ساختاری که گویا از خشکیدن و ترک خوردن گل و لای در بهرام به جا مانده

اتکه سنگی به نام "Old Soaker" که احتمال می‌رود ۳ میلیارد سال پپیش، در اثر خشکیدن و ترک خوردن گل و لای پدید آمده باشد. تصویر بزرگ‌تر

این عکس را خودروی کنجکاوی ناسا از یک ورقه‌ی سنگی در سیاره‌ی بهرام (مریخ) گرفته که با شبکه‌ای از تَرک‌ها پوشیده شده. احتمال می‌رود این سنگ که "Old Soaker" نام دارد، از خشکیدن یک لایه‌ی گِل در بیش از ۳ میلیارد سال پیش به جا مانده باشد. پهنای این چارچوب از چپ به راست ۱.۲ متر است و از پیوند سه عکس درست شده که کنجکاوی با دوربین لنز دستی خود (ماهلی، MAHLI) گرفته.

ترک‌های گِلی می‌توانند نشانه‌ی وجود دوره‌های خشکسالی باشد که میان دوره‌های تَرسالی رخ می‌دادند؛ دوره‌های ترسالی مانع از خشکیدن دریاچه‌ی این منطقه می‌شدند. کنجکاوی در لایه‌های سنگی زیر Old Soaker که کهن‌تر از آن هستند، و همچنین در گِل‌سنگ‌های جوان‌ترِ بالای آن، شواهدی از دریاچه‌های باستانی یافته.

ماهلی این عکس‌ها را در روز ۳۱ دسامبر ۲۰۱۶، برابر با ۱۵۶۶مین روزِ بهرامی (سول) از آغاز به کار کنجکاوی، و از فاصله‌ی حدود حدود ۹۰ سانتیمتری سنگ گرفته. این عکس‌ها بخشی از یک برنامه برای ارزیابی وجود شواهد گل خشکیده در Old Soaker بودند. این سنگ در یک برونزَد از گل‌سنگ سازند موری (Murray formation) در پایه‌ی کوه شارپ، ستیغ مرکزی دهانه‌ی گیل جای دارد، جایی که کنجکاوی سال ۲۰۱۲ در آن فرود آمد.

روی این ورقه‌ی سنگی شبکه‌ای از چندضلعی‌های پنج‌گوش و شش‌گوش به پهنای ۱ تا ۲ سانتیمتر به چشم می‌خورد. این با الگویی که به طور معمول در پی خشک شدن یک لایه‌ی نازک گل و لای پدید می‌آید سازگار است. برخی از لبه‌های این چندضلعی‌ها به شکل برجسته و از موادی هم‌رنگ با سنگِ پیرامون هستند. این می‌تواند دستاورد فرآیندی باشد که در سه گام، و پس از ترک‌‌خوردگی‌ها در اثر خشکیدن گل و لای رخ می‌دهد: ته‌نشست‌های بادزَده در شکاف ترک‌خوردگی‌ها انباشته می‌شوند. سپس این ته‌نشست‌ها و گل خشکیده زیر فشار چندین لایه سنگ جوان‌تر که رویشان انباشته می‌شود به سنگ تبدیل می‌گردند. در پایان، لایه‌های سنگ‌ رویی توسط باد فرسایش می‌یابد و لایه‌ی گل ترک خورده نمایان می‌شود، ولی موادی که شکاف‌‌ها را پر کرده‌اند نسبت به خود گل‌ و لای در برابر فرسایش پایداری بیشتری می‌کنند و در نتیجه ترک‌های گذشته به شکل برجستگی به جا می‌مانند.

گفتنی است برخی از این شکاف‌ها (که اکنون پشته‌های برجسته‌ای شده‌اند) موادی بسیار روشن‌تر از رگه‌های دیگر و سنگ پیرامون را در بر دارند. این‌ها رگه‌های کانی هستند. کنجکاوی تاکنون چنین رگه‌های روشنی از سولفات کلسیم را در بسیاری از لایه‌های سنگی که بررسی کرده یافته. این رگه‌ها از نفوذ آب‌های کانی‌دار زیرزمینی در شکاف سنگ‌های زیر سطح پدید می‌آیند. دانشمندان گروه کنجکاوی احتمال می‌دهند Old Soaker این سرگذشت را در بیشتر از یک نسل از شکستگی‌ها داشته: نخست ترک‌خوردگی گل و لای، و پر شدن آنها از ته‌نشست‌ها، سپس دوره‌ای از شکستگی‌ها و رگه‌سازی‌ها در زیر سطح.

نام این سنگ برگرفته از نام جزیره‌ای نزدیک ساحل مین است. دانشمندان کنجکاوی نام‌های غیررسمی پایه‌ی کوه شارپ -از جمله بخشی که این ورقه را در بردارد- را از روی نام جزیره‌ها، تپه‌ها و دیگر جاهای نزدیک "بار هاربر" در ایالت مین آمریکا برگزیده‌اند.

--------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Mars - crack - Old Soaker - mud - Mars Hand Lens Imager - MAHLI - NASA - Curiosity Mars rover - mudstone - Martian day - sol - Murray formation - Mount Sharp - Gale Crater - slab - polygon - sediment - erosion - ridge - mineral vein - calcium sulfate - mineral - Maine - Bar Harbor

منبع: nasa

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان