سیاره‌ی کیوان (زحل) میان سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۶ را نشان می‌دهند.

دانشمندان در پی یافتن دلایل احتمالی تغییر رنگ ناحیه‌ی درون شش‌گوش قطبی کیوان هستند. گمان می‌رود این تغییر رنگ مربوط به فصل‌های کیوان باشد. دقیق‌تر بگوییم، شمال سیاره دارد به انقلاب تابستانی در ماه می ۲۰۱۷ نزدیک می‌شود و احتمالا این باعث شده با افزایش تولید ریزگردهای نورشیمیایی (فتوشیمیایی)، رنگ این شش‌گوش از آبی به طلایی تغییر کند.

پژوهشگران فکر می‌کنند این شش‌گوش، که یک رودباد (جت‌استریم) شش‌ضلعی است، می‌تواند مانند یک سد رفتار کند و جلوی ورود ذرات ریزگرد تولید شده در بیرون به درون شش‌گوش را بگیرد. در مدت زمستان هفت-ساله‌ی کیوان، جو قطبی سیاره از هواپخش‌هایی (daerosol) که در واکنش‌های نورشیمیایی تولید می‌شوند پاکیزه شده بود. واکنش نورشیمیایی فرآیندیست که میان نور خورشید و جو سیاره انجام می‌شود.

از زمان برابران (اعتدال) سیاره در سال ۲۰۰۹، جو قطبی سیاره به طور پیوسته زیر نور آفتاب بوده و هواپخش‌ها درون شش‌گوش آن -پیرامون قطب شمال- تولید شده‌اند، و کم کم جو درون آن را مه‌آلود کرده‌اند.

اثرهای دیگر، از جمله تغییرات در گردش جَوی سیاره هم می‌تواند در این زمینه نقش داشته باشد. به گمان دانشمندان، الگوهای فصلی گرمایش آفتاب می‌تواند بر بادهای ناحیه‌های قطبی اثر بگذارد.

هر دو عکس به کمک دوربین زاویه-گسترده‌ی کاسینی گرفته شده‌اند.

-------------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

NASA - Cassini spacecraft - Saturn - hexagon - photochemical - haze - solstice - jetstream - aerosol - atmospheric circulation - wide-angle camera

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

آسمان هیدروژنی

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

ابرهای گازی کهکشان راه شیری در کجاها هستند و به کجا می‌روند؟

برای یافتن پاسخ این پرسش، به تازگی پُروضوح‌ترین نقشه از آسمان در طیف فراوان‌ترین گاز کیهان، یعنی هیدروژن تهیه شده و اکنون به همراه داده‌های زیربنایی آن انتشار یافته است .

در این تصویر، نقشه‌ی سرتاسر آسمان از تابش هیدروژن در طول موج ۲۱ سانتیمتر را می‌بینید که فراوانی این عنصر را به همراه درخشش و سرعت این گاز با رنگ‌های گوناگون نشان داده.

سرعت‌های شعاعی پایین که جهتشان رو به ماست با رنگ آبی، و سرعت‌های شعاعی پایین که از ما دور می‌شوند به رنگ سبز نمایانده شده‌اند.

نواری که در میان تصویر دیده می‌شود صفحه‌ی کهکشان راه شیری است و لکه‌های روشن پایین-سمت راست، همسایه‌هایمان، ابرهای ماژلانی هستند.

برای ساخت این نقشه که HI4PI نام دارد، داده‌های به دست آمده در بیش از یک میلیون رصد به کار برده شده؛ این رصدها توسط رادیوتلسکوپ ۱۰۰ متری افلسبرگ در آلمان و رادیوتلسکوپ ۶۴ متری پارکس (The Dish) در استرالیا انجام شده بودند.

جزییات این نقشه نه تنها بر آگاهی ما از ستاره‌زایی و گازهای میان‌ستاره‌ای در کهکشانمان می‌افزاید، بلکه به ما می‌گوید که به هنگام رصد اجرام بیرون از کهکشان، این گازهای محلی چقدر از نور آنها را می‌درآشامد (جذب می‌کند).

گفتنی است جزییات دیگری در این نقشه هست که هنوز به خوبی شناخته نشده‌اند.

--------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

HI4PI - gas cloud - hydrogen - emission - radial speed - plane - Milky Way Galaxy - Magellanic Clouds - Effelsberg 100-Meter Radio Telescope - Germany - Parkes 64-Meter Radio Telescope - Australia - The Dish - star formation - interstellar gas

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

سایه‌های تردید بر نظریه "جهان شتابدار"

* پنج سال پیش، جایزه‌‎ی نوبل فیزیک به سه اخترشناس به دلیل این که در اواخر دهه‌ی ۱۹۹۰ میلادی نشان داده‌ بودند نرخ گسترش (انبساط) کیهان شتابدار است اهدا شد.

نتیجه‌گیری آنها بر پایه‌ی بررسی‌هایی بود که با بهره از مشاهدات تلسکوپ فضایی هابل و چند تلسکوپ زمینی روی ابرنواخترهای گونه‌ی Ia -انفجار سهمگین گرماهسته‌ای ستارگان- انجام شده بود. این باعث پذیرش گسترده‌ی این نظریه‌ شد که جهان هستی در تسلط جوهره‌ای رازگونه به نام "انرژی تاریک" است که به گسترش آن شتاب می‌دهد.

پژوهشی تازه نشان داده که بر خلاف آنچه پیشتر پنداشته شده بود، گسترش (انبساط) جهان هستی شاید نه با نرخی شتابدار، بلکه با نرخی ثابت انجام شود.

اکنون گروهی از دانشمندان به رهبری سوبیر سرکار از بخش فیزیک دانشگاه آکسفورد سایه‌های تردید بر این مفهوم کیهان‌شناختی استاندارد انداخته‌اند. این پژوهشگران با بهره گرفتن از یک مجموعه‌ی رو به گسترش از داده‌ها -کاتالوگی از ۷۴۰ ابرنواختر رده‌ی Ia، (بیش از ده برابر نمونه‌های دهه‌ی ۱۹۹۰)، پی بردند که شواهد شتاب کیهان شاید سست‌تر از چیزی باشد که گمان می‌رفت، زیرا این داده‌ها با یک نرخ ثابتِ گسترش همخوانی دارند.

این پژوهش در گزارش‌های علمی نشریه‌ی نیچر منتشر شده است.

پرفسور سرکار، که در بنیاد نیلز بوهر کپنهاگ نیز جایگاهی دارد می‌گوید: «کشف گسترش شتابدار کیهان برنده‌ی جایزه‌ی نوبل و جایزه‌ی کیهان‌شناسی گروبر شد، و همچنین جایزه‌ی Breakthrough در فیزیک بنیادی را هم به دست آورد. این یافته به پذیرش گسترده‌ی این اندیشه انجامید که جهان هستی در تسلط "انرژی تاریک" است که مانند یک ثابت کیهان‌شناسی رفتار می‌کند- این نظریه اکنون به نام "مدل استاندارد" کیهان‌شناسی شناخته می‌شود.»

«ولی اکنون داده‌های بسیار بیشتری درباره‌ی ابرنواخترها در دست داریم که به کمکشان می‌توانیم بررسی آماری دقیق و پرجزییاتی انجام دهیم. ما تازه‌ترین فهرست از ۷۴۰ ابرنواختر گونه‌ی Ia -بیش از ده برابر نمونه‌هایی که کشف پیشین بر پایه‌ی آنها انجام شد- را بررسی کردیم و دریافتیم که شواهد گسترش شتابدار حداکثر باید امتیاز ۳ سیگما بگیرد. این بسیار کمتر از "۵ سیگما" است، بالاترین امتیاز در یافته‌های علمی و امتیاز استاندارد که برای ادعای کشفی با ارزش بنیادین نیازست.» [امتیازی که به آشکارسازی امواج گرانشی در سال گذشته داده شد ۵ سیگما بود-م]

«به عنوان نمونه‌ای مشابه در این زمینه می‌توان از ادعای دانشمندان در کشف یک ذره‌ی تازه با وزن ۷۵۰ گیگاالکترون ولت یاد کرد که بر پایه‌ی داده‌های به دست آمده از برخورددهنده‌ی هادرونی بزرگ در سرن انجام شده بود. این یافته در آغاز امتیازی بالاتر از کشف شتاب گسترش کیهان گرفت که دسامبر پارسال به  ۳.۹ و ۳.۴ هم رسید- و بیش از ۵۰۰ پژوهشنامه‌ی نظری هم درباره‌اش نوشته شد. ولی در ماه اوت اعلام شد که داده‌های تازه نشان می‌دهند امتیاز این کشف به ۱ سیگما هم نمی‌رسد. این کشف تنها یک نوسان آماری بود و چنین ذره‌ای وجود نداشت.»

داده‌های دیگری هم در دسترس هست که به نظر می‌رسد از نظریه‌ی گسترش شتابدار کیهان پشتیبانی می‌کنند، مانند داده‌هایی درباره‌ی تابش زمینه‌ی ریزموج کیهان (پس‌تاب کم‌سوی مهبانگ) که از ماهواره‌ی پلانک به دست آمده. ولی پرفسور سرکار می‌گوید: «همه‌ی اینها بررسی‌های نامستقیمی است که در چارچوب یک مدل فرضی انجام شده‌اند، و زمینه‌ی ریزموج کیهان به طور مستقیم تحت تاثیر انرژی تاریک نیست. در واقع، عملا یک اثر نامحسوس وجود دارد -اثر یکپارچه‌ی ساش-ولف، ولی به طور متقاعدکننده‌ای آشکار نشده.»

«پس کاملا امکان این هست که گمراه شده باشیم و وجود انرژی تاریک نتیجه‌ی بررسی داده‌ها در یک مدل نظری باشد که بیش از حد ساده شده: نظریه‌ای که در واقع در دهه‌ی ۱۹۳۰ پی‌ریزی شد، بسیار پیش از آن که داده‌های واقعی در دست باشد. اگر مشاهدات بر پایه‌ی یک چارچوب نظری پیچیده‌تر انجام شود، چارچوبی که در آن، کیهان دقیقا همگن نیست و محتوای ماده‌ی آن شاید مانند یک گاز آرمانی (ایده‌آل) نباشد (دو پنداشت کلیدیِ مدل استاندارد کیهان‌شناسی)، شاید به خوبی بتواند به دستاوردی بدون نیاز به انرژی تاریک بیانجامد. در واقع، انرژی خلا چیزیست که ما مطلقا هیچ شناختی از آن در نظریه‌ی بنیادی نداریم.»

استاد سرکار می‌افزاید: «به طور طبیعی، برای قانع کردن جامعه‌ی فیزیک باید پژوهش‌ها و کارهای بسیاری انجام شود، ولی بررسی ما توانست لرزان بودن یک ستون کلیدیِ مدل استاندارد را نشان داد. امید می‌رود این انگیزه‌ای برای بررسی‌های بهترِ داده‌های کیهان‌شناختی پدید آورد، و همچنین الهام‌بخش نظریه‌پردازان برای آزمودن مدل‌های کیهان‌شناختی دیگری باشد. پیشرفت چشمگیر زمانی به دست خواهد آمد که تلسکوپ بی‌اندازه بزرگ اروپا (European Extremely Large Telescope) با یک جستجوگر فرا-حسمند لیزری رصدهایی انجام دهد و در یک دوره‌ی ۱۰ تا ۱۵ ساله، به طور دقیق شتابدار بودن یا نبودن نرخ گسترش کیهان را بسنجد.»

-------------------------------------------------

به لگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

https://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Nobel Prize - Type Ia - supernova - thermonuclear - stars - Hubble space telescope - dark energy - Subir Sarkar - Oxford University - Department of Physics - rate of expansion - Nature journal Scientific Reports - Niels Bohr Institute - Copenhagen - Gruber Cosmology Prize - Breakthrough Prize in Fundamental Physics - standard model - sigma - Large Hadron Collider - CERN - statistical fluctuation - cosmic microwave background - afterglow - Big Bang - Planck satellite - late-integrated Sachs-Wolfe effect - homogeneous - ideal gas - European Extremely Large Telescope - ultrasensitive - laser comb

منبع: دانشگاه آکسفورد

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان