مشتری یک "لکه‌ سرد بزرگ" هم دارد

لکه‌ی سرد بزرگ نویافته‌ی مشتری در این نقشه مانند یک لکه‌ی تیره دیده می‌شود. این نقشه‌ای از یون‌های +H3 (کاتیون تری‌هیدروژن) موجود در جو مشتری است که به کمک تلسکوپ IRTF ناسا در هاوایی به دست آمده. این لکه‌ی سرد با گذشت زمان جابجا شده و تغییر شکل می‌دهد ولی همیشه بازسازی می‌شود

سیاره‌ی مشتری را با لکه‌ی سرخ بزرگش می‌شناسیم، توفانی به پهنای دو برابر قطر زمین بر سطح این غول گازی. اکنون پژوهشگران پی برده‌اند که مشتری یک لکه‌ی بزرگ دیگر هم دارد، تقریبا به همین بزرگی: یک "لکه‌ی سرد بزرگ" که در اثر شفق‌های پر جنب و جوش سیاره پدید آمده است.

پژوهشگران نخستین بار لکه‌ی سرد بزرگ و تغییرپذیر را در داده‌های تلسکوپ بسیار بزرگ (وی‌ال‌تی) در شیلی پیدا کردند، و سپس رد آن را در داده‌های بیش از ۱۵ ساله‌ی یک تلسکوپ دیگر دنبال کردند. این پهنه‌ی سرد در بیشترین اندازه، حدود ۲۴۰۰۰ در ۱۲۰۰۰ کیلومتر گستردگی دارد، و دمای آن ۲۰۰ درجه‌ی سانتیگراد کمتر از دمای پیرامونش در جو بالایی سیاره است. اگرچه این لکه هر از گاهی ناپدید می‌شود، ولی به نظر می‌رسد دوباره بازسازی می‌شود، درست بیرون از شفق‌های درخشان سیاره.

تام استالرد، یک اخترشناس سیاره‌ای از دانشگاه لستر بریتانیا می گوید: «دگرگونی‌های لکه‌ی سرد بزرگ سریع‌تر از لکه‌ی سرخ بزرگ روی می‌دهد و اندازه و شکلش تنها در مدت چند روز یا چند هفته تغییر می‌کند، ولی تا جایی که داده‌های گذشته‌ی ما نشان می‌دهند، یعنی در مدت ۱۵ سال، هر بار پس از تغییر دوباره خود را نو کرده.» استالرد نویسنده‌ی اصلی پژوهشنامه‌ای در این باره است که در شماره‌ی ۱۰ آوریل نشریه‌ی جئوفیزیکال جورنال لترز منتشر شده.

به گفته‌ی پژوهشگران، این لکه گویا دستاورد جانبی شفق‌های زیبای سیاره است، و شیوه‌ی بازسازی آن نشان می‌دهد که عمری به اندازه‌ی خود شفق‌ها دارد- تا چندین هزار سال.

مانند زمین، شفق‌های مشتری هم در پی کشیده شدن ذرات باردار به قطب‌ها توسط میدان مغناطیسی سیاره و برخورد آنها به جو سیاره نزدیک این قطب‌ها پدید می‌آیند. ولی شفق‌های مشتری بسیار پایدارتر و شدیدترند، و ذرات بارداری که آنها را پدید می‌آورد تنها از خورشید سرچشمه نمی‌گیرد بلکه از ماه‌های آن هم می‌آید.

بر پایه‌ی پژوهش تاره، این شفق‌ها به جو مشتری انرژی می‌دهند و دمایش را تا جایی بالا می‌برند که یک تفاوت گرمایی بزرگ میان بالای جو و لایه‌های پایینی پدید می‌آید. این گویا به پیدایش یک گرداب در جو می‌انجامد، و پهنه‌ای بیرون از منطقه‌ی شفق می‌آفریند که خنک‌تر از محیط پیرامون است.

پژوهشگران لکه‌ی سرد بزرگ را در داده‌های گذشته جستجو کردند و به دگرگونی‌های چند روزه‌ در شکل و اندازه ی آن پی بردند. اینجا همین لکه را در ژوییه‌ی ۱۹۹۵ می‌بینیم که تا ۱۵ سال بعد، در دسامبر ۲۰۰۰، به ناپدید شدن و پدیدار شدن ادامه داد. تصویر بزرگ‌تر

استالرد می‌گوید نزدیک شفق‌های زمین هم پدیده‌ی همسانی یافته شده، ولی پایداری کمتری دارد زیرا شفق‌های زمین بسیار بیشتر تغییر می‌کنند، و همچنین به این دلیل که چرخش مشتری بخشی از گرمایش را در یک جا به دام می‌اندازد.

استالرد می‌گوید: «جریان‌های جوی پدید آمده در اثر شفق‌های زمینی می توانند گرما را به سرعت در سرتاسر سیاره پخش کنند، و کاری کنند که جو بالایی سیاره مانند یک زنگ بلرزد و زنگ بزند، ولی چرخش سریع مشتری این انرژی را در جاهایی نزدیک‌تر به قطب نگه می‌دارد.»

استالرد می‌افزاید که آنها از یافتن لکه‌ی سرد بزرگ مشتری شگفت‌زده شده‌اند، ولی همچنان که به دنبال نشانه‌هایی از دیگر ویژگی‌های جوی می‌گردند، به بررسی این لکه نیز ادامه می‌دهند. آمیزه‌ی داده‌های دستگاه‌های زمینی با داده‌های فضاپیمای جونو که اکنون در مدار مشتریست می‌تواند بینش‌های بسیار بیشتری درباره‌ی شرایط جوی این سیاره‌ی غول‌پیکر فراهم آورد.

--------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Jupiter - Great Red Spot - Earth - gas giant - Great Cold Spot - planet - aurora - Very Large Telescope - Chile - Tom Stallard - University of Leicester - U.K. - charged particle - poles - magnetic field - moon - sun - Geophysical Research Letters - hydrogen - ion - H3+ - NASA - IRTF - Hawaii -

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان