در جستجوی بازمانده یک انفجار

این تصویر در دو اندازه‌ی دیگر: بزرگ- بسیار بزرگ (۵.۸ مگابایت)- تصویر با توان بزرگ‌نمایی (zoomable)

گروهی از اخترشناسان با بهره از تلسکوپ فضایی هابل ناسا به بررسی پسماندهای یک ابرنواختر گونه‌ی Ia به نام "اس‌ان‌آر ۰۵۰۹-۶۸.۷" که به نام "ان۱۰۳بی" هم شناخته می‌شود پرداخته‌اند. این پسمان ابرنواختر که در بالای این تصویر دیده می‌شود، در ابر بزرگ ماژلان، در فاصله‌ی ۱۶۰ هزار سال نوری زمین جای دارد. برخلاف بسیاری از پسماندهای ابرنواختر، ان۱۰۳بی پیکره‌ای کروی ندارد بلکه به شدت بیضیگون است. به گمان اخترشناسان، بخشی از مواد پرتابیِ انفجار به یک ابر چگال‌تر از مواد میان‌ستاره‌ای برخورد کرده و از سرعتش کم شده. باز بودن یک سمتِ پوسته‌ی گسترنده‌ی مواد پرتابی پشتیبان همین نظریه است.

نزدیک بودن نسبی ان۱۰۳بی به اخترشناسان اجازه می‌دهد تا چرخه‌ی زندگی ستارگان در یک کهکشان دیگر را با جزییات بسیار بررسی کرده و شاید حتی پرده از رازهای پیرامون این گونه ابرنواخترها بردارند. درخشش پیش‌بینی‌پذیر ابرنواخترهای گونه‌ی Ia به این معناست که اخترشناسان می‌توانند از این پدیده‌ها به عنوان شمع‌های استاندارد کیهانی برای اندازه‌گیری فاصله‌ها کمک بگیرند، و این آنها را به ابزاری سودمند در بررسی کیهان تبدیل کرده است. ولی سرشت راستین آنها هنوز به طور قطع شناخته نشده. احترشناسان بر این گمانند که ابرنواخترهای گونه‌ی Ia در سامانه‌های دوتایی رخ می‌دهند که دستکم یکی از دو عضو آنها یک کوتوله‌ی سفید باشد.

تاکنون برای توصیف چگونگی تبدیل سامانه‌های دوتایی به ابرنواختر دو نظریه‌ی اصلی پیشنهاد شده. بررسی‌هایی که یکی از هدف‌هایشان جستجو برای یافتن بازمانده‌های انفجارهای گذشته است (مانند همین پژوهش مربوط به این عکس تازه‌ از ان۱۰۳بی) می‌تواند به اخترشناسان کمک کند تا سرانجام یکی از این دو نظریه را تایید کنند.

بر پایه‌ی یکی از این نظریه‌ها، هر دو عضو سامانه‌ی دوتایی کوتوله‌ی سفید هستند. اگر این دو به هم رسیده و با هم یکی شوند، در پایان یک انفجار ابرنواختری از گونه‌ی Ia به پا می‌کنند.

نظریه‌ی دوم می‌گوید تنها یکی از دو عضو این سامانه‌ها یک کوتوله‌ی سفید است، ولی همدمش یک ستاره‌ی معمولیست. در این نظریه، کوتوله‌ی سفید مواد همدمش را می‌مکد و آنقدر جرمش افزایش می‌یابد تا به یک حد مرزی رسیده و دستخوش انفجاری چشمگیر می‌شود. بر پایه‌ی این نظریه، ستاره‌ی معمولی باید دستکم بخشی از آن از انفجار جان به در برد. ولی تا امروز هیچ همدم بازمانده‌ای پیرامون ابرنواخترهای گونه‌ی Ia یافته نشده است.

اخترشناسان پسماند ابرنواختر ان۱۰۳بی را برای یافتن چنین بازمانده‌ای جستجو کردند. آنها برای شناسایی جبهه‌های شوک ابرنواختر، به منطقه‌ی هیدروژن-آلفا (مناطقی که در اثر تابش ستارگان نزدیکشان یونیده‌ شده‌اند) نگاه کردند. آنها امیدوار بودند یک ستاره را نزدیک مرکز انفجار که با خمیدگی‌های جبهه‌ی شوک نشان داده می‌شود بیابند. اگر چنین همدم بازمانده‌ای را می‌یافتند، کشفشان می‌توانست پایان‌بخش بحث و گفتگوهایی باشد که بر سر ریشه‌ی ابرنواخترهای گونه‌ی Ia در جریان است.

و آنها به راستی یک ستاره یافتند که با معیارها (رده‌ی ستاره، دما، درخشش و فاصله از مرکز اصلی انفجار ابرنواختر) همخوانی داشت. این ستاره تقریبا هم‌جرم خورشید است، ولی با پوششی از مواد داغ در بر گرفته شده که به احتمال بسیار از سامانه‌ی پیش از انفجار دمیده شده بودند.

اگرچه این ستاره یک نامزد مناسب برای همدم نجات یافته‌ی ان۱۰۳بی است، ولی بدون بررسی‌ها و طیف‌سنجی‌های بیشتر نمی‌توان وضعیتش را تایید کرد. بررسی‌ها همچنان ادامه دارد.

* در ویدیوی زیر با بزرگنمایی آسمان، وارد ابر بزرگ ماژلان شده و به یک خوشه‌ی ستاره‌ای درخشان به نام ان‌جی‌سی ۱۸۵۰ می‌رسیم. پسماند ابرنواختر ان۱۰۳بی در کنار آنست. اگر ویدیو اینجا اجرا نشد، می‌توانید آن را در کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان ببینید یا از این پیوند دریافت نمایید.

--------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

NASA - ESA - Hubble Space Telescope - supernova - Large Magellanic Cloud - star - companion - Type Ia - SNR 0509-68.7 - N103B - supernova remnant - Earth - elliptical - galaxy - standard candle - binary system - white dwarf - H-alpha - ionised - shock front - luminosity - Sun - star cluster - NGC 1850

منبع: spacetelescope

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان