خانه تکانی در یک منظومه نوزاد

در این تصویر قرص غباری را می‌بینیم که ستاره‌ای جوان و تنها به نام اچ‌دی ۱۶۹۱۴۲ را در میان گرفته.

آرایه‌ی بزرگ میلیمتری/زیرمیلیمتری آتاکاما (آلما) در این عکس با دریافت سیگنال‌هایی که از دانه‌های میلیمتری غبار می‌آید، قرص را با وضوحی بالا آشکار کرده است. این حلقه‌های روشن نوارهایی چگال از غبارند که با شکاف‌هایی ژرف از هم جدا شده‌اند.

چشمان تیزبین آلما که برای بررسی گاز و غبار سرد در سامانه‌هایی مانند اچ‌دی ۱۶۹۱۴۲ بهینه‌سازی شده، تاکنون ساختار چندین سامانه‌ی ستاره‌ای نوزاد با چنین شکاف‌ها و حفره‌هایی را آشکار کرده است. نظریه‌های گوناگونی برای توضیح این ساختارها پیشنهاد شده- از جمله آشفتگی‌هایی که در اثر "ناپایداری مغناطوچرخشی" [۱] پدید می‌آیند، یا به هم پیوستن و انباشت ذرات غبار- ولی پذیرفتنی‌ترین نظریه اینست که این شکاف‌های چشمگیر را پیش‌سیاره‌های غول‌پیکری که درون قرص غبار به گرد ستاره‌ می‌چرخند پدید آورده‌اند.

هنگامی که سامانه‌های ستاره‌ای ساخته می‌شوند، گاز و غبار پیرامون ستاره توده شده و سیاره‌هایی پدید می‌آورد. این سیاره‌ها همچنان که به گرد ستاره می‌چرخند، گاز و غبار سر راهشان را می‌روبند و شکاف‌هایی در قرص درست می‌کنند که باعث می‌شود قرص غبار به نوارهایی آشکار بخش شود. شکاف‌های تیره‌ای که در این تصویر دیده می‌شود با همین نظریه‌ی سوم، یعنی وجود چند پیش‌سیاره همخوانی دارد- چیزی که بررسی‌های انجام شده روی همین سامانه در طیف‌های دیدنی (مریی) و فروسرخ هم آن را تایید می‌کنند.

مشاهده‌ی این گونه قرص‌های پیش‌سیاره‌ای به کمک آلما به دانشمندان اجازه می‌دهد تا با رونمایی از روند فرگشت سامانه‌های نوزاد، به بررسی نخستین گام‌های پیدایش سیاره‌ها بپردازند.

--------------------------------------------

یادداشت:

۱] ناپایداری مغناطوچرخشی (magnetorotational instability) یا MRI یک ناپایداری شاره‌ای است که باعث می‌شود قرص برافزایشی پیرامون یک جرم بزرگ دستخوش آشفتگی شود. این آشفتگی زمانی پدید می‌آید که سرعت زاویه‌ایِ یک شاره‌ی رسانا در یک میدان مغناطیسی با افزایش فاصله از مرکز چرخش، کاهش یابد.

--------------------------------------------

به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:

telegram.me/onestar_in_sevenskies

واژه نامه:

Spring Cleaning - star - HD 169142 - Atacama Large Millimeter/submillimeter Array - ALMA - dust - solar system - magnetorotational instability - protoplanet - planet - optical - infrared - MRI - accretion disk - angular velocity - conducting fluid -  magnetic field

منبع: eso

برگردان: یک ستاره در هفت آسمان