نزدیک‌ترین عکس‌ها از ماه "بشقاب پرنده‌ای" کیوان

* اتلس (اطلس) نه آسمان‌ها را بر دوش دارد و نه حلقه‌های کیوان را. بهترین تصاویری که از این ماه کوچک کیوان گرفته شده آن را با سطحی نرم و کرکی، و مسئولیتی کمتر از آنچه فکر می‌کردیم نشان می‌دهد. [جمله‌ی نخست اشاره به اتلس در افسانه‌های یونان باستان است-م]

در روز ۱۲ آوریل، فضاپیمای کاسینی ناسا از فاصله‌ی ۱۱۰۰۰ کیلومتری اتلس، ماه سیاره‌ی کیوان گذشت و بهترین عکس‌هایی که تاکنون از این ماه کوچک دیده‌ و تا زمانی دراز خواهیم دید را از آن گرفت. این عکس‌های تازه با وضوح ۸۴ متر بر پیکسلی خود شناخت ما از اتلس را دو برابر می‌کنند. این واپسین و نزدیک‌ترین دیدار کاسینی با اتلس تا پیش از پایان ماموریتش در ماه سپتامبر بود.

ریچار تریله از آزمایشگاه پیشرانش جت ناسا، که این ماه را سال ۱۹۸۰ یافت، دیدار نزدیک با آن پس از چند دهه که از یافتنش می‌گذرد را رخدادی بسیار هیجان‌انگیز می‌داند.

برخی از ماه‌های کیوان که به نام ماه‌های چوپان شناخته می‌شوند، با گرانش خود ذرات حلقه‌های پرآوازه‌ی این سیاره را جابجا کرده و آنها را مانند چوپانی که گوسفندان در پی‌اش می‌روند، به دنبال خود می‌کشند. ولی اتلس به نظر می‌رسد یک ماه چوپانست که مسئولیت چوپانی ذرات حلقه را انجام نمی‌دهد.

تریله می‌گوید: «ما در گذشته فکر می‌کردیم این ماه لبه‌ی حلقه‌ی A را بیرون می‌کشد و با خود جابجا می‌کند.» ولی اکنون پی برده‌ایم که شکل این حلقه دستاورد دو ماه دیگر است: اپیمتئوس و ژانوس. تریله می‌افزاید: «این یک گونه رقص دینامیکی بسیار جالب است که این ماه‌ها با ذرات حلقه انجام می‌دهند.»

ما از پیش می‌دانستیم که اتلس دارای پشته‌ای برجسته در راستای استوایش است که پیکره‌ی آن را مانند یک بشقاب پرنده کرده، ولی شگفت آن که عکس‌های تازه نشان می‌دهند این پشته‌ها صاف و گرد هستند. تریله می‌گوید: «ملایم‌تر از چیزی که می‌پنداشتیم به نظر می‌رسد. انگار که با گونه‌ای مواد نرم و کرکی پوشیده شده.»

پل هلفنشتاین از دانشگاه کرنل در ایتاکای نیویورک که در برنامه‌ریزی این گذر همکاری داشت می گوید: «چیزی که به ویژه جالب است گستردگی جاهاییست که به نظر می‌رسد مواد نرم، هر گونه ساختار مکان‌نگاشتی تیز و لبه‌دار در آنها را پوشانده و پنهان کرده‌ است، حتی در ساختار "هسته‌ی" مرکزی.»

پان، یکی دیگر از ماه‌های کیوان هم دارای برجستگی استوایی است، ولی کاسینی در یکی از دیدارهای تازه‌اش با آن نشان داده بود که برجستگی آن خشک و خشن، با ترک‌های تنشی و دهانه است. هر دو ماه تقریبا هم‌اندازه‌اند، ولی پان درون یک حلقه جای دارد و اتلس بیرون از لبه‌ی حلقه.

نظریه‌ی پیشرو برای چگونگی پیدایش این پشته‌های این ماه‌ها اینست که قطر این ماه‌ها بسیار بیشتر از ضخامت حلقه است و از همین رو به هنگام گذشتن از کنار ذرات سرگردان حلقه، آنها را روی استوای خود انباشته‌اند. ولی این کار شاید به این آسانی نباشد. تریل می‌گوید: «این می‌تواند گونه‌ای اثر کشند گرانشی نیز باشد که به دلیل نزدیک بودن به این همه ذرات حلقه رخ داده [در اثر گرانش ذرات، استوای آن برآمده شده-م].»

شناخت پان و اتلس می‌تواند کلید شناخت نقش گرانش در همه‌ی ماه‌های کیوان باشد. تریله می‌گوید: «همان گرانشی که باعث همه‌ی این پدیده‌هایی که در این ماه‌های کوچک می‌بینیم شده، انرژی را به برخی از ماه‌های بزرگ‌تر هم می‌دهد. و این انرژی می‌تواند اقیانوس‌های زیرزمینی، و حتی چه بسا محیط‌هایی زیست‌پذیر بیافریند.»

--------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Saturn - flying saucer - moon - Atlas - rings - NASA - Cassini spacecraft - Richard Terrile - Jet Propulsion Laboratory - shepherd moon - planet - A ring - Janus - Epimetheus - UFO - equator - Paul Helfenstein - Cornell University - Ithaca - New York - Pan - tension crack - raters - gravitational tidal effect - habitable zone

منبع: newscientist

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان