ماه پیرتر از چیزیست که گمان می‌رفت

* سن ماه از آنچه که دانشمندان گمان می‌بردند هم بیشتر است زیرا بر پایه‌ی پژوهشی تازه، پیدایش آن ۴.۵۱ میلیارد سال پیش، چندین میلیون سال زودتر از چیزی که در گذشته پنداشته می‌شد رخ داده بوده.

آلن شپارد، فضانورد آپولو ۱۴ روی سطح ماه

گروهی از پژوهشگران به رهبری دانشگاه کالیفرنیا، لوس آنجلس (UCLA) دریافته‌اند که دستکم ۴.۵۱ میلیارد سال از عمر ماه می‌گذرد، یعنی ۴۰ تا ۱۴۰ میلیون سال پیرتر از پنداشت‌های گذشته‌ی دانشمندان. [خوانده بودید: * ماه تنها ۹۵ میلیون سال جوان‌تر از منظومه خورشیدی است!]

این نتایج بر پایه‌ی بررسی کانی‌هایی به نام زیرکن که در سال ۱۹۷۱، در ماموریت آپولو ۱۴ به زمین آورده شده بودند به دست آمده و در شماره‌ی ۱۱ ژانویه‌ی نشریه‌ی ساینس ادوَنسز منتشر شده است.

سن ماه تاکنون یک موضوع بسیار جنجالی بوده است، و دانشمندان سال‌های سال است که با بهره از شیوه‌های گوناگون علمی در تلاش برای یافتن پاسخی قطعی برای این پرسشند.

ملانی باربونی، نویسنده‌ی اصلی این پژوهش و یک دانشمند زمین‌شیمی (ژئوشیمی) در بخش علوم زمین، سیاره‌ها و فضای UCLA می‌گوید: «ما سرانجام یک سن کمینه برای ماه پیدا کردیم؛ اکنون دیگر سنش را می‌دانیم.»

بر پایه‌ی انگاره‌ی برخورد بزرگ، ماه در پی برخورد سهمگین و سر به سر زمین جوان با یک "جنین سیاره‌ای" که تیا نامیده شده پدید آمد.

بر پایه‌ی این پژوهش تازه، ماه تنها حدود ۶۰ میلیون سال پس از تولد سامانه‌ی خورشیدی شکل گرفت- این یک نکته‌ی مهم است که آگاهی‌هایی کلیدی برای اخترشناسان و سیاره‌شناسانی که در پی شناخت دگرگونی‌های آغازین سامانه‌ی خورشیدی و زمین هستند فراهم می‌کند.

باربونی می‌گوید در این پژوهش کار دشواری را بر عهده داشتند زیرا: «هر چیزی که پیش از برخورد بزرگ بوده ردش اکنون به کلی پاک شده» با این که دانشمندان نمی‌توانند از آنچه پیش از برخورد تیا رخ داده بوده آگاه شوند، ولی این یافته‌ها به این علت که به دانشمندان کمک می‌کنند تا رویدادهای مهم پس از آن را بشناسند اهمیت دارند.

تعیین سن سنگ‌های ماه به طور معمول کار سختی است زیرا بیشتر آنها تکه‌های بسیاری از سنگ‌های دیگر را در خود دارند. ولی باربونی توانست هشت زیرکن که در شرایطی دست نخورده بودند را بررسی کند. او به ویژه چگونگی واپاشی محتوای اورانیوم آنها به سرب و چگونگی واپاشی محتوای لوتتیوم آنها به عنصری به نام هَفنیوم را بررسی کرد (اولی در آزمایشگاهی در دانشگاه پرینستون و دومی با بهره از یک طیف‌سنج جرمی در UCLA). پژوهشگران برای تعیین سن ماه همه‌ی این عنصرها را با هم بررسی کردند.

کوین مک‌کیگان، استاد ژئوشیمی و کیهان‌شیمی UCLA و یکی از نویسندگان پژوهش می‌گوید: «زیرکن‌ها بهترین ساعت‌های طبیعتند. آنها بهترین کانی در حفظ تاریخ زمین‌شناسی و آشکار کردن جایی که از آن می‌آیند هستند.»

برخورد زمین با تیا یک ماه مایع گداخته پدید آورد که سپس سخت و جامد شد. دانشمندان بر این باورند که ماه درست پس از پیدایش، بیشتر سطحش پوشیده از تفتال‌ (ماگما) بود. سنجش‌های اورانیوم-سرب نشان می‌دهند که زیرکن نخستین بار چه زمانی در اقیانوس تفتال ماه پدیدار شد، که سپس سرد شد و پایین رفت و گوشته و پوسته‌ی ماه را تشکیل داد. سنجش‌های لوتتیوم-هفنیوم هم زمان شکل‌گیری تفتالِ آن را نشان می‌دهند، چیزی که زودتر رخ داده بود.

ادوارد یانگ، استاد زمین‌شیمی و کیهان‌شیمی UCLA و یکی از نویسندگان پژوهش می‌گوید: «ملانی بسیار هوشمندانه توانست تاریخ ماه را دنبال کرده و سن آن را پیش از جامد شدنش، و نه زمانی که دیگر جامد شده بود اندازه بگیرد.»

دانشمندان در پژوهش‌های گذشته سن ماه را از روی سنگ‌هایش که با برخوردهای پرشمار آلوده شده بودند اندازه گرفته بودند. مک‌کیگان می‌گوید این سنگ‌ها زمانِ رویدادهای دیگر را آشکار می‌کردند، «ولی سن خود ماه را نشان نمی‌دادند.»

پژوهشگران UCLA برای پژوهش روزگار آغازین ماه به بررسی زیرکن‌هایی که توسط فضانوردان آپولو به زمین آورده شده ادامه می‌دهند.

-------------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

https://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

UCLA - moon - mineral - zircon - Earth - Apollo 14 - Science Advances - Mélanie Barboni - geochemist - Department of Earth, Planetary and Space Sciences - planetary embryo - Theia - solar system - giant impact - uranium - decay - lead - Princeton University - lutetium - element - hafnium - mass spectrometer - Kevin McKeegan - geochemistry - cosmochemistry - magma - mantle - crust - Edward Young - astronaut

منبع: sciencedaily

خلاصه برگردان: یک ستاره در هفت آسمان