بازی خطرناک یک سیارک با مشتری

* دانشمندان سیارکی را یافته‌اند که در همان مدار مشتری به گرد خورشید می‌چرخد ولی در جهت وارونه، بدون این که برخوردی با آن داشته باشد- و گویا بیش از یک میلیون سال است که این بازی خطرناک را با مشتری انجام می‌دهد.

ابزرگی این پویانمایی 2.27 مگابایت است. برای بارگذاری کامل آن شکیبا باشید. اگر نتوانستید آن را اینجا ببینید، می توانید ویدیوی آن را در فیسبوک یک ستاره در هفت آسمان تماشا کنید

این سیارک که "۲۰۱۵ بی‌زی۵۰۹" نام دارد و در سال ۲۰۱۵ یافته شده، نزدیک به مشتری ولی در جهت وارونه‌ی آن به گرد خورشید می‌چرخد. مانند بیشتر سیارک‌های تروجان که هم‌مدار با جرم اصلی هستند، این سیارک نیز مدار مشترکی با مشتری دارد و مانند آن، ۱۲ سال زمینی طول می‌کشد تا یک دور به گرد خورشید بزند.

این تنها سیارک شناخته شده‌ایست که هم‌مدار با یک سیاره است ولی وارونه‌ی آن حرکت می‌کند، یعنی حرکتی پَس‌رو (مخالف‌گرد، retrograde) دارد. پال وایگرت از دانشگاه وسترن اونتاریو و همکارانش این مدار شگفت‌انگیز را بررسی کردند تا دلیل این که بی‌زی۵۰۹ با وجود چنین مداری، هیچ برخورد سر-به-سری با مشتری انجام نداده را دریابند.

تاکنون تنها ۹۵ سیارک پس‌رونده شناسایی شده که بیشترشان هم بسیار دور از سیاره‌های بزرگند. وایگرت در تارنمای خود نوشت: «این با منطق جور در می‌آید: اگر یک خودروی دلقک بخواهد در جهت مخالف حرکت کند و بلایی سرش نیاید، بهترین راه اینست که از کامیون‌های بزرگ دور بماند.»

از سوی دیگر، بی‌زی۵۰۹ در مدارش تا فاصله‌ی ۱۷۶ میلیون کیلومتری مشتری هم می‌آید، این به اندازه‌ای نزدیک است که مشتری می‌تواند مدار آن را جابجا کند. وایگرت و همکارانش پی بردند که در واقع همین جابجایی است که سیارک را در امان نگه داشته.

این سیارک در هر دور مدارش، دو بار از کنار مشتری می‌گذرد: یکی هنگامی که مسیرش میان خورشید و مشتری است، و یکی هم زمانی که آن سوی مشتری است. در هر گذر، دو کشش گرانشی کوچک بر آن وارد می‌شود، به گونه‌ای که مسیرش رو به پهلوی مشتری می‌رود و بدون برخورد از کنار آن می‌گذرد.

پایدار و امن

محاسبه‌ی وایگرت و همکارانش نشان‌می‌دهد که مدار این سیارک با وجود ظرافت و حساسیت ظاهری، در عمل به نسبت پایدار است و سیارک جایگاه امنی دارد. آنها نشان دادند که این مدار دستکم یک میلیون سال است که پایدار بوده و باید تا یک میلیون سال دیگر هم پایدار بماند.

وایگرت می‌گوید: «یافتن چنین جرمی که با وجود این پیکره‌بندی مداری نامعمول، این همه عمر کرده بی‌شک مایه ی شگفتی است.» چیزی که هنوز روشن نیست اینست که بی‌زی۵۰۹ چگونه وارد این مسیر پس‌رونده شده.

این پویانمایی‌ها که به کمک رصدخانه‌ی تلسکوپ دوچشمی بزرگ (LBTO) گرفته شده به دانشمندان در شناسایی بی‌زی۵۰۹ به عنوان سیارکی با مدار مشترک و پس‌رونده‌ کمک کرد.

ماتیا گالیاتزو از دانشگاه وین می گوید: «ما باید بفهمیم چه سازوکارهایی این سیارک را وارد چنین مداری کرده. این بسیار شگفت‌آور است، برای همین باید پی ببریم که چگونه به اینجا رسیده.»

این جرم شاید هسته‌ی به دام افتاده‌ی یک دنباله‌دار یخی باشد. شمار دنباله‌های پس‌رو بسیار بیشتر از سیارک‌هاست، پس کشاندن یکی از آنها به چنین مدارهای نامعمولی می‌تواند برای مشتری و خورشید آسان‌تر از یک سیارک سنگی باشد.

رودلف دووژاک از دانشگاه وین می‌گوید: «این برای دنباله‌دارها یک فرآیند رایج است، ولی برای سیارک‌ها نه.» به گفته‌ی دووژاک، این جرم می‌توانسته تنها در یک مدار به دام افتاده باشد، ولی احتمال بیشتر می‌رود که کم کم و پس از یک رشته رویارویی‌ها چنین چیزی رخ داده باشد.

یافتن جرمی با چنین مدار شگفت‌آوری، چه سیارک باشد و چه دنباله‌دار، نشان می‌دهد که می‌توانیم اجرام دیگری را با مدارهایی که فکرش را هم نکرده‌ایم پیدا کنیم.

وایگرت می‌گوید: «این هیجان‌انگیز است که از فضاهای ممکنِ گوناگونی که برای جایگیری سیارک‌ها در سامانه‌ی خورشیدی وجود دارد، همه‌ ی آنها پر شده. سیارک‌های درون این گونه فضاهای ممکن تنها نظری نیستند، بلکه واقعا وجود دارند.»

گزارش این پژوهش در نشریه‌ی نیچر منتشر شده است.

-------------------------------------------------

تلگرام یک ستاره در هفت آسمان:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

asteroid - Jupiter - 2015 BZ509 - Trojan - Earth - planet - retrograde - Paul Wiegert - University of Western Ontario - clown car - sun - Mattia Galiazzo - University of Vienna - comet - Rudolf Dvorak - solar system - Nature

منبع: newscientist

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان