مروارید درشت مشتری

این ابر توفانی روی سیاره‌ی مشتری تقریبا به بزرگی سیاره‌ی زمین است. این ساختار چرخان که به نام یک "بیضی سفید" شناخته می‌شود، یک سامانه‌ی پرفشار و نمونه‌ی غول‌آسای یک واچرخند زمینی است و یکی از بیضی‌هاییست که با هم یک "رشته مروارید" در جنوب لکه‌ی سرخ بزرگ و پرآوازه‌ی مشتری ساخته‌اند. امکان دارد خود لکه‌ی سرخ بزرگ هم تنها یک بیضی سفید بسیار بزرگ بوده که به رنگ سرخ در آمده است.

ابرهای پیرامون این بیضی همچنان که به گرد آن جریان یافته و از کنارش می‌گذرند، به گونه‌ی شگفت‌انگیزی آشفته و متلاطم شده‌اند.

این عکس در روز ۲ فوریه، هنگامی که فضاپیمای جونوی ناسا گذر تازه‌ای را از فراز قله‌ی ابرهای مشتری انجام می‌داد به کمک دوربین جونوکم و از فاصله‌ی ۱۴۵۰۰ کیلومتری گرفته شده.

در چند سال آینده، جونو به گردش در مدار مشتری و کاوش و بررسی آن ادامه خواهد داد. هدف این فضاپیما سنجش فراوانی آب‌های جَو مشتری و بررسی اینست که آیا این غول زیر ابرهای فشرده‌اش قلبی از سنگ دارد یا نه.

--------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

storm cloud - Jupiter - Earth - white oval - anticyclone - string of pearls - Great Red Spot - turbulence - NASA - spacecraft Juno

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

دورگه سنگین وزن

این تصویر در اندازه‌ی بسیار بزرگ‌تر (۲.۸ مگابایت)

در این تصویر تلسکوپ فضایی هابل اِسا/ناسا کهکشانی چشمگیر و توجه‌برانگیز به نام یوجی‌سی ۱۲۵۹۱ را می‌بینیم. یوجی‌سی ۱۲۵۹۱ که از رده‌ی کهکشان‌های S0/Sa شناخته شده، چیزی میان کهکشان‌های عدسی و مارپیچی است.

این کهکشان با فاصله‌ی ۴۰۰ میلیون سال نوری زمین، در باختری‌ترین بخش ابرخوشه‌ی ماهی-برساووش جای گرفته، یک زنجیره‌ی بلند از خوشه‌های کهکشانی که تا صدها میلیون سال نوری درازا دارد و نزدیک به ۴۰ درجه از آسمان نیمکره‌ی شمالی را می‌پوشاند. این ابرخوشه یکی از بزرگ‌ترین ساختارهای شناخته شده در جهان هستی است.

خود یوجی‌سی ۱۲۵۹۱ هم شگفت‌انگیز است، زیرا جرمی باورنکردنی دارد. جرم این کهکشان و هاله‌اش روی هم چند صد میلیارد برابر جرم خورشید است؛ چهار برابر سنگین‌تر از راه شیری. سرعت چرخش آن هم باورنکردنی است و با سرعت‌هایی نزدیک به ۱.۸ میلیون کیلومتر بر ساعت دور خود می‌چرخد!

رصدهایی که به کمک هابل انجام می‌شود به دانشمندان در بررسی جرم یوجی‌سی ۱۲۵۹۱، و تعیین این که آیا تنها در گذر زمان و به آرامی رشد کرده، یا این که به گونه‌ای نامعمول در پی برخورد و ادغام با کهکشان بزرگ دیگری در گذشته به این جرم دست یافته کمک می‌کند.

--------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

NASA - ESA- Hubble Space Telescope- galaxy- UGC 12591- S0/Sa- lenticular- spiral- Pisces–Perseus Supercluster- galaxy cluster - Sun-

منبع: spacetelescope

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

گویا وویجر ۲۵ سال زودتر از کاسینی فواره‌های انسلادوس را دیده بود

* اگر می‌دانستیم دنبال چه چیزی باید بگردیم، شاید ۲۵ سال زودتر به وجود یخ‌فشان‌های انسلادوس، ماه سیاره‌ی کیوان پی می‌بردیم.

نخستین بار در سال ۲۰۰۵ فواره‌های بزرگی از ذرات یخی که از قطب جنوب انسلادوس بیرون می‌زدند در عکس‌های فضاپیمای کاسینی ناسا دیده شد و دانشمندان سیاره‌ای را شیفته و مفتون ساخت. داده‌های بعدی کاسینی نشان داد که در زیر سطح این ماه دریایی [از آب مایع] پنهان شده که می‌تواند یکی از بهترین جاهای سامانه‌ی خورشیدی برای جستجوی زندگی باشد.

انسلادوس در دوردست، بر فراز پیکره‌ی کیوان در تصویر وویجر

اکنون یک علاقمند به پردازش تصاویر از تنسی آمریکا بر این باور است که توانسته این فواره‌ها را در بایگانی داده‌های تصویری فضاپیمای وویجر ۱ که در سال ۱۹۸۰ از کنار کیوان گذشت "پیش-کشف" کند.

تد استریک، استادیار کالج منطقه‌ای رون استیت که به تازگی با گروه نیوهورایزنز ناسا هم کار کرده، با دریافت بخشی از داده‌های وویجر ۱ که در دسترس همگان است از سامانه‌ی برخط داده‌های سیاره‌ای ناسا و پردازش آنها، برآمدگی محوی را در نیمکره‌ی جنوبی این ماه یخی آشکار کرده.

پشته‌سازی عکس‌ها

استریک برای نمایان کردن فواره‌های انسلادوس در داده‌های قدیمی وویجر نیاز به عکس‌هایی داشت که در زمانی که انسلادوس با زاویه‌ی ویژه‌ای روشن شده بود گرفته شده بودند. ولی وویجر در آن زمان‌های کلیدی هیچ عکسی که انسلادوس در کانون دوربینش باشد نگرفته بود.

پس وی ناچار شد بایگانی تصاویر را جستجو کند و در عکس‌هایی که وویجر از دیگر اجرام پیرامون کیوان گرفته بود، به دنبال عکسی بگردد که انسلادوس به طور شانسی در آنها افتاده باشد. وی می‌گوید: «هشت تصویر که انسلادوس هم در آنها بود را در یک دسته تصویر یافتم. انسلادوس تنها به اندازه‌ی چند پیکسل بود، در یک زاویه‌ی گام که چندان آرمانی نبود ولی برای این گونه کارها سودمند بود.»

عکسی که وویجر گرفته بود. آیا این برآمدگی، همان توده‌هاییست که از یخ‌فشان‌های انسلادوس پدید آمده؟

استریک با پشته‌سازی (stacking) این هشت عکس که در نوامبر ۱۹۸۰ گرفته شده بودند، و میانگین گرفتن از آنها، توانست نسبت سیگنال-به-نویزِ تصویر پایانی را افزایش داده و چیزی را آشکار کند که به گفته‌ی او، همان یخ‌فشان‌هاییست که کاسینی چند دهه بعد یافت. دستاورد استریک در نشست علوم ماه و سیاره‌ای که ماه آینده در وودلندز تگزاس برگزار می‌شود ارایه خواهد شد.

اندرو کوتز، یکی از دانشمندان ماموریت کاسینی در آزمایشگاه علوم فضای مولارد بریتانیا می‌گوید: «این بسیار عالیست که بشود به سراغ داده‌هایی که حدود یک چهارم سده پیش از رسیدن کاسینی به دست آمده بود رفت -و با بهره از یافته‌های کاسینی- این تصویر پردازش شده و چشمگیر وویجر را به دست آورد که به نظر می‌رسد یخ‌فشان‌ها را در آن زمان نشان می‌دهد.»

وی می‌افزاید، اگر تصویر پرداخته‌ی (پردازش شده‌ی) استریک به راستی توده‌ی پدید آمده در اثر یخ‌فشان‌های انسلادوس را نشان بدهد، این می‌تواند منبع داده‌های تازه و فریبنده‌ای برای پژوهشگران فراهم کند.

«اگر یک مورد شناسایی دیگر در داده‌های دهه‌ی ۸۰ تایید شود توان آن را دارد که -پس از بررسی و واسنجی کامل داده‌ها-چیزهایی درباره‌ی پیشینه‌ی این فواره‌ها و این که از چه زمانی فعال بوده‌اند به ما بگوید.»

--------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

icy plume - Saturn - moon - Enceladus - NASA - Cassini spacecraft - solar system - Tennessee - US - Voyager 1 - Ted Stryk - philosophy - English - Roane State Community College - New Horizons - Planetary Data System - phase angle - stacking - Lunar and Planetary Science Conference - Woodlands - Texas - Andrew Coates - Mullard Space Science Laboratory - UK - calibrate

منبع: newscientist

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

تماشای خورشیدگرفتگی به دو شیوه متفاوت

خورشیدگرفتگی در آسمان سانتیاگوی شیلی- تصویر بزرگ‌تر

بامداد ۲۶ فوریه در سانتیاگوی شیلی، ماه از برابر خورشید، بیرون از مرکز آن گذشت و قرص درخشان آن را به یک هلال تبدیل کرد. آسمان ابری بود و در آغاز به نظر می‌رسید کسی نخواهد توانست در این شهر خورشیدگرفتگی را ببیند، ولی به گفته‌ی پاتریسیو لئون، عکاس تصویر بالا، سرانجام بخشی از ابرها باز شدند و خورشیدگرفتگی را آشکار کردند. 

تصویر خورشیدگرفتگی در آسمان پارانای برزیل بر روی یک تابلو
تصویر بزرگ‌تر

وی این عکس را در ساعت ۱۴:۰۳ به وقت جهانی، هنگامی که ۴۹ درصد چهره‌ی خورشید پوشیده شده بود گرفت.

*******

این خورشیدگرفتگی در برزیل هم دیده می‌شد. ولی ادسون لوییز از استان پارانای این کشور، آن را به شیوه‌ی کمی متفاوت با دیگران تماشا کرد.

او به جای آن که خودش آن را ببینید، یک پیش‌افکن (پروژکتور) سوراخ-سوزنی ساده درست کرد و با گرفتن آن جلوی خورشید، کاری کرد که تصویر هلالِ خورشید بر روی یک تابلوی نقاشی در خانه‌اش بیفتد. 

وی می‌گوید ابرهای درون این تابلو را خود وی پس از افتادن تصویر خورشید با رنگ روغن به بوم افزوده.

--------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Santiago - Chile - Moon - sun - solar disk - eclipse - crescent - Patricio Leon - Brazil - Edson Luiz Duffeck Karlson - São José dos Pinhais - Paraná - pinhole - brushstroke - oil

منبع: spaceweather

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

۳۰ سال از مرگ باشکوه یک ستاره گذشت

تصویر تازه‌ی تلسکوپ هابل از ابرنواختر ۱۹۸۷آ که به مناسبت ۳۰ سالگی این رویداد منتشر شده. اندازه‌های: بزرگ-  بسیار بزرگ‌ (۷.۸ مگابایت)

سه دهه پیش، انفجار سهمگین یک ستاره امواج شوکی را نه تنها در فضا، بلکه در جامعه‌ی اخترشناسان پدید آورد. اس‌ان ۱۹۸۷آ که نزدیک‌ترین ابرنواخترِ دیده شده به زمین از زمان اختراع تلسکوپ تا به امروز بود، بهترین پژوهش‌هایی که تاکنون روی یک ابرنواختر شده را از آن خود کرده و انقلابی در شناخت ما از مرگ انفجاری ستارگان بزرگ پدید آورده است.

ابرنواختر ۱۹۸۷آ در ابر بزرگ ماژلان، کهکشان ماهواره‌ای راه شیری رخ داد و نزدیک‌ترین ابرنواختر به زمین در چند سده‌ی گذشته بود. این ابرنواختر نشانگر پایان زندگی یک ستاره‌ی بزرگ بود و موج شوکی از مواد پرتابی با فورانی از نور به فضا فرستاد. این پرتوها سرانجام [پس از  سفری ۱۶۸۰۰۰ ساله] در ۲۳ فوریه‌ی ۱۹۸۷ به زمین رسیدند- مانند یک انفجار کیهانی در زمان گذشته.

تلسکوپ فضایی هابل از ۱۹۹۰ تاکنون در خط مقدم رصد ۱۹۸۷آ بوده و در ۲۷ سالی که از عمر کاری‌اش می‌گذرد بارها به آن چشم دوخته است. هابل به مناسبت ۳۰ سالگی این ابرنواختر و برای بررسی روند دگرگونی پسماندهای آن، عکس دیگری در ژانویه‌ی ۲۰۱۷ از آن گرفت و به مجموعه عکس‌ها و داده‌های موجود افزود.

اس‌ان ۱۹۸۷آ به دلیل شناسایی زودهنگام و همچنین نزدیک بودن به زمین، بررسی‌شده‌ترین ابرنواختر تا به امروز بوده است. پیش از ۱۹۸۷آ، دانش ما از ابرنواخترها ساده و خیالی بود. ولی با بررسی بسیار پرجزییاتِ روند دگرگونی ۱۹۸۷آ و چگونگی تبدیل شدن آن از یک ابرنواختر به یک پسماند ابرنواختر با بهره از تلسکوپ‌های فضایی و زمینی، اخترشناسان به بینش‌هایی انقلابی درباره‌ی مرگ ستارگان بزرگ دست یافته اند.

این ویدیوی زمان‌گریز که از عکس‌های تلسکوپ هابل درست شده، روند دگرگونی‌ها در حلقه‌ی مروارید پیرامون ابرنواختر ا۹۸۷آ را نشان می‌دهد

نخستین بار هابل در سال ۱۹۹۰ این پدیده را با وضوحی بالا رصد کرد و به روشنی حلقه‌ی اصلی که گرداگرد ستاره‌ی منفجر شده پرتو می‌افشاند را دید. این تلسکوپ همچنین دو حلقه‌ی بیرونی کم‌نورتر را هم آشکار کرد که مانند تصاویر آینه‌ای یکدیگر در یک ساختار ساعت شنی-مانند جای گرفته بودند. حتی هنوز هم ریشه‌ی این ساختارها به خوبی شناخته نشده.

ولی تلسکوپ هابل با رصد این پسماندهای گسترنده‌ در درازنای این سال‌ها، به دانشمندان کمک کرد دریابند که مواد درون این ساختارها ۲۰ هزار سال پیش از انفجار ستاره از آن پس زده شده بوده‌. شکل آن در آغاز اخترشناسان را به شگفتی انداخت، زیرا انتظار داشتند ستاره در پایان زندگی و پیش از مرگ، مواد پیکرش را به شکل کروی پس زده باشد- ولی گویا بادهای پرسرعت‌تر ستاره باعث شده بودند مواد کندتر در ساختارهایی حلقه-مانند انباشته شوند.

نور آغازین انفجار ستاره این حلقه‌ها را روشن کرد. تا پایان دهه‌ی نخست پس از انفجار، به آرام از نور این حلقه‌ها کاسته شد تا این که در سال ۲۰۰۱ موج شوک ابرنواختر [که سرعتش کمتر از سرعت نور بود] به حلقه‌ی درونی برخورد کرد و دمای گازهایش را به اندازه‌ای بالا برد که شروع به تابش پرتوهای X نیرومند کردند. مشاهدات هابل از این فرآیند، چگونگی تاثیر ابرنواخترها بر پویایی و شیمی محیط پیرامونشان، و در نتیجه بر فرگشت کهکشانی را روشن‌تر کرد.

ابرنواختر ۱۹۸۷آ در گذر زمان- تصویر بزرگ تر

یک همگذاری از داده‌های تصویری سه تلسکوپ گوناگون (آلما، هابل، و چاندرا) در طول‌ موج‌های گوناگون از پسماند ابرنواختر ۱۹۸۷آ- تصویر بزرگ تر

پنج سال پیش خوانده بودید: * بیست و پنجمین سالروز مرگ یک ستاره

--------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

supernova - 1987A - shockwave - SN 1987A - Earth - star - Large Magellanic Cloud - satellite galaxy - Milky Way - NASA - ESA - Hubble Space Telescope - supernova remnant - hourglass - X-ray

منبع: spacetelescope

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

ابر یا فضاپیمای بیگانه؟

این ابر است یا یک فضاپیما؟

ظاهرش مانند یک سفینه‌ی مادر (mothership) بیگانگان است ولی در واقع یک ابرِ توفان تندری پرابهت است که به نام ابَریاخته (سوپرسل- supercell) شناخته می‌شود.

چنین سامانه‌های توفانی غول‌پیکری پیرامون میان-چرخندها (مزوسیکلون- mesocyclone) شکل می‌گیرند، هوای چرخان و بالارونده‌ای که تا چندین کیلومتر گستردگی داشته و باران‌های سیل آسا و بادهای شدید از جمله پیچند را در پی دارد. لبه‌های ابریاخته با ابرهایی با ساختار دندانه‌دار آراسته شده و مرکز آن را باران و غباری که با باد جاروب شده در بر گرفته است. 

در پیش‌زمینه درختی را می‌بینیم که با شکیبایی چشم به راه توفان است. 

این عکس در ‌ژوییه‌ی ۲۰۱۰، در باختر گلاسگو، مونتانای آمریکا از ابر اَبَریاخته‌ای گرفته شده که ویرانی اندکی به بار آورد و پس از چند ساعت هم راهش را گرفت و رفت.

--------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Supercell - Thunderstorm - Cloud - spaceship - alien mothership - storm system - mesocyclone - torrential rain - tornado - Glasgow - Montana - USA

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

سیاره‌ها همگی به صف!

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

در این تصویر گسترده و سراسرنمای (پانورامای) ۳۶۰ درجه‌ای که از این سو تا آن سوی آسمان در صفحه‌ی برجگاهی (دایره‌البروجی) را در خود جای داده، هفت سیاره‌ی سامانه‌ی خورشیدی را بر زمینه‌ای پرستاره از آسمان شب می‌بینیم.

این سراسرنما از پیوند نماهایی درست شده که از ۲۴ تا ۲۶ ژانویه، از ساحل ناکپان، ال نیدو در پالاوان فیلیپین گرفته شده بودند، و از افق خاوری در ساعت‌های تاریک سپیده‌دم (سمت چپ) تا افق باختری در ساعت‌های غروب (سمت راست) را پوشانده است.

برجگاه (منطقه‌البروج) آراسته به نوار محو نور برجگاهی، از میان تصویر، راست به چپ می‌گذرد، و کهکشان راه شیری هم به طور کج، چشم‌انداز را به دو نیمه‌ی چپ و راست بخش کرده.

در افق خاوری، ابرها با سیاره‌ی گریزپای تیر همراه شده‌اند. رو به سمت راست، کیوان زردفام، ستاره‌ی درخشان کژدم‌دل (قلب عقرب) و سیاره‌ی مشتری روی خط برجگاهی جای گرفته‌اند. ستاره‌ی درخشان شیردل (آلفای شیر) و خوشه‌ی ستاره‌ای ام ۴۴ هم نوار برجگاه را نزدیک مرکز تصویر در آغوش دارند.

روی نوار برجگاهی در افق باختری هم سیاره‌های شبانگاهی گرد آمده‌اند: اورانوس کم‌نور، بهرام سرخ‌فام، ناهید تابناک، و حتی نپتون کم‌نورتر.

برای این که بتوانید آسان‌تر این شبچراغ‌ها را پیدا کنید، تصویر دوم را ببینید.

--------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

ecliptic - panorama - planet - Nacpan Beach - El Nido - Palawan - Philippines - zodiacal light - Milky Way - Moon - Mercury - Saturn - star - Antares - Jupiter - Leo - alpha star - Regulus - star cluster - M44 - Uranus - Mars - Venus - Neptune

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

هندسه شگفت‌انگیز یک ستاره نوزاد

نگاره‌ای از ال۱۵۲۷

یکی از چیستان‌های بزرگ اخترفیزیک چگونگی پیدایش ستارگانی مانند خورشید از رُمبش ابرهای مولکولی در مناطق ستاره‌زایی کیهان است. نام فنی این چیستان، مساله‌ی تکانه‌ی زاویه‌ای در پیدایش ستارگان است [تکانه= اندازه حرکت].

پرسش اساسی اینست: گازهای درون ابر ستاره‌زا به گونه‌ای در چرخش است که باعث می‌شود هر عنصر درون این گاز تکانه‌ی زاویه‌ای متفاوتی پیدا کند. این ابر به دنبال رمبش، سرانجام به حالتی می‌رسد که در آن کشش گرانشی ستاره‌ی نوزادی که دارد از رمبش پدید می‌آید با نیروی مرکزگریز (گریز از مرکز، centrifugal force) برابر می‌شود، در نتیجه رمبش به درون در یک شعاع متوقف می‌شود مگر این که بتواند بخشی از تکانه‌ی زاویه‌ایش را پس بزند (بیرون بریزد). این نقطه به نام "سد مرکزگریز" شناخته می‌شود.

اکنون گروهی از دانشمندان به رهبری نامی ساکائی از آزمایشگاه زایش ستاره و سیاره‌ی ریکن (RIKEN) با بهره از داده‌های آنتن‌های رادیویی به سرنخ‌هایی درباره‌ی این که گازهای درون ابر چگونه می‌توانند راهشان به سطح ستاره‌ی نوزاد را پیدا کنند دست یافته‌اند. ساکائی و گروهش برای بهتر شناختن این فرآیند به سراغ رصدخانه‌ی آلما رفتند، آرایه‌ای از ۶۶ آنتن در بیابان آتاکاما در شمال شیلی. این آنتن‌ها با هماهنگی دقیقی که با یکدیگر دارند می‌توانند عکس‌هایی از تابش‌های رادیویی مناطق پیش‌سیاره‌ای در آسمان بگیرند.

این پژوهشگران پیش‌ستاره‌ای به نام ال۱۵۲۷ در یک منطقه‌ی ستاره‌زایی نزدیک به نام ابر مولکولی گاو (ثور) در حدود ۴۵۰ سال نوری زمین را برگزیدند. این پیش‌ستاره دارای یک قرص پیش‌سیاره‌ای چرخان است که از دید ما تقریبا از لبه دیده می‌شود (لبه‌نما است) و در دل پوشش گسترده‌ای از مولکول‌ و غبار جای گرفته.

ساکایی پیش از این با شناسایی مولکول‌ها پیرامون همین پیش‌ستاره دریافته بود که بر خلاف فرضیه‌ی رایج، گذار از پوشش بیرونی به قرص درونی آن هموار و یکنواخت نیست بلکه بسیار پیچیده است (قرص درونی همان قرصیست که در آینده سیاره‌ها را می‌سازد). ساکایی می‌گوید: «ما با بررسی داده‌ها دریافتیم که منطقه‌ی نزدیک سد مرکزگریز -جایی که پیشروی ذرات به درون متوقف می‌شود- بسیار پیچیده است، و پی بردیم که بررسی جابجایی‌ها در این منطقه‌ی گذار می‌تواند برای شناخت چگونگی رمبش پوشش بیرونی نکته‌ای کلیدی باشد. مشاهدات ما نشان می دهند که پوشش بیرونی در این نقطه دارد پهن می‌شود، نشانه‌ی چیزی مانند یک "ترافیک" در منطقه‌‌ای درست بیرون از سد مرکزگریز، جایی که گازها در اثر یک موج شوک داغ می‌شوند. مشاهدات نشان دادند که بخش چشمگیری از تکانه‌ی زاویه‌ای دارد توسط گازهایی که در راستای عمودی از قرص تخت پیش‌سیاره‌ای پیرامون پیش‌ستاره بیرون می‌زنند از دست می‌رود.»

این رفتار با محاسبه‌هایی که گروه دانشمندان با بهره از یک مدل‌ پرتابی خالص انجام داده بودند جور در می‌آمد. در این مدل، ذرات مانند پرتابه‌های ساده‌ای رفتار می‌کردند که نیاز به تاثیر نیروی مغناطیسی یا نیروهای دیگر نداشتند.

ساکایی می‌گوید: «ما قصد داریم برای پالایش بیشتر دانسته‌هایمان از پویایی (دینامیک) پیدایش ستارگان و یافتن توضیح کامل چگونگی رمبش مواد برای ساختن ستاره، به رصدهایمان با آرایه‌ی نیرومند آلما ادامه دهیم این همچنین می‌تواند به ما در شناخت بهتر فرگشت سامانه‌ی خورشیدی خودمان هم کمک کند.»

گزارش این پژوهش توسط انتشارات دانشگاه آکسفورد در ماهنامه‌ی انجمن سلطنتی اخترشناسی منتشر شده است.

--------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

star - sun - molecular cloud - angular momentum - stellar formation - centrifugal force - radius - centrifugal barrier - radio antenna - Nami Sakai - RIKEN Star and Planet Formation Laboratory - ALMA - Atacama Desert - Chile - radio emission - protostellar - protostar - L1527 - Taurus Molecular Cloud - protoplanetary disk - molecule - traffic jam - shock wave - ballistic model - projectile - magnetic force - solar system - Monthly Notices of the Royal Astronomical Society - Oxford University Press

منبع: sciencedaily

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

زیبارویی که اهل محله ما نیست

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

بیرون از مرزهای گروه محلی کهکشان‌ها، در فاصله‌ای نزدیک به ۲۲ میلیون سال نوری زمین و در صورت فلکی جنوبی چندسرِ مارآبی (مار باریک)، کهکشانی به نام ان‌جی‌سی ۳۶۲۱ جای دارد.

بازوان پیچیده‌ی این جزیره‌ی باشکوه کیهانی با انبوهی از خوشه‌های ستاره‌ای آبی‌فام، مناطق ستاره‌زایی سرخ‌فام، و رگه‌های تیره‌ی غبار آراسته شده‌اند. با این همه، ان‌جی‌سی ۳۶۲۱ برای اخترشناسان تنها یک کهکشان مارپیچی زیبا که از روبرو دیده می‌شود نیست. برخی از ستارگان درخشان این کهکشان به عنوان شمع‌های استاندارد برای برآورد فاصله‌های فراکهکشانی و مقیاس کیهان به کار گرفته شده‌اند.

این تصویر زیبای ان‌جی‌سی ۳۶۲۱ یک همگذاری از داده‌های تلسکوپ‌های فضایی و زمینی است و بازوهای گشاده‌ی این کهکشان را نشان می‌دهد که از مرکز پرنور آن بیرون زده و در فضایی به پهنای حدود ۱۰۰ هزار سال نوری گسترده شده‌اند.

ستارگان کهکشان خودمان با تیزی‌های پراش، و همچنین کهکشان‌های بسیار دورتر هم در جای جای این چشم‌انداز رنگین پراکنده‌اند.

--------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

NGC 3621 - local group - constellation Hydra - spiral arm - island universe - star cluster - starforming region - dust lane - face-on - spiral galaxy - standard candle - extragalactic - star - Milky Way Galaxy

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

سفر به تراپیست-۱ با فناوری امروز چقدر زمان می‌برد؟

* کشف هفت سیاره‌ی هم‌اندازه‌ی زمین پیرامون یک ستاره‌ی نزدیک به نام تراپیست-۱ قطعا خبر هیجان‌انگیزیست. ولی اگر بخواهیم به این دنیاهای بیگانه‌ی زمین‌سان سفر کنیم چه مدت در راه خواهیم بود؟

سامانه‌ی تراپیست-۱ در فاصله‌ی تنها ۱۲ پارسکی زمین،
بهترین مقصد آیندگان برای گذراندن تعطیلات در یک
"منطقه‌ی زیست‌پذیر"

فاصله‌ی تراپیست-۱ از زمین ۳۹ سال نوری است، یعنی حدود ۳۶۹ تریلیون کیلومتر. اگر با سرعت نور بخواهیم این فاصله را بپیماییم نیاز به ۳۹ سال زمان خواهیم داشت. ولی تاکنون هیچ فضاپیمایی که بتواند به سرعتی حتی نزدیک به این حد برسد هم ساخته نشده.

با این وجود فضاپیماهای بسیار سریعی تاکنون به فضا پرتاب شده‌اند. با فناوری امروزی، چه مدت زمان می‌برد تا به تراپیست-۱ برسیم؟

اندازه‌گیری این مدت بر پایه‌ی سرعت فضاپیماها کاری ساده است. از آنجایی که سرعت برابر است با مسافت بخش بر زمان؛ پس مدت سفر به تراپیست-۱ برابر می‌شود با فاصله (۳۹ سال نوری) بخش بر سرعت فضاپیما.

* نیوهورایزنز

نیوهورایزنز یا افق‌های نو، سریع‌ترین فضاپیمایییت که تاکنون به فضا پرتاب شده [دقت کنید: سرعت پرتاب، یعنی سرعت آغازین-م]. این کاوشگر در سال ۲۰۱۵ از کنار پلوتو گذشت و اکنون دارد با سرعت ۱۴.۳۱ کیلومتر بر ثانیه رو به بیرون از سامانه‌ی خورشیدی و به سوی فضای میان‌ستاره‌ای پیش می‌رود. با این سرعت، نیوهورایزنز برای رسیدن به تراپیست-۱ باید حدود ۸۱۷۰۰۰ سال در راه باشد.

* جونو

فضاپیمای جونوی ناسا در عمل برای رسیدن به مشتری در سال ۲۰۱۶ سرعتی بیش از نیوهورایزنز داشت. این فضاپیما به کمک گرانش مشتری به سرعت بیشینه‌ای حدود ۲۶۵۰۰۰ کیلومتر بر ساعت نسبت به زمین دست یافت و سریع‌ترین ساخته‌ی دست انسان نام گرفت- هر چند که سرعت پرتابش کمتر از سرعت پرتاب نیوهورایزنز بود.

جونو حتی اگر به طور پیوسته با این سرعت پیش برود (بدون هیچ تغییر سرعتی در راه)، ۱۵۹۰۰۰ سال زمان می‌برد تا به تراپیست-۱ برسد.

* وویجر ۱

وویجر ۱، دورترین جسم ساخته‌ی انسان، در سال ۲۰۱۲ از سامانه‌ی خورشیدی بیرون رفت و پای به فضای میان‌ستاره‌ای گذاشت. به گفته‌ی ناسا، این فضاپیما اکنون دارای سرعتی حدود ۶۱۵۰۰ کیلومتر بر ساعت (۱۷ کیلومتر بر ثانیه) است. وویجر ۱ اگر بخواهد به تراپیست-۱ برسد ۶۸۵۰۰۰ سال در راه خواهد بود.

ولی واقعیت اینست که وویجر ۱ هرگز به تراپیست-۱ نخواهد رسید زیرا مسیرش رو به ستاره‌ی دیگری به نام AC +79 3888 (گلیزه ۴۴۵) در فاصله‌ی ۱۷.۶ سال نوری زمین است و ۴۰ هزار سال دیگر از فاصله‌ی ۱.۷ سال نوری آن خواهد گذشت [خود این ستاره دارد با سرعت ۴۳۰ هزار کیلومتر بر ساعت به سوی سامانه‌ی خورشیدی می آید و در زمان رسیدن وویجر به آن، تنها ۳.۴۵ سال نوری از خورشید فاصله خواهد داشت-م].

* شاتل فضایی

شاتل فضایی ناسا با سرعت بیشینه‌ی حدود ۲۸۱۶۰ کیلومتر بر ساعت زمین را دور می‌زد. فضاپیمایی با این سرعت حدود ۱.۵ میلیون سال در راه خواهد بود تا به تراپیست-۱ برسد.

بنابراین برای سفر انسان‌ها به سامانه‌ی تراپیست-۱، فضاپیمای شاتل وسیله‌ی کاربردی‌ای نخواهد بود.

* برنامه‌ی رویایی هاوکینگ

یک فضاپیمای فراسریع که می‌تواند در بازه‌ی زمانی بسیار کوتاه‌تری به تراپیست-۱ برسد، فضاپیمایی میان‌ستاره‌ایست که توسط استیون هاوکینگ در برنامه‌اش (Breakthrough Starshot) رویاپردازی شده.

کاوشگرهای کوچک و پیشران-لیزری هاوکینگ از دید نظری می‌توانند با سرعتی ۲۰ درصد سرعت نور، یا ۲۱۶ میلیون کیلومتر بر ساعت پرواز کنند. این حدود ۴۰۰۰ برابر سرعت فضاپیمای رکوردشکن نیوهورایزنز ناسا است! فضاپیمایی با این سرعت می‌تواند در کمتر از ۲۰۰ سال به تراپیست-۱ برسد. ولی چنین رویایی هنوز جامه‌ی واقعیت نپوشیده.

با فناوری امروز هیچ راهی برای این که کسی از مردمان امروز بتواند در مدت زندگی خود به تراپیست-۱ برسد وجود ندارد. در نشست خبری روز ۲۲ فوریه‌ی ناسا که درباره‌ی این یافته‌ی تازه برگزار شده بود، مقام‌های ناسا گفتند برای رسیدن به سامانه‌ی تراپیست-۱ دستکم به ۸۰۰ هزار سال زمان نیاز داریم.

پس به این زودی‌ها برنامه‌ریزی برای یک تعطیلات میان‌ستاره‌ای را آغاز نکنید!

--------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Earth - planet - star - TRAPPIST-1 - New Horizons - Pluto - solar system - NASA - Juno - gas giant - Jupiter - Voyager 1 - interstellar space - AC +79 3888 - space shuttle - Stephen Hawking - Breakthrough Starshot - laser - news conference

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

موج‌ساز کوچک

چه اتفاقی دارد در حلقه‌های کیوان رخ می‌دهد؟ اتفاق خاصی نیست، تنها یک ماه کوچک دارد می‌گذرد و پشت سرش موج درست می‌کند!

این ماه (قمر)، دافنیس ۸ کیلومتری است و همچنان که جست و خیزکنان در شکاف کیلر حلقه‌های کیوان به پیش می‌رود، موج‌هایی هم در آن پدید می‌آورد، آن هم تنها به کمک گرانش خود.

این تصویر نمونه‌ی گسترده‌ی عکس دیگریست که فضاپیمای روباتیک کاسینی ناسا ماه گذشته در یکی از مدارهای "پایان بزرگ" خود گرفته بود.

دافنیس در انتهای سمت راست دیده می‌شود، با پشته‌هایی روی سطحش که به احتمال بسیار از انباشته شدن ذرات حلقه درست شده‌اند.

دافنیس در سال ۲۰۰۵ در عکس‌های فضاپیمای کاسینی یافته شد. ذراتی که این ماه از حلقه‌های کیوان بیرون می‌کشد به اندازه‌ای بالا می‌روند که در سال ۲۰۰۹ -در زمان برابران (اعتدال فصلی) کیوان، هنگامی که صفحه‌ی حلقه‌ها درست رو به خورشید شده بود- سایه‌های چشمگیرشان بر روی حلقه‌ها به خوبی نمایان بود.

--------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Daphnis - rings - Saturn - Keeler Gap - Cassini spacecraft - Grand Finale - equinox - ring plane - Sun

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

منظومه هفت سیاره‌ای تراپیست-۱ از چشم یک تلسکوپ خیالی

چنان چه در خبر دیروز اعلام شد، دانشمندان به کمک تلسکوپ اسپیتزر ناسا و چند تلسکوپ رصدخانه‌ی جنوبی اروپا، گنجینه‌ای از هفت سیاره‌ی زمین‌سان را پیرامون یک ستاره به نام تراپیست-۱ یافته‌اند که بیشترین شمار چنین سیاره‌هاییست که تاکنون پیرامون یک تک ستاره یافته شده. پیش از آن در ماه می ۲۰۱۶، سه سیاره ی زیست‌پذیر این سیاره به کمک تلسکوپ تراپیست یافته شده بودند.

در این نقاشی هنرمندانه، هر هفت سیاره‌ی این سامانه در کنار ستاره‌شان از چشم یک تلسکوپ فضایی بسیار نیرومند خیالی به تصویر کشیده شده‌اند. بزرگی سیاره‌ها و جایگاه نسبی آنها بر پایه‌ی مقیاس عکس‌های تلسکوپ اسپیتزر تصویر شده‌. در این نگاره، سیاره‌های درونی سامانه دارند از برابر چهره‌ی سرخ ستاره‌ی مادریشان که تقریبا هم‌اندازه‌ی مشتری است می‌گذرند.

لوگوی گوگل به مناسبت کشف ۷ سیاره‌ی زمین‌سان در سامانه ی تراپیست-۱

بمب خبری دیروز این بود:

* کشف منظومه‌ای با هفت سیاره همانند زمین

--------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

TRAPPIST-1 - dwarf star - Transiting Planets and Planetesimals Small Telescope - TRAPPIST - planet - Spitzer Space Telescope - ESO - Earth, - terrestrial planet - liquid water - habitable

منبع: apod.nasa.gov

خلاصه برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

بمب خبری ناسا: کشف منظومه‌ای با هفت سیاره همانند زمین

اخترشناسان سامانه‌ای با هفت سیاره‌ی زمین‌سان را در فاصله‌ی ۴۰ سال نوری یافته‌اند. همه‌ی این سیاره‌ها به کمک چندین تلسکوپ فضایی و زمینی از جمله تلسکوپ فضایی اسپیتزر ناسا و تلسکوپ وی‌ال‌تی در رصدخانه‌ی جنوبی اروپا و به روش "گذر" یافته شدند، یعنی با گذشتن از برابر ستاره‌ی میزبان و کاستن از نور آن. این ستاره یک کوتوله‌ی فراسرد است و تراپیست-۱ نام دارد.

خبر پیشین درباره‌ی این سامانه را اینجا خوانده بودید: * سه سیاره زیست‌پذیر در فاصله تنها ۴۰ سال نوری یافته شد

بر پایه‌ی پژوهشنامه‌ای که در نشریه‌ی نیچر منتشر شده، سه تا از این سیاره‌ها درون منطقه‌ی زیست‌پذیر جای دارند و می‌توانند اقیانوس‌هایی از آب مایع را روی سطحشان داشته باشند، چیزی که شانس این سامانه‌ی ستاره‌ای برای میزبانی زندگی را بالا می‌برد. این سامانه دارای بیشترین شمار سیاره‌های هم‌اندازه‌ی زمین است که تاکنون یافته شده و بیشترین سیاره‌ی زیست‌پذیر را در بر دارد. این هفت سیاره به ترتیب فاصله‌شان از ستاره به نام‌های تراپیست-ابی، سی، دی، ئی، اف، جی و اچ نامیده شده‌اند.

اُفتی که در اثر گذشتن هر یک از این سیاره‌ها از برابر ستاره در بروندهی نور آن رخ می‌داد به اخترشناسان اجازه داد تا به اندازه، همنهش و مدار آنها پی ببرند. آنها دریافتند که دستکم شش سیاره‌ی درونی از نظر اندازه و دما همسان با زمینند.

نویسنده‌ی اصلی پژوهش، میکایل ژیلون درباره‌ی این یافته‌ها می‌گوید: «این یک سامانه‌ی سیاره‌ای شگفت‌انگیز است- نه تنها برای این که این همه سیاره یافته‌ایم، بلکه به این دلیل که همه‌ی آنها به گونه‌ی غافلگیرکننده‌ای همانند زمینند!»

مقایسه مدار سیاره‌های تراپیست-۱ با ماه‌های گالیله‌ی و
سیاره‌های درونی سامانه ی خورشیدی

تراپیست-۱ با داشتن تنها ۸ درصد جرم خورشید، یک ستاره‌ی بسیار کوچک است -تنها کمی بزرگ‌تر از سیاره‌ی مشتری- و با این که به ما نزدیک است، ولی بسیار کم‌نور در صورت فلکی دلو (آبریز) دیده می‌شود. اخترشناسان این انتظار را داشتند که چنین ستارگان کوتوله‌ای بتوانند میزبان چندین سیاره‌ی هم‌اندازه‌ی زمین در مدارهای فشرده باشند، [و از همین رو] آنها را هدف‌هایی نویدبخش برای شکار زندگی فرازمینی می‌دانستند، ولی تراپیست-۱ نخستین ستاره‌ای از این گونه است که تاکنون یافته شده.

یکی دیگر از نویسندگان پژوهش می‌گوید: «بروندهی انرژی ستارگان کوتوله‌ای مانند تراپیست-۱ بسیار کمتر از خورشید ماست. سیاره‌ها برای داشتن آب مایع سطحی، باید در مدارهایی بسیار نزدیک‌تر از چیزی که در سامانه‌ی خورشیدی می‌بینیم جای بگیرند. خوشبختانه به نظر می‌رسد این پیکره‌بندی درست همان چیزیست که پیرامون تراپیست-۱ می‌بینیم.»

به گفته‌ی این دانشمندان، همه‌ی این هفت سیاره از نظر اندازه همانند زمین و ناهید، یا اندکی کوچک‌ترند. اندازه‌گیری چگالی نشان می‌دهد که دستکم شش سیاره‌ی درونی احتمالا همنهش (ترکیب) سنگی دارند.

مدارهای این سیاره‌ها نه چندان بزرگ‌تر از مدار ماه‌های گالیله‌ای مشتری، و بسیار کوچک‌تر از مدار تیر (عطارد) است. ولی کوچکی تراپیست-۱ و دمای پایین آن بدین معناست که انرژی دریافتی سیاره‌هایش هم‌ارز انرژی دریافتی سیاره‌های درونی سامانه‌ی خورشیدی است؛ انرژی دریافتی تراپیست-۱سی، دی و اف به ترتیب اندازه‌ی ناهید، زمین، و بهرام است.

هر هفت سیاره‌ی یافته شده در این سامانه احتمالِ داشتن آب مایع سطحی را دارند، ولی فاصله‌های مداری برخی از آنها شانسشان را بیشتر کرده. مدل‌های آب و هوایی نشان می‌دهد که درونی‌ترین سیاره‌ها (تراپیست-۱بی، سی و دی) احتمالا گرم‌تر از آنند که آب مایع داشته باشند ولی در بخش‌های کوچکی از سطحشان شاید چنین امکانی باشد. فاصله‌ی مداری بیرونی‌ترین سیاره (تراپیست-۱اچ) تایید نشده، ولی به احتمال بسیار دورتر از آنست که آب مایع سطحی داشته باشد- البته با فرض این که هیچ فرآیند گرمایشی دیگری برایش رخ ندهد. ولی تراپیست-۱ئی، اف، و جی همان گنجی هستند که شکارچیان سیاره در آرزوی یافتنش بودند، زیرا مدارشان درون منطقه‌ی زیست‌پذیر ستاره (دامنه‌ی زندگی) جای دارد و می‌توانند اقیانوس‌هایی از آب مایع روی سطحشان داشته باشند.

این یافته‌های تازه سامانه‌ی تراپیست-۱ را به هدفی بسیار ارزشمند برای پژوهش‌های آینده تبدیل کرده است. تلسکوپ فضایی هابل چندیست که جستجوی جو پیرامون سیاره‌ها را آغاز کرده و دانشمندان از احتمال‌های آینده هیجان‌زده‌اند: «با از راه رسیدن نسل تازه‌ی تلسکوپ‌ها، مانند تلسکوپ اروپایی بی‌اندازه بزرگ در رصدخانه‌ی جنوبی اروپا و تلسکوپ فضایی جیمز وب ناسا، به زودی خواهیم توانست جستجو برای آب و حتی چه بسا نشانه‌های زندگی روی این سیاره‌ها را آغاز کنیم.»

سیاره‌های ئی، اف و جی همان گنجی هستند که شکارچیان سیاره‌های زیست‌پذیر در آرزوی یافتنش بودند. تصویر بزرگ‌تر

--------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Spitzer Space Telescope - Earth - ESO - Very Large Telescope - planet - star - dwarf star - TRAPPIST-1 - Nature - habitable zone - liquid water - transit - Michaël Gillon - planetary system - Jupiter - constellation Aquarius - The Water Carrier - extraterrestrial life - Amaury Triaud - Sun - Venus - Solar System - Galilean moon - Mercury - Mars - liquid water - NASA - Hubble Space Telescope - European Extremely Large Telescope - James Webb Space Telescope

منبع: رصدخانه‌ی جنوبی اروپا (eso)

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

سه چیز بی‌ربط در کنار هم: نهنگ، چوب هاکی و دنباله‌دار!

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

در روز ۱۱ فوریه‌ی ۲۰۱۷، دنباله‌دار سبزفام ۴۵پی/هوندا-مارکوس-پایدوشاکوا نزدیک‌ترین رویارویی یک دنباله‌دار با زمین در عصر فضا را انجام داد و از کنار سیاره‌مان گذشت. ولی افسوس که بسیار کم‌نور بود و با چشم نامسلح دیده نمی‌شد.

یک هفته بعد، این جرم [از چشم ما] گذری بسیار رضایت‌بخش‌تر را انجام داد: گذشتن از کنار دو کهکشان دوردست. میشائیل یاگر از اتریش این رویداد را در روز ۱۸ فوریه به تصویر کشید.

این دو کهکشان که با فاصله‌ی ۲۵ میلیون سال نوری زمین، در صورت فلکی تازی‌ها جای دارند، به دلیل پیکره‌ی ویژه‌شان به نام‌های "نهنگ و چوب هاکی" شناخته می‌شوند.

گمان می‌رود شکل ساختار چوب هاکی دستاورد یک رویارویی است که مدت‌ها پیش با کهکشان نهنگ انجام داده بوده. از این که در آن برخورد چه روی داد چیز دقیقی نمی‌دانیم. احتمال می‌رود گرانش نهنگ باعث شده بوده توده‌ای از گازهای ستاره‌زا از بدنه‌ی کهکشان چوب هاکی بیرون کشیده شود و قرص آن به این ریخت که مانند یک چوب با سر خمیده است در آید. عنوان رسمی این دو کهکشان ان‌جی‌سی ۴۶۳۱ (نهنگ) و ان‌جی‌سی ۴۶۵۶ (چوب هاکی) است.

خبر رویارویی‌ این دنباله‌دار با زمین را خوانده بودید: * گلوله برفی سبزی که دیروز از کنار زمین گذشت

--------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Comet 45P/Honda-Mrkos-Pajdusakova - planet - Earth - comet - Space Age - unaided eye - Michael Jäger - Stixendorf - Austria - galaxy - The Whale - Hockey Stick - star forming gas - disk - NGC4656 - NGC4631

منبع: spaceweather

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

آیا سیاره سرخ دارد برای خودش حلقه می‌سازد؟

* فوبوس، ماه سیاره‌ی بهرام تا چند میلیون سال دیگر از هم خواهد پاشید و تکه‌هایش قرصی تخت، مانند حلقه‌های کیوان را به گرد بهرام خواهند ساخت. ولی گویا پیشاپیش تکه‌هایی از هر دو ماه بهرام از آنها جدا شده و دارند به گرد این سیاره می‌چرخند- انگار تولد یک حلقه!

آیا سیاره‌ی سرخ روزی چنین شکلی خواهد یافت؟

ستاره‌شناسان دیرزمانیست که احتمال داده‌اند حلقه‌هایی از ذرات فوبوس و دیموس بهرام را در بر گرفته باشد، ولی هیچ کس آنها را ندیده. شاید به این دلیل که صفحه‌ی این حلقه‌های به گونه‌ایست که از روی زمین یا توسط تلسکوپ‌های فضایی به آسانی دیده نمی‌شود- یا شاید هم به این دلیل که اصلا حلقه‌ای در کار نیست!

فضاپیمای تکامل جو و گازهای گریزای بهرام ناسا (ماون، MAVEN) پس از آن که در سال ۲۰۱۳ به بهرام رسید، ابری از غبار در فراز بالا را دید که سیاره را در بر گرفته بود. گروه ماون نتوانستند بزرگی ذرات این غبار و سرچشمه‌ی آنها را تعیین کنند، ولی توانستند پی ببرند که این ذرات به طور یکدست پخش شده‌اند نه این که در حلقه‌هایی گرد آمده باشند. این نشان می‌داد که از فضای میان‌سیاره‌ای آمده‌اند.

بر پایه‌ی بررسی تازه‌ای که روی داده‌های ماون انجام شده، چیز دیگری هم بهرام را در بر گرفته: پیش-حلقه‌هایی از غبار که بخشی از آن از ماه‌هایش سرچشمه گرفته.

جایش پاباری از آزمایشگاه پژوهش‌های فیزیک در احمدآباد هند به همراه همکارانش سنجش‌های غبار ماون را با شبیه‌سازی‌هایی که بر پایه‌ی پنداشت‌های کنونی درباره‌ی میزان برخورد شهاب‌واره‌ها به بهرام و ماه‌هایش انجام شده بود مقایسه کردند. به گفته‌ی آنان، ذرات کوچک‌تری که از برخورد شهاب‌واره‌ها به بیرون پرتاب می‌شوند به طور معمول توسط باد خورشیدی روبیده می‌شوند [جاروب می‌شوند]، ولی ذرات بزرگ‌تر به دام گرانش بهرام افتاده و در پیش‌-حلقه‌هایی در راستای مدار خود ماه‌ها انباشته می‌شوند.

غبار از این حلقه‌ها می‌تواند به جو بالایی بهرام برسد. گروه پاباری دریافتند که گرچه بیشتر ابر غبار پیرامون بهرام از فضای میان‌سیاره‌ای آمده، ولی حدود ۰.۶ درصد آن می‌تواند از فوبوس و دیموس آمده باشد.

فوبوس، ماه محکوم به مرگ

پاباری می‌نویسد: «ذرات بزرگ‌تر حلقه می‌توانند در یک دوره‌ی زمانی به بهرام برسند و به غبارهای میان‌ستاره‌ای پیرامون آن بپیوندند.»

تولید غبار در اثر برخورد شهابگون‌ها، همزمان با وارد شدن گرانش بهرام بر فوبوس و از هم پاشیدن آن در ۲۰ تا ۷۰ میلیون سال آینده ادامه خواهد داشت. این بدین معناست که در زمان فروپاشی فوبوس، چیز چندانی از آن باقی نمانده. پاباری می‌نویسد: «این اساسا می‌تواند چگالی پایانی غبارهای حلقه را کاهش دهد.»

گروه ماون درباره‌ی وجود پیش-حلقه متقاعد نشده‌اند. به گفته‌ی بروس جاکوفسکی، سربازرس این ماموریت از دانشگاه کلرادو در بولدر، فضاپیمای ماون در سال ۲۰۱۶ به فوبوس نزدیک شد و مدیران ماموریت هیچ افزایشی در غبار "در راستای مدار آن" ندیدند.

ماون برای بررسی غبار طراحی نشده، بنابراین شناسایی قطعی سرچشمه‌ی گرد و غبار پیرامون بهرام برای آن دشوار است. یک کاوشگر ژاپنی به نام نوزومی که قرار بود در سال ۲۰۰۳ به بهرام برسد، دستگاهی برای سنجش غبار به همراه داشت ولی دچار نقص الکتریکی شد و نتوانست وارد مدار این سیاره شود. پاباری پیشنهاد ماموریت سنجش غبار دیگری در آینده به نام "آزمایشگاه غبار مدار بهرام" (مودکس، MODEX) را داده است.

لیلا اندرسن از دانشگاه بولدر کلرادو نیز می‌گوید: «برای دادن نظر قطعی درباره‌ی گرد و غبار، نیاز به یک آشکارساز ویژه‌ی غبار داریم.» اندرسن سرگرم بررسی غبار به کمک دستگاه‌های سنجش الکتریکی ماون بوده و هنوز هم دارد داده‌ها را بررسی می‌کند.

وی می‌گوید: «ما هنوز نشانه‌ی خوبی از این که در کنار ماه‌ها مقدار چشمگیری از مواد وجود داشته باشد نیافته‌ایم. بنابراین من فکر می‌کنم [این نظریه] شانس کمی دارد. ولی هیچگاه نباید گفت هرگز.»

این پژوهش در نشریه‌ی ایکاروس منتشر شده است.

--------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Mars - rings - moon - Phobos - Saturn - Red Planet - Deimos - Earth - Mars Atmosphere and Volatile Evolution - MAVEN - planet - interplanetary space - proto-ring - Jayesh Pabari - Physical Research Laboratory - Ahmedabad - India - meteoroid - solar wind - Bruce Jakosky - University of Colorado - Boulder - Japanese - Nozomi - electrical failure - Mars Orbit Dust Experiment - MODEX - Laila Anderssen - University of Colorado - Boulder - Icarus

منبع: newscientist

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

شب رنگارنگ و پرجنب و جوش

اگر ویدیو اجرا نشد، می‌توانید آن را در فیسبوک و یا کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان ببینید

آسمان شب همواره در تغییر است. این ویدیوی زمان‌گریز (time-lapse) که در شبی از شب‌های ژوئن ۲۰۱۴ گرفته شده، دگرگونی‌هایی را نمایش می‌دهد که در مدت بیش از شش ساعت در آسمان بر فراز تلسکوپ‌های دوگانه‌ی ۶.۵ متری ماژلان در رصدخانه‌ی لاس کامپاناس شیلی رخ داده بود.

پرتوی سرخ‌فامی که در آغاز ویدیو در افق دیده می‌شود پرتوی هواتاب است؛ هوای زمین به هنگام روز از نور خورشید برانگیخته شده و شب‌هنگام به رنگ‌هایی ویژه می‌درخشد. در ادامه‌ی ویدیو هم نوارهای هواتاب آسمان را راه راه می‌کنند.

هر از گاهی نور چراغ خودرویی از سمت چپ دیده می‌شود. ماهواره‌ها که در مدارهایی به گرد زمین می‌چرخند و نور خورشید را باز می‌تابانند به شتاب از روی چشم‌انداز می‌گذرند و یک ابر نازک و بلند هم به آرامی آسمان را می‌پیماید.

ابر بزرگ ماژلان از سمت چپ طلوع می‌کند و همزمان، نوار مرکزی گسترده‌ی کهکشان راه شیری هم با چرخش زمین از این سوی آسمان به سوی دیگر می‌رود. در تمام این ساعت‌های شب، تلسکوپ‌های ماژلان هم با پشتکار رویشان را به هدف‌هایی از پیش تعیین شده در آسمان می گردانند.

دگرگونی‌های آسمان‌ها به شیوه‌های متفاوت رخ می‌دهد، هرچند پدیده‌هایی که در این دگرگونی‌ها نقش دارند به طور معمول همیشه یکسانند.

--------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Magellan Telescopes - Las Campanas Observatory - Chile - airglow - emission - time-lapse - Satellite - Earth - Large Magellanic Cloud - central band - Milky Way Galaxy

منبع: apod.nasa.gov

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

چیزی که در طیف ریزموج مانند یک حفره کیهانی دیده می‌شود

داده‌های آرایه‌ی آلما به رنگ آبی به عکس تلسکوپ هابل از خوشه‌ی RX J1347.5–1145 افزوده شده‌اند. تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

رویدادهای پس از مهبانگ (انفجار بزرگ) آنچنان سهمگین و هولناک بودند که مُهرهایی ماندگار بر بافت کیهان زدند. ما اکنون می‌توانیم با مشاهده‌ی کهن‌ترین نور کیهان این کبودی‌ها را ببینیم. از آنجایی که این نور حدود ۱۴ میلیارد سال پیش آزاد شد، امروزه به پرتوی ریزموج کم‌جانی تبدیل شده و به همین دلیل آن را تابش زمینه‌ی ریزموج کیهانی (سی‌ام‌بی، CMB) نامیده‌اند. این تابش اکنون بسیار گسترش یافته و سرتاسر کیهان را در بر گرفته است، و ما می‌توانیم فوتون‌هایش که از همه جای فضا می‌آیند را ببینیم.

تابش زمینه‌ی کیهانی را می‌شود به کمک پدیده‌ای به نام اثر سونیائف-زلدویچ (Sunyaev-Zel’dovich) یا SZ که نخستین بار، بیش از ۳۰ سال پیش کشف شد بررسی کرد. فوتون‌های ریزموج سی‌ام‌بی تا به زمین و به چشم ما برسند از درون خوشه‌های کهکشانی که در بردارنده‌ی الکترون‌های پرانرژی هستند می‌گذرند. این الکترون‌ها انرژی فوتون‌های سی‌ام‌بی را اندکی بالاتر می‌برند. دیدن این فوتون‌های انرژی گرفته از پشت تلسکوپ کاری دشوار ولی مهم است زیرا می‌تواند به اخترشناسان در شناخت برخی از ویژگی‌های بنیادین کیهان، مانند جایگاه و پراکندگی خوشه‌های فشرده‌ی کهکشانی کمک کند.

زمینه‌ی تصویر بالا که عکسی از تلسکوپ هابل در
طیف دیدنی (مریی) است. اندازه‌ی بزرگ‌تر

تصویر بالا نخستین سنجش اثر گرمایی یونیائف-زلدوویچ که به کمک آرایه‌ی بزرگ میلیمتری/زیرمیلیمتری آتاکاما (آلما) در شیلی انجام شده را نمایش می‌دهد؛ داده‌های آلما به رنگ آبی نشان داده شده‌اند و تصویر زمینه هم عکس نور دیدنی (مریی) تلسکوپ هابل از این خوشه است (تصویر روبرو). 

اخترشناسان برای پدید آوردن واضح‌ترین تصویر ممکن، داده‌های به دست آمده از آنتن‌های ۷ و ۱۲ متری آلما را با هم آمیختند. خوشه‌ی هدف این پژوهش، یکی از پرجرم‌ترین خوشه‌های کهکشانی به نام RX J1347.5–1145 در فاصله‌ی ۵ میلیارد سال نوری زمین بود و مرکزش در این تصویر، درون "حفره‌ی" تیره‌ای که در داده‌های آلماست دیده می‌شود. تغییر پراکندگی (توزیع) انرژی فوتون‌های سی‌ام‌بی به هنگام گذر آنها از درون خوشه، از چشم آلما مانند یک کاهش دما در طول موج دیده شده و از همین رو در این تصویر، در جای خوشه یک لکه‌ی تیره پدید آمده.

--------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

http://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Big Bang - microwave - cosmic microwave background - CMB - photon - Sunyaev-Zel’dovich - SZ - Earth - galaxy cluster - electron - Atacama Large Millimeter/submillimeter Array - ALMA - Chile - antenna - RX J1347.5–1145

منبع: رصدخانه‌ی جنوبی اروپا (eso)

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان

جلوه زودگذر یک ستاره جوان

در این تصویر رصدخانه‌ی لاسیای ESO در شیلی، ستاره‌ای نوزاد به نام اچ‌دی ۹۷۳۰۰ دیده می‌شود که ابرهای کیهانی پیرامونش را روشن کرده. ذرات غبارِ درون ابر گسترده‌ای که این ستاره را در بر گرفته، نور آن را مانند نور چراغ خودرویی در مه پراکنده و افشان کرده و ابر را به یک سحابی بازتابی به نام آی‌سی ۲۶۳۱ تبدیل کرده‌اند. گرچه ستاره‌ی اچ‌دی ۹۷۳۰۰ اکنون در کانون توجه است ولی این ابر به احتمال بسیار در آینده ستارگان بیشتری می‌سازد که نمایش این ستاره را از رونق خواهند انداخت.

این تصویر در سه اندازه‌ی دیگر: کمی‌ بزرگ‌تر- بزرگ (۵.۹ مگابایت)- بسیار بزرگ (۵۱.۷ مگابایت)

این عکس از پشت تلسکوپ ۲.۲ متری MPG/ESO گرفته شده و ناحیه‌ی روشنی که در آن دیده می‌شود یک سحابی بازتابی به نام آی‌سی ۲۶۳۱ است. سحابی‌های بازتابی ابرهایی از غبار کیهانی هستند که نور ستارگان نزدیکشان را به درون فضا باز می‌تابانند و نمایش خیره‌کننده‌ای از نور، مانند همین که اینجا می‌بینید به راه می‌اندازند. آی‌سی ۲۶۳۱ درخشان‌ترین سحابی در مجموعه ابرهای آفتاب‌پرست است، یک ناحیه‌ی بزرگ پر از ابرهای گاز و غبار که زادگاه ستارگان پرشمار است و همچنان دارد ستارگان تازه می‌سازد. این ابرها در فاصله‌ی حدود ۵۰۰ سال نوری، در صورت فلکی جنوبی آفتاب‌پرست جای دارند.

ستاره‌ی اچ‌دی ۹۷۳۰۰ که سحابی آی‌سی ۲۶۳۱ را روشن کرده یکی از جوان‌ترین و همچنین پرجرم‌ترین و درخشان‌ترین ستاره‌ها در ناحیه‌ی نزدیک خودش است. این ناحیه سرشار از مواد ستاره-ساز است که در این تصویر به شکل سحابی‌های تاریک بزرگ در بالا و پایین آی‌سی ۲۶۳۱ دیده می‌شوند. سحابی‌های تاریک به اندازه‌ای چگال و انباشته از گاز و غبارند که جلوی گذشتن نور ستارگان پشتشان، و رسیدن آن به چشم ما را می گیرند و خودشان در برابر نور آنها به حالت ضدنور (سایه‌نما) و تمام تیره دیده می‌شوند.

اچ‌دی ۹۷۳۰۰ ستاره‌ای بزرگ است ولی همیشه اینگونه نمی‌ماند. این ستاره یک ستاره‌ی تی-گاوی یا تی-ثوری (T Tauri) است، جوان‌ترین گام از زندگی ستارگانِ به نسبت کوچک که با چشم دیده می‌شوند. این ستارگان با افزایش سن و رسیدن به بزرگسالی، جرم از دست می‌دهند و کوچک می‌شوند. ولی در گام تی-گاوی هنوز کوچک نشده و به ستارگان رشته‌ی اصلی که تا میلیاردها سال در آن باقی خواهند ماند تبدیل نشده‌اند.

ستارگان نوپای تی-گاوی از همین سن دمای سطحشان هم‌اندازه‌ی دمایی که در رشته‌ی اصلی خواهند داشت شده و بنابراین، از آنجایی که جرمشان هم بیش از جرمیست که در آینده خواهد داشت، درخشان‌تر از دوران بلوغشان هستند. این ستارگان هنوز توان همجوشی هیدروژن به هلیوم در هسته‌شان را ندارند، ولی با تولید گرما از راه انقباض (ترنگش)، نرمش ماهیچه‌های گرمایی‌شان را آغاز کرده‌اند.

سحابی‌های بازتابی، مانند همین که از نور اچ‌دی ۹۷۳۰۰ درست شده، تنها نور ستارگان را به فضا می‌پراکنند (از خودشان نوری ندارد). اگر ستاره ای نورش پرانرژی‌تر باشد، مانند پرتوهای فرابنفش ستارگان بسیار داغ و جوان، می‌تواند گازهای پیرامونش را بِیوند (یونیده کند) و باعث شود ابر از خودش نور تولید کند؛ در این صورت یک سحابی گسیلشی پدید می‌آید. سحابی‌های گسیلشی نشانگر وجود ستارگانی داغ‌تر و نیرومندتر [از اچ‌دی ۹۷۳۰۰] هستند که در بزرگسالی، از هزاران سال نوری دورتر هم دیده می‌شوند. اچ‌دی ۹۷۳۰۰ چندان نیرومند نیست و جلوه‌ی امروزش هم چندان نخواهد پایید.

-------------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

https://telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

ESO - La Silla Observatory - Chile - star - HD 97300 - reflection nebula - IC 2631 - MPG/ESO 2.2 - Chamaeleon Complex - constellation of Chamaeleon - dark nebula - T Tauri - main sequence - hydrogen - helium - core - contraction - ultraviolet -  ionise - emission nebula

منبع: رصدخانه‌ی جنوبی اروپا (eso)

رگردان: یک ستاره در هفت آسمان