نزدیکترین نماها از حلقه‌های کیوان

* عکس‌های تازه منتشر شده‌ی فضاپیمای کاسینی ناسا که اکنون در گام مدارهای "حلقه‌خراش" به سر می‌برد، نزدیکی باورنکردنی این کاوشگر به حلقه‌های یخی فریبنده‌ی کیوان (به عربی: زحل) را نمایش می‌دهند.

برخی از این عکس‌ها که نزدیک‌ترین نماهایی هستند که تاکنون از بخش‌های بیرونی حلقه‌های اصلی گرفته شده، و به دانشمندان شانسی که سال‌ها آرزویش را داشتند، یعنی دیدن ویژگی‌هایی با نام‌هایی مانند "کاه" (straw) و "پروانه" (propeller) را می‌دهند. اگرچه کاسینی این ساختارها را پیش از این هم دیده بود، ولی مدارهای ویژه‌ی کنونی‌اش شانس مشاهده‌ی آنها را با جزییات بیشتری می‌دهد. در این عکس‌های تازه ساختارهایی به کوچکی ۵۵۰ متر هم آشکار شده، یعنی در اندازه‌ی بلندترین آسمان‌خراش‌های زمین.
در این عکس فضاپیمای کاسینی یک موج چگالی را در حلقه‌ی A (سمت چپ) که حدود ۱۳۴۰۰۰ کیلومتر از کیوان فاصله دارد می‌بینیم. امواج چگالی [ردیف‌هایی از] انباشتگی ذرات در فاصله‌های ویژه از سیاره هستند. موج چگالی درون این عکس پر از توده‌های در هم و بر همی است که دانشمندان آنها را "کاه" (straw) نامیده‌اند. این موج خودش توسط گرانش ماه‌های ژانوس و اپیمتئوس پدید آمده که هر دو با هم در یک مدار به گرد کیوان می‌چرخند. در دیگر جاهای این عکس، ردپای به جا مانده از پان، درونی‌ترین ماه کیوان دیده می‌شود که تازه از آنجا گذشته بوده. این عکس از فاصله‌ی ۵۶۰۰۰ کیلومتری گرفته شده و هر پیکسل آن در اندازه‌ی اصلی هم‌ارز ۳۴۰ متر است. تصویر بزرگ‌تر

کاسینی اکنون حدود نیمی از بخش یکی مانده به پایانی ماموریتش را گذرانده- گامی که در آن، ۲۰ بار از کنار لبه‌ی بیرونی حلقه‌های اصلی‌ می‌گذرد. این مدارهای حلقه‌خراش از اواخر نوامبر آغاز شده بودند و تا پایان آوریل ادامه خواهد داشت؛ در آن زمان، کاسینی واپسین گام ماموریتش که به نام "پایان بزرگ" خوانده شده را آغاز می‌کند. این کاوشگر در ۲۲ مدار پایانی، پی در پی به درون فضای میان سیاره و حلقه‌ها شیرجه می‌زند. نخستین شیرجه برای روز ۲۶ آوریل برنامه‌ریزی شده.

این فضاپیمای کهنه‌کار اکنون دارد هر هفته یک بار از کنار لبه‌های بیرونی حلقه‌ها می‌گذرد و برخی از بهترین عکس‌هایش را از حلقه‌ها و ماه‌های سیاره می‌گیرد. تاکنون در این گام حلقه‌خراش، نزدیک‌ترین نماها از ماه‌های کوچک دافنیس و پاندورا به زمین فرستاده شده.

برخی از ساختارهای درون این عکس‌های تازه‌، از زمان رسیدن کاسینی به کیوان در سال ۲۰۰۴ تاکنون هرگز با این سطح جزییات دیده نشده بودند. در آن زمان جزییات کوچکی مانند کاه و ملخ‌ها -که به ترتیب توسط توده‌های ذرات حلقه و ماهک‌های درون حلقه‌ها پدید می‌آیند- هرگز دیده نشده بودند. (اگرچه ملخ‌ها در عکس‌های آغازین کاسینی وجود داشتند، ولی در عمل در بررسی‌های سال‌های بعد یافته شدند.)

کاسینی در زمان رسیدن به کیوان اندکی به حلقه‌ها نزدیک‌تر شده بود ولی کیفیت عکس‌هایی که آن زمان گرفت به خوبی عکس‌های تازه نبود (ببینید: ۱، ۲، ۳). دیدگاه آن چند عکس ارزشمند تنها رو به سمت تاریک حلقه‌ها بود و نیز از آنجایی که کاسینی به سرعت داشت از روی صفحه‌ی حلقه‌ها حرکت می‌کرد، دانشمندان ماموریت ناچار شدند برای کمتر کردن ماتی تصاویر، از نوردهی کوتاه بهره ببرند. در نتیجه عکس‌هایی که گرفته شد با وجود ارزش علمی بسیار بالا، تا اندازه‌ای تیره و آشفته بودند.

بر خلاف آنها، عکس‌های تازه‌ای که کاسینی دارد در مدارهای حلقه‌خراش می‌گیرد (و به زودی در گام "پایان بزرگ" خواهد گرفت)، هم سمت تاریک و هم سمت آقتاب‌گرفته‌ی حلقه‌ها را نشان می‌دهند. همچنین در این ماه‌های پایانی، کاسینی به جای آن که تنها یک گذر کوتاه چند-ساعته انجام دهد، ده‌ها بار دور خواهد زد.

رهبر تصویربرداری کاسینی، کارولین پورکو از  بنیاد علوم فضایی در بولدر کلرادو می‌گوید: «به عنوان کسی که آن عکس‌های آغازین سال ۲۰۰۴ (عملیات جایگیری مداری) که در ۱۳ سال گذشته، بهترین نماهای ما از حلقه‌ها بودند را برنامه‌ریزی کرد، از این همه جزییاتی که در عکس‌های تازه دیده می‌شود شگفت‌زده‌ام. چقدر خوب است که می‌توانیم بهترین نماهای حلقه‌های کیوان تا به امروز را ببینیم.»

پس از ۱۳ سال بررسی حلقه‌های کیوان از مدار سیاره، اکنون دانشمندان ماموریت کاسینی شناخت بهتر و ژرف‌تری از چیزهایی که می‌بینند دارند، ولی هنوز هم انتظار روبرو شدن با شگفتی‌های تازه‌ای را دارند.
در این تصویر منطقه‌ای از بخش بیرونی حلقه‌ی B کیوان را می‌بینیم. دقت این عکس دو برابر بهترین عکس‌هاییست که تاکنون از این منطقه گرفته شده. این عکس از فاصله‌ی ۵۲۰۰۰ کیلومتری گرفته شده و هر پیکسل آن در اندازه‌ی اصلی هم‌ارز ۳۶۰ متر است. تصویر بزرگ‌تر
در این عکس منطقه‌ای در بخش بیرونی حلقه‌ی B کیوان را می‌بینیم. دقت این عکس دو برابر بهترین عکس‌هاییست که تاکنون از این منطقه گرفته شده. و از این دیدگاه، به خوبی پیداست که هنوز جزییات ریزتری برای شناسایی در آنها وجود دارد. این عکس از فاصله‌ی ۵۱۰۰۰ کیلومتر گرفته شده و هر پیکسل آن در اندازه‌ی اصلی هم‌ارز ۳۶۰ متر است. تصویر بزرگ‌تر
در این عکس فضاپیمای کاسینی ناسا منطقه‌ای در حلقه‌ی A کیوان را می‌بینیم. دقت این عکس دو برابر بهترین عکس‌هاییست که تاکنون از این منطقه گرفته شده. در این تصویر نقطه و خط‌های روشن بسیاری را می‌بینیم که توسط پرتوهای کیهانی و ذرات باردارِ نزدیک سیاره پدید آمده‌اند. این عکس از فاصله‌ی ۵۴۰۰۰ کیلومتری گرفته شده و هر پیکسل آن هم‌ارز ۳۳۰ متر است. تصویر بزرگ‌تر
--------------------------------------------
به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

واژه نامه:
NASA - Cassini spacecraft - Ring-Grazing - Saturn - straw - propeller - Earth - rings - moon - Daphnis - Pandora - moonlet - ring plane - Grand Finale - Cassini Imaging Team - Carolyn Porco - Space Science Institute - Boulder - Colorado - A ring - Density wave - gravity - Janus - Epimetheus - Pan - B ring - cosmic ray - planet

منبع: nasa

مسیر تاریک آمریکا

دارید برای تماشای خورشیدگرفتگی ۲۱ اوت (۳۰ مرداد) در آمریکا برنامه‌ریزی می‌کنید؟
در آن روز، چند ساعت پس از طلوع آفتاب، یک خورشیدگرفتگی کلی کمیاب در راستای نواری باریک از خاک کشور آمریکا روی خواهد داد. کسانی که نزدیک این مسیر باشند یک خورشیدگرفتگی پاره‌ای (جزیی) خواهند دید.
اگرچه بسیاری درست روی مسیر گرفتگی کلی زندگی می‌کنند، ولی بی‌شک هر کسی می‌تواند با برنامه‌ریزی خوب، خودش را به آنجا رسانده و این پدیده را مشاهده کند.
خطری که پیش روی همه‌ی گرفتگی‌هاست ابری شدن آسمان است. اگر نگران چنین چیزی هستید می‌توانید از این نقشه کمک بگیرید و مقصدهایی را برگزینید که پیشینه‌ی ابری بودنشان در زمان این گرفتگی پایین است.
با توجه به این که بسیاری از آمریکایی‌ها مجهز به تلفن‌های هوشمند دوربین-دار هستند، این خورشیدگرفتگی آمریکایی شاید ثبت شده‌ترین رویداد از این نوع در تاریخ جهان باشد.

--------------------------------------------
به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

واژه نامه:
American Eclipse - sunrise - total eclipse - Sun - USA - partial eclipse - totality - eclipse - smartphone

منبع: apod.nasa.gov

کدو قلیانی بدبو!

سحابی کدو قلیانی که به نام رسمی OH 231.8+04.2 نیز شناخته می‌شود، نمایشی خیره‌کننده از مرگ یک ستاره‌ی خورشیدسان کم‌جرم است.

عکسی که اینجا می‌بینید توسط تلسکوپ فضایی هابل ناسا گرفته شده و این ستاره را نشان می‌دهد که دارد به سرعت از گام غول سرخ گذشته و وارد گام سحابی سیاره‌نما می‌شود، یک ترادیسی که با پس زدن لایه‌های بیرونی گاز و غبار ستاره به فضای پیرامون انجام می‌شود. موادی که به تازگی و در دو سمت مخالف پس زده شده‌اند دارند با سرعتی سرسام‌آور در فضا پخش می‌شوند- گازهای زردرنگ درون تصویر سرعتی نزدیک به یک میلیون کیلومتر بر ساعت دارند.

کم پیش می‌آید که اخترشناسان بتوانند ستاره‌ای را در این گام از زندگی‌اش [گام پیش-سحابی سیارنما یا PPN] ببینند، زیرا این ترادیسی در استاندارد کیهانی در یک چشم به هم زدن رخ می‌دهد. انتظار می‌رود این سحابی تا چند هزار سال دیگر به گسترش خود ادامه داده و سرانجام به یک سحابی سیاره‌نمای تمام عیار تبدیل گردد.

سحابی کدو قلیانی به نام سحابی تخم مرغ گندیده نیز شناخته می‌شود زیرا در بر دارنده‌ی انبوهی از گوگرد (سولفور) است، عنصری که در همراهی با عنصرهای دیگر، بویی مانند بوی یک تخم مرغ فاسد پیدا می‌کند. خوشبختانه این جرم که در صورت فلکی کشتی‌دم جای دارد، بیش از ۵۰۰۰ سال نوری از ما دور است و بوی آزاردهنده‌اش هرگز به ما نخواهد رسید.

-------------------------------------------------
تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

واژه نامه:
The Calabash Nebula - OH 231.8+04 - star - Sun - NASA - ESA - Hubble Space Telescope - red giant - planetary nebula - protoplanetary nebula - PPN - Rotten Egg Nebula - sulphur - element - rotten egg - constellation of Puppis - The Poop deck

منبع: spacetelescope

دیده شدن شراره نیرومند در یک کوتوله سفید برای نخستین بار

* دانشمندان دانشگاه آکسفورد برای نخستین بار شراره‌هایی از گاز را مشاهده کرده‌اند که با سرعت باورنکردنی از یک سامانه‌ی دوتایی کوتوله‌ی سفید بیرون می‌زند. دیدن چنین فعالیتی برای نخستین بار، نشان می‌دهد که شناخت کنونی ما از رفتار و عادت‌های ستارگان و توانایی‌های آنها هنوز کاستی دارد.
در فوریه‌ی ۲۰۱۶، نواختر کوتوله‌ی اس‌اس ماکیان برون‌ریزی‌های نامعمولی انجام داد که تا بیش از سه هفته ادامه داشت و شراره‌های رادیویی در آنها دیده می‌شد. ولی فریبنده‌ترین رفتار در زمانی نزدیک به پایان برون‌ریزی‌ها رخ داد: یک شراره‌ی غول‌پیکر، پرسرعت، و درخشان با اوج چگالی شار نزدیک به ۲۰ میلیون یانسکی (mJy) که تا ۱۵ دقیقه دیده می‌شد. این نخستین بار است که چنین شراره‌ای در اس‌اس ماکیان دیده می‌شود. شراره‌های تند به عنوان تغییر نور شدید، تند، و ناگهانی تعریف می‌شوند.
شراره‌های تند (rapid flares) که دگرگونی‌هایی بی‌اندازه نیرومند و سریع در روشنایی یک ستاره هستند زمانی رخ می‌دهند که ستاره به طور ناگهانی مقدار بسیار هنگفتی انرژی آزاد کند. چنین رفتاری -البته با انرژی کمتر- در خورشید خودمان هم دیده شده که در آن، در یک بازه‌ی زمانی کوتاه انرژی مغناطیسی آزاد شده و شراره‌های خورشیدی پدید می‌آید. این فعالیت نامعمول که در طول موج‌های رادیویی در اس‌اس-ماکیان (SS Cyg) که یکی از درخشان‌ترین ستارگان متغیر در صورت فلکی ماکیان است دیده شده، دانش کنونی ما از برافزایش گاز و تولید شراره در این ستارگان را به چالش می‌کشد.

نواخترهای کوتوله -اجرامی مانند اس‌اس-ماکیان که در آنها یک ستاره‌ی معمولی خورشیدسان به گرد یک کوتوله‌ی سفید می‌چرخد- به دلیل رفتار فورانی تکرارشونده و سطح پایینشان (یک برون‌ریزی) به خوبی شناخته شده‌اند، ولی هرگز دیده نشده بود رفتاری در اندازه‌ی شراره‌های تند از خود نشان دهند.

برون‌ریزی‌ها پیش از این در کوتوله‌های سفید، ستارگان نوترونی و حتی سیاهچاله‌های غول‌پیکر درون کهکشان‌های گوناگون دیده شده بودند. این اجرام به طور عمده با نیروی گرانش، گازهای ستاره‌ی همدمشان را به سوی خود کشیده و از راه برافزایش می‌مکند. این ستارگان هر از گاهی بخشی از این گاز را به شکل فواره‌هایی به بیرون پرتاب می‌کنند، یعنی آن را به شکل یک تک-باریکه‌ی مخروطی‌شکلی بیرون می‌ریزند.

در فوریه‌ی ۲۰۱۶ که رفتار اس‌اس ماکیان برای نخستین بار دیده شد، به عنوان یک برون‌ریزی نامعمول در نظر گرفته شد، ولی بررسی‌های تلسکوپی بعدی پرده از وجود شراره‌های تند و شگفت‌انگیز آن برداشت. فریبنده‌ترین و نامنتظره‌ترین رفتار در طول موج‌های رادیویی و در پایان برون‌ریزی دیده شد، زمانی که یک شراره‌ی "غول‌پیکر" رخ داد. این شراره که کمتر از ۱۵ دقیقه زمان برد، دارای انرژی‌ای بیش از یک میلیون برابر نیرومندترین شراره‌های خورشید بود (اوج چگالی شار آن نزدیک به ۲۰ میلیون یانسکی (mJy) بود). سطح داده‌های رادیوییِ دریافت شده از این شراره برای سامانه‌های نواختر کوتوله بی‌سابقه بود و با داده‌های رادیویی که از یک فواره انتظار می‌رفت همخوانی داشت.

دکتر کونال مولی، پژوهشگر اخترفیزیک در دانشگاه آکسفورد و رهبر این پژوهش می‌گوید: «بسیاری از چشمگیرترین پژوهش‌های اخترفیزیکی بر پایه‌ی بررسی اس‌اس ماکیان بوده. آخرین آنها -دیده شدن یک شراره‌ی رادیویی سریع و درخشان در پایان یک برون‌ریزی- بسیار نامعمول است و نشان می‌دهد که چه بسا فیزیک ناشناخته‌ای در آن نقش داشته باشد. چشمداشت ما دیدن شراره‌های آهسته‌ی مربوط به ناپایداری ستاره بود ولی به جایش فعالیت‌های تند و سریع و مخروطی‌شکلی دیدیم که در آن، انرژی هنگفتی در بازه‌ی زمانی تنها ده دقیقه آزاد شد. چنین چیزی را هرگز در یک سامانه‌ی نواختر کوتوله ندیده بودیم.»

«در آینده، نظریه‌پردازان باید به کمک رصدگران به جستجوی پاسخی برای این شراره‌های تند درون اس‌اس ماکیان بپردازند تا شناخت کاملی از فرآیند برافزایش گاز و پس‌زنی گاز در سامانه‌های کوتوله‌ی سفید- به ویژه نواخترهای کوتوله به دست آورند؛ پژوهش‌های همانندی هم باید بر روی سامانه‌های اخترفیزیکی دیگر انجام شود.»

اس‌اس ماکیان در بیش از صد سالی که از یافته شدنش می‌گذرد مورد پژوهش‌های گسترده‌ی اخترشناسان بوده. این ستاره همچنان به فراهم آوردن بینش‌های تازه درباره‌ی فرآیندهای فیزیکی مربوط به سامانه‌های دوتایی کوتوله‌ی سفیدی ادامه می‌دهد، از جمله همین فرآیندهایی که توسط گروه دکتر مولی شناسایی شده.

دکتر مولی و گروهش در آکسفورد اکنون سرگرم بررسی‌های بیشتر بوده و می‌خواهند بدنه‌ای از رویدادهای قطعی درباره‌ی رفتارهای نواخترهای کوتوله بسازند و تعیین کنند که آیا این سامانه‌ها به راستی توانایی پدید آوردن فواره‌های نیرومند را دارند یا نه.

گزارش این پژوهش در این پیوند در دسترس است.

-------------------------------------------------
تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

واژه نامه:
white dwarf - binary star system - Oxford University - flare - star - Sun - solar flare - radio wavelength - SS Cyg - variable star - constellation of Cygnus - accretion - outburst - neutron star - black hole - galaxy - rapid flare - dwarf nova system - Dr. Kunal Mooley - mJy

منبع: sciencedaily

هابل چشم در "چشم گربه"

شاید برخی این را مانند چشم یک گربه ببینند ولی این یک جرم فریبنده‌ی آسمانی به نام سحابی چشم گربه است که سه هزار سال نوری دورتر، از درون فضای میان‌ستاره‌ای به ما خیره شده است.
چشم گربه یا ان‌جی‌سی ۶۵۴۳، نمونه‌ای خوب از یک سحابی سیاره‌نما یا سیاره‌ای است که گام پایانی و کوتاه ولی باشکوه زندگی یک ستاره‌ی خورشیدسان را نشان می‌دهد.
ستاره‌ی مرکزی و رو به مرگِ این سحابی با پس زدن لایه‌های بیرونی‌اش در رشته‌ای از آشوب‌های منظم، پوسته‌های غباری ساده و هم‌مرکز بیرونی سحابی را پدید آورده است. ولی هنوز به چگونگی شکل‌گیری ساختارهای زیبا و پیچیده‌تر درونی سحابی چندان پی برده نشده.
گستردگی این چشم کیهانی که به روشنی در این تصویر تلسکوپ فضایی هابل -که پردازش دیجیتالی شده- دیده می شود، بیش از نیم سال نوری است.
گفتن ندارد که اخترشناسان با خیره شدن در چشم این گربه می‌توانند به خوبی سرنوشت خورشید خودمان را ببینند، این که چگونه در مسیر زندگیش، وارد گام پایانی شده و سحابی سیاره‌نمای خودش را پدید خواهد آورد... البته حدود ۵ میلیارد سال دیگر!

--------------------------------------------
به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

واژه نامه:
cat - Cat's Eye nebula - Earth - planetary nebula - NGC 6543 - sun-like star - nebula - star - Hubble Space Telescope

منبع: apod.nasa.gov

آرایش آسمان استرالیا با شفق سرخ‌فام

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر
آیا آسمان می‌تواند به رنگ سرخ در آید؟ بله، با شفق قطبی می‌تواند.
در سال ۲۰۱۲، یک توفان خورشیدی که به طور عمده از منطقه‌ی فعال لکه‌ای ۱۴۰۲ سرچشمه گرفته بود، بارانی از ذرات باردار پرانرژی بر سر زمین فروریخت و باعث برانگیختگی اتم‌های اکسیژن در لایه‌های بالای جو شد. این اتم‌ها که الکترون از دست داده بودند، با بازپس‌گیری الکترون‌هایشان و بازگشت به تراز پایه، پرتوهای سرخ‌فامی گسیلیدند. اگر اتم‌های اکسیژن در لایه‌های پایین‌تر جو زمین برانگیخته می‌شدند، این تابش بیشتر به رنگ سبز می‌بود.
در این تصویر که از همین رویداد گرفته شده، این شفق بلند سرخ‌فام را درست روی افق فلیندرز در ویکتوریای استرالیا می‌بینید.
در آن شب به جز شفق قطبی، پدیده‌های آشناتر ولی دوردست‌تری هم آسمان را آراسته بودند، از جمله مرکز کهکشان راه شیری در سمت چپ، و ابرهای بزرگ و کوچک ماژلان در سمت راست.
یک ویدیوی زمان‌گریز هم با زمینه‌ای از چشم‌انداز تماشایی شفق‌های قطبی از آن شب گرفته شده که در ادامه می‌ببینید.
هنوز روشن نیست که چرا در آن شب تنها شفق قطبی سرخ‌فام دیده شد و نشانی از شفق سبز در آسمان نبود.

 اگر ویدیو اینجا اجرا نشد می‌توانید آن را در فیسبوک یا در کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان ببینید.
--------------------------------------------
به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

واژه نامه:
Aurora - solar storm - active sunspot region 1402 - sunspot - Earth - oxygen - atom - Earth - element - electron - ground state - Flinders - Victoria - Australia - central disk - Milky Way Galaxy - Large Magellanic Cloud - Small Magellanic Cloud - time-lapse

منبع: apod.nasa.gov

انباشت برف روی سیاره سرخ

اگر این ویدیو اینجا اجرا نشد می‌توانید آن را در فیسبوک یا در کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان ببینید. همچنین می‌توانید آن را به شکل پویانمایی (gif) در دو اندازه‌ی کوچک (۴.۸۸ مگابایت) و بزرگ نیز ببینید
این پویانمایی (gif) انباشته شدن برف و یخ در یک بخش ۷۳ در ۴۱ کیلومتری از کلاهک قطبی سیاره‌ی بهرام (مریخ)، در یک فاصله‌ی زمانی یک ماهه را نشان می‌دهد.

نماهایی که در ساخت این پویانمایی به کار رفته‌ توسط دوربین استریوی وضوح بالای فضاپیمای اروپایی مارس اکسپرس در نخستین سال کارش در مدار بهرام گرفته شده بود. این فضاپیما هنوز هم پس از ۱۳ سال به گرد این سیاره در گردش است.

نمای نخست در ۲۳ نوامبر ۲۰۰۴ و به هنگام ۱۰۸۷مین دور مدار فضاپیما گرفته شد و نمای پایانی هم در ۳۰ دسامبر ۲۰۰۴، به هنگام ۱۲۱۹مین دور مدار. مرکز این دو عکس در ۷۹.۹۴ عرض شمالی/۴۴.۱۱ طول خاوری جای دارد. عکس‌های دیگری هم برای هموار کردن پویانمایی در میان نمای یک و دو جای داده شده‌اند.

کلاهک یخی قطب شمال از لایه‌های آب یخ‌زده‌ای درست شده که تا ژرفای حدود ۲ کیلومتر گسترده شده‌اند. در هنگام زمستان، یخ آب با لایه‌ای از یخ دی‌اکسید کربن (یخ خشک) به کلفتی چند سانتیمتر تا حدود یک متر پوشیده می‌شود.

به هنگام تابستان، بیشتر یخ‌های دی‌اکسید کربن به طور مستقیم بخار شده و به جو می‌گریزند (پدیده‌ی فرازش یا تصعید)، و پشت سر خود لایه‌های یخ آب را به جا می‌گذارند.

ولی با آغاز دوباره‌ی تغییر فصل‌ها، کم کم یک روکش نازک از یخ دی‌اکسید کربن از راه می‌رسد -در این عکس‌ها دیده می‌شود- که دگرگونی‌های ظریفی را میان تابستان و پاییز پدید می‌آورد

تک نماهای این پویانمایی را می‌توانید در بایگانی مارس اکسپرس ببینید.

-------------------------------------------------
به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

واژه نامه:
frost - ice cap - Mars - High Resolution Stereo Camera - ESA - Mars Express - Red Planet - water-ice - carbon dioxide ice -

منبع: ESA
خلاصه برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

رنگین کمان در هوای برفی

هنگامی که دمای هوا پایین‌تر از نقطه‌ی یخ‌زدگی (انجام) می‌رود، رنگین‌کمان‌ها ناپدید می‌شوند. درست است؟ رنگین‌کمان‌ها برای شکل‌گیری نیاز به قطره‌های مایع آب دارند و آب یخ‌زده این امکان را به آنها نمی‌دهد. ولی روز ۲۷ ژانویه در آلاسکا رنگین‌کمانی پدیدار شد که گویا از این قانون ساده‌ی فیزیک سرپیچی کرده بود.
این تصویر در اندازه‌ی بسیار بزرگ (۴ مگابایت)
جان دین، عکاسی که این کمان رنگ‌پریده را در آسمان شهر نوم به تصویر کشید می‌گوید: «باران نمی‌بارید. دما ۴ درجه زیر صفر بود و برف سبکی حدود یک ساعت پیش باریده بود. این نخستین بارست که چنین چیزی می بینم و از آن شگفت‌زده‌ام.»

کارشناس نورشناسی جَوی، لز کاولی آنچه روی داده را توضیح می‌دهد: «این صد در صد یک رنگین‌کمان است که توسط قطره‌های آب پدید آمده، حتی با این که هوا بسیار سرد بوده. گوی‌های یخی، تگرگ، یا دانه‌های برف نمی‌توانند رنگین‌کمان بسازند زیرا رنگین‌کمان برای پیدایش نیاز به قطره‌های تقریبا به طور کامل کروی، صاف و گذرای (شفاف) آب دارد. این کمان گسترده است، بنابراین قطره‌های آب ریز بوده‌اند. همچنین این قطره‌ها احتمالا بسیار بالا نیز بوده‌ و حتی چه بسا دستخوش پدیده‌ی "فراسرمایش" شده بوده‌اند، یعنی دمایشان زیر نقطه‌ی طبیعی یخ‌زدن آب رفته بوده.»

قطره‌های فَراسرد باران می‌توانند زمانی شکل‌ بگیرند که قطره‌های آب از درون لایه‌های هوای زیر-یخبندان (با دمایی زیر نقطه‌ی یخ‌زدگی) بگذرند. قطره‌هایی که آلوده به ذراتی مانند غبار یا حتی میکروب باشند به سادگی یخ می‌زنند زیرا بلورهای یخ پیرامون ناخالصی‌های آنها شکل می‌گیرد. ولی اگر قطره‌ها آب خالص و بدون آلودگی باشند می‌توانند همچنان مایع بمانند حتی اگر دما زیر نقطه‌ی یخ‌زدگی باشد.

پس این یک "رنگین‌کمان فراسرد" است.

-------------------------------------------------
به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

واژه نامه:
rainbow - raindrop - Alaska - John Dean - Nome - Atmospheric optics - Les Cowley - hail - snowflake - supercooled - freezing point - subfreezing - microbe - ice crystal - supercooled rainbow

منبع: spaceweather

آشفته بازار گاز و غبار

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر
این گرداب پرآشوب گاز و غبار کیهانی با پهنای بیش از ۱۵۰ سال نوری چندان از ما دور نیست. جایگاه آن جنوب سحابی رتیل است که در ماهواره‌ی کهکشانمان، ابر بزرگ ماژلان به فاصله‌ی تنها ۱۸۰ هزار سال نوری از ما جای دارد.
ستارگان بزرگی در اینجا به دنیا آمده‌اند که با پرتوها و بادهای نیرومندشان گاز و غبار را پس زده و به شکل‌های گوناگون تراشیده‌‌اند، و آن را به یک منطقه‌ی برافروخته‌ی HII (اچ ۲) تبدیل کرده‌اند که با عنوان ان۱۵۹ وارد کاتالوگ هینز از ستارگان و سحابی‌های گسیلشی درون ابر بزرگ ماژلان شده‌.
سحابی فشرده و درخشان پروانه-مانندی که بالا، سمت چپ مرکز دیده می‌شود به احتمال بسیار ستارگانی بزرگ را در بر دارد که در گام‌های آغازین پیدایش هستند. این توده‌ی فشرده‌ از گاز یونیده که نخستین بار در عکس‌های هابل دیده و شناسایی شد اکنون به نام سحابی پاپیون شناخته می‌شود.

--------------------------------------------
به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

واژه نامه:
N159 - Large Magellanic Cloud - Tarantula Nebula - satellite galaxy - stellar wind - HII region - Henize catalog - emission - nebula - butterfly - Hubble - ionized gas - Papillon Nebula

منبع: apod.nasa.gov

عدسی‌های کیهانی آخرین برآورد از شتاب گسترش کیهان را تایید کردند

نرخ تازه‌ای که با بهره از داده‌های تلسکوپ فضایی هابل برای گسترش کیهان در فضای نزدیک به دست آمده با داده‌های پیشین همخوانی دارد، ولی دارای اختلافی آشکار با اندازه‌گیری‌های ماهواره‌ی پلانک از کیهان دوردست است.
شماری از اخترشناسان از گروه همکاری H0LiCOW، به رهبری شری سویو، استاد دانشگاه فنی مونیخ (TUM) و بنیاد اخترفیزیک ماکس پلانک در گارشینگ آلمان برای رسیدن به یک برآورد مستقل از ثابت هابل، به کمک تلسکوپ فضایی هابل ناسا و چند تلسکوپ فضایی و زمینی دیگر پنج کهکشان جداگانه را رصد کرده‌اند. ثابت هابل نرخ گسترش (انبساط) کیهان و یکی از مقادیر بنیادین برای توصیف جهان هستی است.

این پژوهش در چند پژوهشنامه ارایه شده که در ماهنامه‌ی انجمن سلطنی اخترشناسی به چاپ خواهند رسید.

این سنجش تازه به طور کامل مستقل از دیگر اندازه‌گیری‌های ثابت هابل برای کیهان محلی است که چندی پیش با بهره از ستارگان متغیر قیفاووسی و ابرنواخترها به عنوان نقطه‌ی مرجع انجام شده بودند، ولی بسیار با آنها همخوانی دارد. [خوانده بودید: * انبساط کیهان سریع‌تر از چیزیست که گمان می‌رفت]

با این وجود، عددی که سویو و گروهش به دست آورده‌اند [۷۱.۹ کیلومتر بر ثانیه بر مگاپارسک]، و همچنین مقادیری که به کمک قیفاووسی‌ها و ابرنواخترها به دست آمده بود، متفاوت با اندازه‌گیری‌های ماهواره‌ی اروپایی پلانک است که آن را برابر با ۶۶.۹ کیلومتر بر ثانیه بر مگاپارسک برآورد کرده بود. البته اینجا یک تفاوت ویژه‌ و مهم وجود دارد: پلانک ثابت هابل را با مشاهده‌ی تابش زمینه‌ی ریزموج کیهان  و برای کیهان آغازین (دوردست) به دست آورده بود [نه برای کیهان محلی].

مقداری که ماهواره‌ی پلانک به دست آورده با شناخت کنونی ما از کیهان سازگار است، ولی مقدارهایی که گروه‌های گوناگون اخترشناس برای کیهان محلی به دست آورده‌اند با مدل نظری پذیرفته‌ شده‌ی ما برای کیهان سازگاری ندارد. سویو می‌گوید: «نرخ گسترش کیهان اکنون دارد از راه‌های گوناگون و با چنان دقتی اندازه گرفته می‌شود که اختلاف‌های واقعی در آنها چه بسا نشانگر فیزیک تازه‌ای باشند که فراتر از دانش امروز ما از کیهانست.»
پنج نمونه از بهترین پدیده‌های همگرایی گرانشی (به همراه کهکشان‌ های پیش‌زمینه‌آنها) که توسط گروه HOLICOW بررسی شد. تصویر بزرگ تر
در این پژوهش از کهکشان‌های بزرگی کمک گرفته شد که میان زمین و اختروش‌های بسیار دوردست -هسته‌های کهکشانی بی‌اندازه تابناک- جای داشتند. نور اختروش‌های دوردست در اثر پدیده‌ی همگرایی گرانشی، با گذشتن از کنار کهکشان‌های پرجرم خم می‌شود. این به شکل‌گیری چندین تصویر از اختروش‌های پس‌زمینه می‌انجامد که برخی از آنها به شکل کمان‌های کشیده دیده می‌شوند.

از آنجایی که کهکشان‌ها اعوجاج‌های کاملا کروی در بافت فضا پدید نمی‌آورند و کهکشان‌های همگراینده و اختروش‌ها هم درست روی یک خط نیستند، نور تصویرهای گوناگونِ اختروش‌های پس‌زمینه مسیرهایی با بلندی‌های متفاوت را می‌پیمایند. چون نور اختروش‌ها در درازنای زمان تغییر می‌کند، این تصاویر گوناگون از دید ما چشمک می‌زنند، یعنی نورشان با گذشت زمان تغییر می‌کند و درنگ (تاخیر) میان چشمک‌های آنها هم بسته به بلندی مسیر نورشان است [۱]. این درنگ‌‌ها به طور مستقیم به مقدار ثابت هابل مربوطند. فردریک کوربن، یکی از اعضای این گروه پژوهشی از آزمایشگاه اخترفیزیک لاسترو (EPFL) در سوییس می‌گوید: «روش ما ساده‌ترین و سرراست‌ترین راه برای اندازه‌گیری ثابت هابل است زیرا تنها از هندسه و نسبیت عام بهره می‌گیرد، نه هیچ پنداشت دیگری.»

این دانشمندان با اندازه‌گیری دقیق درنگ‌های زمانی میان چند تصویر، و همچنین با بهره از مدل‌های رایانه‌ای توانستند ثابت هابل را با دقتی چشمگیر ۳.۸ درصد تعیین کنند. ویوین بونون، یکی از این پژوهشگران از EPFL سوییس می‌گوید: «اندازه‌گیری درست و دقیق ثابت هابل یکی از بزرگ‌ترین خواسته‌ها در پژوهش‌های کیهانشناختی امروز است.»«ثابت هابل برای اخترشناسی نوین بسیار کلیدی است زیرا می‌تواند به ما بگوید آیا تصویری که از جهان هستی ساخته‌ایم (این که کیهان از ماده‌ی معمولی، ماده‌ی تاریک، و انرژی تاریک تشکیل شده) واقعا درست است یا این که چیزی بنیادین را از قلم انداخته‌ایم.»
اختروش RXJ1131-1231 که نورش با گذشتن از کنار یک کهکشان بزرگ پیش‌زمینه و در چند مسیر گوناگون، چهار تصویر از آن پدید آورده. سه تا این تصاویر در سمت چپ یک کمان روشن را ساخته‌اند.
-------------------------------------------------
یادداشت:
۱] یک نمونه از چنین پدیده‌ای را اینجا خواندید:  * ابرنواختری که پیش بینی شده بود پدیدار شد! 

-------------------------------------------------
به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

واژه نامه:
Hubble constant - H0LiCOW - Sherry Suyu - Max Planck - Technical University Munich - TUM - Max Planck Institute for Astrophysics - Garching - Germany - NASA - ESA - Hubble Space Telescope - Monthly Notices of the Royal Astronomical Society - Cepheid variable star - supernova - Planck satellite - cosmic microwave background - Earth - quasar - galaxy core - gravitational lensing - General Relativity - Frédéric Courbin - Laboratory of Astrophysics - Lastro - EPFL - Switzerland - Vivien Bonvin - dark energy - dark matter - RXJ1131-1231

منبع: nasa

تتیس به کجا خیره شده؟

در این تصویرِ فضاپیمای کاسینی ناسا، تتیس، یکی از ماه‌های یخی بزرگ سیاره‌ی کیوان را می‌بینیم که شاید بشود گفت مانند یک کره‌ی چشم به فضا خیره شده است. چیزی که این همانندی را پدید آورده دهانه‌ی بزرگ روی آن -دهانه‌ی ادیسه- و کوه‌های مرکز این دهانه است.

تتیس با پهنای ۱۰۶۲ کیلومتر هم مانند همه‌ی ماه‌های سامانه‌ی خورشیدی برخوردهای بسیاری را از سر گذرانده. این برخوردها شکل‌دهنده‌ی اصلی نمای سطح یک ماه هستند، به ویژه زمانی که ماه خودش از نظر زمین‌شناختی هیچ فعالیتی نداشته باشد. در مورد تتیس، یک برخورد بزرگ نه تنها دهانه‌ی ادیسه را روی آن پدید آورده بوده، بلکه بیرون جهیدن مواد در پی برخورد باعث شکل‌گیری کوه‌هایی در مرکز آن شده که به نام "رشته‌کوه اِسکریا" شناخته می‌شوند.

دیدگاه این تصویر رو به سمت پیش‌رونده‌ی (جلویی) تتیس است. شمال تتیس بالاست و ۱ درجه به سمت چپ کج شده. عکس در روز ۱۰ نوامبر ۲۰۱۶، با دوربین زاویه‌-باریک کاسینی و در نور سبز گرفته شده.

در زمان گرفتن عکس، فاصله‌ی کاسینی از تتیس حدود ۳۶۷۰۰۰ کیلومتر بود. هر پیکسل تصویر هم‌ارز ۲ کیلومتر است.

-------------------------------------------------
به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

واژه نامه:
Tethys - Saturn - icy moon - eyeball - NASA - Cassini spacecraft - crater - Odysseus - solar system - moon - geological process - Scheria Montes - narrow-angle camera

منبع: nasa
خلاصه برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

برای نخستین بار، شکسته شدن "دیوار نوری" به تصویر کشیده شد

* درست همان گونه که هواپیماها در پرواز با سرعت‌های بالاتر از سرعت صوت می‌توانند غرش‌های صوتی (sonic boom) مخروطی-شکل درست کنند، تپ‌های نور هم می‌توانند ردهای مخروطی-شکلی از نور پشت سر خود پدید بیاورند. اکنون دانشمندان به کمک یک دوربین ابَرسریع توانسته‌اند برای نخستین بار فیلم چنین رویدادی را ثبت کنند.

به گفته‌ی پژوهشگران، فناوری تازه‌ای که برای این کشف به کار رفت می‌تواند روزی به دانشمندان در دیدن "آتش یاخته‌های عصبی" (برانگیختگی نورون‌ها) و تصویربرداری زنده از فعالیت‌های مغز کمک کند.
این نقاشی یک به اصطلاح مخروط نوری ماخ را نشان می‌دهد که چیزی مانند یک غرش صوتی است؛ ولی در این مورد، رد مخروطی تپ‌های نوری دیده می‌شود.
دانش پشت این فناوری
هنگامی که جسمی در هوا حرکت می‌کند، هوایی که جلویش است را کنار می‌زند و امواج فشاری تولید می‌کند که با سرعت صوت در همه‌ی جهت‌ها حرکت می‌کنند. اگر این جسم با سرعت زِبَرصوتی (بیش از سرعت صوت) حرکت کند، خودش از این امواج فشار پیشی می‌گیرد. در نتیجه، امواج فشارِ این جسمِ سریع روی هم انباشته می‌شوند و امواج شوکی به نام "غرش صوتی" (sonic boom) پدید می‌آورند که با صدایی مانند تُندر به گوش می‌رسند.

غرش‌های صوتی محدود به مناطقی مخروطی هستند که به نام "مخروط‌های ماخ" شناخته شده و به طور عمده رو به پشت جسمِ زبَرصوت گسترده می‌شوند. نمونه‌ای از این پدیده موج‌های کمانی V-شکلی است که اگر یک قایق با سرعتی بیش از سرعت امواج آب که خودش آنها را از سر راهش کنار می‌زند حرکت کند پدید می‌آیند.

پژوهش‌‌های گذشته نشان می‌دادند که نور هم می‌تواند ردهایی مخروطی همانند غرش صوتی پدید بیاورد. اکنون برای نخستین بار دانشمندان توانسته‌اند این "مخروط‌های ماخ نوری" (photonic Mach cones) را به تصویر بکشند.

نور در خلا با سرعتی نزدیک به ۳۰۰ هزار کیلومتر بر ثانیه حرکت می‌کند. بر پایه‌ی نظریه‌ی نسبیت اینشتین، هیچ چیزی نمی‌تواند سریع‌تر از سرعت نور در خلا حرکت کند. ولی این سرعت بیشینه‌ی نور است و می‌تواند با سرعتی کمتر هم حرکت کند- برای نمونه، سرعت نور در شیشه حدود ۶۰ درصد سرعت آن در خلا است. در حقیقت دانشمندان توانسته بودند در آزمایش‌های پیشین سرعت نور را تا بیش از یک میلیون بار کمتر کنند.

این واقعیت که نور می‌تواند در یک ماده سریع‌تر از ماده‌ی دیگر حرکت کند به دانشمندان کمک کرد تا مخروط‌های ماخ نوری پدید آورند. جین‌یانگ لیانگ، نویسنده‌ی اصلی این پژوهش که مهندس نورشناسی در دانشگاه واشنگتن، سن‌لوییس است، به همراه همکارانش یک تونل باریک پر از مه یخ خشک طراحی کردند. این تونل میان صفحه‌هایی از جنس آمیزه‌ی لاستیک سیلیکون و گَرد اکسید آلومینیوم جا داده شده بود.

سپس این پژوهشگران تپ‌هایی از نور لیزر سبز در تونل شلیک کردند- هر کدام تنها به مدت ۷ پیکوثانیه (۷ تریلیونیم ثانیه). این تپ‌ها توانستند از روی ذرات یخ خشکِ درون تونل پراکنده شده و امواجی از نور تولید کنند که می‌توانست وارد صفحه‌های پیرامون شود.

نور سبزی که دانشمندان به کار برده بودند سرعتش در تونل بیش از سرعتش در صفحه‌ها بود. به این ترتیب، لیزر با پیشروی در تونل، مخروطی از امواج نوریِ کم-سرعت‌ترِ روی هم افتاده درون صفحه‌ها به جای می‌گذاشت.
دانشمندان با بهره از یک "دوربین سریع" توانسته‌اند رد مخروطی-شکل نور یا به اصطلاح، مخروط نوری ماخ را به تصویر بکشند. این یک تصویر پویا (gif) به بزرگی حدود ۱ مگابایت است. برای بارگذاری کامل آن شکیبا باشد.
دوربین سریع
پژوهشگران برای فیلمبرداری از این رویدادهای گریزانِ پراکندگی نور یک "دوربین سریع" (دوربین رگه رگه- streak camera) به کار بردند که می‌توانست در هر نوردهی، با سرعت ۱۰۰ میلیارد نما در ثانیه عکس بگیرد. این دوربین نوساز سه دیدگاه گوناگون از این پدیده ثبت کرد: یک تصویر مستقیم از این صحنه، و دو تا که اطلاعات گذرای رویدادها را ثبت کردند تا دانشمندان بتوانند چیزی که رخ داده بود را نما به نما (فریم به فریم) بازسازی کنند. در اصل آنها برای هر عکس یک رمزینه‌ی ویژه‌ گذاشتند تا به گفته‌ی لیانگ: «حتی اگر در مدت گردآوری همه‌ی داده‌ها با یکدیگر مخلوط هم شوند، بتوانیم آنها را جدا و دسته‌بندی کنیم.»

سامانه‌های تصویربرداری دیگری هم هستند که می‌توانند رویدادهای ابرسریع را ثبت کنند، ولی این سامانه‌ها معمولا نیاز به این دارند که پیش از دیدن چنین پدیده‌ای، صدها یا هزاران نوردهی رویش انجام دهند. برخلاف آنها، این سامانه‌ی تازه می‌تواند رویدادهای ابرسریع را تنها با یک بار نوردهی ثبت کند. از این راه می‌تواند رویدادهای پیچیده و پیش‌بینی‌ناپذیری را ثبت کند که شاید در هر بار رخ دادن، دقیقا به همان شیوه‌ی پیشین رخ ندهد؛ همان چیزی که برای مخروط‌های نوری ماخ که لیانگ و هکارانش به تصویر کشیدند روی داد: ذرات ریزی که نور را می‌پراکندند، به طور کتره‌ای و بی‌نظم به این سو و آن سو می‌رفتند.

پژوهشگران می‌گویند روش تازه‌ی آنها می‌تواند برای ثبت رویدادهای ابرسریع در زمینه‌های پیچیده‌ی پزشکی مانند بافت‌های زنده یا جریان خون سودمند باشد. لیانگ می‌گوید: «دوربین ما به اندازه‌ی کافی سریع هست که آتش یاخته‌های عصبی را ببیند و از رخدادهای درون مغز عکس زنده بگیرد. ما امیدواریم بتوانیم با بهره از این سامانه‌، شبکه‌های عصبی را بررسی کرده و با شیوه‌ی کار مغز آشنا شویم.»

این دانشمندان جزییات یافته‌های خود را در شماره‌ی ۲۰ ژانویه‌ی نشریه‌ی ساینس اَدوَنسز منتشر کردند.

--------------------------------------------
به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

واژه نامه:
supersonic - sonic boom - neuron fire - brain - pressure wave - shock wave - thunder - Mach cone - bow wave - photonic Mach cone - vacuum - Einstein - theory of relativity - Jinyang Liang - optical engineer - Washington University - St. Louis - dry ice - silicone rubber - aluminum oxide - laser - streak camera - biomedical - living tissue - brain - Science Advances -

منبع: Space.com

ماه و زمین از چشم یک ماهواره

ماهواره‌ای که اکنون به نام GOES-16 شناخته می‌شود در تاریخ ۱۹ نوامبر ۲۰۱۶ بh نام GOES-R از پایگاه نیروی هوایی در کیپ کاناورال به فضا پرتاب شده بود. این ماهواره می‌تواند سیاره‌ی زمین را از یک مدار زمین‌ایستا یا زمین‌ایست‌ور (geostationary) در فراز ۳۶۰۰۰ کیلومتری سطح زمین، روی خط استوا دیده‌بانی کند.
تصویری که اینجا می‌بینید روز ۱۵ ژانویه با دوربین پیشرفته‌ی خط پایه‌ی این ماهواره گرفته شده و زمین را با ماهِ گوژ نشان می‌دهد. البته ماه خشک و بدون هوا در کانون دوربین این ماهواره نبود.
دستگاه‌های نسل نوین این ماهواره می‌توانند در هر ۱۵ دقیقه، عکس‌هایی پروضوح در ۱۶ کانال طیفی از قرص کامل زمین بگیرند و از این راه دیدگاه دقیق‌تری از پویایی سامانه‌های آب و هوایی زمین به ما داده و پیش‌بینی‌های آب و هوایی درست‌تری را امکان‌پذیر سازند.
ماهواره‌ی GOES-16 هم مانند ماهواره‌های آب و هوایی GOES پیشین، از کره‌ی ماه در آسمان زمین برای واسنجی (کالیبراسیون) هدف‌های خود بهره می‌گیرد

--------------------------------------------
به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

واژه نامه:
GOES-16 - Cape Canaveral - Air Force Station - planet - Earth - geostationary orbit - Advanced Baseline Imager - gibbous - Moon - spectral channel - weather system - calibration

منبع: apod.nasa.gov

ستاره زایی با احتمال وزش باد

این تصویر در دو اندازه‌ی دیگر: کمی بزرگ‌تر- بسیار بزرگ‌تر (۶.۲ مگابایت)
صورت فلکی کمتر شناخته شده‌ی تازی‌ها جایگاه اجرام گوناگون و دوردست بسیاریست- از جمله این کهکشان زیبا که به نام ان‌جی‌سی ۴۸۶۱ شناخته شده و حدود ۳۰ میلیون سال نوری از زمین فاصله دارد.

اخترشناسان هنوز برای رده‌بندی این کهکشان به توافق نرسیده‌اند: با آن که ویژگی‌های فیزیکی‌اش (مانند جرم، اندازه، و سرعت چرخش) نشانگر یک کهکشان مارپیچی است ولی نمای ظاهری‌اش بیشتر به یک دنباله‌دار می‌ماند که یک "سر" درخشان و فشرده و یک "دِم" کم‌نورتر پشت سرش دارد، ویژگی‌هایی که بیشتر با یک کهکشان کوتوله‌ی نامنظم همخوانی دارد.

با این حال کهکشان‌های کوچک و به هم ریخته‌ای مانند ان‌جی‌سی ۴۸۶۱ به اخترشناسان فرصتی جالب برای پژوهش می‌دهند. کهکشان‌های کوچک پتانسیل گرانشی کمتری دارند؛ معنای ساده‌اش اینست که اجرام درون آن برای حرکت به انرژی کمتری نیاز دارند تا در کهکشان‌های دیگر. در نتیجه رفتن به این سو و آن سو در چنین کهکشان کوچکی بسیار آسان است و شانس این که جریان‌ها و برون‌ریزی‌هایی از ذرات پرسرعت باردار در آنها به راه افتد بسیار بیشتر می‌شود. این جریان‌ها که به نام باد کهکشانی خوانده می‌شوند، می‌توانند با کمی تلاش از این کهکشان‌ها بیرون بزنند.

در ان‌جی‌سی ۴۸۶۱ هم بادهای کهکشانی [یا بادهای کیهانی] می‌توانند در پی فرآیندهای ستاره‌زایی به راه بیفتند. دانشمندان می‌دانند که ستاره‌زایی‌هایی که دارد در "سر" رنگین و درخشان این کهکشان رخ می‌دهد، باید با آزاد کردن انرژی‌های هنگفت، جریان‌هایی از ذرات پرسرعت تولید کنند که از سر کهکشان بیرون زده و به بادهای گسترده‌تر کهکشانی بپیوندند. با این که بر پایه‌ی این نظریه، ان‌جی‌سی ۴۸۶۱ می‌بایست نامزدی عالی برای بررسی چنین بادهایی باشد، ولی در پژوهش‌هایی که به تازگی انجام گرفته هیچ اثری از باد کهکشانی در آن یافته نشده است.

-------------------------------------------------
به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

واژه نامه:
constellation of Canes Venatici - The Hunting Dogs - galaxy - NGC 4861 - rotational velocity - spiral galaxy - comet - dwarf irregular galaxy - charged particle - galactic wind - star formation

منبع: spacetelescope

گشت و گذار پایانی کاسینی

کاسینی دارد خود را برای مرگی غم‌انگیز آماده می‌کند.
این فضاپیمای روباتیک که بیش از یک دهه‌ی گذشته را در مدار کیوان و به کاوش رازهای آن گذرانده، ماموریت خود را در سپتامبر آینده با یک شیرجه‌ی تماشایی در جو این غول گازی به پایان خواهد برد.
نمودار درون این تصویر مدارهای باقی‌مانده‌ی کاسینی که هر کدام حدود یک هفته زمان می‌برند را نشان می‌دهد. نخست، کاسینی به مدت چند ماه مدارهایی را می‌پیماید که کم کم آن را به کنار بیرونی‌ترین حلقه‌ی کیوان، یعنی حلقه‌ی F می‌رسانند [مدارهای حلقه‌خراش]. سپس در ماه آوریل، با گذشتن از کنار تیتان، یک کمک گرانشی از آن دریافت کرده و مسیر مدارهایش را تغییر می‌دهد. در روز ۱۵ سپتامبر، آخرین مدار از این دسته مدارها به کیوان می‌رسد و باعث می‌شود فضاپیما با فرو رفتن در جو این سیاره، کم کم گداخته شده و نابود شود.
کاسینی در مدارهای "پایان بزرگ" داده‌ها و نخستین نماها از درون حلقه‌ -فضای میان حلقه‌ها و خود کیوان- و همچنین شماری از ماه‌های کوچک که درون حلقه‌ها پراکنده‌اند را به زمین می‌فرستد.
کاسینی سوختش دارد به پایان می‌رسد و هر آن امکان دارد به یکی از ماه‌های کیوان بخورد به همین دلیل دانشمندان این برنامه را ریخته‌اند تا مبادا به یکی از ماه‌های احتمالا زیست‌پذیرش برخورد کرده و محیط آن را با میکروب‌های زمینی که ممکن است هنوز همراهش باشند بیالاید. [کامل‌تر بخوانید: * تنها چند روز به آغاز "پایان" کاسینی مانده]

--------------------------------------------
به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

واژه نامه:
Cassini - Saturn - robotic spacecraft - ring F - Grand Finale - planet - moon

منبع: apod.nasa.gov

ابرهای آبی شکارچی

در مجموعه‌ی پهناور ابرهای مولکولی شکارچی (جبار) چندین سحابی درخشان آبی‌فام جلوه‌ی ویژه‌ای دارند.
در این تصویر دو تا از برجسته‌ترین این سحابی‌های بازتابی -ابرهایی از غبار که نور ستارگان درونشان را بازتابانده‌اند- دیده می‌شود:
ام۷۸ که پرآوازه‌تر از دیگرانست در مرکز تصویر به چشم می‌خورد. این سحابی بیش از ۲۰۰ سال پیش، توسط شارل مسیه رده بندی شد. سحابی کمتر شناخته شده‌ی ان‌جی‌سی ۲۰۷۱ را هم سمت چپ ام۷۸ می‌بینیم. اخترشناسان برای آشنایی بیشتر با چگونگی شکل‌گیری درون این سحابی‌های بازتابی به بررسی آنها ادامه می‌دهند.
مجموعه‌ی شکارچی با فاصله‌ی حدود ۱۵۰۰ سال نوری از زمین، سحابی‌های نامدار شکارچی و کله اسبی را در بر دارد و بیشتر صورت فلکی شکارچی را می‌پوشاند.

--------------------------------------------
به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

واژه نامه:
M78 - Orion Molecular Cloud - nebula - reflection nebula - star - NGC 2071 - Orion nebula - Horsehead nebula - constellation of Orion

منبع: apod.nasa.gov

مرگ اسرارآمیز کهکشان‌ها

* این بزرگ‌ترین معمای کارآگاهی در دنیای اخترشناسی است: در سرتاسر کیهان، کهکشان‌هایی می‌میرند و پرسشی که پیش روی دانشمندانست این است که "چه چیزی آنها را می‌کشد؟"

یک گروه بین‌المللی از پژوهشگران در مرکز پژوهش‌های رادیواخترشناسی (ICRAR) در پژوهشی تازه‌، به جستجوی پاسخ این پرسش بر آمده‌اند. بررسی‌های آنان نشان می‌دهد که پدیده‌ای به نام "فشار رَم" بیش از آنچه گمان می‌رفت در کیهان رخ می‌دهد و با بیرون کشیدن گازهای کهکشان‌ها، مواد خام برای ساختن ستارگان تازه را از آنها گرفته و مرگی زودرس را برایشان رقم می‌زند.
این تصویر از همگذاری داده‌های تلسکوپ هابل و تلسکوپ پرتو ایکس چاندرا به دست آمده و رگه‌های بلندی به رنگ آبی کهربایی را پشت آن نشان می‌دهد؛ این رگه‌ها گازهای کهکشانند کهه در اثر فشار برخوردی تهی‌ساز از دل کهکشان ESO 137-001 بیرون کشیده شده. درباره‌اش بیشتر بخوانید: * کهکشانی مانند یک عروس دریایی. تصویر بزرگ تر
بررسی ۱۱۰۰۰ کهکشان نشان می‌دهد که گازهای آنها که شیره‌ی جانشان است به گونه‌ی خشنی دارد از آنها جدا شده و در فضای نزدیکشان پخش و گستره می‌شود.

توبی براون، رهبر این پژوهش و نامزد PhD در ICRAR و دانشگاه فنی سوینبرن می گوید چیزی که ما به عنوان اخترشناس تصویر کرده‌ایم اینست که کهکشان‌ها در ابرهایی از ماده‌ی تاریک که به نام "هاله‌های ماده‌ی تاریک" خوانده شده جای گرفته‌اند. ماده‌ی تاریک جوهره‌ای رازگونه است که گرچه دیده نمی‌شود ولی حدود ۲۷ درصد از جرم-انرژی کیهان را به آن و تنها ۵ درصد را به ماده‌ی معمولی نسبت داده‌اند. بر پایه‌ی نظریه، ۶۸ درصد باقی‌مانده را انرژی تاریک تشکیل می‌دهد.

براون می‌گوید: «کهکشان‌ها در درازنای زندگی خود می‌توانند وارد هاله‌هایی با بزرگی‌های گوناگون شوند، از هاله‌هایی به جرم کهکشان راه شیری گرفته تا هاله‌هایی هزاران برابر پرجرم‌تر. با ورود کهکشان‌ها به هاله‌های بزرگ‌تر، پلاسمای اَبَرداغ میان‌کهکشانی گازهای درونشان را در فرآیندی سریع به نام "تهی‌سازی در اثر فشار رَم" از آنها بیرون می‌کشد ["فشار رَم" (ram-pressure) یک نیروی پَسار (drag force) است که بر اجسامی که در یک شاره حرکت می‌کنند وارد می‌شود- م].»

«این را می‌توانیم مانند یک جاروب غول‌آسای کیهانی تصور کنیم که می‌آید و عملا گازهای کهکشان‌ها را می‌روبد و می‌برد.»

به گفته‌ی براون، بیرون کشیده شدن این گازها از کهکشان‌ها، توانایی ساختن ستارگان تازه را از آنها می‌گیرد: «این زندگی کهکشان را دگرگون می‌کند زیرا ستارگانی که از پیش داشته‌ کم کم سرد شده و پیر می‌شوند. اگر سوخت ستاره‌زایی را [از یک کهکشان] بگیرید به طور موثری آن را کشته و به یک جرم مُرده تبدیل می‌کنید.»

دکتر باربارا کاتیلنا، پژوهشگر ICRAR و یکی از نویسندگان این پژوهش می‌گوید اخترشناسان این را می‌دانستند که فشار رم بر کهکشان‌های درون خوشه‌ها که خودشان بزرگ‌ترین هاله‌های یافته شده‌ی کیهانند اثر می‌گذارد.

براون می‌گوید: «این پژوهش نشان می‌دهد که همین فرآیند در گروه‌های بسیار کوچک‌تری از کهکشان‌ها که تنها چند کهکشان با مقدار بسیار کمتری ماده‌ی تاریک در بر دارد نیز رخ می‌دهد. بیشتر کهکشان‌های کیهان در این گروه‌ها که از دو تا چند صد کهکشان در بر دارند زندگی می‌کنند. ما پی بردیم که این گونه جداسازی و بیرون کشیدن گاز، احتمالا بزرگ‌ترین نقش محیط پیرامون بر خاموشی آنهاست، یعنی گازشان بیرون کشیده شده و ستاره‌زاییشان سرکوب و خاموش می‌شود.»


در این پژوهش با به کار بردن یک شیوه‌ی نوآورانه، داده‌های بزرگ‌ترین پیمایش نوری کهکشان‌ها (پیمایش دیجیتالی آسمان اسلون) با داده‌های بزرگ‌ترین دسته از رصدهای رادیویی گاز اتمی درون کهکشان‌ها (پیمایش آشکارساز سریع ALFALFA در آرسیبو) ترکیب شد.

به گفته‌ی براون، فرآیند عمده‌ی دیگری که به کاهش گاز و مرگ کهکشان‌ها می‌انجامد به عنوان خفه‌سازی (strangulation) شناخته می‌شود: «خفه‌سازی هنگامی رخ می‌دهد که سرعت مصرف شدن گازها برای ستاره‌زایی بیشتر از سرعت بازیابی و پر شدن دوباره‌ی ذخیره‌ی گازها باشد، این باعث می‌شود کهکشان از گرسنگی بمیرد. این یک فرآیند آهسته است. بر خلاف آن، کاری که فشار رم می‌کند برخورد سر به سر با کهکشان است که گازش را در عرض چند ده میلیون سال از آن جدا می‌کند- به زبان اخترشناسی یعنی بسیار سریع.»


--------------------------------------------
به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

واژه نامه:

whodunnit - International Centre for Radio Astronomy Research - ICRAR - ram-pressure - galax - star - star formation - Toby Brown - PhD - ICRAR - Swinburne University of Technology - dark matter - halo - dark energy - Milky Way - intergalactic - plasma - ram-pressure stripping - Dr Barbara Catinella - Monthly Notices of the Royal Astronomical Society - Sloan Digital Sky Survey - radio observation - Arecibo Legacy Fast ALFA survey -strangulation

منبع: sciencedaily

شارون، روشن از "نور پلوتو"

در این تصویر سمت شب شارون، بزرگ‌ترین ماه پلوتو که از بازتاب نور خورشید توسط خود پلوتو روشن شده را بر پس‌زمینه‌ای از ستارگان می‌بینیم. این روشنی را می‌توانیم "پلوتوتاب" بنامیم زیرا همسان با روشنی ماه خودمان در اثر بازتاب نور خورشید از روی زمین است که به نام "زمین‌تاب" شناخته می‌شود.

ولی هلال روشنی که روی سمت راست شارون دیده می‌شود از نور مستقیم خورشید روشن شده و در واقع باریکه‌ای از سمت روز شارون است. تصویر با نوردهی بلند گرفته شده و به همین دلیل این هلال کمی روشن‌تر از چیزی که هست دیده می‌شود.

این عکس را فضاپیمای نیوهورایزنز ناسا به کمک "دوربین نور دیدنی چندطیفی/رالف" خود (MVIC)، در تاریخ ۱۵ ژوییه‌ی ۲۰۱۵ و پس از گذشتن از کنار پلوتو، از فاصله‌ی ۱۶۰ هزار کیلومتری گرفته بود.

--------------------------------------------
به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

واژه نامه:
Charon - Plutoshine - Ralph/Multispectral Visible Imaging Camera - NASA - New Horizons - Pluto - Texas - moon - reflect - crescent

منبع: nasa

Blogger template 'Browniac' by Ourblogtemplates.com 2008

بالای صفحه