راز همسایه: آندرومدا یک تپ‌اختر بزرگ دارد

* پژوهشگران پرده از یک راز در همسایه‌ی راه شیری، کهکشان زن در زنجیر (آندرومدا) برداشته‌اند: یک چشمه‌ی رازآلود پرتو X که به احتمال بسیار یک تپ‌اختر است، جنازه‌ی سریع-چرخان یک ستاره‌ی بزرگ.

این چشمه‌ی شگفت‌انگیز در زن در زنجیر که تنها ۲ میلیون سال نوری از زمین فاصله دارد، با بهره از داده‌های آرایه‌ی تلسکوپی طیف‌سنجی هسته‌ای ناسا (نوستار، NuSTAR) آشکار شد. نوستار یک تلسکوپ فضایی حسمند به پرتوهای ایکس پرانرژی است.

به احتمال بسیار، آرایه‌ی تلسکوپی طیف‌سنجی هسته‌ای (نوستار، NuSTAR) یک چشمه‌ی اسرارآمیز پرتو ایکس را در همسایه‌ی ره شیری- کهکشان زن در زنجیر (آندرومدا) را آشکار کرده: یک تپ‌اختر سریع-چرخان و نیرومند.

نخستین بار این جرم در داده‌های ماهواره‌ی سویفت ناسا و به نام "سویفت جی۰۰۴۲.۶+۴۱۱۲" رده‌بندی شده بود. ولی شناسایی دقیق آن را ماهواره‌ی نوستار انجام داد. این چشمه‌ی پرتو ایکس از همه‌ی چشمه‌های پرتو ایکس کهکشان زن در زنجیر درخشان‌تر است و طیف نوری که می‌گسیلد بسیار همانند تپ‌اخترهای راه شیری خودمان است.

در واقع این تپ‌اختر در پرتوهای ایکس پرانرژی (با طول موج کوتاه‌تر)، از مجموع سیاهچاله‌های زن در زنجیر پرنورتر است. میهوکو یوکیتا، |ژوهشگر پسادکترا در دانشگاه جانز هاپکینز و نویسنده‌ی اصلی پژوهشی درباره‌ی این تپ‌اختر می‌گوید: «ما تا این چشمه را از پشت نوستار ندیده بودیم نمی‌دانستیم چیست.»

تپ‌اخترها اجرامی بسیار چگالند- آنها گونه‌ای ستاره‌ی نوترونی‌اند با جرمی سه برابر خورشید که در کره‌ای به قطر تنها چند کیلومتر جا شده. پژوهشگران فکر می‌کنند این تپ‌اختر عضو یک سامانه‌ی دوتایی است که در آن، یک ستاره به گرد تپ‌اختر می‌چرخد و موادی که از این ستاره به سوی تپ‌اختر فروکشیده می‌شود، در مسیرشان داغ شده و پرتوهای ایکس می‌گسیلند.

کهکشان‌هایی مانند راه شیری و زن در زنجیر، ابرسیاهچاله‌هایی در مرکز خود دارند و موادی که به سوی هسته‌ی آنها کشیده می‌شود، بی‌اندازه داغ شده و آغاز به گسیلش پرتوهای X می‌نمایند. ولی این نمی‌تواند دلیل گسیلش زن در زنجیر را توضیح دهد. چشمه‌ی پرتو ایکس نیرومند آن نخستین بار در دهه‌ی ۱۹۷۰ و توسط رصدخانه‌ی مدارگرد اینشتین دیده شده بود، گرچه هیچ کس آن زمان نتوانست به چیستی آن پی ببرد. بعدها رصدخانه‌ی پرتو X چاندرا، و همچنین ماهواره‌ی ایکس‌ام‌ام-نیوتن سازمان فضایی اروپا نیز پرتوهای آن را آشکار کردند. البته این ماهواره‌ها "سویفت جی۰۰۴۲.۶+۴۱۱۲" را در طیف‌های کم‌انرژی‌تر مشاهده کردند. این رصدهای ماهواره‌ی نوستار و داده‌های سویفت بود که نشان دادند همه‌ی این پرتوها از یک جرم سرچشمه گرفته‌اند: یک تپ‌اختر.

این پژوهش در شماره‌ی ۲۲ مارس آستروفیزیکال جورنال منتشر شده است.

--------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Milky Way - Andromeda galaxy - X-ray - pulsar - star - NASA - Nuclear Spectroscopic Telescope Array - NuSTAR - Swift J0042.6+4112 - Swift satellite - wavelength - spectrum - Mihoko Yukita - Johns Hopkins - sun - binary system - supermassive black hole - galactic core - Einstein Observatory - Chandra X-ray Observatory - European Space Agency - XMM-Newton - Astrophysical Journal

منبع: Space.com

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان