آتشبازی بزرگی که ۵۰۰ سال پیش در دل شکارچی رخ داد

* انفجارهای ستاره‌ای اغلب به ابرنواخترها ربط داده می‌شود، مرگ باشکوه ستارگان. ولی مشاهدات تازه‌ی آلما آگاهی‌هایی درباره‌ی انفجارهایی که در آن سرِ چرخه‌ی زندگی ستارگان رخ می‌دهد برای ما فراهم می‌کند: تولد ستارگان.

اخترشناسان این عکس‌های چشمگیر را به هنگام رصد پسماندهای آتشبازی-مانندی که از تولد یک گروه از ستارگان بزرگ به جا مانده گرفته‌اند؛ عکس‌هایی که نشان می‌دهند ستاره‌زایی هم می‌تواند فرآیندی پرخشونت و انفجاری باشد.

این تصویر در اندازه‌ی بزرگ‌تر

۱۳۵۰ سال نوری دورتر از زمین، در صورت فلکی شکارچی، یک کارخانه‌ی ستاره‌سازی انبوه و فعال به نام ابر مولکولی شکارچی ۱ یا اوام‌سی-۱ در مجموعه‌ای جای دارد که سحابی پرآوازه‌ی شکارچی نیز بخشی از آن مجموعه است. ستارگان زمانی ساخته می‌شوند که ابری از گاز، به جرم صدها برابر خورشید زیر فشار گرانش خود آغاز به رُمبش می‌کند. در چگال ترین مناطق ابر، آتش پیش‌ستاره‌ها روشن شده و آغاز به این سو و آن سو رفتن می‌کنند. با گذشت زمان، شماری از ستارگان رو به یک مرکز مشترک گرانشی که به طور معمول زیر نفوذ یک پیش‌ستاره‌ی بسیار بزرگ است کشیده می‌شوند- و اگر این ستارگان پیش از گریز از پرورشگاه خود رویارویی نزدیکی با هم انجام دهند، برهم‌کنش‌های خشونت‌باری می‌تواند رخ دهد.

حدود ۱۰۰ هزار سال پیش، چند پیش‌ستاره در ژرفای درون اوام‌سی-۱ پدید آمدند. نیروی گرانش آنها را با سرعتی‌ فزاینده به سوی هم کشید تا این که سرانجام ۵۰۰ سال پیش با هم رویارو شدند. اخترشناسان درست نمی‌دانند که آیا آنها تنها از کنار یکدیگر گذشته بودند یا برخورد سر به سر انجام دادند، ولی در هر صورت رویارویی آنها به فورانی نیرومند انجامید که دیگر پیش‌ستاره‌های نزدیکشان و همچنین صدها جریان غول‌آسای گاز و غبار را با سرعتی بیش از ۱۵۰ کیلومتر بر ثانیه به درون فضای میان‌ستاره‌ای پرتاب کرد. انرژی آزاد شده در این برهم‌کنش فاجعه‌بار هم‌ارز انرژی آزاد شده از خورشید در ۱۰ میلیون سال بود.

اکنون پس از گذشت ۵۰۰ سال، گروهی از اخترشناسان به رهبری جان بَلی از دانشگاه کلرادوی آمریکا با بهره از آرایه‌ی بزرگ میلیمتری/زیرمیلیمتری آتاکاما (آلما) در شیلی، درون قلب این ابر را کاویده‌اند. آنها در این کاوش پسماندهای پرتاب شده‌ در پی تولد انفجارآمیز این ستارگان بزرگ را یافتند که نمایی مانند یک آتشبازی از گونه‌ی کیهانی با رگه‌های آتشین غول‌پیکری که به همه سو می‌رفتند پیدا کرده بود.

انتظار می‌رود این انفجارها به نسبت کوتاه‌مدت باشند و پسماندهایی مانند آنچه آلما دیده تنها چند سده بپایند. ولی این انفجارهای پیش‌ستاره‌ای اگرچه گذرا هستند، شاید به نسبت پدیده‌هایی رایج باشند. آنها همچنین با ویران کردن ابر مادری خود، می‌توانند به مهار کردن نرخ ستاره‌زایی در چنین ابرهای مولکولی غول‌پیکری کمک کنند.

همسنجی میان داده‌های تلسکوپ وی‌ال‌تی (فروسرخ) و داده‌های آلما (موج میلیمتری) از انفجار در ابر مولکولی شکارچی
اگر ویدیو اینجا اجرا نشد، می‌توانید آن را در کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان ببینید

نخستین بار آرایه‌ی زیرمیلیمتری در هاوایی بود که در سال ۲۰۰۹، نشانه‌های سرشت انفجاری پسماندهای اوام‌سی-۱ را آشکار کرد. بَلی و گروهش همچنین این جرم را با تلسکوپ جمینی جنوبی در شیلی در طیف فروسرخ-نزدیک رصد کردند و ساختار چشمگیر این جریان‌ها را آشکار کردند که درازای هر یک به یک سال نوری می‌رسید.

ولی عکس‌های تازه‌ی آلما سرشت انفجاری این ساختارها را با وضوحی بالا نشان داده و جزییات ارزشمندی درباره‌ی پراکندگی و حرکت پرسرعت گاز مونوکسید کربن (CO) در آنها را آشکار کرده است. این به اخترشناسان در شناخت نیروی بنیادین انفجار، و چگونگی تاثیر چنین رویدادهایی بر ستاره‌زایی در سرتاسر کهکشان کمک خواهد کرد.

--------------------------------------------

به کانال تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

supernova - star - ALMA - firework - star formation - constellation of Orion - Hunter - Orion Molecular Cloud 1 - OMC-1 - Orion Nebula - Sun - protostar - stellar nursery - John Bally - University of Colorado - USA - Atacama Large Millimeter/submillimeter Array - ALMA - molecular cloud - Submillimeter Array - Hawaii - Gemini South telescope - Chile - carbon monoxide - CO - galaxy

منبع: رصدخانه‌ی جنوبی اروپا (eso)

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان