شش گنج‌ پنهان در بایگانی تلسکوپ‌ چاندرا

* هر ساله، رصدخانه‌ی پرتو X چاندرای ناسا به مناسبت "ماه بایگانی آمریکا" مجموعه‌ای از عکس‌هایی که با چشم پرتو X خود گرفته و در بایگانی‌اش دارد را منتشر می‌کند.

بایگانی داده‌های چاندرا یک سامانه‌ی پیچیده‌ی دیجیتالی است که در اساس، همه‌ی داده‌هایی که این تلسکوپ از آغاز کارش در سال ۱۹۹۹ تاکنون گرد آورده را در خود جای داده. بایگانی چاندرا منبعی است که این داده‌ها را تا سال‌ها پس از گردآوریشان در دسترس جامعه‌ی علمی و مردم عادی می‌گذارد.

همچنین، هر یک از این شش عکس تازه داده‌هایی را نیز در بر دارد که توسط تلسکوپ‌های دیگر در بخش‌های دیگری از طیف الکترومغناطیسی دریافت شده‌اند، مانند نور دیدنی (مریی) و فروسرخ. این مجموعه عکس‌ها تنها نماینده‌ی بخش کوچکی از گنجینه‌ی نهفته در بایگانی پرتو X چاندرا هستند.

از ردیف نخست، از چپ به راست آغاز می‌کنیم:

این تصویر در اندازه‌ی بسیار بزرگ‌تر (۹.۷ مگابایت)

۱) وسترلاند ۲: 

یک خوشه از ستارگان جوان -میان ۱ تا ۲ میلیون ساله- در فاصله‌ی حدود ۲۰ هزار سال نوری زمین. داده‌های نور دیدنی از تلسکوپ فضایی هابل که با رنگ‌های سبز و آبی نشان داده شده، نمایانگر ابرهای چگالی هستند که ستارگان در آنها دارند ساخته می‌شوند. تابش پرانرژی در طیف پرتو X که از این مه کیهانی گذشته و به چشم تلسکوپ چاندرا رسیده هم به رنگ بنفش نمایانده شده. اندازه‌ی بسیار بزرگ‌تر آن (۱۱.۵ مگابایت) را اینجا ببینید.

۲) کهکشان 3C31: 

یک کهکشان رادیویی در فاصله‌ی ۲۴۰ میلیون سال نوری زمین که داده‌های پرتو X در آن به رنگ آبی نشان داده شده‌اند. اخترشناسان به کمک این داده‌ها می‌توانند چگالی، دما، و فشار این کهکشان که مدت‌هاست به عنوان یک سرچشمه‌ی نیرومند امواج رادیویی شناخته شده را اندازه بگیرند. داده‌های چاندرا یک فواره را هم آشکار کرده‌ که دارد از مرکز کهکشان رو به یک سمت بیرون می‌زند. در این تصویر، داده‌های پرتو X چاندرا با داده‌های نور دیدنی هابل (رنگ زرد) ترکیب شده‌اند. کهکشان 3C31 به نام ان‌جی‌سی ۳۸۳ هم شناخته می‌شود. اندازه‌ی بسیار بزرگ‌تر آن (۲.۱ مگابایت) را اینجا ببینید.

۳) تپ‌اختر PSR J1509-5850:

تپ‌اخترها نخستین بار در سال ۱۹۶۷ شناخته شدند و تاکنون بیش از یک هزار مورد از آنها شناسایی شده. تپ‌اختر PSR J1509-5850 حدود ۱۲۰۰۰ سال نوری از زمین فاصله دارد و مانند یک نقطه‌ی سفید در مرکز این عکس دیده می‌شود. این جرم یک دُم بلند پرتو X در پشت سرش پدید آورده که در بخش پایینی تصویر دیده می‌شود. این تپ‌اختر همچنین یک برون‌ریزی از ذرات هم در سمت مخالف آن دُم به وجود آورده. در این عکس، پرتوهای X که چاندرا دریافت کرده به رنگ آبی، و پرتوهای رادیویی به رنگ صورتی نشان داده شده‌اند، زمینه‌ی اصلی عکس یک تصویر نور دیدنی (مریی) از پیمایش دیجیتالی آسمان است. اندازه‌ی بسیار بزرگ‌تر آن (۴.۱ مگابایت) را اینجا ببینید.

۴) Abell 665: 

خوشه‌های کهکشانیِ ادغام شونده می‌توانند امواج شوک سهمگینی تولید کنند، مانند جبهه‌های هوای سرد در زمین. این سامانه با نام آبل ۶۵۵، موج شوک بی‌اندازه نیرومندی دارد که از این نظر در جایگاه دوم پس از خوشه‌ی پرآوازه‌ی "گلوله" است. اینجا، پرتوهای X چاندرا (رنگ آبی) گازهای داغ درون خوشه را نشان می‌دهند. امواج شوک که پیکره‌ای مانند یک شوک کمانی ایجاد کرده‌اند همان منطقه‌ی بزرگ سفیدرنگ نزدیک مرکز عکس است. افزون بر داده‌های چاندرا، داده‌های رادیویی (بنفش) و داده‌های نور دیدنی از پیمایش دیجیتالی آسمان اسلون (سفید) که کهکشان‌ها و ستارگان را نشان می‌دهد نیز در ساخت این تصویر به کار رفته‌اند. اندازه‌ی بسیار بزرگ‌تر آن (۳.۷ مگابایت) را اینجا ببینید.

۵) خوشه‌ی RX J0603.3+4214: 

پدیده‌ی پاریدولیا باعث شده از دید برخی، شکل‌های آشنا در این عکس‌ها دیده شود. به دلیل همین پدیده، این خوشه‌ی کهکشانی به نام "خوشه‌ی مسواک" شناخته شده. در حقیقت، دسته‌ی این مسواک از تابش‌های رادیویی درست شده (رنگ سبز) و سر آن هم از تابش افشانِ پرتوهای X که چاندرا دریافت کرده (رنگ بنفش). داده‌های نور دیدنی از تلسکوپ سوبارو کهکشان‌ها و ستارگان را نشان می‌دهد (سفید) و یک نقشه از همگرایی گرانشی (رنگ آبی) هم انباشت جرم -که حدود ۸۰% آن را ماده‌ی تاریک تشکیل داده- را نمایان کرده است. اندازه‌ی بسیار بزرگ‌تر آن (۶.۵ مگابایت) را اینجا ببینید.

۶) جرم CTB 37A:

به برآورد اخترشناسان، به طور میانگین تقریبا هر ۵۰ سال یک بار یک انفجار ابرنواختری در کهکشان راه شیری رخ می‌دهد. این جرم که CTB 37A نام گرفته، یک پَسماند ابرنواختر در کهکشان خودمانست که حدود ۲۰ هزار سال نوری از زمین فاصله دارد. این عکس نشان می‌دهد این میدان پسماندی که در طول موج‌های پرتو X (رنگ آبی) و رادیویی (صورتی) می‌درخشد، گویا در حال گسترش و تبدیل شدن به ابرهای سردتر گاز و غباری است که نور فروسرخ می‌گسیلند (نارنجی). اندازه‌ی بسیار بزرگ‌تر آن (۳.۸ مگابایت) را اینجا ببینید.

-------------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

NASA - Chandra X-ray Observatory - American Archive Month - X-ray - Chandra Data Archive - electromagnetic spectrum - visible - infrared - Westerlund 2 - star - Earth - Hubble Space Telescope - 3C31 - radio galaxy - galaxy - radio wave - NGC 383 - PSR J1509-5850 - pulsar - Digitized Sky Survey - Abell 665 - galaxy cluster - shock wave - front - Bullet Cluster - bow wave - Sloan Digital Sky Survey - RX J0603.3+4214 - pareidolia - Toothbrush Cluster - dental tool - toothpaste - Subaru telescope - gravitational lensing - dark matter - CTB 37A - supernova - Milky Way galaxy - supernova remnant

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان