کاوشگر اروپایی آماده فرود بر سطح سیاره سرخ

* گاهی وقت‌ها جدا شدن کار درستی است. در روز یکشنبه، ساعت ۱۷:۲۰ به وقت گرینویچ، فضاپیمای اگزومارس در یکی از مهم‌ترین بخش‌های ماموریتش، به دو فضاپیمای جدا از هم بخش شد.

این دو که اندکی پس از رسیدن فضاپیمای مادر به نزدیک سیاره‌ی بهرام (مریخ) از هم جدا شدند عبارت بودند از: سطح‌نشین اسکیاپارلی (Schiaparelli) و مدارگرد ردیاب گاز (Trace Gas Orbiter یا TGO).

[* یک ستاره در هفت آسمان: به نظر می‌رسد در برگردان فارسی نام این مدارگرد اشتباهی رخ داده، زیرا Trace Gas به معنای "گاز ناچیز" در یک محیط ویژه است، و یکی از هدف‌های این ماموریت هم بررسی گازهای ناچیز (کم‌مقدار، trace) در جو بهرام است.]

اسکیاپارلی ۶ دقیقه در راه خواهد بود تا بر سطح بهرام فرود آید. در این پویانمایی، کل ۶ دقیقه شبیه‌نمایی شده است. منبع:ESA

سازمان فضایی اروپا (ESA) گزارش داد که با وجود پیروزمندانه بودن عملیات جدایی، یک اشکال کوچک نیز دیده شد. TGO تنها یک سیگنال ساده، بدون هیچ اطلاعات همراه چشمداشتی به زمین فرستاد. پس از چند ساعت سیگنال کامل بازسازی شد ولی دلیل این اشکال هنوز در دست بررسی است.

کاوشگر سطح‌نشین اسکیاپارلی اکنون در مسیریست که آن را به سطح سیاره‌ی سرخ می‌رساند و امید می‌رود در روز چهارشنبه، فرودی نرم بر آن داشته باشد. همزمان، TGO هم موتورش را روشن می‌کند تا بتواند ترمز کرده و در مدار سیاره جای بگیرد.

اگزومارس زمانی به سیاره‌ی سرخ رسیده که این سیاره تقریبا در نزدیک‌ترین نقطه‌ی مدارش به خورشید جای دارد و نیمکره‌ی شمالی آن در زمستان به سر می‌برد. در این زمان از سال، سرعت بادها به احتمال بسیار افزایش می‌یابد و می‌تواند به توفان‌های شن منطقه‌ای یا حتی سرتاسری بیانجامد.

مامریت اگزومارس دستاورد همکاری میان سازمان فضایی اروپا (ESA) و سازمان فضایی روسیه (روس‌کاسموس، Roscosmos) است. همچنین بخشی از این ماموریت بلندمدت به کار بردن یک خودرو است که در سال ۲۰۲۰ بر سطح بهرام خواهد نشست. گام کنونی ماموریت برای سرتاسر آن یک گام کلیدی است، زیرا TGO قرار است به عنوان یک ایستگاه مخابراتی برای خودرو کار کند و اسکیاپارلی هم به منظور آماده‌سازی شرایط برای خودرو، فن‌آوری‌های کلیدی و ارابه‌ی فرود را به آزمایش می‌گذارد.

این دو سازمان فضایی که در این چند روز گذشته تاخیرهایی را متحمل شده‌اند، مشتاقانه در انتظار گذشتن چند روز آینده هستند. آنها همگی از مشکلات تاریخی آگاهی بسیار دارند. فرانچسکا فری، از گروه اسکیاپارلی می‌گوید: «تقریبا نیمی از ماموریت‌های بهرام با شکست روبرو شده‌اند. برای همین ما نگران و عصبی هستیم، ولی هیجان نیز داریم.»

اسکیاپارلی از زمان ورودش به جو بهرام در بلندای ۱۲۱ کیلومتری سطح در ساعت ۱۴:۴۲ به وقت گرینویچ روز ۱۹ اکتبر، ۶ دقیقه در راه خواهد بود تا بر سطح فلاته‌ی نیمروز در نیمکره‌ی جنوبی بهرام فرود آید. در این ۶ دقیقه به کمک چتر نجات و ترمزی که به کمک پیشران انجام خواهد شد، سرعت آن از ۲۱۰۰۰ کیلومتر بر ساعت به تقریبا صفر در فاصله‌ی ۲ متری سطح خواهد رسید [در پویانمایی بالا، کل ۶ دقیقه شبیه‌نمایی شده است].

فری می‌گوید: «این کاوشگر به هنگام پایین رفتن، با به کار بردن و آزمایش یک سپر گرمایی، یک چتر نجات، و یک سامانه‌ی پیشران، داده‌هایی را برای ماموریت‌های آینده گردآوری خواهد کرد. این کاوشگر تقریبا بی‌درنگ پس از فرود، سنجش و دیده‌بانی سرعت باد، نمناکی (رطوبت)، و فشار و دما را آغاز خواهد کرد تا به شناخت شرایط آب و هوایی محیط کمک کند.

بهرام به اگزومارس خوشامد می‌گوید. عکسی که مدارگرد اروپایی مارس اکسپرس در روز ۱۶ اکتبر ۲۰۱۶ از قطب جنوب بهرام گرفت. منبع: ESA

از آن سو، TGO هم با جایگیری در مدار بهرام گردآوری داده‌ها را آغاز خواهد کرد. دوربین این فضاپیما در ماه نوامبر روشن می‌شود، ولی تا پایان سال ۲۰۱۷ هیچ آزمایشی را آغاز نخواهد کرد. امید می‌رود این آزمایش‌ها به شناخت یکی از رازهای بزرگ سیاره‌ی سرخ کمک کنند: متان.

نیکلاس توماس از گروه TGO می‌گوید: «ما می‌دانیم که متان در هوای بهرام وجود دارد، ولی نمی‌دانیم چگونه به آن راه یافته.» از زمان نخستین گزارش از شناسایی متان در هوای بهرام در سال ۲۰۰۳ تاکنون بسیاری به دنبال یافتن سرچشمه‌ و ریشه‌ی آن بوده‌اند.

توماس می‌گوید: «متان در هوا عمر به نسبت کوتاهی دارد، پس این واقعیت که در جو بهرام وجود دارد نشانگر وجود یک سرچشمه‌ی فعال است [که دارد آن را پیوسته تولید می‌کند].» این سرچشمه می‌تواند چیزی زمین‌شناختی مانند آزاد شدن گازهای به دام افتاده از میان شکاف‌های سطح باشد، ولی این احتمال هم هست که ریشه‌ی زیست‌شناختی داشته باشد [توسط جاندارانی تولید شود]. توماس می‌افزاید: «حرف از متان که می‌شود، مردم بی‌درنگ به باد شکم گاوها فکر می‌کنند، ولی بسیاری از احتمال‌های دیگر هم برای آن هست.»

برای گره‌گشایی از راز متان بهرام، چند روز آینده باید بدون هیچ خطری پشت سر گذاشته شود. گروه TGO که خوش‌بینند. توماس می‌گوید: «آغاز ماموریت کمی همراه با دلهره و نگرانی بود، ولی اکنون به نظر همه چیز خوب می‌آید.»

ورود اگزومارس به مدار و فرود اسکیاپارلی را می‌توانید در livestream این ماموریت دنبال کنید.

-------------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

ExoMars - Mars - Schiaparelli lander - Trace Gas Orbiter - TGO - ESA - Earth - lander - Red Planet - European Space Agency - Russia - Roscosmos - landing gear - Francesca Ferri - Meridiani Planum - heatshield - parachute - propulsion - methane - Nicolas Thomas - geological - extraterrestrial life - farting cow - livestream

منبع: newscientist

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان